KOBİ TFRS Bölüm 11 Temel Finansal Araçlar ve Diğer Finansal Araçlar

Temel finansal araçlar ve diğer finansal araçlar olarak belirtilen finansal araçların muhasebeleştirilmesi, finansal durum tablosu dışı bırakılması, ölçümü ve açıklanması konusunu içermektedir.

Bir finansal araç, bir işletmenin bir finansal varlığa başka bir işletmenin de bir finansal borç veya özkaynağa dayalı finansal araca sahip olmasına neden olan bir sözleşme olarak tanımlanmaktadır ( IFRS for SMEs, paragraf 11.3).

Halka açık olarak işlem gören ya da gerçeğe uygun değerleri aksi belirtilmedikçe güvenilir bir şekilde ölçülebilen, dönüştürülemeyen ve satım opsiyonu bulunmayan imtiyazlı ve adi paylar dışındaki tüm temel finansal araçlar için itfa edilmiş maliyet yöntemi uygulanır (IFRS for SMEs, paragraf 11.4).

Temel finansal araçlara yönelik örnekler aşağıdaki gibidir (IFRS for SMEs, paragraf 11.5);

 Nakit,

 İşletmenin mevduat sahibi olduğu durumlarda, vadesiz ve vadeli mevduatlar,  Elde bulundurulan kıymetli evrak ve ticari senetler,

 Alacaklı ve borçlu olunan hesaplar, senetler ve krediler,  Tahvil ve benzeri borçlanma araçları,

 Dönüştürülemeyen imtiyazlı paylar ile satım opsiyonu bulunmayan adi ve imtiyazlı paylara yapılan yatırımlar,

 Taahhüt net olarak nakitle ödenmeyecekse, kredi alınmasına yönelik taahhütler.

2.4.10.1 Temel Finansal Araçların Kapsamı

Temel finansal araçlar aşağıdaki durumlar hariç olmak üzere gerekli koşulları sağlayan tüm finansal araçlara uygulanır (IFRS for SMEs, paragraf 11.7).

 Konsolide ve Bireysel Finansal Tablolar standardı,

 İştiraklerdeki Yatırımlar standardı, İş Ortaklıklarındaki Paylar standardı uyarınca muhasebeleştirilen, bağlı ortaklıklardaki, iştiraklerdeki ve iş ortaklıklarındaki yatırımlar,

 Borçlar ve Özkaynaklar ve Hisse bazlı ödemeler uyarınca işletmenin kendi özkaynağı tanımına uyan finansal araçlar,

 Kiralamalar standardının uygulandığı kiralamalar. Finansal durum tablosu dışı bırakmaya yönelik hükümler, kiralayan tarafından muhasebeleştirilmiş kiralama alacaklarının ve kiracı tarafından muhasebeleştirilmiş kiralama borçlarının finansal durum tablosu dışı bırakılmasında uygulanır.

 Çalışanlara Sağlanan Faydalar standardı uyarınca, çalışanlara sağlanan faydalara yönelik planlar kapsamında işverenlerin hak ve yükümlülükleri.

2.4.10.2 Finansal Varlık ve Borçların İlk Muhasebeleştirilmesi

İşletme bir finansal varlığı ya da borcu sadece kendisi bu aracın sözleşmeye dayalı hükümlerine taraf olduğu zaman muhasebeleştirir.

2.4.10.2.1 Finansal Varlık ve Borçların İlk Ölçümü

Bir finansal varlık ya da finansal borç ilk muhasebeleştirildiğinde, anlaşmada gerçekte bir finansman işlemi söz konusu olmadığı sürece, söz konusu finansal varlık ya da finansal borç, işlem fiyatından ölçülür.

Ödeme normal iş koşullarının ötesine ertelenmişse ya da piyasa oranı olmayan bir faiz oranı ile finanse edilmişse, söz konusu işlem, mal ya da hizmet satışıyla ilişkili olarak meydana gelebilir.

Anlaşma bir finansman işlemi ise, finansal varlık ya da borç, gelecekteki ödemelerin benzer bir borçlanma aracı için var olan piyasa faiz oranı ile indirgenmiş bugünkü değeri üzerinden ölçülür (IFRS for SMEs, paragraf 11.13).

2.4.10.2.2 Finansal Varlık ve Borçların Muhasebeleştirme Sonrası Ölçümü

Finansal araçlar her bir raporlama tarihinin sonunda, satışta ya da elden çıkarmada karşılaşılacak işlem maliyetleri için herhangi bir indirim yapılmaksızın aşağıdaki şekilde ölçülür (IFRS for SMEs, paragraf 11.14);

 Borçlanma araçları etkin faiz yöntemi kullanılarak hesaplanan itfa edilmiş maliyetleri üzerinden ölçülür. Dönen varlık ya da kısa vadeli borç olarak sınıflandırılmış borçlanma araçları, anlaşma gerçekte bir finansman işlemi olmadığı sürece ödenmesi ya da alınması beklenen nakit ya da diğer bedelin indirgenmemiş tutarı ile ölçülür. Anlaşma bir finansman işlemi ise, borçlanma aracı benzer bir borçlanma aracı için kullanılan piyasa faiz oranı ile indirgenmiş gelecekteki ödemelerin bugünkü değeri ile ölçülür.

 Bir kredinin alınmasına yönelik taahhüt, maliyet değerinden değer düşüklüğü tutarı düşülerek ölçülür.

 Dönüştürülemeyen imtiyazlı paylara ve satım opsiyonu bulunmayan adi ya da imtiyazlı paylara yapılan yatırımlar, paylar halka açık olarak işlem görüyorsa ya da payların gerçeğe uygun değerleri güvenilir bir şekilde ölçülebiliyorsa yatırım, gerçeğe uygun değer ile ölçülür ve gerçeğe uygun değerdeki farklar kar ya da zarara yansıtılır. Diğer tüm bu tür yatırımlar ise maliyet değerinden değer düşüklüğü tutarı indirilerek ölçülür.

2.4.10.2.3 İtfa Edilmiş Maliyet ve Etkin Faiz Yöntemi

Finansal bir varlığın ya da borcun her bir raporlama tarihinde itfa edilmiş maliyeti aşağıdaki kalemlerin net tutarıdır (IFRS for SMEs, paragraf 11.15);

 Finansal varlık ya da borcun ilk muhasebeleştirme sırasında ölçüldüğü tutar, eksi anaparanın geri ödemeleri, artı veya eksi ilk muhasebeleştirmedeki tutar ile vade tutarı arasındaki farkın etkin faiz yöntemi kullanılarak gerçekleştirilen itfasının birikmiş tutarı, eksi, finansal varlıklar için değer düşüklüğü ya da tahsil edilemezlikten kaynaklanan tüm indirimler.

 Etkin faiz yöntemi bir finansal varlık ya da borcun itfa edilmiş maliyetini ölçmede ve ilgili dönem boyunca faiz geliri ya da faiz giderinin dağıtılmasında kullanılan bir yöntemdir. Etkin faiz oranı finansal aracın beklenen ömrü boyunca ya da uygun olması durumunda daha kısa bir zaman dilimi içinde yapılacak gelecekteki tahmini nakit ödeme ve tahsilatları, tam olarak ilgili finansal varlık veya borcun net defter değerine indirgeyen orandır.

Etkin faiz oranı, finansal varlık ya da borcun ilk muhasebeleştirmedeki defter değeri esas alınarak belirlenir. Etkin faiz oranı yönteminde finansal varlığın ya da borcun itfa edilmiş maliyeti, gelecekteki nakit girişlerinin etkin faiz oranı ile indirgenmiş bugünkü değeridir ve

bir dönemin faiz gideri ya da geliri finansal borcun ya da varlığın dönem başındaki defter değeri ile dönemim etkin faiz oranının çarpımına eşittir (IFRS for SMEs, paragraf 11.16).

2.4.10.2.4 Maliyet veya İtfa Edilmiş Maliyet İle Ölçülen Finansal Araçlarda Değer Düşüklüğünün Muhasebeleştirilmesi ve Ölçümü ve İptal Edilmesi

Her bir raporlama dönemi sonunda, maliyet bedeli ya da itfa edilmiş maliyet bedeli üzerinden ölçülmüş olan tüm finansal varlıklar, değer düşüklüğüne yönelik tarafsız bir kanıtın var olup olmadığı yönünde değerlendirilir. Söz konusu değer düşüklüğüne ait herhangi bir tarafsız kanıt varsa değer düşüklüğü zararı anında kar ya da zarar olarak muhasebeleştirilir (IFRS for SMEs, paragraf 11.21).

Değer düşüklüğü zararı tutarı, maliyet ya da itfa edilmiş maliyet ile ölçülen aşağıdaki araçlar için aşağıdaki şekilde ölçülür (IFRS for SMEs, paragraf 11.25);

 İtfa edilmiş maliyet bedeli üzerinden ölçülen bir araç için değer düşüklüğü zararı, varlığın defter değeri ile varlığın orijinal etkin faiz oranı ile iskonto edilmiş tahmini nakit akışlarının bugünkü değeri arasındaki farktır. Eğer söz konusu finansal aracın değişken bir faiz oranı varsa değer düşüklüğü zararını ölçmek amacıyla kullanılan iskonto oranı, sözleşmeye göre belirlenen güncel etkin faiz oranıdır.

 Maliyet bedelinden değer düşüklüğü tutarı indirilerek ölçülen araçlar için değer düşüklüğü zararı, varlığın defter değeri ile işletmenin varlığı raporlama tarihinde satmış olması durumunda alacağı tutarın en gerçekçi tahmini arasındaki farktır.

Sonraki dönemlerde, finansal varlığa yönelik olarak değer düşüklüğü zararının azalması ya da bu azalışın değer düşüklüğünün ilk olarak muhasebeleştirildiği tarihten sonra meydana gelen bir olay ile tarafsız olarak ilişkilendirilebilmesi durumunda, daha önceden muhasebeleştirilmiş değer düşüklüğü zararı doğrudan veya bir karşılık hesabı ile düzeltilerek iptal edilir. İptal tutarı anında kar ya da zararda muhasebeleştirilir (IFRS for SMEs, paragraf 11.26).

2.4.10.2.5 Temel Finansal Araçların Tam Set UFRS İle Karşılaştırılması

KOBİ standartlarında finansal araçların sınıflandırılması ve ölçümlemesi ile ilgili kurallarda basite indirgeme yapılmıştır. Örneğin Tam Set UFRS’de finansman niteliği taşıyan tüm işlemlerde vade süresine bakılmaksızın indirgeme işleminin yapılması ve işlemin itfa edilmiş maliyetle diğer bir deyişle indirgenmiş maliyet olan net bugünkü değerle ölçülmesi ve

muhasebeleştirilmesi bir zorunluluk iken, KOBİ’ler için TFRS’de, finansman niteliğinde olan işlemlerin net bugünkü değerle ölçülmesi vadenin en az iki yıl olması durumunda söz konusu olmaktadır. Kısa vadeli işlemlerde indirgenmemiş tutar ise borç veya alacak olarak kaydedilmektedir. Sınıflama da ise tam sette olduğu gibi KOBİ standartlarında da; gerçeğe uygun değer farkı kar zarara yansıtılan ve itfa edilmiş maliyetle ölçülen şeklin de bir sınıflama bulunmaktadır (Demirel Utku ve Gürsoy, 2011, s.32).