Ölçme ve Ölçmenin Güvenilirliği

Finansal tablolarda yer alan varlık, borç, gelir ve giderlerin ölçüleceği parasal tutarların belirlenmesi işlemi ölçme olarak tanımlanmaktadır. Ölçme, belirli bir ölçüm esasının seçilmesini ifade eder. Gerek Tam Set UFRS’de gerekse KOBİ’ler için TFRS standardında iki genel ölçüm esası kullanılmakta, söz konusu ölçüm esasları tarihi maliyet ve gerçeğe uygun değer esaslarıdır (IFRS for SMEs, paragraf 2.33).

Tarihi maliyet, elde edilme tarihinde varlık için ödenmiş olan nakit ya da nakit benzeri tutarı ya da verilmiş olan karşılığın gerçeğe uygun değeridir. Borçlar için tarihi maliyet, yükümlülüğün ortaya çıktığı tarihte, yükümlülüğe karşılık elde edilen nakit ya da nakit benzerlerinin tutarı ya da alınan nakit olmayan varlıkların gerçeğe uygun değeri veya yükümlülüğün yerine getirilebilmesi için işletmenin normal faaliyet döngüsü içerisinde ödenmesi beklenen nakit veya nakit benzerlerinin tutarıdır (IFRS for SMEs, paragraf 2.34).

Gerçeğe uygun değer ise, karşılıklı pazarlık ortamında bilgili ve istekli gruplar arasında bir varlığın el değiştirmesi ya da bir borcun ödenmesi durumunda ortaya çıkabilecek tutardır.

KOBİ’ler için TFRS standardında açıkça tanımlanmamakla birlikte, Tam Set UFRS’de ilgili standartlar kapsamında uygulanan ve KOBİ’ler için TFRS standardında da kullanılan ölçüm esasları aşağıda yer almaktadır (Demir, 2009, s.6) ;

 Satış Maliyetleri Düşülmüş Gerçeğe Uygun Değer: Bir pazarlık ortamında istekli alıcı ve satıcı arasında bir varlığın ya da nakit yaran birimin satışından elde edilebilecek tutardan elden çıkarma maliyetlerinin düşülmesiyle ulaşılan tutardır (IFRS for SMEs, paragraf 27.14).

 İtfa edilmiş maliyet: Bir finansal varlık ya da yükümlülüğün kayıtlara ilk olarak alındığı zaman ölçülen değerinden anapara geri ödemeleri düşüldükten; ilk değerle vadedeki değer arasındaki farkın “etkin faiz metodu” ile birikimli itfası eklendikten veya düşüldükten ve değer kaybı ya da tahsil edilememeden dolayı yapılan değer azalışları düşüldükten sonra ulaşılan tutardır (IFRS for SMEs, paragraf 11.15).

 Gerçekleşebilir değer: Normal bir elden çıkarmada varlığın satışından elde edilecek nakit ya da nakit benzerleridir.

 Net gerçekleşebilir değer: İşin olağan akışı içinde oluşması tahmin edilen satış fiyatı, eksi işi tamamlamanın maliyeti, eksi satışın yapılabilmesi için gerekli olan tahmini maliyetlerdir.

 Kullanım değeri: Bir varlıktan kaynaklanması beklenen gelecekteki nakit akışlarının bugünkü değeridir (IFRS for SMEs, paragraf 27.15).

 Bugünkü değer: İşin olağan akışı içerisinde varlıktan gelecekte elde edilmesi beklenen net nakit akışlarının bugüne iskonto edilmiş değeridir.

 Cari maliyet: aynı ya da benzer bir varlığın elde edilmesi halinde ödenmesi gerekli nakit ya da nakit benzerlerinin tutarıdır.

 Geri kazanılabilir değer: Bir varlığın veya nakit yaratan birimin geri kazanılabilir tutarı, satış maliyetleri düşülmüş gerçeğe uygun değeri ile kullanım değerinden yüksek olanıdır (IFRS for SMEs, paragraf 27.11).

KOBİ’ler için TFRS’de finansal tablolarda yer alan varlık, borç, gelir ve giderlerin ölçümünde ki bazı detaylara aşağıda yer verilmiştir;

İlk Muhasebeleştirmede Ölçme

Standardın özel olarak gerçeğe uygun değer gibi diğer bir esasın uygulanmasını gerektirmediği durumlarda, varlık ve borçlar ilk muhasebeleştirme sırasında tarihi maliyet esasına göre ölçülmektedir (IFRS for SME’s, paragraf 2.46).

Sonraki Ölçümler

KOBİ’ler için TFRS’de finansal varlık ve finansal borçların, finansal olmayan varlıkların ve diğer borçların sonraki ölçümleri şu şekilde yapılmaktadır;

Finansal Varlıklar ve Finansal Borçlar

KOBİ’ler için TFRS standardı, ölçüm amacıyla finansal araçları; temel finansal araçlar ve diğer finansal araçlar olarak iki sınıfa ayırmaktadır. Temel finansal varlıklar ve borçlar, prensip olarak değer düşüklüğü düşülmüş itfa edilmiş maliyet ile ölçülmektedir. Fakat, borsada işlem gören hisse senetleri gibi gerçeğe uygun değerleri güvenilir biçimde ölçülebilenler ise gerçeğe uygun değer farkları kar veya zarara yansıtılmış bir biçimde gerçeğe uygun değerleri ile ölçülür (IFRS for SMEs, paragraf 2.47).

Finansal Olmayan Varlıklar

İlk muhasebeleştirmede tarihi maliyet üzerinden ölçülmekte olan finansal olmayan varlıkların birçoğu, izleyen dönemlerde diğer esaslara göre ölçülmektedir. Bu duruma örnek verecek olursak (IFRS for SMEs, paragraf 2.49);

 maddi duran varlıklar, amorti edilmiş maliyet değeri ile geri kazanılabilir tutardan düşük olanı ile ölçülür (maliyet modeli ile ve değer düşüklüğü ölçülerek),

 stoklar, maliyet ile satış fiyatından satışı tamamlamak için gerekli maliyetler düşüldükten sonra kalan değerden düşük olanı ile ölçülür (net gerçekleşebilir değer),

 kullanımda olan veya satış amaçlı elde tutulan finansal olmayan varlıklara ilişkin değer düşüklüğü karşılığı muhasebeleştirilir.

KOBİ’ler için TFRS standardı aşağıdaki varlıkların gerçeğe uygun değer üzerinden ölçümüne izin verir ya da zorunlu kılar (IFRS for SMEs, paragraf 2.50);

 iştiraklerdeki ve iş ortaklıklarındaki yatırımlar,  yatırım amaçlı gayrimenkuller,

Finansal Borçlar Dışındaki Borçlar

Finansal borçlar dışındaki yükümlülüklerin birçoğu, raporlama tarihinde yükümlülüğü ortadan kaldırmak için gerekli tahmini tutar üzerinden ölçülmektedir (IFRS for SMEs, paragraf 2.51).

Netleştirme

Netleştirme esasında işletme bir TFRS’de zorunlu kılmadıkça ya da izin vermedikçe varlıkları ya da borçları veya gelirleri ve giderleri netleştiremez. Netleştirme, varlık ve kaynak hesaplarının ya da gelir ve giderlerin birbirinden mahsup edilmesini ve net tutarın finansal tablolara aktarılmasını ifade etmektedir. Bilançoda, varlıklarda değer düşüklüğü karşılığının söz konusu varlık altında indirim unsuru olarak gösterilmesi netleştirme olarak kabul edilmemektedir. Örnek verecek olursak, stok değer düşüklüğü karşılığı ve şüpheli alacaklar karşılığı gibi, düzenleyici hesaplar düşüldükten sonra söz konusu varlıkların net tutarıyla gösterilmesi netleştirme anlamına gelmemektedir (Özerhan ve Yanık, 2010, s.38; IFRS for SMEs, paragraf 2.52).

2.4.1.5 Kavramlar Ve Genel İlkelerin Tam Set UFRS İle Karşılaştırılması

Kavramlar ve genel ilkelere ait, Tam Set UFRS ve KOBİ’ler için TFRS değerlendirildiğinde, her iki standart seti de aynı prensiplere sahip olduğu ancak, KOBİ’ler için TFRS’nin basit bir dille hazırlandığı ve prensiplerin nasıl uygulanacağına dair daha az rehberlik içerdiği görülmektedir (Yıldırım ve Kocamış, 2012, s.8).