Mabed’de İcra Edilen İbadetler

96

Levililerin görevleri Süleyman Mabedi’nin yapılmasından sonra da burada devam etmiştir. Tevrat’ta belirtildiğine göre, Mabed’de memur ve yargıç olarak görev yapan Levililer, Mabed’in kapılarında nöbetçi olarak⁷²⁶ da çalışmışlartır. Bunun yanında, Mabed’in avlularının, odalarının ve kutsal eşyalarının temizlenmesinden sorumlu oldukları bildirilmiştir. Ayrıca, Tanrı’ya şükretmek ve sabah akşam ona övgülerde bulunmak için Mabed’de hazır bulunmaları da görevleri arasında zikredilmiştir.⁷²⁷

Neticede, Musa zamanında Tanrı tarafından görevlendirilen Levililerin sorumlulukları Mişkan’la başlamış, Süleyman Mabedi’nin yapılmasıyla bu mekanda devam etmiş ve Mabed’in M.S. 70 yılında yıkılmasıyla sona ermiştir.

Süleyman Mabedi’ndeki bu görevlilerin dışında Yahudi olmayıp küçük işlerde çalışan esirlerin olduğundan bahsedilmektedir. Bu insanların işlerinin odun kesmek ve su taşımak gibi basit işler olduğu söylenmektedir.⁷²⁸

97 a. Kurban

Kurban, kulun, tanrıya karşı saygısını ifade etmek, onun takdirini kazanmak veya affına mazhar olmak düşüncesiyle tanrıya bir şeyler sunması eylemine denilmektedir.⁷³⁰ Başka bir ifadeyle ister Tanrıyı etkilemek isterse kul ile tanrı arasında yakınlık kurmak için olsun bir şekilde tanrıyı etkilemek adına insan, hayvan ya da herhangi bir nesnenin tanrıya adanması işlemine “Kurban” denilmektedir.⁷³¹

Hemen hemen bütün dinlerde bulunan kurban ibadeti, uygulamada ve anlayışta dinden dine farklılık göstermektedir. Dinlerde, insanların kurban edilmesinden hayvanların kurban edilmesine, çeşitli içkilerden farklı yiyeceklerin takdim edilmesine varıncaya kadar muhtelif kurban ibadetlerinin icra edildiğini görmek mümkündür. Bununla birlikte, kurbanların sunulmasındaki amaç da dinler arasında farklılık göstermektedir. Tanrı’ya şükür ifadesi olarak sunulan kurbanlar olduğu gibi tanrıların azabından emin olmak, onların öfkesini yatıştırıp lütuflarını ve yardımlarını sağlamak amacıyla da kurbanlar takdim edilmektedir.⁷³²

Yahudiliğe göre, kurban uygulaması ilk olarak Habil ve Kabil ile başlamıştır.⁷³³ Yahudilikte, insanların kurban edilmesi yasaklanmıştır.⁷³⁴ Bunun dışındaki diğer kurban çeşitleri değişik düşüncelerle Tanrı’ya takdim edilmiştir. Bu bağlamda Yahudilikteki kurban uygulamasını, Musa şeriatına uygun görülen hayvanların kesilmesi suretiyle sunulan kanlı kurbanlar, şarap gibi içeceklerin takdim edilmesi şeklinde yerine getirilen kansız kurbanlar olarak ikiye ayrıldığı bildirilmektedir. Ayrıca, kurbanlar, günlük, haftalık, aylık, mevsimlik ve yıllık olarak sınıflandırılmıştır.⁷³⁵

Musa’dan önce her hangi bir yerde uygulanan kurban ibadetinin, Musa ile sınırlandırıldığı ve sadece Mişkan’ın önünde icra edilebileceği söylenmiştir.⁷³⁶ Süleyman Mabedi’nin yapılmasından sonra ise kurban ibadetinin sadece bu Mabed’de yapılacağı buranın dışında herhangi bir yerde bu ibadetinin yerine

730 Emil G. Hirsch, “Sacrifice”, JE, Funk and Wagnalls Company, New York and London 1905, X/

615.

731 Eric J. Sharpe, 50 Key Words Comparative Religion, Lutterworth Press, London 1971, 59.

732 Ahmet Güç, “Kurban”, DİA, İstanbul 2003, XXVI/ 434.

733 Hirsch, “Sacrifice”, X/ 615; ayrıca bkz. Tekvin 4: 3-5.

734 Yahudilikte, insanların kurban edilmesi kesinlikle yasaklanmıştır (Levililer 18: 21; Tesniye 12: 31;

18: 10). Yahudi inancına göre İbrahim’in İshak’ı kurban etme teşebbüsünde Tanrı’nın insanların kurban edilmesini istemediği mesajının bulunduğu ifade edilmektedir (Max Wiener, “Sacrifice”, UJE, Ed. Isaac Landman, Universal Jewish Encyclopedia Co. Inc., New York 1948, IX/ 306).

735 Güç, “Kurban”, XXVI/ 435.

736 Hirsch, “Sacrifice”, X/ 615; ayrıca bkz. Levililer 1: 3; 4: 4; 12: 6; 15: 14, 29; 16: 7; 17: 2-6; 19: 21.

98

getirilemeyeceği ifade edilmiştir.⁷³⁷ İkinci Mabed’in M.S.70 yılında yıkılmasından sonra Mabed’in ayakta olmamasından dolayı kurban ibadetine son verilmiştir. Bu tarihten itibaren de kurbanın yerini dua almıştır.⁷³⁸ Yahudilikteki kurban çeşitleri şunlardır:

1. Yakmalık Sunusu: Yahudilikteki kurban çeşitleri arasında önemli bir yeri olan Yakmalık Sunu’ya dumanın Tanrı’ya yükseldiği inancından dolayı, İbranice’de yükselmek anlamına gelen “Ola” denildiği gibi, sunak üzerinde tümüyle yakıldığı için “Kalil” (bütün) de denilmektedir.⁷³⁹ Yakmalık Sunu ibadeti kökeni çok eski olup, atalar dönemine kadar uzanmaktadır.⁷⁴⁰

Yahudilerin kutsal kitabı Tevrat’ta biri sabah diğeri akşam vakitlerinde olmak üzere günde bir yaşını doldurmuş iki tane erkek kuzu sunulması emredilmiştir.⁷⁴¹ Bunun dışında değişik nedenlerden ötürü, bireysel olarak da yakılan sunular bulunmaktadır. Örneğin, yeni doğum yapan kadınların, cilt hastalığı olanların getirdikleri yakmalık sunu kurbanları olduğu gibi gönüllü olarak yakmalık sunu kurbanı getirenlerin de bulunduğu kaynaklarda geçmektedir.⁷⁴²

Süleyman Mabedi’nde Yakmalık Sunu’sunun Tanrı’ya takdime edilmesi için özel bir ritüel uygulanmıştır. Buna göre, sığır,⁷⁴³ koyun ya da keçi⁷⁴⁴ veya bir kuş⁷⁴⁵ gibi çeşitli hayvanlardan olabilen kurbanı sunmak isteyen kişinin öncelikle dini açıdan temiz olması gerektiği belirtilmiştir. Kurbanı sunacak kişi, öncelikle, yakmalık sunuyu onaylaması için kahine getirir ve kahinin onaylamasının ardından kurban⁷⁴⁶ sahibi, elini sununun başının üzerine koyup⁷⁴⁷ kurbanı sunağın kuzeyinde özel olarak hazırlanmış olan yerde keserdi.⁷⁴⁸ Bu kesme işlemine, sadece genel kurbanlar için kesim işlemi yapan kahinler ve levililer katılmazdı.⁷⁴⁹

737 Hirsch, “Sacrifice”, X/ 615.

738 Yusuf Besalel, “Korban”, YA, Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın A.Ş., İstanbul 2001, II/ 339.

739 Özen, 185.

740 Bkz. Tekvin 22: 1-14.

741 Çıkış 29: 38-42; Sayılar 28: 1-8;

742 Yusuf Besalel, “Korbanot ve Sunular”, YA, Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın A.Ş., İstanbul 2001, II/ 341.

743 Levililer 1: 2-5.

744 Levililer 1: 10.

745 Levililer 1: 14.

746 Özen, 185.

747 Levililer 1: 4; Kurban sunacak kişinin elini hayvanın başına koymasının, hayvanın gerçekten kurban edildiğini onaylamak ya da suçu, bedduayı, laneti vb. kurbana taşıtmak gibi bir anlam taşıdığı düşünülmektedir (Özen, 186).

748 Levililer 1: 11.

749 Özen, 186.

99

Kesilen kurbanların derisini kahinler aldıktan sonra⁷⁵⁰ kurbanın tamamı kahinler tarafından yakılırdı.⁷⁵¹ Kuşların ise derileriyle birlikte bütün olarak yakılırdı.⁷⁵² Hayvanın kesilmesinin ardından kahinler tarafından toplanan kanın sunağın her tarafına serpilmesi, bu ibadetinin bir parçası teşkil etmiştir.⁷⁵³

Yakmalık sunu olarak kesilecek kurbanların kusursuz ve erkek olması gerektiği,⁷⁵⁴ ancak kuşlarda cinsiyet ayrımının yapılmadığı söylenmektedir.⁷⁵⁵ Bunun dışında Yahudilikte, başta Şabat günü olmak üzere özel günlerde ve bayramlarda o günün önemine göre fazladan çeşitli kurbanların sunulduğu belirtilmektedir.⁷⁵⁶

2. Esenlik Sunusu: Tanrı’ya, merhametinden ve verdiği nimetlerinden dolayı şükran ifadesi olarak, Yahudilerin, hayvanlardan sunduğu bir kurban ibadetidir.

Musa’dan itibaren uygulanan bu kurban ibadetinde, yakmalık sunudan farklı olarak cinsiyet ayrımı yapılmamakta olduğu⁷⁵⁷ ve sürüden herhangi bir hayvanın şükran ifadesi olarak sunulduğu ifade edilmiştir.⁷⁵⁸

Bu kurbanın sunulması esnasında takip edilen ritüel de Yakmalık sunuda olduğu gibi, kişinin dinen temizlenmesinden sonra, kahinin kurbanı onaylaması ve elin sununun başının üzerine konulup⁷⁵⁹ kurbanın kesilmesinden ibaret olmuştur.

Ancak bu kurban, sunağın önünde kesilmeyip Mabed’in avlusunun dışında boğazlanırdı.⁷⁶⁰ Kurban kesildikten sonra kahin, hayvanın kanını toplar ve onu sunağın üzerine serperdi.⁷⁶¹ Esenlik sunusunun iç organlarının yakılmasından⁷⁶² sonra etin bir kısmı kahinlere verilir geriye kalan kısım ise toplu olarak yenilirdi.⁷⁶³

750 Besalel, “Korbanot ve Sunular”, II/ 341.

751 Levililer 1: 9.

752 Besalel, “Korbanot ve Sunular”, II/ 341.

753 Levililer 1: 5, 15.

754 Bkz. Levililer 1: 3, 10.

755 Besalel, “Korbanot ve Sunular”, II/ 341.

756 Özen, 186-187; ayrıca bkz. Sayılar 28. bab.

757 Levililer 3: 1, 6.

758 Özen, 187.

759 Levililer 3: 2, 8.

760 Özen, 187.

761 Levililer 3: 2, 8.

762 Levililer 3: 4-5, 15-16.

763 Özen, 187; ayrıca bkz. Besalel, “Korbanot ve Sunular”, II/ 341.

100

3. Günah Sunusu: Günah sunusu, Tanrı’nın emirlerinden herhangi birinin, bir kişi⁷⁶⁴ ya da İsrail topluluğu⁷⁶⁵ tarafından istemeyerek ihlal edilmesi durumunda, günahların bağışlanması için sunulurdu.⁷⁶⁶

Günah sunusu, günah işleyen kişinin durumuna göre farklılık göstermiştir.

Buna göre, günah işleyen baş kahin ise, işlediği günaha karşılık kusursuz bir boğa sunması emredilmiştir.⁷⁶⁷ Günah işleyenin İsrail topluluğu olması durumunda hüküm baş kahinin durumunda olduğu gibi kusursuz bir boğanın sunulması şeklinde olmuştur.⁷⁶⁸ Eğer günah işleyen Yahudi önderlerinden biri olursa günah sunusu öncekilere bakarak mahiyet değiştirirdi. Buna göre, günahına kefaret olması için liderin her zaman olduğu gibi kusursuz bir tekeyi Tanrı adına kurban etmesi gerekirdi.⁷⁶⁹ Halktan herhangi birisinin günaha bulaşması durumunda günah sunusu olarak keseceği kurbanın dişi bir keçi⁷⁷⁰ veya bir kuzu⁷⁷¹ olması gerektiği Tevrat tarafından bildirilmiştir.

Günah sunusunun kesilmesi, günah işleyenin durumuna göre yine farklılık göstermiştir. Buna göre, baş kahin ve İsrail topluluğunun günah sunusu esnasında, kurban edilecek boğanın başına, günah işleyen baş kahin ise baş kahin, İsrail topluluğu ise bu halktan ileri gelenler ellerini koyarlar ve sonra boğa kesilirdi. Bunun ardından kahin, kurbanın kanının bir kısmını Kutsallar Kutsalı’nda bulunan perdeye yedi kez serper ve buhur sunağının boynuzlarına yine kanın bir kısmını sürterdi. En son olarak da artan kanı Yakmalık sunu sunağının dibine dökerdi. Günah sunusu olarak takdim edilen kurbanın iç yağları Yakmalık sunu sunağında yakılırken, kurbanın arta kalan parçaları da Mabed’in dışında başka bir yerde yakılırdı.⁷⁷²

Yahudi önderlerinden ya da halktan her hangi birisinin günah sunusu sunması, bazı noktalarda baş kahin ve İsrail topluluğun günah sunusu olarak boğa takdim etmesinden ayrılmıştır. Buna göre, Yahudi önderi, günah sunusu olarak takdim edilecek olan tekeye, sade bir Yahudi ise dişi keçiye veya kuzuya ellerini sürdürdükten sonra bu kurbanları kendileri keserdi. Kahin, bu sunuların kanlarına parmağını sokar ve yakmalık sunusu sunağının boynuzlarına sürerdi. Kurbanların

764 Levililer 4: 2.

765 Levililer 4: 13.

766 Besalel, “Korbanot ve Sunular”, II/ 341.

767 Levililer 4: 3.

768 Levililer 4: 13-14.

769 Levililer 4: 22-23.

770 Levililer 4: 27-28.

771 Levililer 4: 32.

772 Levililer 4: 4-12, 15-21.

101

yağlarını da sunak üzerinde yakardı.⁷⁷³ Bu kurbanların etleri ise kahinler tarafından yenilirdi.⁷⁷⁴

4. Suç Sunusu: Suç sunusu, küçük günahlara veya murdarlığa kefaret olması için düzenlenmiştir.⁷⁷⁵ Tevrat’ta geçen cümlelere göre, bir Yahudinin, gördüğüne ya da bildiğine bile bile tanıklık etmemesi, Yahudilik tarafından kirli olarak tanımlanan herhangi bir şeye, ister vahşi ister evcil isterse küçük olsun bir hayvanın leşine bilmeden dokunması, yine bilmeden Yahudiliğe göre kirli sayılan bir insana veya insandan kaynaklanan ve kendisini kirleteceğine inanılan herhangi bir şeye dokunması, hangi sebepten olursa olsun düşünmeden ve ne yaptığını bilmeden yemin etmesi vb. durumunda bu kişinin suç sunusu takdim etmesi gerekmekteydi.⁷⁷⁶

Yukarıda sayılan ve bunlara günah açısından yakın olan suçlar işlendiğinde, bu suçu işleyenin günahının affedilmesi için küçük baş hayvanlardan bir kurbanı suç sunusu olarak Tanrı’ya takdim etmesi gerekmekteydi. Bu kurbanın dişi bir kuzu veya keçi olabileceği zikredilmiştir. Bu hayvanları kurban olarak alabilecek maddi durumu olmayan Yahudilere kolaylık gösterilmiştir. Zikredilen suçlardan birini işleyen fakir bir Yahudinin günahının affedilmesi için biri günah sunusu, diğeri de yakmalık sunu olmak üzere iki tane kumru ya da güvercin kurban edebileceği belirtilmiştir. Kahine getirilen bu kuşlardan günah sunusu olarak takdim edilecek olanının boynu, başı koparılmamak şartıyla kahin tarafından kırılır ve bu kurbanın kanının bir kısmı sunağın yan tarafına serpildikten sonra kanın arta kalanı sunağın dibine akıtılırdı. Eğer, suçu işleyen Yahudinin maddi gücü, kuşları almaya da yetmiyorsa, Yahudiden günah sunusu olarak yaklaşık 1,3 kg. ince un getirmesi istenirdi. Kahin bu undan bir avuç alır ve onu sunakta yakardı. Unun geri kalan kısmı ise kahine kalırdı. Böylece suç işleyen Yahudinin günahlarının affedileceğine inanılırdı.⁷⁷⁷

5. Şükran Sunusu: Bazı yerlerde Esenlik sunusunun eşanlamlısı olarak da kullanılan şükran sunusu, Tanrı’nın bahşettiği nimetlerinden dolayı kulun, ona duyulan minnettarlığı kabul etmesi için takdim edilen bir sunudur.⁷⁷⁸ Mayalı

773 Levililer 4: 24-26, 29-35.

774 Besalel, “Korbanot ve Sunular”, II/ 341.

775 Özen, 188-189.

776 Levililer 5: 1-6; ayrıca bkz. Levililer 6: 2-5.

777 Levililer 5: 6-13.

778 Özen, 187.

102

yiyecekleri de içerdiği belirtilen şükran sunusunun,⁷⁷⁹ takdim edildiği gün yenilmesi gerekirdi.⁷⁸⁰

6. Ekmek Sunusu: İbranice’de “Minha” denilen Ekmek sunusu, hayvan sunularıyla birlikte takdim edilirdi.⁷⁸¹ İnce un, zeytin yağı ve günnükten oluşan ekmek sunusu, pişmiş somun, yufka veya lokma şeklinde olurdu. Yapımında mayanın ve balın kullanımı yasaklanan⁷⁸² ekmek sunusu, bunu hazırlayan tarafından Süleyman Mabedi’ne getirilirdi. Ritüele göre, kahin, ekmek sunusundan bir avuç alarak onu sunakta yakardı. Ekmek sunusunun geri kalanı ise kahinin kendisine kalırdı.⁷⁸³ Ancak, ekmek sunusunu takdim eden kişi kahin olduğunda, sununun sunakta tamamen yakılması icap ederdi.⁷⁸⁴

7. Dökülen Sunu: Esenlik ve yakmalık sunularla birlikte takdim edilen bu sunu şaraptan ibaret olup,⁷⁸⁵ kesilen hayvanın cinsine göre değişmekteydi. Tanrı’ya kurban olarak bir kuzu sunulduğunda yaklaşık 1,5 litre şarap sunulması gerekirdi.⁷⁸⁶ Kurban edilen hayvanın koç olması durumunda ise sunulan şarap yaklaşık 2 litre olurken,⁷⁸⁷ bir boğanın kesilmesi halinde yaklaşık 3 litre şarap takdim edilirdi.⁷⁸⁸

8. Sallama Sunusu: Sallama sunusu, kahinlerin, esenlik sunusundan kendilerine verilenleri, Tanrı’nın huzurunda kendisine ait olduğunu belirtmek için sallamasıdır.⁷⁸⁹

9. Adak Sunusu: Esenlik sunusu gibi değerlendirilen adak sunusu, kişinin önceden bulunduğu vaadini yerine getirmesidir.⁷⁹⁰ Adak sunusu, birinci ya da ikinci gün yenilir, etin artması durumunda üçüncü gün yenilmeyip yakılırdı.⁷⁹¹

779 Levililer 7: 13.

780 Levililer 7: 15.

781 Özen, 189.

782 Levililer 2: 11.

783 Levililer 2: 2-3.

784 Özen, 189.

785 Özen, 189.

786 Sayılar 15: 5.

787 Sayılar 15: 7.

788 Sayılar 15: 10.

789 Özen, 189.

790 Özen, 190.

791Levililer 7: 16-17.

103

10. Gönüllü Sunu: Yahudilerin, Tanrı’ya bağlı olduklarını göstermek için zorunlu olmamasına rağmen takdim ettikleri bir sunudur. Üç hac bayramı olarak nitelendirilen Pesah, Şavuot ve Sukot günlerinde Tanrı’ya takdim edilen en küçük sunudur. Esenlik sunusu gibi kurban edilen bu sununun eti, adak sunusunda olduğu gibi birinci ve ikinci günlerde yenildiği, üçüncü günde ise etten arta kalanların yakıldığı ifade edilmektedir.⁷⁹²

b. Hac Bayramları

Hac, bir mabede yada herhangi bir dinin müntesipleri tarafından kutsal kabul edilen yerlere yapılan dini maksatlı⁷⁹³ ziyaretlere denilmektedir.⁷⁹⁴ Hac terimi, İbranice’de bayram anlamına gelen “Hag” kelimesiyle ifade edilmekte olup, bu kelime, “bir şeyin etrafında dönmek, dolanmak” anlamına gelen “Hvg” kökünden gelmektedir.⁷⁹⁵

Haccın temelinde, tanrısal varlığın belli bir mekanda yansıdığı şeklinde bir inanç yer almaktadır. Aslında hac merkezi olan yerlerin, toprak parçası olarak diğer yerlerden farklı olmadığı vurgulanırken, bu mekanlarda inançla ilgili bazı olayların meydana gelmesi veya bazı dini şahsiyetlerin bu yerlerle bir şekilde bağlantılı olmasından dolayı bu mekanlar, kutsiyet kazanmışlardır.⁷⁹⁶

Yahudilikte de bazı mekanlar hac yeri olarak bilinmektedir. Bu mekanlardan bazılarını ziyaret etmek isteğe bağlıyken, Süleyman Mabedi gibi bir mekanın dini amaçla ziyaret edilmesi Tanrı tarafından zorunlu kılınmıştır. Bu haccın hem zorunlu olması hem de konumuzun odağı olan Süleyman Mabedi’ne yapılmasından dolayı Yahudilikteki hac, konumuz açısından önem arz etmektedir.

Bütün Yahudi erkekler, Süleyman Mabedi’ni senede üç defa ziyaret etmekle yükümlü kılınmışlardır.⁷⁹⁷ Ancak, sağırlar, dilsizler, topallar, körler, Tanrı’nın emirlerini yerine getirmekle mükellef olmayan çocuklar, cinsiyeti şüpheli olanlar veya çift cinsiyetli olanlar, özgürlüğünü tam olarak elde edememiş köleler, kadınlar, hasta ve yaşlılar Tevrat tarafından emredilen bu hac ziyaretlerinden muaf

792 Özen, 190.

793 Ömer Faruk Harman, “Hac”, DİA, İstanbul 1996, XIV/ 382.

794 Judah David Einstein, “Pilgrimage”, JE, Funk and Wagnalls Company, New York and London 1905, X/ 35.

795 Harman, “Hac”, XIV/ 382.

796 Harman, “Hac”, XIV/ 382.

797 Einstein, 35; ayrıca bkz. Çıkış 23: 14, 17; 34: 23; Tesniye 16: 16.

104

tutulmuşlardır.⁷⁹⁸ Bu dönemlerde yerine getirilen ziyaretler üç hac bayramı olarak nitelendirilmekte ve Pesah, Şavuot ve Sukkot olarak bilinmektedir.⁷⁹⁹

ba. Pesah

Hac bayramlarından ilki olan Pesah, İbranice’de “Atlamak” anlamına gelmektedir. İbrani takvime göre, Nisan ayının 15. günü başlayan Pesah, İsrail topraklarında 7 gün,⁸⁰⁰ diasporada ise sekiz gün sürmektedir.⁸⁰¹ İsrail’de kutlanılan Pesah bayramının 1. ve 7. günleri, diasporada ise buna ilaveten 2. ve 8. günleri

“Yom Tov” (Bayram) kabul edildiğinden bu günlerde iş yapılması tamamen yasaklanmış, bayramın diğer günlerinde ise normal hayatta yapılan işlerin yerine getirilebileceği söylenmiştir.⁸⁰²

Tevrat’ta bayram olarak kutlanılması emredilen⁸⁰³ Pesah’ın temelini Yahudilerin Mısır’dan çıkış esnasında yaşadıkları oluşturmaktadır.⁸⁰⁴ Buna göre, Tanrı, Mısır’a, ailelerin ilk doğan erkek çocuklarının öldürülmesi şeklinde bir musibet gönderecektir. Tanrı, İsrailoğullarının bu felaketten etkilenmemesi için Musa aracılığıyla Yahudi ailelerinin bir kurban alıp kesmeleri ve kurbanın kanını evin kapısının yan ve üst sövelerine sürmelerini ister. Böylece, Tanrı, hangi evlerin Yahudilere ait olduğunu bilecek ve onlara zarar vermeden geçecektir.⁸⁰⁵ Pesah bayramı, adını da Tanrı’nın Yahudileri atlamasından (Pesah, İngilizce’de Passover) almaktadır. Yahudi tarihinde önemli olaylardan biri olan bu hadisenin hafızalarda kalması ve bir sonraki nesle aktarılması için Pesah bayramının kutlandığı belirtilmektedir. Pesah’ta kesilen kurbanlar da bu bayramın en önemli bölümünü oluşturmaktadır.⁸⁰⁶

Süleyman Mabedi’nin ayakta olduğu dönemlerde, Pesah bayramı, Mabed’de kutlanmıştır. Bu dönemde, her sene 14 Nisan’da öğle vakti Süleyman Mabedi’ne kurbanlarını sunmak için gelen Yahudiler, üç gruba ayrılırdı. Birinci grubun Süleyman Mabedi’ne alınmasından sonra Mabed’in kapıları kapatılır ve şofarın çalınmasıyla kurbanlar kesilirdi. Daha sonra, Mabed görevlileri tarafından toplanan

798 Özen, 192; ayrıca bkz. Einstein, 35.

799Max Joseph, “Holidays”, UJE, Ed. Isaac Landman, Universal Jewish Encyclopedia Co., Inc., New York 1948, V/ 410.

800 Hezekiel 45: 21.

801 Yusuf Besalel, “Pesah”, YA, Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın A.Ş., İstanbul 2001, II/ 498.

802 Alalu, 12.

803 Çıkış 12: 14.

804Besalel, “Pesah”, II/ 498.

805 Bkz. Çıkış 12: 1-14.

806 Besalel, “Pesah”, II/ 498.

105

kan elden ele sunağa en yakın din görevlisine ulaştırılır ve bu kişi kurban kanını bir dua eşliğinde sunağın tabanına serperdi. Bu işlemin Mabed’in dışında bekleyen ikinci ve üçüncü gruplarda da uygulandıktan sonra kesilen kurbanların hepsi ateşte pişirilir, daha sonra, Yahudiler kurban ettiklerin hayvanın etini en ufak bir kırıntı kalmayacak şekilde yerdi.⁸⁰⁷

Süleyman Mabedi’nin yıkılmasından sonra yukarıda anlatılan uygulama yerine getirilememiştir. Ancak, Yahudi din alimleri, Musa zamanında İsrail oğullarının yaşadıkları hadisenin hafızalardan silinmemesi için Pesah bayramının kutlanabileceğini söylemişlerdir. Ancak, bu kutlamaların bazı yönlerden Mabed dönemindeki kutlamalardan faklılık göstermiştir.⁸⁰⁸

bb. Şavuot

Üç hac bayramının ikincisi olan Şavuot, İbranice’de “haftalar” anlamına gelmektediği ve Pesah’ın ikinci gününden⁸⁰⁹ tam yedi hafta sonra⁸¹⁰ kutlandığı için bu adı aldığı bildirilmektedir.⁸¹¹ Tevrat’ta, “haftalar bayramı”⁸¹² da denilen Şavuot’a

“ilk ürünler günü”⁸¹³ ve “hasat bayramı”⁸¹⁴ ifadeleriyle işaret edilmektedir. Bu bayrama, Pesah bayramından elli gün sonra kutlandığı için Yunanca “Ellinci Gün”

manasına gelen “Pentacost” da denilmektedir.⁸¹⁵

Şavuot, İsrail’de Sivan ayının 6.gününde, diasporada ise Sivan ayının 6. ve 7.

günlerinde kutlanmaktadır.⁸¹⁶ Diğer hac bayramlarına göre özel uygulamaları bulunmayan Şavuot, Süleyman Mabedi döneminde şükür ifadesi olarak⁸¹⁷ bir çiftçinin komşularıyla birlikte Kudüs’e neşeli bir halde giderek ilk ürünlerini sunmalarından ibaret olmuştur.⁸¹⁸

M.S. 70 yılında Süleyman Mabedi’nin yıkılmasından sonra yeni bir kimlik kazanan Şavuot bayramı, bu tarihten itibaren Tanrı’nın Sina dağında Musa’ya On

807 Alalu, 14.

808 Alalu, 14; ayrıca bkz. Besalel, “Pesah”, II/ 498-501.

809 Alalu, 30.

810 Levililer 23: 15-16; Tesniye 16: 9.

811 W. Gunte Plaut, “Shabuoth”, UJE, Ed. Isaac Landman, Universal Jewish Encyclopedia Co. Inc., New York 1948, IX/ 490.

812 Tesniye 16: 10.

813 Sayılar 28: 26.

814 Çıkış 23: 16.

815 Özen, 218-219.

816 Alalu, 30.

817 Özen, 219.

818 Yusuf Besalel, “Şavuot”, YA, Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın A.Ş., İstanbul 2002, III/ 665;

ayrıca bkz. Çıkış 23: 16; 34: 22; Levililer 23: 10-20.

106

Emr’in vermesinin yıl dönümü olarak kutlanmaya başlamıştır.⁸¹⁹ Günümüzde, İsrail’de yaşayan Yahudi çiftçileri, ürünlerini Süleyman Mabedi olmadığından dolayı İsrail’deki bir kuruma bağışlamaktadırlar.⁸²⁰

bc. Sukot

İbranice’de “çadırlar, çardaklar” anlamına gelen⁸²¹ Sukot, Yahudilikteki hac bayramlarının üçüncüsüdür. Yahudiler için büyük önemi olan Sukot, Mabed döneminde Yahudilerin ellerindeki bitki çeşitleriyle büyük bir şenlik içinde Süleyman Mabedi’ne akın etmesinden dolayı “bayram” olarak nitelendirilmektedir.⁸²²

Çardaklar bayramı olarak da bilinen⁸²³ Sukot, İbrani takvime göre Tişri ayının 15. günü başlar ve 7 gün sürer.⁸²⁴ Sukot, Yahudilerin, Mısır esaretinden kurtulmaları anısına kutlanılan bir bayramdır. Tevrat’ın bildirdiğine göre, Yahudiler, Mısır’dan çıktıktan sonra çölde 40 sene yaşamışlardır. Bu dönemde yerleşik bir hayat düzenine sahip olmadıklarından ellerine geçen kurumuş çalı ve dallardan yaptıkları çardakların içinde yaşamışlardır.⁸²⁵ Tanrı, bu hadisenin, sonraki nesiller tarafından bilinmesi için bu bayramın kutlanmasını emretmiştir.⁸²⁶

Sukot bayramının en önemli özelliği, atalarının barınmak için yaptıkları çardakların anısına çardakların yapılması ve Sukot bayramının bu yerlerde geçirilmesidir. Bu zaman zarfında çardaklarda, yenilip içildiği gibi yatılmaktadır.⁸²⁷ Alelade olmayan bu çardakların belli özellikleri bulunmaktadır. Buna göre, tahtadan yapılan çardaklar, en az bir insanın kafasının, vücudunun büyük bir bölümünün ve bir masanın girebileceği kadar büyük olmalıdır. Hazırlanan çardağın en önemli bölümü ise çatısıdır. Buranın hazırlanmasında büyük bir özenin gösterilmesi gerekmektedir. Tavanın bitkilerle örtülmesi ve gölgede kalan alanın gölgesiz alana göre daha fazla olması gerektiği ifade edilmektedir.⁸²⁸

819 Özen, 219.

820 Alalu, 33.

821 Max Joseph, “Sukkoth”, UJE, Ed. Isaac Landman, Universal Jewish Encyclopedia Co. Inc., New York 1948, X/ 95; Özen, 220.

822 Özen, 221.

823 Joseph, “Sukkoth”, X/ 95.

824 Levililer 23: 33, 39; Hezekiel 45: 25.

825 Alalu, 54.

826 Levililer 23: 43.

827 Yusuf Besalel, “Sukot”, YA, Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın A.Ş., İstanbul 2002, III/ 647.

828 Alalu, 55.

107

Mabed döneminde, oldukça renkli geçtiği rivayet edilen Sukot bayramı, Mabed’in yıkılmasından sonra da fazla bir değişiklik göstermeden devam etmiştir.⁸²⁹

Yahudi erkeklerin, hac ile mükellef olmaları Kudüs’teki Süleyman Mabedi’nin ve sunağın ayakta kalmasına bağlanmıştır.⁸³⁰ Bu nedenle Mabed’in M.S.

70 yılında Romalılarca yıkılmasından sonra asırlardır uygulanan hac ibadeti artık icra edilemez olmuştur. Ancak, bu tarihten sonra da zorunlu olmamasına ve mahiyetinin farklı olmasına rağmen Yahudiler, bu mekana yönelik ziyaretlere devam etmişlerdir.

Yahudilerin geçmişe duydukları özlemleri, Yahudiler arasında önemli bir yer edinmiş olan insanların kabirlerinin burada olması ve özellikle Süleyman Mabedi’nin yıkılmasından günümüze kadar gelen tek kalıntı olan “Ağlama Duvarı”nın Yahudileri cezbettiği belirtilmiştir.⁸³¹ Ancak, bu ziyaretler, Süleyman Mabedi’nin ayakta olduğu dönemdeki gibi büyük şenlik ve mutluluk içinde geçmemiştir. Yahudi hacılar, bu ziyaretlerinde, Mabed’in yıkılmasından dolayı ağıtlar yakmışlar ve “Senin kutsal şehirlerin şimdi harap içinde, Sion ise ıssız bir yer; Kudüs tamamen terkedilmiş durumda. Atalarımızı gururu olan Mabedimiz ise yıkılmış durumda, değerli olan her şeyimiz yok edilmiş” şeklinde feryatlarda bulunmuşlardır.⁸³²

c. Yom Kipur

Kipur, İbranice’de, Tanrı’yla hesaplaşmanın ardından temize çıkma, kefaret ödeme anlamlarına gelen “Lehaper” fiilinden türemiştir. Yahudilikteki diğer gün ve bayramlardan farklı olarak Yom Kipur tarihi bir olaya bağlanmadığı gibi milli bir karakter de yansıtmamaktadır. Yom Kipur’un toprağın ya da doğanın değişimine bağlı olarak bir olayı ifade etmediği de kaynaklarda geçmektedir.⁸³³

Tişri ayının 10. günü yerine getirilen⁸³⁴ Yom Kipur, Musa’nın Sina dağına çıktığında halkının altın buzağıya tapmalarının akıllarda daima kalması için hatırlatıcı bir dua ve nedamet alameti olan bir oruç günüdür.⁸³⁵ Yahudilikte en önemli, en kutsal ve en yüce gün olarak değerlendirilen Yom Kipur, Yahudilerin, Tanrı’nın önünde pişmanlık ve üzüntü içinde vicdanıyla baş başa kaldığı, ayrıca, yaşamlarını düzeltip kendilerini Tanrı’nı istediği şekilde düzenlemelerine

829 Alalu, 55.

830 Özen, 191.

831 Harman, “Hac”, XIV/ 384.

832 Einstein, 36.

833 Alalu, 46.

834 Max Margolis, “Atonement, Day of”, JE, Meridian Books, New York and London 1905, II/ 284.

835 Özen, 208.

Belgede SÜLEYMAN MABEDİ Yüksek Lisans Tezi Muhammed Güngör ANKARA 2005 (sayfa 102-115)