Kral IV David Sonrasında Ġç KarıĢıklıklar

Kurucu David‟in 1125‟teki ölümünden sonra Gürcü devleti 1170‟e kadar yaklaĢık 50 yıl iç karıĢıklıklarla mücadele etmiĢtir. Bu dönemde tahtta I. Demetle (1125-1156) ve III. Georgi (1156-1184) bulunmaktaydı. 905 Bu dönemde de Kıpçakların Gürcistan Krallığındaki faaliyetlerinin devam ettiği görülmektedir. Nitekim III. Georgi zamanında Gürcü soyluları eski güçlerini geri kazanmak için bir araya gelmiĢ ve 1177‟de, ülkenin en büyük derebeylerinden Orbelian ailesi önderliğinde isyan etmiĢlerdi.906

IV. David döneminde kurulan düzenin yıkılmasını isteyen bu grup hem Kralı hem de ona

900 _{Daha geniĢ bilgi için bkz: Kırzıoğlu, a.g.e., 1953, ss. 376-380; Aygil, a.g.e., ss. 24-27.} 901

Kırzıoğlu, a.g.e., 1993, ss. 85-86, 459; Yılmaz Öztuna, Büyük Türkiye Tarihi, 2. Baskı, Ötüken NeĢriyat, Ġstanbul 1983, XIII, 351; Çınar, a.g.e., s. 20.

902 _{Nitekim bugünkü Ahıska bölgesi ağzının, Artvin ilinin “Ardanuç, Artvin Merkez, Yusufeli,} ġavĢat” ilçeleri, Ardahan‟ın “Posof yöresi” ile büyük ölçüde paralel, Erzurum‟un “Çoruh ırmağı ve kollarındaki yerleĢim birimleri” ile pek çok özellik bakımından ortak, bazı hususlarda ise “Doğu Karadeniz ağızları ile de ortaklaĢan yönlere sahip olduğu” belirtilmektedir. Bkz: Serdar Bulut, “Ahıska Bölgesi Türkleri Ağzından Derleme Sözlüğüne Katkılar-I”, Erzincan Üniversitesi Uluslararası Ahıska Türkleri Sempozyumu (11-13 Mayıs 2017), Bildiriler Cilt I, Editör: Hüsrev Akın, Erzincan 2017, ss. 105-114.

903 _{Ayrıca Kıpçakların antropolojik özellikleri için bkz: Salim Göhçe, “Doğu Karadeniz} Bölgesinin TürkleĢmesinde Kıpçaklar‟ın Rolü”, Birinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi (Samsun 13-17 Ekim 1986) Bildirileri, haz., Mehmet Sağlam ve diğerleri, Eser Matbaası,

Samsun 1988, s. 484; Kalafat, a.g.e., ss. 261-262.

904 _{Kurat, a.g.e., 1972, s. 84; Gökbel, a.g.e., ss. 58, 309. Ayrıca konuyla ilgili geniĢ bir} araĢtırma için bkz: Ġsmail Kayabalı-Cem Arslanoğlu, “Osmanlıların Fethinden (9 Ağustos 1578 yılından) Önce Kuzey Doğu Anadolu Sınırlarımızdaki Ardahan, Çıldır, Posof, Hanak Bölgesinin Türklüğü, Köyleri ve Köy Adları”, Türk Kültürü, Yıl XI, Sayı 126, Ankara 1973, ss. 54-63.

905 _{Tellioğlu, a.g.e., 2004, s. 124.}

906 _{Bu ailenin Dağıstan üzerinden gelerek bölgeye yerleĢen bir Türk topluluğu olduğuna dair} görüĢler vardır. Bkz: Bala, a.g.md., 1964, IV, 837-838; M. Fahrettin Kırzıoğlu, “Selçuklulardan Önce Armenya‟ya/Yukarı Eller‟e Hâkim Olanlar”, Türk Tarihinde Ermeniler: Tebliğler ve Panel KonuĢmaları, 26-27 Mayıs, Ġzmir 1983, s. 140; Kırzıoğlu, a.g.e., 1992, ss. 22-31; Alasania, a.g.e., ss. 144-157.

destek olan Kıpçakları hedef almaktaydı.907

1177‟de vukû bulan bu isyanda Ġvane Orbelian, eristavların908

desteğiyle hazırladığı 30.000 kiĢilik bir orduyla Krala karĢı harekete geçmiĢtir.909 Gürcistan tarihinde köklü ve nüfuzlu bir aile olan Orbelianların isyanı, Kral tarafından Kıpçakların yardımı ile 1177‟de bastırılmıĢ, isyanın lideri Ġvane Orbelian, 910

Kral III. Georgi tarafından öldürtülerek diğer düĢmanlara gözdağı verilmiĢtir.911

Daha sonra Kral Georgi, feodal lordların bir daha ayaklanıp ülkeyi kaosa sürüklemelerinin önünü almak için, olaya karıĢan bütün üst düzey memurları görevlerinden uzaklaĢtırmıĢ, yerlerine kendi güvenilir adamlarını yerleĢtirmiĢtir. Bunlar arasında da ordunun baĢına atanan “Kubasar”912

ve üst düzey bir göreve getirilen “Kutlu Arslan” gibi Kıpçak liderlerini görmekteyiz.913

Kırzıoğlu, “Kıpçaklı Kubasar sayesinde yeniden Krallığını ele geçiren III. Georgi‟nin, Kubasar‟ı bütün ülkesinin BaĢkomutanı tayin ettiğini” ifade ederek, “Kralın ölümüne kadarki son 7-8 yılında „Aphaz-Kartvel-Meskh Ülkeleri‟nin tek ve kudretli BaĢkomutanı, bu

eĢsiz kahraman ve dirayetli Kubasar Beğ olduğunu” vurgulamaktadır.914

Kral III. Georgi‟nin Kıpçakların desteğiyle Orbelian ailesini ortadan kaldırması, o zamana kadar soylu ailelere karĢı en büyük hareket olarak değerlendirilmektedir. Bagratlılarla asırlarca rekabet halinde olan bu aile, Bagratlılardan sonra ülkenin en ünlü derebeyi konumundaydı. IV. David döneminde Bagratlılarla uzlaĢsalar da, daha sonra Krallığın zayıflamasını fırsat bilerek muhalefete baĢlamıĢlar, çıkardıkları isyan Kıpçaklar yardımıyla kanlı

907 _{Tellioğlu, a.g.m., 2015, ss. 63-64.}

908 _{Zamanla “mahalli idareci” anlamında kullanılan Eristav sözü, Gürcüce “ordu” anlamına} gelen “eri/eris” ile “baĢ” anlamına gelen “tavi” kelimelerinin birleĢtirilmesiyle oluĢturulmuĢtur. Büyük bir orduya hükmetmekle beraber, belli bir eyalete sahip olan kiĢi olarak da bilinmektedir. Osmanlı‟da Beylerbeyiliğin karĢılığı olarak kabul edilmektedir. Eristav daha sonra “halk” anlamında da kullanılmıĢtır. Bkz: Kırzıoğlu, a.g.e., 1992, s. 28; Tellioğlu, a.g.e., 2009, s. 12; SubaĢı, a.g.e., s. 2.

909 _{Rasonyi, a.g.m., 1939, s. 414; Tellioğlu, a.g.e., 2004, s. 124; Tellioğlu, a.g.e., 2009, ss. 90-} 92.

910

Vardan‟a göre Orbelyanların hazinesini yağmalatan Kral, Ġvane‟nin gözlerini çıkarttırarak ailesini öldürtmüĢtür. Bkz: Vardan, a.g.e., s. 209.

911 _{Kırzıoğlu, a.g.e., 1992, s. 22.}

912 _{Kırzıoğlu, aslen “Kurbasar” Ģeklinde ve Kıpçakça olan bu ismin: “Kur/Kor-Basar” yani} “ordu saflarını bozar” anlamına geldiğini ifade etmektedir. Bkz: Kırzıoğlu, a.g.e., 1992, ss. 128-129.

913 _{Brosset, a.g.e., 2003, ss. 355-356; Vardan, a.g.e., s. 209; BerdzeniĢvili-CanaĢia, a.g.e., ss.} 146-148; Tellioğlu, a.g.e., 2004, s. 124; Safran, a.g.m., 2002, II, 789.

bir Ģekilde bastırılmıĢ, böylece bu isyan Orbelianların sonunu da beraberinde getirmiĢtir. Kral III. Georgi, Kıpçak müttefiklerinin desteği neticesinde, IV. David sonrasında bozulan iç istikları tekrar sağlamıĢ ve her zaman devletin yayında olan Türk müttefiklerini iĢ baĢına getirmiĢtir.915

1178 yılında Kral III. Georgi, hiç erkek evladı olmadığından dolayı, BaĢkomutan Kıpçaklı Kubasar‟ın huzurunda bütün Eristavlara ve Komutanlara Ġncil üzerine yemin ettirerek, anası tarafından Kıpçak olan, kızı Tamara916

için biat almıĢ, bu sayede hem tahtına ortak hem de kendine halef olmasını sağlamıĢtır.917

Kralın görev değiĢiminde de Kıpçaklara dayanarak Kraliçe için biat alması, Türklerin Gürcistan tarihinde ne kadar etkili olduğunu bir daha gözler önüne sermektedir. Rasonyi de, “Macaristan, Bulgaristan, Romanya918

ve Rusya”dan baĢka “Gürcistan”ın da hayatında Kuman-Kıpçakların önemli rollerinin olduğunu vurgulamakta ve “Gürcistan‟da XII. yüzyılda Kumanlar faaldirler. Gürcistan‟ın parlak çağının büyük baĢbuğu Kubasar Kıpçaklıdır. Kraliçe Tamara‟nın damarlarında da Kıpçak kanı vardır” diyerek

“Kıpçakların Gürcistandaki faaliyetleri”nden övgüyle bahsetmektedir. 919

Ayrıca Gürcü yazarlardan oluĢan bir eserde de Kraliçe Tamara‟nın annesinin bir “Alan/Kıpçak Prensesi” olduğu vurgulanmaktadır.920

915 _{Tellioğlu, a.g.e., 2009, ss. 91-92.} 916

Kırzıoğlu, Tamara‟nın Kartvel tarihinde ilk “Kraliçe” olduğunu vurgulamakta ve “Oset (Alan) Kralı Huddân‟ın güzelliğiyle meĢhur Kıpçaklı bir prensesten doğma kızı olan Burduhan ile III. Geori‟nin biriçik evlâdı” olduğunu ifade etmektedir. Bkz: Kırzıoğlu, a.g.e., 1992, s. 131.

917

Brosset, a.g.e., 1849, ss. 382-401; Kırzıoğlu, a.g.e., 1992, ss. 130-131.

918 _{Rasonyi, XV-XVI. yüzyıllarda arĢiv belgelerinde geçen Kıpçak isimli “Romen Devlet} Büyükleri”ni Ģu Ģekilde vermektedir: “AkbaĢ, AkkuĢ, Aslan, Azgır/Azgur, Balaban, Balak, Barak, Bars, Bibars, Belcir, Buçuk, Buga, Buldur, Berendey, BerkiĢ, Bilik, Bolsun, Bonçak, Borçul, Bulmaz, Bura, Busdugan, Çakan, Çege, Çolpan, Çurtan, Çura, Çutur, Dorman, Gürhan, Orda, Ordubas, ÖtemiĢ, Kara, Karaiman, Karaba, Kazan, Kuman, Kumandur, Payandur/Bayındır, Soltan, Ġman, Temirta, TemiĢ, Tobuk, Toğrul, Toldba, Tonguz, Tok, Tokman, Toksaba, Turuntay, Törtaba, Tuttarkan, Ulan”. Bkz: Rasonyi, a.g.e., 1971, s. 151. Öte yandan bu isimlerin birçoğuna “Osmanlı Tahrir Defterleri”nde de rastlamaktayız. Bkz: Cikia, a.g.e., 1947, ss. 40, 61, 118, 192, 340, 359, 427. Uyğur, a.g.m., ss. 608-609.

919 _{Boswell, a.g.m., ss. 68-85; Rasonyi, a.g.e., 1971, s. 145; Rasonyi, a.g.m., 1939, s. 414.} 920 _{Siharulidze vd., a.g.e., s. 136.}

1.4.1.5. Kıpçakların Kraliçe Tamara Dönemini (1184-1213) Ġhyâsı