Gülsüm Kaya
Sakarya Üniversitesi Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Enfeksiyon Kontrol Komitesi, Sakarya
1. Çamaşırhane Konum ve Mimarisi
Hastanede çamaşırhane projesi temiz-kirli çamaşır akışını koruyan ve sürekliliğini sağla-yan bir konumda olmalıdır. Çamaşırhane bina yapısı çatı saçağı 7 m’den aşağı olmamalı, sütun kullanımı sınırlı olmalı, tüm yüzeyler yıkanabilir ve dezenfekte edilebilir olmalıdır.
Çamaşırhane zemini kaymaz özellikte olmalıdır. Toz birikimine sebep olması ve zor te-mizlenme nedenleriyle asma tavan önerilmemektedir. Çamaşırhanenin tüm alanları toz ve tüy bırakmayan hav birikmesini önleyen özellikte tasarlanmalıdır. Bütün teknolojik sis-temler çamaşırhane dışında olmalı, makinalara su sağlayan sissis-temler izole edilmeli ve elektrik tesisatı ip 55 kategoride olmalıdır. Tüm yıkama makinalarının gider kanalları ka-nalizasyon şebekesine bağlı olmalı ve kimyasal maddelerin beslemesi toprağa gömü-lü olmalıdır. Temiz/kirli bölme duvarları mutlak bir fiziksel bariyer oluşturmalı ve yerden tavana monte edilmedir. Her bir çalışma alanı için en az 200-300 lux aydınlatma sağ-lanmalıdır. Temiz ve kirli çamaşır alanı için ayrı ayrı lavabo olmalıdır. Personel giyinme odaları, banyo ve duş çalışan personel sayısına uygun sayıda olmalıdır. Çalışma alanından tamamen ayrılmış kahve-yemek molası ve dinlenmek için bir alan olmalıdır. Ünite içinde bir şey yemek ya da içmek yasaklanmalıdır.
Çamaşırhane kirli çamaşır alanı, temiz çamaşır alanı, paketleme/sevkiyat alanı ve temiz tekstil depolama rafları alanı olmak üzere dört alandan oluşmaktadır. Kirli çamaşır alanı klinik ve birimlerden gelen kontamine çamaşırların bulunduğu alandır. Çamaşırhanenin çalışmadığı durumlarda bile maksimum kontamine çamaşır stok seviyesini depolayacak boyutta olmalıdır. Kontamine çamaşır alanındaki hava negatif hava basıncı özelliğinde olmalıdır. Kirli tekstil alanından diğer alanlara kontaminasyon olmaması için kirli alana bitişik alanlardaki hava pozitif hava basıncı olmalıdır. Kirli çamaşır alanında el yıkama la-vabosu olmalı ve acil göz yıkama ekipmanları en fazla 10 sn’de ulaşılabilen bir yerde ol-malıdır. Temiz çamaşır alanı, temiz tekstillerin kurutma, ütüleme ve klinik/birimlere nakli yapılana kadar depolandığı alandır. Temiz alan kirli alanın iki katı büyüklüğünde olmalıdır çünkü bu alanda kullanılan makinalar kirli alanda kullanılan makinalardan daha fazladır.
Temiz çamaşır alanındaki hava pozitif basınçlı olmalıdır. Paketleme/sevkiyat alanı, taşıma araçlarına yüklenmiş malzemelerin alanda kalış süresine göre boyutlandırılmalıdır. Temiz tekstil depolama rafları, kuru ve ütülenmiş çamaşırların klinik ve birimlere nakli yapılana kadar muhafaza edildiği raflardır. Temiz tekstillerin paket bütünlüğünü korumak için du-vara mesafesi yaklaşık 2 inç olmalı ve alt rafın yerden yüksekliği minimum 8 inç olmalıdır.
Temiz tekstil depolama alanında raf ve taşıyıcı malzeme olarak karton kullanılmamalı-dır. Depolanan tekstil için görsel denetim programı oluşturulmalı ve kayıtları tutulmalıkullanılmamalı-dır.
Nemli tekstillerle ilgili iyileştirme planı geliştirilmelidir.
Çamaşırhanenin tüm alanlarında el hijyeni için el yıkama lavaboları, solüsyonları el antiseptikleri tüm personel çalışma alanları ve çevresinde mevcut olmalıdır. Acil göz yıkama/ duş ekipmanları kullanılan kimyasal maddeler ve depolandığı yerlerdeki tüm alanlarda, acil kullanım için en fazla 10 saniye gerektiren mesafede olmalıdır. Güvenlik özellikleri (örneğin, acil aydınlatma, acil çıkış tabelaları, yangın alarmları, kapı erişilebilirlik
ve emniyet, çevre, ekipman koruyucuları) kişileri ve personelini korumak için belirgin ve işlevsel olmalıdır.
Yıkama düzeyinde hiçbir fark olmayan hijyenik bariyerli makinelerin geleneksel maki-nelerden farkı kirli ve temiz çamaşır arasında kesin bir bölmenin bulunmasıdır. %90 ön yıkama makinalarından oluşan hijyenik bariyerli makinaların duvar içine kurulumu yapıl-maktadır. Sürekli yıkama (tünel yıkama) ise; kirli temiz akışını kendi yapan standart bir ma-kinadır. Sürekli yıkama sistemlerinin bir diğer avantajı ise kirli malzeme yüklemesi yapan işçi yüklenen kirli malzemeyle direk temasta bulunmaz, sadece uygun kişisel koruyucu donanım ile (eldiven) ellerle kirli malzemeye dokunur. Çamaşır makinası yüklemelerinde ise, özellikle büyük boyutlarda, işçi tüm vücuduyla kirli malzemeyle temas içindedir ve böylece de kontaminasyon riski de oldukça artar.
2. Çamaşırhanede Görevler:
Çamaşırhane organizasyon şeması Şekil-1’de gösterilmiştir.
Şekil-1: Çamaşırhane organizasyon şeması
2.1. Çamaşırhane yöneticisi ve koordinatörü: Üniversite mezunu olmalı (tercihen üni-versitelerin ev ekonomisi/otelcilik-turizm bölümlerinden), grup çalışmasına uyumlu ve iş disiplinine özen göstermelidir.
2.2. Çamaşırhane personeli: Çamaşırhane personeli; lise mezunu, ekip çalışmasına yat-kın ve iletişime açık olmalıdır. Kişisel bakım ve vücut hijyenine özen göstermeli ve aynı zamanda iş disiplinine sahip olmalıdır.
2.3. Çamaşırhane destek personeli (mühendislik hizmeti): Çamaşırhane içerisinde kul-lanılan cihaz ve ekipmanlara istinaden elektrik-elektronik mühendisi, makine mühendisi bulunmalı ya da gerektiğinde danışmanlık hizmeti alınmalıdır.
3. Çamaşırhane Ekipman ve Personel İstihdamı
Çamaşırhane ünitesi ekipman ve personel istihdamı öncesi bir planlama komitesi oluştu-rulmalıdır. Bu komitede; hastane yöneticisi, hemşirelik yöneticisi, çamaşırhane yöneticisi, çamaşırhane koordinatörü, makine mühendisi ve mimar bulunmalıdır.
Planlama çalışmasında en önemli basamak vardiya süresinin belirlenmesidir. Ünitenin tek
vardiya mı çift vardiya mı çalışacağının belirlenmesinde aşağıdaki faktörler dikkate alın-malıdır,
1. Bir günde kurumdan çıkan kirli çamaşır miktarı ve ağırlığı, 2. Kurumun hasta yatak sayısı,
3. Cerrahi yatak oranı
4. Çamaşırhane alanının kullanılabilirliği, 5. Çamaşırhane sayısı vardiya / gün 6. Ekipman kapasitesi
7. Maliyet
Çamaşırhane personeli, 60 kg keten çamaşır ya da 30 yatak için bir personel veya makine başı iki personel olacak şekilde planlanmalıdır. Örneğin; Çamaşır yükü 2,5 kg/1 yatak/1 gün ise 500 yataklı bir eğitim hastanesi için, toplam çıkan çamaşır yükü 1250kg/gündür.
Bu hastane için personel istihdamını hesaplayacak olursak; 60 kg çamaşır için 1 personel ise 1250 kg için 20 personele ihtiyaç duyulmaktadır. Cihaz dağılımına göre personel sa-yısı Tablo 1’de sunulmuştur.
Tablo 1: Cihaz dağılımına göre personel sayısı
Makine Türü Kapasite Süre İhtiyaç* PersonelSayısı
Çamaşır Yıkama ve Sıkma Makinası 30 kg 1 saat 5 makina 5*2=10
Kurutma Makinası 50 kg 35 dakika 2 makina 2*2=4
Ütü 650*2000 1 makina 2
Toplam 8 makina 16
*500 yataklı eğitim ve araştırma hastanelerinde tek vardiya için
4. Personel Eğitimleri:
Çamaşırhanede görev yapan tüm personelin teorik ve uygulamalı eğitim programı alması zorunludur. Personel çamaşır temizliğinin her aşamasında görevine uygun prosedürleri uygulayabilecek nitelikte standart eğitim almalıdır. Eğitimler aşağıdaki eğitim başlıklarını içermeli ancak bunlarla sınırlı kalmamalıdır.
» Sağlık tekstil ürünlerinin doğru kullanımı hakkında üretici firma önerilerini içeren bir eğitim almalıdır. Bu eğitimler; Kullanılan spesifik kumaş türleri, uygun cerrahi tekstil ürünlerinin koşullara uygun kullanımı, cerrahi tekstil ürünlerinin düzgün paketlenmesi için doğru şekilde kullanım, yerleştirme ve ısı yalıtımı işlemi konularını içermelidir.
» Kan ve vücut sıvıları ile bulaşan patojenlerin bulaşmasını kontrol etme ve önleme eği-timi,
» Doğru el yıkama, el hijyeni, personel hijyeni eğitimi,
» Eldiven, koruyucu önlük, maske, gözlük ve siperlik gibi kişisel koruyucu ekipmanların doğru, amaca ve göreve uygun kullanım eğitimi,
» İş sağlığı ve güvenliği ile çalışma hayatına dair hak ve sorumluluklar eğitimi,
» Acil müdahale, ilk müdahale, müdahale sonrası kayıt, tehlikeye maruz kalma, bulaşma ya da kirlenme sonrası uygulama prosedürleri eğitimleri verilmelidir.
Ayrıca, bu eğitimlere ek olarak; tıbbi atık eğitimi, çamaşırhane prosedürleri ve iş akış şe-maları, yıkama makinalarında kullanılan kimyasalların kullanımı, yıkama programlarına
göre dozajlama, ünite içerisinde kullanılan tüm makine ve ekipmanların kullanımı, kulla-nım dışına alma, diskart ve uygunsuz ürün, ürün sorun bildirim yöntemi, çalışan sağlığını tehdit eden ve yaralanma durumlarında bildirim ve raporlama eğitimleri de verilmelidir.
Bu eğitimleri çamaşırhane personelinin alması ve kayıtlarının tutulması çamaşırhane yö-neticisi/koordinatörü tarafından sağlanmasıdır. Eğitimler bir program çerçevesinde veril-meli, aylık ve yıllık olarak tekrarlanmalıdır.
5. Çamaşırhane İş Akışı
5.1. Kirli Çamaşırların Toplanması: Klinik ve birimlerindeki yardımcı sağlık personelleri, oluşan kirli çamaşırları makinelere ve çamaşırhane personeline zarar verebilecek deli-ci-kesici alet ve diğer malzemelerden arındırdıktan sonra sıvı sızdırmaz enfekte/kirli ça-maşır torbalarında ya da kirli taşıma arabalarında toplamalıdır. Bulaşıcı hastalığı olan ve olmayan tüm hastaların çamaşırları toplanırken personel temiz eldiven giymeli ve izolas-yon önlemlerine uygun bir şekilde standart önlemlerini almalıdır. Çamaşırlar sayılarak po-şetlenmeli, poşet içeriğinde hangi çamaşırdan kaçar adet olduğu kayıt edilmeli ve imza karşılığında teslim formu ile çamaşırhane görevlisine teslim edilmelidir. Çamaşır toplama işleminde el hijyeni prosedüre uygun sağlanmalıdır.
5.2. Transfer: Kirli çamaşır arabası dolduğunda kirli çamaşır odasından kontamine çama-şırlar görevli personel tarafından çamaşırhaneye taşınmalıdır. Taşıma sırasında hastane-lerin belirlediği kirli asansör kullanılmalıdır. Kirli için ayrılmış ayrı bir asansör yok ise kul-lanımdaki asansörlerden biri kullanımı iptal edilerek enfekte çamaşırlar çamaşırhanenin olduğu kata transfer edilmelidir. Çamaşırhaneye yıkanmak için gönderilecek tüm çama-şırları toplayan, teslim eden, teslim alan ve yıkayan personel eldiven, maske, bone, galoş ve boks gömleği giymelidir. Eldiven boks gömleğinin üzerine çıkacak şekilde giyilmeli, kollar açıkta kalmamalıdır.
5.3. Ayrıştırma: Servislerden gelen kirli çamaşırlar kirli odaya ayrı bir kirli çamaşır kapısın-dan alınır, renk (beyaz, yeşil, mavi, pembe, gri) ve cinsine (pamuklu, keten) göre ayrılarak adedi tespit edilip, teslim formu üzerinden kontrolleri yapılarak yıkanmak üzere çamaşır-hane görevlisi tarafından teslim alınmalıdır. Aynı ürün grupları birlikte çamaşır makinesine atılmalıdır. Eğer aynı ürün grupları birlikte yıkamaz ise kalitesiz bir yıkama gerçekleştiri-leceği gibi, çektikleri su oranı ayrı olduğundan makinede dengesiz yüklemeden dolayı hasar oluşturur. Ayrıştırılan çamaşırlar terazide tartılır ve yıkama makinelerine belirli kg aralıklarında yükleme işlemi gerçekleştirilir. Örneğin; 200 kg bir makine de yıkama yapı-lacak ise, makine 3 bölmelidir. 3 bölmesine de 65 kg olarak ürün yüklemesi yapılır.
5.4. Yıkama: Sağlık hizmetlerinde kullanılan tüm çamaşırlar yıkama işlemi ile vejetatif patojenlerden arındırılır ve dezenfekte edilir. Aynı cins ve renk çamaşırlar birleştirilir ve çamaşır makinesine doldurulur. Yıkamaya hazırlanan ürünler makinelere yüklendikten sonra, önceden makinelere tanımlanmış olan yıkama program numaraları seçilir. Örne-ğin; 1 no’lu program: Genel Hastane (Linen, ameliyathane formaları, alezler vb.); 2 no’lu program: Havlu Grubu gibi. Makinelere kimyasallar otomatik dozajlama sistemi ile gön-derilir. Manuel olarak kimyasal kesinlikle çamaşıra ve çamaşır makinesine atılmamalıdır.
Her çamaşırhanenin tekstil programları çamaşır gruplarına ve kullanılan yıkama kimyasal-larına göre değişiklik göstermektedir.
Sıcak su, mikroorganizmaları öldürmek için etkin bir yoldur. Ürünler yıkanırken, su sıcak-lığı seçilen program ve çamaşırhanenin kapasitesine göre değişiklik gösterir. Örneğin;
bir hastane çamaşırhanesi X kimyasal programında 50°C sıcaklık ile yıkarken, başka bir hastane çamaşırhanesi Y kimyasal programında 65°C sıcaklık ile yıkayabilir. Sıcak suyla
yıkama çevriminde en az 71 derecede ve en az 25 dakikada yıkama gereklidir. Yıkama çevrimlerinde sırasıyla, basınçlı su ile yıkama, ana yıkama, durulama ve sıkma işlemi ger-çekleşmelidir. Çamaşırlar çok kirli ve kanlı ise; bu çevrimde çamaşır suyu katılması ilave güvenlik sağlaması açısından önemlidir. Yıkama döngüsünde 50-150 ppm klorin rezidü-sünün sağlanması gereklidir. Klorin, 57,2-62,7 derecedeki ısıda aktive hale gelir. Tüller ve battaniyeler 30 dakikada 20 derecede yıkanmalıdır. Enfekte olanlar dezenfeksiyon işle-mine tabi tutulduktan sonra, mekanik kirlenme ile bulaşık olanlar ise temizleyici bir solüs-yonda bırakılarak lekeleri eritilip ayrı bir yıkama yapılmalıdır. Renk ayrımı yapılan temizlik bezleri ve moplar, diğer çamaşırlardan ayrı olarak yıkanmalı, kurutulmalı ve ayrı olarak depolanmalıdır. Yıkama işlemi bittikten sonra makineler, makine temizlik için dezenfek-tan madde ile 5 dakika boş çalıştırılır. Daha sonra makineler kapatılır, sular ve elektrikler de kapatılarak son kontroller yapılır ve işlem tamamlanır.
5.5. Kontrol ve Ayrıştırma: Lekeli tekstiller çamaşırhanede yıkama işleminden sonra ay-rılmalıdır.
5.6. Tadilat-Tamirat: Zarar görmüş tekstiller ayrılarak terziye gönderilir. Terzi tarafından kontrolü yapılan ve tamir edilmesi mümkün olmayan çamaşırlar imha edilmelidir.
5.7. Kurutma: Beyaz çamaşırlar 30 dakika 80 derecede, gri ve yeşiller 45 dakikada 85 derecede, pembe ve maviler 15 dakikada 20 derecede çamaşır kurutma makinesinde kurutulmalıdır. Battaniyeler 45 dakikada 80 derecede kurutulmalıdır.
5.8. Ütüleme: Yıkama ve kurutma işlemi biten çamaşırlar silindir ütü makinesinde ütü-lenmeli ve katlanmalıdır. Silindir ütü ürün grupları linenleri (çarşaf, nevresim, yastık kılıfı, sedye örtüsü, muayene örtüsü) 170-190°C olan silindir ütüden geçirilir. Havlu grupları (banyo, el ayak havlusu ve fizik tedavi havlusu) 85°C - 75°C kurutulur ve ütülenir. Ame-liyathane forma ürünleri belirlenen standartta pres ütüde ütülenir ve ütülenen formalar bedenlerine göre eşlenir. Büyük kompres olan ameliyathane yeşil ürünleri, silindir ütüden geçirilerek ütülenir. Küçük parçalar ise kurutma sürecinden geçirilir ve ilgili bölüme teslim edilir. Tüller kurutulmadan direkt ütülenmelidir.
5.9. Paketleme: Temiz çamaşırlar, cinslerine göre şeffaf poşetlerde paketlenmeli, her pa-ketin üzerine içerisinde ne olduğu ve kaç adet olduğu yazılmalıdır. Nem ve rutubetten uzak temiz raflarda depolanır, poşetlerinden çıkarılmamalıdır. Bu raflara kirli çamaşır ko-nulmamalıdır.
5.10. Depolama/Kullanım Alanında Saklama: Çamaşırhaneden gönderilecek etiketlen-miş çamaşırlar kapalı çamaşır arabalarında ilgili bölümlerin temiz odasında depolanmalı-dır. Temiz poşetlerinden tek tek çıkartılarak kullanılmalıdepolanmalı-dır.
5.11. Temiz Transfer: Kullanıma hazır hale gelen temiz ve ütülü çamaşırlar renk ve cinsi-ne göre çamaşırhacinsi-ne sorumlusu tarafından teslim tutanağı ile 24 saat içerisinde servis ve ünitelere teslim edilmeli ve birimlere transfer üstü kapalı temiz çamaşır arabaları ile yapılmalıdır.
KAYNAKLAR
1. Accreditation Standarts for processing reusable textiles for use ın healthcare facilities, 2016 Edition, www.
hlacnet.org
2. Otero R, Infection Control Manual for Laundry and Linen Service, National Association of institutional linen management,
3. Singh D, GJ Q, Kotwal M, Syed AT, Jan F. (2009). Quality Control in Linen and Laundry Service at A Tertiary Care Teaching Hospital in India, İnternational Journal of Health Sciences, Qassim University, Vol. 3, No. 1.
4. Woodson S. (2007). Design and Construction of a Healthcare Laundry, NLM Journal, Vol. 5, No. 3
5. Practıcal Guıdelınes for Infectıon Control ın Health Care Facılıtıes, World Health Organization 8 December 2003.