B. BABİL SÜRGÜNÜNDEN ROMA DÖNEMİNE KADAR MABED
5. Herod’un, Mabedi Yıkıp Yeniden Yapması
69
etmeyen Pompey, burada eda edilen ibadetlerin yerine getirilmesine de daimi olarak engel olmamıştır. Pompey’in Kudüs’ü ele geçirmesinden birkaç yıl sonra, ondan daha acımasız ve zalim olan Crassus, Kudüs’e gelmiştir. Süleyman Mabedi’ne saldıran Crassus, değerli olan ne varsa alıp götürmüştür. Crassus’dan sonra gelen Roma Kralı Julius Ceasar ise Yahudilere karşı kendisinden önceki krallardan farklı olarak ılımlı bir politika takip etmiştir. Julius Ceasar’ın da rızasıyla Gelile’ye önce yönetici, sonra bütün bölgenin kralı olan Herod, kendisinden önceki kral gibi Yahudilere hoşgörülü yaklaşmıştır.543 30 yıldan fazla (M.Ö. 37-4)544 Yahudilerin idaresini elinde bulunduran Herod’un ölümü ile Kudüs’te Romalı valiler dönemi başlamıştır. Bu dönem Süleyman Mabedi’nin M.S. 70 yılında yıkılmasına kadar devam etmiştir.
70
Mabed’le kıyaslandığında ihtişam ve zenginlik açısından oldukça zayıf kalmıştı. Bu durum Roma Kralı Herod’un, Süleyman Mabedi’ni yeniden yapmayı düşündüğünü açıklamasına kadar devam etmiştir.
Yaşadığı süre boyunca güç ve prestij düşkünü olan Herod, tarihe geçecek kadar önemli bir isim olma sevdasında olmuştur.548 Bu nedenle hükümdarlığı süresince yaptığı işler içinde dikkat çekecek ve ölümünden sonra kendisini hatırlatacak muhteşem bir eser ortaya koymak arzusuyla549 İkinci Mabed’i, eksik taraflarını da kapatarak eski görkemine kavuşturmaya karar vermiştir. Herod, İkinci Mabed’i yeniden yapmaya, krallığının 18. yılında, M.Ö. 20/19 yıllarında550 başlamıştır.551 Ancak, bu düşüncesiyle hem Kudüs’teki hem de diasporadaki Yahudilerin sempatisini kazanmayı hedefleyen Herod’un bu çalışması, bir çok Yahudinin endişeye kapılmasına yol açmıştır. Zira Yahudiler, Herod’un, Mabed’i yeniden inşa etmek bahanesiyle yıkacağını, yerine yenisini yapmayacağını ve Süleyman Mabedi’nde Yahudiliğe aykırı bazı olayların meydana geleceğini düşünmüştür.552 Herod, bu durum karşısında Yahudilerin kızgınlığını ve korkularını ortadan kaldırmayı kendisi için birinci vazife olarak görmüş, bu nedenle, Zerubbabel’in M.Ö. 515 yılında yeniden yaptığı ve o güne kadar ayakta duran İkinci Mabed’i yıkmadan önce, inşaat esnasında kullanılacak malzemelerin toplanmasından,553 taşların getirilmesi işinde çalışacak işçilere varıncaya kadar gerekli bütün hazırlıkları çok dikkatli bir şekilde yerine getirmiştir. Bu hazırlıklar aşamasında bin554 kahinin, gentilelerin (Yahudi olmayanlar) girmesinin yasak olduğu yerlerde çalışabilecek duvarcılar ve inşaatçılar olarak yetiştirilmesi de yapılan hazırlık çalışmaları arasında yer almıştır.555 Yeniden inşa etmeyi düşündüğü Süleyman Mabedi’nin bütün masraflarını kendisi karşılayan556 Herod, ayrıca,
548 Cohen, “Roman...’, 270; Richardson, 247.
549 F. E. Peters, Judaism, Christianity, and Islam, Princeton University Press, Princeton, New Jersey 1990, 93.
550 Başka bir eserde Mabed’in yapım tarihi olarak M.Ö. 23 yılı verilmekte ve her iki tarihin de aynı kaynaktan geldiği ifade edilmektedir (Richardson, 245).
551 Da Bahat, “The Herodian Temple”, The Cambridge History of Judaism, Ed. William Horbury, W.
D. Davies, John Sturdy, 2. Baskı, Cambridge University Press, Cambridge 2001, III/ 38; Krauss, 195; George A. Barton, “Temple of Herod”, JE, Funk and Wagnalls Company, New York and London 1905, XII/ 85.
552 Stinespring, 551.
553 Birnbaum, 80.
554 Barton, 85.
555 Samuel-Yonah, “Structure...”, XV/ 961; ayrıca bkz. Margolis-Marx, 173.
556 Richardson, 247.
71
Mabed’in inşaatında çalışmaları için bin kadar duvarcı ve on bin kadar işçi tutmuştur.557
Süleyman Mabedi’nin inşaatı esnasında oradaki ibadetlerin yerine getirilmesine özen gösterilmiş, Mabed’de icra edilmesi gereken kurban ibadeti vakitlerinde, hem ibadetin huzurlu bir şekilde devam edebilmesi hem de Mabed’e ait iç bölümlerin insanların gözlerinden gizlenebilmesi için Kutsal Yer ve avluların önüne perdeler çekilmiştir.558
Neticede, Yahudileri teskin etmek için en ince ayrıntısına kadar yapılan hazırlıkların ardından M.Ö. 20/19 yıllarında inşaatına başlanılan Süleyman Mabedi’nin, fonksiyonel bir ibadet mekanı olabilmesi bir buçuk sene, Mabed’i çevreleyen avluların ve dış duvarların yapımı ise sekiz sene sürmüştür.559 Süleyman Mabedi’nin bir kompleks olarak tamamlanması ise kırk altı sene560 sonra gerçeklemiştir. Ancak, Mabed’de çalışan ustalar, Romalıların M.S. 70 yılında, Süleyman Mabedi’ne saldırdıkları ana kadar Mabed’in dekorasyon işleri ile uğraşmışlardır.561
a. Herod Mabedi’nin Mimarisi
Herod’un yeniden inşa ettiği Süleyman Mabedi’nin genel yapısının, yaklaşık 950 yıl önce Süleyman tarafından yapılan Birinci Mabed’e ve onun yıkılmasının ardından Zerubbabel’in yaptığı İkinci Mabed’e genel hatları itibariyle benzediği söylenmektedir.562 Ancak, Herod’un yaptığı Mabed ile diğer Mabedler arasındaki benzerlikler kadar farklılıklar da dikkat çekmektedir.
Roma Kralı Herod, bütün hazırlıkları yapar yapmaz ilk olarak Mabed’in eski temellerini ortadan kaldırıp563 Süleyman Mabedi’nin alanını iki katına çıkarmış564 ve tepenin kıyı kenarlarına yüksek duvarlar ördürmüştür.565 Herod, muhtemelen, böyle büyük bir alan elde edebilmek566 için Mabed’in etrafında bulunan çukurları doldurtmuştur.567
557 Stinespring, 551.
558 Samuel-Yonah, “Structure...”, XV/ 962; Bahat, 39.
559 Bahat, 38.
560 Bkz. Yuhanna 2: 20.
561 Johnson, 115; Smart, 120; Stinespring, 550.
562 Barton, 85.
563 Margolis-Marx, 173.
564 Birnbaum, 80.
565 Krauss, 195.
566 Barton, 86.
567 Johnson, 115.
72
Seleflerini geride bırakacak harcamalarıyla Herod, Süleyman Mabedi’ni, haleflerinin dahi yapamayacağı kadar güzel bir şekilde inşa etmeyi amaçlamıştır.568 Herod, Süleyman Mabedi’ni yeniden inşa ederken, o dönemde hakim olan Yunan mimarisinden etkilenmiş, Mabed’in sütunlarını ve başlıklarını, sövelerini ve kapılarını tamamen buna göre yaptırmıştır.569 Mabed’in yapımı esnasında, yüksekliği yaklaşık olarak 8, genişliği 12, uzunluğu da 25 kubit olan sert beyaz taşlar kullanılmıştır.570
Herod Mabedi,571 Süleyman ve Zerubbabel’in yaptığı Mabedler gibi Kutsallar Kutsalı, Kutsal Yer ve Eyvan olmak üzere üç bölümden oluşmuştur. Kutsallar Kutsalı, uzunluğu ve genişliği 20 kubit, yüksekliği de 40 kubit olacak şekilde inşa edilmiştir.572 Uzunluğu 40, genişliği 20 kubit olan Kutsal Yer’in yüksekliğinin, diğer Mabedlerden farklı olarak 40 kubit olduğu nakledilmiştir. Herod Mabedi’nin Eyvan’ı da diğerlerinden oldukça büyük yapılmıştır. Yüksekliği ve genişliği 100 kubit olan Eyvan, Kutsal Yer’e doğru uzunluğu ise 20 kubit olarak şekilde planlanmıştır.573 Kapısı olmayan Eyvan’ın girişi 20 kubit genişliğinde, 70 kubit yüksekliğindeki bir geçitten sağlanmıştır. Herod, bu geçidin üstüne, daha sonra Yahudiler tarafından indirilen altından mamul bir kartal heykeli yaptırmıştır. Eyvan’ın ön tarafının altınla kaplatıldığı ve sabahları güneş vurduğunda muhteşem göründüğü bildirilmiştir.574 Bu Mabed’e 12 basamaklı bir merdivenle çıkıldığı belirtilmiştir.575
Herod Mabedi’nin Kutsal Yer bölümüne Takdime Ekmeği Masası, Şamdan, ve Buhur Sunağı konulmuştur.576 Kutsal Yer’in önüne dört renkten oluşan bir perde, Kutsallar Kutsalı ile Kutsal Yer arasına da iki renkten oluşan başka bir perde dikilmiştir. Kutsallar Kutsalı’nda ise, Babil sürgünü esnasında kaybolan Ahit
568 Peters, 94.
569 Lee I. Levine, Judaism and Hellenism in Antiquity, University of Washington Press, Seattle, London 1998, 69.
570 Peters, 94.
571 Bkz. Resim 11-12.
572 Judah David Einstein, “Temple, Plan of Second”, JE, Funk and Wagnalls Company, New York and London 1905, XII/ 91; Başka bir eserde Kutsallar Kutsalı’nın 20Χ20Χ20 olduğu yazmaktadır (Birnbaum, 80).
573 Birnbaum, 80.
574 Barton, 88-86.
575 Jacobs, “Temple”, 541.
576Bkz. Bahat, 57; Başka bir eserde Kutsal Yer’in boş olduğu ifade edilmektedir (Krauss, 195).
Değişik kaynaklarda tütsü sunağının ve yedi kollu şamdanın Mabed’de bulunduğuna işaret eden ifadeler bulunmaktadır. Buna göre, İkinci Mabed yıkıldıktan sonra tütsü sunağı Roma’da görülmüş ve yedi kollu şamdan Roma’ya götürülmüştür (Hollis-Brownrigg, 54).
73
Sandığı’nın eski yerini belirtmek için sadece bir taş parçasının bulunduğu belirtilmiştir.577
Birinci Mabed’le olan farklılıkların yanında benzerlikleri de bulunan Herod Mabedi’nin doğusu hariç diğer taraflarına yan odalar yapılmıştır. Mabed’in kuzey ve güneyinde 15’şer, batısında ise 8 tane olmak üzere toplam 38 odanın bulunduğu belirtilmiştir. Batıdaki odaların birinci katına iki, diğer iki katın her birine ise üç oda inşa edilmiştir.578 En alt kattaki odalar 7Χ7Χ7 kubit, orta kattakiler 6Χ6Χ6 kubit, en üst kattakiler de 5Χ5Χ5 kubit olacak şekilde dizayn edilmiştir. Bölmeli pencerelere sahip olan579 odaların her birisine üç kapı yapılmıştır. Bu kapıların, birinin sağdaki, diğerinin soldaki ve üçüncüsünün de yukarıdaki odaya açıldığı nakledilmiştir.
Mabed’in kuzeydoğusuna yapılan ve tek bir yerden girildiği rivayet edilen580 bu odaların hangi amaçla kullanıldığı hakkında farklı bilgiler verilmiştir. Bazılarının hazinelerin saklanması için kullanıldığı söylenirken,581 bazılarının da herhangi bir saldırıya karşı silahların depolanması ve Mabed’in savunulması maksadıyla yapıldığı bildirilmiştir.582 Bu yan odalar ve onları kuşatan duvarlarla583 birlikte, Mabed’in genişliğinin 70 kubit olduğu ifade edilmiştir. Böylece, Süleyman Mabedi’nin önündeki 100Χ100 ebatlarındaki Eyvan, her iki taraftan 15’şer kubit dışarı çıkmıştır.584
Herod Mabedi’nin ön tarafının güney kısmında,585 Mabed’den 22 kubit uzaklıkta586 Yakmalık Sunusu Sunağı yer almıştır. Süleyman’ın inşa ettirdiği sunaktan daha büyük olan kare şeklindeki bu sunağın kenarları 32 kubit,587 yüksekliği ise 15 kubit olacak şekilde inşa edilmiştir. Dört köşesine boynuz şeklinde çıkıntılar yapılan sunağa çıkmak için, 32 kubit uzunluğunda, 16 kubit genişliğinde rampa yapılmıştır. Üzerinde merdiven bulunmayan rampa, din görevlilerin
577 Hollis-Brownrigg, 54; Farklı bir kaynakta, bu taşın, Birinci Mabed’de üzerine Ahit Sandığı’nın konulduğu taş olduğu ifade edilmektedir. Yine bu esere göre, burada zikredilen taş, dünyanın yaratılmasının burada başladığı yönündeki inançtan ötürü “Temel Taş” olarak bilinmektedir (Jacops, “Temple”, 542); ayrıca bkz. Einstein, “Temple...”, XII/ 92).
578 Einstein, “Temple...”, XII/ 92.
579 Einstein, “Temple...”, XII/ 92.
580 Bahat, 57-58.
581 Birnbaum, 58.
582 Einstein, “Temple...”, XII/ 92.
583 Bkz. Einstein, “Temple...”, XII/ 92.
584 Barton, 85.
585 Bahat, 55.
586 Barton, 86.
587 Barton, eserinde sunağın eni ve yüksekliğinin 50 kubit olduğunu ifade etmektedir (Barton, 86).
74
kaymasını önlemek için zaman zaman tuzlanmıştır.588 Sunak, kireç, katran ve taşların karıştırılmasıyla yapılmış olup, sunağın yapımı esnasında her hangi bir demir parçası kullanılmamıştır. Çünkü, “demir insanın hayatını kısaltmak için yaratılmış, sunak ise insanın ömrünü uzatmak için inşa edilmiştir” şeklinde bir inanç olduğu bildirilmiştir.
Hem sunak hem de rampanın görüntüsünü hiçbir zaman kaybetmemesi için senede iki defa boyandığı rivayet edilmiştir.589
Yakmalık Sunusu Sunağının güneybatı kısmına, atık suların ve kanların dışarı akmasını sağlayan bir lağım yapılmıştır. Ayrıca, Mabed ile sunak arasına, Birinci Mabed’deki dökme havuz yerine kullanıldığı sanılan ve ebatları hakkında herhangi bir bilginin bulunmadığı belirtilen bir kazan yerleştirilmiştir.590 On iki musluğu bulunan bu kazan, kahinlerin ellerini ve ayaklarını yıkamaları için kullanılmıştır.591 Sunağın kuzey tarafına, Tanrı’ya takdim edilen hayvanların, kurban ediliş amacına göre hazırlanması için mezbaha yapılmıştır. Açık bir alanda bulunan mezbahanın üstüne, kahinleri güneşten ve yağmurdan korumak için çadır yerleştirilmiştir.592 Mezbahada, kurban edilecek hayvanların bağlandığı yirmi dört tane halkanın yanında kesilen hayvanların asıldığı sekiz adet sütun, kurbanların etlerinin hazırlanması için de sekiz tane mermer masa yapılmıştır.593
Herod’un yeniden inşa ettiği bu Mabed, çok uzaklardan görünebilmesi için yan tarafları çok kısa, orta tarafı çok yüksek bir şekilde dizayn edilmiştir.594 Mabed’in avlusu, Herod tarafından taşlarla döşetilmiş ve etrafı büyük eyvanlarla kuşatılmıştır.595
aa. Avlular
Herod’un ön avlusunu oldukça genişleterek yeniden yaptırdığı Süleyman Mabedi’nin önüne, kutsiyetleri farklı olan bir dizi avlu yapılmıştır. Bu avlulardan dış avlunun (Kahinler Avlusu), Süleyman’ın ve Zerubbabel’in yaptırdıkları Mabedler’de olmasına karşın diğer avluların sadece Herod’un inşa ettirdiği Mabed’e özgü olduğu
588 Bahat, 55.
589 Bahat, 54-55.
590 Bahat, 55.
591 Samuel-Yonah, “Structure...”, XV/ 967.
592 Bahat, 55.
593 Barton, 86.
594 Peters, 94.
595 Stinespring, 551.
75
nakledilmiştir.596 Bu avlular değişik insan grupları için yapılmıştır. Avlulardan bazılarına, ritüel saflığı korumak için Yahudilerin bile girmesi yasaklanmıştır.597
Çalışmamızın konusu olan Süleyman Mabedi’nin kutsal sınırına dahil olmayıp, Mabed’i en dıştan çevreleyen alanı ifade eden “Gentileler Avlusu”na önemli olmasından dolayı temas edilmiştir. Bunun dışındaki avlular ise, dıştan içe doğru “Kadınlar Avlusu”, “İsrailliler Avlusu” ve “Kahinler Avlusu” olarak nitelendirilmiştir.598
aaa. Gentileler Avlusu
Yahudi olmayanların sadece bu alana girmesine izin verildiği için
“Gentileler” (Yahudi olmayanlar) adını almıştır. Bu ismin, kaynaklarda geçmediği söylenmektedir.599 En dışta bulunan Gentileler Avlusu’nun içine küçük bir dahili bölme yapılmıştır. Birkaç merdivenle çıkılan bu yere, üzerinde Yunanca
“Yabancıların daha fazla gitmesi yasaktır. Aksi takdirde ölüm cezası uygulanacaktır”
yazan bir kitabe konulmuştur.600 Bu kitabe, 1871 yılında arkeolojik çalışmalar neticesinde bulunmuştur.601
Gentileler Avlusu’ndan sonra Süleyman Mabedi’ni çevreleyen ve üç avludan oluşan oldukça geniş bir ön avlu yer almıştır. Bu ön avluya 9 kapıdan girildiği nakledilmiştir. Bunlardan en bilineninin “Güzel Kapı”602 (The Beautiful Gate) olduğu belirtilmiştir.603 Avlunun en doğu kısmında yer alan bölüme ise Kadınlar Avlusu denilmiştir.
aab. Kadınlar Avlusu
Süleyman Mabedi’nin doğusunda bulunan “Kadınlar Avlusu” (The Court of Women) kadınların buraya girmelerine izin verilmesinden ve bütün toplumsal ibadetlerin eda edildiği mekan olmasından dolayı bu adı almıştır.604 Uzunluğu ve genişliği 135 kubit olan kare şeklindeki Kadınlar Avlusu, üstü açık olacak şekilde yapılmıştır. Dört köşesine, ebatları 40Χ40 kubit olan ve değişik amaçlarla kullanılan
596 Richardson, 245.
597 Besalel, “Bet Amikdaş”, I/112.
598 Richardson, 245.
599 Krauss, 195.
600 Stinespring, 552
601 Krauss, 195. Bkz. Resim 14.
602 Bkz. Elçilerin İşleri 3: 2, 10.
603 Kenedy-Snaith, 966.
604 Bahat, 53; Einstein, “Temple...”, XII/ 90.
76
çatısız dört oda inşa edilmiştir.605 Bu odaların fonksiyonlarının şu şekilde olduğu belirtilmiştir:
1) Nazariteler Odası (The Chamber of the Nazarites): Bu oda, Kadınlar Avlusu’nun güneydoğusuna yapılmıştır. Bu mekan, Nazaritelerin, esenlik sunularını hazırladıkları ve saçlarını kestikleri yer olarak işlev görmüştür.
2) Odun Odası (The Chamber of Wood): Avlunun kuzeydoğusundaki bu oda, sunak ve şöminede kullanılan yakıtların saklanması için yapılmıştır.
3) Leperler Odası (The Chamber of Lepers). Yaptığımız çalışmada, bu odanın kullanılış amacı hakkında herhangi bir bilgiye rastlanılmamıştır.
4) Yağlar Odası (The Chamber of Oils): Mabed’deki şamdan ve çeşitli sunular için yağın ve şarabın saklandığı bir oda olduğu bildirilmiştir.606
Kadınlar Avlusu’na, kadınların bazı ibadetleri izleyebilecekleri balkon da yapılmıştır. Bu avlunun, her bir yönüne, toplam dört kapı konulmuştur. Oldukça büyük olup (35 metre) avlunun doğu kısmında yer alan “Güzel Kapı,”607 İsrailliler Avlusu’na açılan kapı hariç diğer kapılar gibi gümüş ve altınla kaplanmıştır.
Kadınlar Avlusu’nda, ayrıca, İsrailliler Avlusu’na çıkan, yarım daire şeklinde, 3,5 metre yüksekliğinde ve her biri ½ kubit olan608 on beş basamaktan müteşekkil bir merdiven yapılmıştır.609 Levililer’in, Mezmurlar 120-134 arasındaki bölümü bu merdiven üzerinde okudukları rivayet edilmiştir.610
aac. İsrailliler Avlusu
Kahinler Avlusu’nun bir parçası olan İsrailliler Avlusu’nun, Kadınlar Avlusu’ndan sonra gelmekteydi.611 Bu avlu, Kadınlar Avlusu’ndan 7½ kubit yüksekte yapılmış612 ve 20 metre yüksekliğindeki bir duvarla Kadınlar Avlusu’ndan ayrılmıştır. Uzunluğu 135, genişliği ise 11 kubit olan İsrailliler Avlusu, Yahudi erkekler ile kurban getirenlerin durduğu ve Kahinler Avlusu’nda icra edilen ibadetlerin izlendiği yer olarak dizayn edilmiştir. İsrailliler Avlusu’nun her iki tarafına, birisi “Pişmiş Pasta Yapıcıları Odası” (The Chamber of the Makers of the
605 Einstein, “Temple...”. XII/ 90; Samuel-Yonah, “Structure...”, XV/ 966; Kenedy-Snaith, 966.
606 Einstein, “Temple...”, XII/ 90.
607 Bazı kaynaklarda, İsrailliler Avlusu’na açılan kapıya denildiği gibi buraya da “Nikanor Kapısı”
denilmektedir (Bahat, 53).
608 Einstein, “Temple...”, XII/ 91.
609 Samuel-Yonah, “Structure...”, XV/ 966
610 Bkz. Krauss, 195; Einstein, “Temple...”, XII/ 91.
611 Samuel-Yonah, “Structure...”, XV/ 966.
612 Einstein, “Temple...”, XII/ 90.
77
Baked Cakes), diğeri ise kahinlerin resmi kıyafetlerinin saklandığı “Phineas Odası”
(the Chamber of Phineas) olmak üzere iki tane oda yapılmıştır.613 Bu odaların Kahinler Avlusu’na açıldığı ifade edilmiştir.614
aad. Kahinler Avlusu
İsrailliler Avlusu’ndan 2,5 kubit615 yukarıda olduğu belirtilen Kahinler Avlusu’nun, İsrailliler Avlusu’ndan sonra gelmiştir. Ancak bazı kaynaklarda, İsrailliler Avlusu ile Kahinler Avlusu, ikisi arasında bariz fiziksel bir ayrılık olmadığı için tek bir avluymuş gibi ele alınmıştır. Bu bağlamda, dikdörtgen şeklinde olan Kahinler Avlusu’nun, İsrailliler Avlusuyla birlikte 187Χ 135 kubit olduğu bildirilmiştir.616 Kurban ibadeti, Süleyman Mabedi’ni her taraftan kuşatan bu avluda icra edilmiştir. Kesilen kurbanların kanlarının, Kidron Vadisi’ne akmasını sağlamak için, güneybatı köşesine iki tane delik yapılan Yakma Sunusu Sunağı, Kahinler Avlusu’na yerleştirilmiştir.617
Kahinler Avlusu, kutsallık açısından Kadınlar ve İsrailliler Avlusu’ndan daha kutsal kabul edilmiştir.618 Bu nedenle, bu avluya kahin olmayanlar, sadece, kurban edilecek hayvana “ellerini sürmek” için girebilmişlerdir.619
Kahinler Avlusu’nu çevreleyen ve değişik amaçlarla kullanıldığı ifade edilen odalar yapılmıştır. Bu odalardan bazıları Kahinler Avlusu’nu çevreleyen duvarların tamamen içinde yer alırken bazıları kısmen içinde ve bazıları da kısmen dışında inşa edilmiştir.620 Sunular için tuzun saklandığı Tuz Odası (The Salt Chamber), kesilen kurbanların derilerinin tuzlandığı Parwa Odası (The Parwa Chamber), Parwa Odası’nın üstünde ise Yom Kippur günü baş kahinin kullandığı bir oda bulunduğu nakledilmiştir. Ayrıca, Durulama Odası (The Rinsing Chamber) sunuların iç organlarının temizlenmesi için kullanılmıştır. Sanhedrin’in toplandığı Yontulmuş Taş Odası (The Chamber of Hewn Stone), içinde bir sarnıcın bulunduğu ve bütün avlunun su ihtiyacının karşılandığı Çanak Odası (The Chamber of the Bowl) ve baş kahinin kullandığı Tahta Odası (The Wood Chamber) da inşa edilen odalar arasında
613 Bahat, 53-54.
614 Samuel-Yonah, “Structure...”, XV/ 966.
615 Samuel-Yonah, “Structure...”, XV/ 966.
616 Einstein, “Temple...”, XII/ 90; Kenedy-Snaith, 96.
617 Samuel-Yonah, “Structure...”, XV/ 967.
618 Cohen, “The Temple...”, III/ 300.
619 Samuel-Yonah, “Structure...”, XV/ 966.
620 Samuel-Yonah, “Structure...”, XV/ 967.
78
yer almıştır.621 Ocak Odası’nı (The Chamber of the Hearth) kahinler, ibadet esnasında merkezi yer olarak kullanmıştır. Abtinas Evi (The House of Abtinas) de, Mabed için buhurun özel olarak hazırlandığı mekan olmuştur.622
Kahinler Avlusuna çeşitli kapılar yerleştirilmiştir. Hepsinin aynı ebatta olup genişliklerinin 10 kubit yüksekliklerinin ise 20 kubit olduğu bildirilmiştir.623
Herod Mabedi, Talmudi gelenekte önemli bir yer edinmiştir. Buna geleneğe göre Herod Mabedi’ni görmeyenlerin hayatları boyunca güzel bir yapı görmedikleri ifade edilmiştir.624 Süleyman Mabedi’nin tarihinde, M.Ö. 957 yılında Süleyman’ın yaptırdığı, Babil sürgünü dönüşünden sonra M.Ö. 515 yılında Zerubbabel’in yeniden inşa ettirdiği Mabedlerle kıyaslandığında Herod Mabedi, daha büyük ve ihtişamlı olmuştur. Ancak şurası unutulmamalıdır ki, kutsiyet açısından bakıldığında Süleyman’ın yaptığı Birinci Mabed her zaman üstünlüğü elinde tutmuştur.625
Herod Mabedi, sürgün dönüşü inşa edilen Mabed’den büyük farklılıklar göstermiştir. Bu durumu göz önünde bulunduran bazı araştırmacılar, Herod Mabedi ile Zerubbabel’in Babil sürgününden sonra inşa ettirdiği Mabed’in “İkinci Mabed”
adı altında birleştirilmesini yanlış bularak, gelenek ne söylerse söylesin Herod Mabedi’ne “Üçüncü Mabed” denilmesi gerektiğini belirtmiştir.626
b. Herod Mabedi’nin Açılışı
M.Ö. 20/19 yıllarında başlanılan Herod Mabedi’nin yapımı bir buçuk yılda bitmiştir.627 Ancak Mabed’in diğer bölümleri de göz önünde bulundurulduğunda bu sürenin daha uzun olduğu ifade edilmiştir.628 Mabed’in yeniden açılması için Süleyman zamanında olduğu gibi büyük bir adama töreni yapılmıştır. Bu tören, daha dikkat çekici ve güzel olması için Herod’un göreve başladığı yıl dönümüne denk getirilmiştir.629 Herod Mabedi’nin etrafında bulunan diğer yapıların inşaatı ise Mabed’in M.S. 70 yılında yıkılmasına kadar devam etmiştir.630
621 Maimonides, 24-25.
622 Bahat, 54.
623 Maimonides, 22.
624 Krauss, 195.
625 Bkz. Stinespring, 550.
626 Stinespring, 550.
627 Birnbaum, 79.
628 Bkz. Yuhanna 2: 20.
629 Stinespring, 552.
630 Smart, 120; Hollis , Holy Places, 54.
79
c. Herod’un Ölümünden Yıkılışına Kadar Mabed
Herod’un M.Ö. 4. yılda ölmesinden sonra onun yerine geçen Archelaus hem Yahudileri kutsamak hem de onlar tarafından kutsanmak için Süleyman Mabedi’ne gelmiştir. Ancak Süleyman Mabedi’nde bulunan bir çok insan bu durumdan rahatsız olmuş ve kargaşa çıkartmıştır. Bu kargaşa Roma lejyonları tarafından sert bir şekilde bastırılmıştır. Yahudiler, bu olaylardan sonra Kudüs’e yerleşen Romalılara, daha önceki baskıcı tutumlarına misilleme olarak saldırmıştır. Bu dönem zarfında Süleyman Mabedi’nin avlularının bir kısmı ateşe verilmiş ve hazinesi de soyulmuştur. Sonraki yıllarda ise Süleyman Mabedi’nin hazinesi Romalılarca yağmalanmıştır. Bu durum ise gösterilere ve cinayetlere yol açmıştır.631
M.S. 37-41 yılları arasında krallık yapan İmparator Caligula, kendi heykelinin Süleyman Mabedi’ne yerleştirilmesini emretmiş, ancak değişik çalışmalar neticesinde bu fikrinden vazgeçirilmiştir. Süleyman Mabedi’nde fiziksel değişiklikler de yapılmıştır. Özellikle, kralın Süleyman Mabedi’ni saraydan izlemesine engel olmak için Mabed’in batı avlusuna duvar örülmüştür. Bunlarla birlikte Süleyman Mabedi’nin bazı temelleri zamanla zarar görmüştür. Ancak, daha sonra gelen idareciler tarafından bunlar tamir ettirilmiştir.632
İsyandan önceki son Roma valisi Gessius Florus, Süleyman Mabedi’nin yıkılmasıyla noktalanan olayların baş sorumlusu olarak gösterilmiştir. Çünkü Florus, Yahudi olmayanların girmesinin yasak olduğu Süleyman Mabedi’ne girip hazinesinden para almıştır. Vali Florus’un bu davranışı, Yahudileri oldukça rahatsız etmiş ve Yahudilerin M.S. 70 yılında Süleyman Mabedi’nin yıkılmasıyla neticelenen isyana hazırlanmalarına neden olmuştur. 633
C. MABED’İN YIKILMASI VE M.S. 70 YILINDAN GÜNÜMÜZE