Ekip, bir hedefe ulaşmak için sürekli etkileşim ve yardımlaşma içinde bulanan iki veya daha çok bireyden oluşan, aynı görevde işleri paylaşmış kişiler topluluğudur. Ortak bir amaca sahip kişilerin işbölümü yaparak önceden belirlenmiş bir zaman dilimi içerisinde koordinasyon halinde çalışmasına Ekip Çalışması denir.
Ekip çalışmasının yetersiz olduğu sağlık birimlerinde tedavi ve tanı işlemlerinde gecikme, hasta hakkında çelişkili bilgilere sahip olma, hizmetin kalitesinde düşme, sağlık meslek üyeleri arasında iletişimsizlik, mutsuzluk, doyumsuzluk gibi sorunlar yaşanabilmektedir.
Etkin bir ekip çalışması ile hizmetteki boşluk ve tekrarlar ortadan kalkmakta, hasta bakı-mında süreklilik sağlanmakta, bakımın kalitesi artmakta, maliyet ve hastaların hastanede kalış süreleri azalmakta, zamandan kazanç sağlanmaktadır.
Sağlık hizmetlerinde tam bir ekip anlayışının oluşturulabilmesi için sağlık meslek üye-lerinin mesleki eğitimleri sırasında ekip çalışmasının var olduğu ortamlarda eğitilmesi, çalışma ortamlarında ekip anlayışının ve ekip ruhunun geliştirilmesi gerekir.
Ameliyathane ve merkezi sterilizasyon ünitelerinde oluşturulan ekibin özellikleri şunlardır:
• Yapılan iş ekip çalışması gerektirir.
• Birden fazla kişinin bilgi ve becerisine gereksinim duyulmaktadır.
• Ekibin, temel amacının kaliteli hasta bakımı olduğu bilincine sahip olması gerekmekte-dir.
• Sağlık meslek üyelerinin yeteneklerinden en üst düzeyde yararlanılması ve her bir mes-lek üyesinin tanımlanmış rol, görev yetki ve sorumlulukları açısından bağımsız işlevleri-ni yerine getirebilmeleri için yetkilendirilme yapılmalıdır.
• Ekip üyeleri birbirlerine karşı güven duygusuna sahip olmalıdır.
• Ekip üyelerinin birbirleri ile yakın işbirliği ve iletişim içinde olması gerekir.
• Ekip üyeleri birbirlerine karşı saygılı olmalıdır.
• Yapılacak işlerin ortada kalmaması için her bir ekip üyesinin görev tanımı yapılmalıdır.
• Ekip üyeleri arasında görev dağılımı yapılmalıdır. Ekip lideri, üyelerin her birinin dene-yimlerini, gücünü, yeterliliklerini, sınırlılıklarını bilmeli ve ona göre görev dağılımı yap-malıdır.
• Ekipte yeterli sayıda üye bulunmalıdır. Eksik üye bulunursa diğer üyelerin iş yükü artar, fazla üye bulunursa da koordinasyon ve iletişim zorlaşır.
• Ekipte üyeleri yönlendirecek, onların koordinasyonunu sağlayacak bir lider olmalıdır.
• Ekibin çalışmaları zaman zaman denetlenmelidir. Ancak tüm denetimler ekibin lideri
tarafından yapılırsa bu kez lider, ekip üyesi kimliğini kaybeder ve bu durum ekip çalış-masına ters düşer.
• Ekip üyeleri ortak değer yargılarına sahip olmalıdır.
• Kişisel amaçlar, ekip amaçlarının önüne geçmemelidir.
Ekip Çalışmasının Bireylere Sağladığı Yararlar;
• Ekiplerde çalışan bireyler işlerini daha az stresli bulurlar.
• Paylaşılan sorumluluk, tek başına çalışan kişinin çok yüksek hedefler ya da zorluklarla karşılaştığı zaman yaşadığı panik ve çaresizliği hafifletir.
• Ekip içindeki statü bir bütün olarak organizasyon içindeki statüye dönüşür.
• Yüksek performans gereken işlerde başarı kazanılır.
• Ekip üyeleri ekibe olan katkı ve etkilerini görür ve bununla tanınırlar; ekip bütün organi-zasyona olan katkı ve etkisini görür ve bununla bilinir.
Sağlık Hizmetlerinde Ekip Çalışmasının Yararları;
• Sağlık ekibi üyelerinin iş doyumunu, motivasyonunu ve buna bağlı olarak da perfor-mansını arttırır.
• Verimliliği artırır.
• Hasta bakım kalitesini arttırır.
• Hasta memnuniyetini arttırır.
• Sağlık kuruluşu için maliyeti düşürür. Hem hastaların hastanede kalış süreleri kısalır, hem de üyeler doyumlu bir iş ortamından ayrılmak istemedikleri için kurum yeni ele-man almak zorunda kalmaz.
• Sağlık ekibi üyeleri kendi rollerini daha iyi anlarlar.
• Sağlık ekibi üyelerinin gelişimini ve birbirleri ile olan iletişimini arttırır.
• Daha iyi bir çalışma ortamı oluşturur.
• Ekip üyelerinin denetimine daha az gereksinim duyulur.
• Ekip üyeleri arasında sinerjik etki oluşturur.
• Kaynakların etkin kullanımı gerçekleşir.
Ekip Çalışmasının Zorlukları;
• Ekip üyeleri arasında iyi bir iletişim becerisi gerektirir.
• Ekip üyelerinin birbiri ile uyumlu çalışmasını gerektirir.
• Ekip üyelerinin rol ve sorumlulukları, ekibin amacı tam olarak belirlenmemişse üyeler arasında çatışmalar yaşanmasına neden olabilir.
• Ekipte karar verme süreci uzar.
• Bağımsızlığa ve otonomiye değer verenler, ekip çalışmasında görevlendirildikleri za-man gruba uymak ve gruba göre hareket etmekte zorlanırlar.
Ameliyathanede ve merkezi sterilizasyon ünitelerinde ekip çalışması ve teknik olmayan becerilerde yaşanan aksaklıklar ile cerrahi hastalarının karşılaştıkları istenmeyen olaylar arasında ilişki olduğu bilinmektedir. Daha iyi ekip çalışması ile ameliyathanede daha az hata olması doğru orantılıdır. Başarılı bir ekip çalışması, saygı, paylaşım, güven, duyarlılık ve en önemlisi iyi bir iletişimle sağlanabilir.
Etkin ve doğru iletişim, sağlık alanında diğer çalışma alanlarında olduğundan daha fazla
önem taşımakladır. Çünkü sağlık alanında iletişim eksildiğine bağlı oluşan hatalar hem hasta hem de çalışanların zarar görmesine neden olmaktadır. Sağlık kuruluşlarında hasta ve çalışan güvenliğinin sağlanması amacıyla sağlık ekibi üyeleri arasındaki iletişimin art-tırılması gerekmektedir.
Ameliyathanede hemşireler, merkezi sterilizasyon ünitelerinde de birim sorumlusu ekip üyeleri ve birimler arasında bilginin aktarılmasını sağlayan kişilerdir ve iletişimin sağlan-masında önemli rol oynarlar. İletişim yetersizlikleri ve aksaklıkları nedeniyle, sağlık hiz-meti sunulurken yapılan hatalar, sakatlıklara ve ölümlere neden olabilecek kadar yüksek risk taşırlar. Sağlık hizmeti verilirken hasta güvenliği birinci öncelik taşımalıdır. Tıbbi hata-larının en önemli nedenleri arasında iletişim yetersizlikleri gelmektedir. Sağlık çalışanları arasında sözlü veya yazılı iletişim kopuklukları bakımın devamlılığı açısından önemli bir sorundur. Sağlık çalışanları arasındaki etkili iletişim, sağlık riskleri ve çözümleri konusun-da bilinci artırır, hasta bakımı verirken alınan önemli kararların doğru anlaşılmasını sağlar.
Sağlık kurumlan için akreditasyon veren Uluslararası Birleşik Komisyonu (Joint Commis-ssion International-JCI) beklenmedik olayların %65‘inin kötü iletişim nedeniyle meydana geldiğini belirtmiş ve Hasta Güvenliği Hedefleri’nde “etkin iletişimin geliştirilmesi” mad-desini koymuştur. Türkiye’de 6 Nisan 2011 tarihli Resmi Gazetede yayınlanan Hasta ve Çalışan Güvenliğinin Sağlanmasına Dair Yönetmelikte “sağlık hizmeti” sunumunda “ileti-şim güvenliğinin sağlanması” maddesi yer almaktadır.
Hayatın tüm alanlarında iletişim hataları karşımıza çıkar ancak bunlar sağlık alanında ol-duğu kadar yaşamsal öneme sahip değildir. Sağlık bakım hizmeti sunan tüm çalışanların ekip çalışması ve iletişim konusunda bilgi ve becerilerinin geliştirilmesi için eğitim veril-melidir. Kurumlarda etkili iletişimin sağlanabilmesi için standardize edilmiş ortak araçlar (brifingler, güvenlik kontrol listeleri gibi) kullanılmalıdır.
- Profesyonel anlamda hiçbir meslek, hiçbir meslekten üstün ya da aşağı değildir. Her meslek değerlidir ve mesleklere saygı duyulması gerekir.
- Ekip çalışmasının olabilmesi için öncelikle ekip çalışması anlayışı ve inancının olması gerekir.
- Ekip çalışmasına olan inancın tam olması başarıyı da beraberinde getirecek ve verimi artıracaktır.
Ameliyathanede cerrahi ekip üyeleri; güvenli ve etkin hasta bakımını sağlamak ve isteni-len hasta sonuçlarını elde etmek için sağlık ekibi üyeleri arasında etkili bir iletişim ve ko-ordinasyonun sağlanması oldukça önemlidir, bu durum cerrahi ekibin her üyesinin etkili bir şekilde koordinasyonuna ve becerilerine bağlıdır.
Ameliyathanelerde ve merkezi sterilizasyon ünitelerinde ekip çalışması ve teknik olma-yan beceriler de önemlidir. Çünkü teknik olmaolma-yan beceriler, çalışanların teknik becerile-rini tamamlayıcı olan, kişiler arası ilişkileri (iletişim, ekip çalışması, liderlik gibi) ve bilişsel becerileri (karar verme, durumsal farkındalık) içermektedir. Bu birimlerdeki ekip çalışması ve teknik olmayan becerilerde yaşanan aksaklıklar ile cerrahi hastalarının karşılaştıkları istenmeyen olaylar arasında ilişki vardır. Daha iyi ekip çalışması ile ameliyathanede ve sterilizasyon ünitelerinde daha az hata olması doğru orantılıdır.
Birimlerde, ekip üyelerinin yapılan işlemler süresince, yüksek ya da düşük düzeyde ser-giledikleri bazı davranışları içermektedir. Bu davranışlar, birlikte değerlendirildiğinde, ameliyathanede ve merkezi sterilizasyon ünitelerinde mesleklerarası ekip çalışmasının kalitesinin düzeyini göstermektedir. Ekip çalışması ile ilgili olan bu davranışsal boyutlar şunlardır:
- İletişim: Ekip üyeleri arasındaki bilgi değişiminin nitelik ve niceliği.
- Eşgüdüm: Etkinliklerin ve görevlerin, yönetimi ve zamanlaması.
- İşbirliği/Destekleyici Davranışlar: Ekip çalışanları arasındaki yardımlaşma, birbirlerini des-tekleme ve hataların düzeltilmesi.
- Liderlik: Yönetim, girişkenlik ve ekip üyelerinin desteklenmesi
Örnek davranışların varlığı ve başarıyla yerine getirilmesi, ekip çalışmasının kalitesinin yüksek, bu davranışların gözlenmemesi ya da uygunsuz bir şekilde yerine getirilmesi ise ekip çalışmasının kalitesinin düşük olmasına neden olacaktır.
İnsan hayatında önemli yere sahip olan hastanelerin amaçlarına ulaşabilmeleri, bünyesin-de çalıştırdığı sağlık personelinin etkin ve verimli çalışmasına bağlıdır.
İletişim
Ekip üyeleri arasındaki uyum yapılan işi olumlu ya da olumsuz yönde etkileyebilmektedir.
Sağlık ekibi içinde en çok etkileşim halinde bulunan üyeler hemşireler ve hekimlerdir.
Hekim hemşire işbirliği; hemşirenin bilgisini, görüşlerini ve yeteneklerini hekim ile pay-laşarak, etkin bir hasta bakımını sağlaması açısından önemli bir konudur. Hekim hemşire ilişkisini etkileyen faktörler, kişisel güçler, geçmiş deneyim, bireysel ve mesleki değerler, bilgi, bakım, beklentiler, sosyal destek, toplum kurumları, yasal yaptırımlar ve çevresel etkenlerdir. Hekim hemşire arasındaki görevlerin açık ve kesin olarak belirlenmemesi, statü anlayışındaki ve birbirlerinin rollerini algılamadaki farklılıklar zaman zaman çatışma-lara neden olmaktadır. Aynı zamanda, sağlık kurumlarında meydana gelen yeniden ya-pılanmalar; çalışan hemşire sayısının azalmasına ve bununla birlikte iş yükünün artması-na, daha uzun süreli çalışmalarına; bunun sonucunda da hemşirelerin kendilerini yorgun, stresli, yıpranmış hissetmelerine ve moral bozukluğu yaşamalarına neden olmaktadır.
Ameliyathane ve sterilizasyon ünitesi uygulamalarında hasta güvenliğini sağlayıcı stan-dartları ortaya koymak ve geliştirmek; çalışanların standartlara uyumunu ölçümlemek, hasta güvenliği kültürünü ve örnek birim modelini oluşturmada önemli bir etkendir.
Ameliyathanelerde hasta güvenliği kültürünü oluşturmak ise başarıya ulaşmadaki en iyi yollardan biridir. Hastane yöneticileri ve sağlık profesyonelleri tarafından “Cerrahi Hasta Güvenliği” önemli bir konu olarak ele alınır ve gerekli tedbirlerin alınması konusunda ira-de gösterilirse, hem hastaların, hem sağlık çalışanlarının hem ira-de hastanelerin zarar gör-mesinin önüne geçilmiş olur.
Sağlık alanında güvenlik kültürünün kökten değişimini sağlayan çabaya rağmen tıbbi ha-talar halen görülmeye devam etmektedir. Sağlık bakımının pek çok alanında olduğu gibi ameliyathane ve merkezi sterilizasyon üniteleri ekip çalışmasının önemli olduğu birim-lerdir. Hataların oluşumuna en fazla neden olan durum olarak ekip üyeleri arasında ileti-şim eksikliği ve yönetici ile olan problemler olarak rapor edilmiştir. Sağlık kuruluşlarında güvenlik kültürünün arttırılmasını sağlamak amacıyla geliştirilen süreçlerin odak noktası sağlık ekibinin üyeleri arasında iletişimi arttırmaktır. Hemşireliğin temellerinden birisi has-talar ile iyi iletişimdir. Hemşirelikte etkili iletişim becerilerinin kullanımı ve yararları yıllardır incelenmiş ve belgelendirilmiştir. Çalışmalarda toplumda ve hastanede hastaların diğer sağlık personellerine göre daha çok hemşireler ile etkileşime geçtiği belirtilmektedir.
Hemşireler bu becerileri günlük işleri sırasında bilgi toplamak, rahatlatmak, hasta ifade-lerini kolaylaştırmak, tutumları, bakış açılarını ve fikirleri kolaylaştırmak, kritik düşünmeyi desteklemek, anksiyeteyi azaltmak, diğer disiplinler ile iletişimi kolaylaştırmak ve hasta bakımında sürekliliği sağlamak için kullanırlar.
Ameliyathane ve merkezi sterilizasyon ünitelerinde çalışanları arasında hataların başlıca sebebi olarak iletişim kopuklukları olduğu belirtilmektedir. Sağlık organizasyonları akre-ditasyon komisyonunun 1995-2005 yılları arasındaki hata raporları incelendiğinde %70 olayda ana nedenin yetersiz iletişim olduğu belirtilmiştir. Hataların oluşumuna en fazla neden olan durum olarak ekip üyeleri arasında iletişim eksikliği ve yönetici ile olan prob-lemler olarak rapor edilmiştir. İletişim yetersizliklerinin üçte birinden fazlası sistem süreç-lerinde yetersizlik, ekip üyeleri arasında gerginlik, kaynakların boşa harcanması, cerrahi işlemlerin ertelenmesi, hastalarda sıkıntı ve cerrahi işlemler sırasında tehlike ve hata gibi görünür etkilere neden olmaktadır. Birimlerdeki memnuniyetsizliğin en büyük nedeninin yetersiz iletişim olduğu belirlenmiştir.