Kişilik Testleri

Kişilik kavramı, duygu, düşünce, davranış, yetenek, alışkanlık, içgüdü, kazanılmış deneyimlerin ve bunların dışa vurumunun işlevsel bir bütün oluşturması olarak tanımlanmaktadır. Diğer bir ifadeyle kişilik, bireyin kendine özgü, bireyi çevresindeki bireylerden ayıran farklılıklar, tutarlı ve değişmeyen özellikleri olarak adlandırılmaktadır. Kişilik kavramına bağlı olarak kişilik testleri ise; bireyin sahip olduğu nitelik, davranış, psikolojik özellikleri ve farklılıklarını ayırt ederek ölçmektedir. Aynı zamanda gelecekte bireyin karşılaşacağı bir durum karşısında gösterebileceği davranış ve tutumlar hakkında yargıda bulunmaktadır.

Personel seçim sürecinde kişilik kavramı, işletmeye ve işe uygun adayın seçilmesi, işletme-birey bütünleşmesinin sağlanması, bireyin yüksek performans ve başarı göstermesi nedeniyle büyük önem taşımaktadır. Buna bağlı olarak işin gereklerinin bireyin kişiliği ile uyumunun olması kadar, bireyin kişilik özelliğinin işin gerekleri ile uyumlu olması, aralarında olumlu bir ilişkinin bulunması gerekmektedir.

Erdoğan (1990), işletmelerin personel seçim sürecinde kişilik testlerinden yararlanma isteği, seçim aşamasında adaylar hakkında doğru analiz yapabilmek ve bireyin işe başlama sonrasında, çalışma ortamında çevresiyle ilişkilerinde bütünlüğe uyum sağlayabilmesini gerçekleştirmektir. Özel nitelik gerektiren pozisyonlar, bireyin grup halinde ve yoğun bir tempoda çalışacak olması, güven olgusunun ön plana çıktığı durumlarda, bireyin kişilik testlerine tabi tutularak değerlendirilmesi gerekmektedir. Aynı zamanda yapılan diğer bir araştırmada bireyin kişiliğinin, bir işletmeye ya da işe uyumunda birinci sırada yer aldığını belirtmektedir.

Yapılan bazı çalışmalarda, personel seçimi aşamalarında, bireyin sadece yeteneğe bağlı özelliklerini değerlendirmede kişilik tespiti için yetersiz kaldığı, bireylere bu bağlamda kişilik testi uygulamanın gerektiği, sonuç olarak kişilik ve yetenek arasında bir bağ olduğu saptanmıştır.

Konuk’a (2000) göre, kişilik testlerini genel bir sınıflama yapmak mümkündür.

Bu testler ilki bireyde var olan kişilik bozukluklarını, depresif ve şizofrenik boyutlarını ölçmek için kullanılmaktadır. Diğer test grubu ise, genellikle iş hayatına yönelik kullanılan, bu çalışmanın içeriğini oluşturan, bireyin kişilik özelliklerini,

personel seçim sürecinde veya mevcut personelin performansını ölçmeye yönelik testlerdir. İş hayatına yönelik kullanılan kişilik testlerinden bazıları şunlardır:

Minnosota Çok Yönlü Kişilik Envanteri (MMPI); Geliştirilmesine 1943 yılında başlanan MMPI, kapsam bakımından dar olarak nitelendirilen, fakat birden fazla boyutu birleştirerek ölçüm yapan bir testtir. Bu testin birincil amacı nesnel olarak bireyin, toplumsal ve bireysel uyumunu ölçmektir. Özellikle A.B.D’de kullanılan testler arasında kullanım bakımından en fazla tercih edilmekte, MMPI hakkında çok fazla araştırma yapılmaktadır. Aynı zamanda Asya, Avrupa ülkeleri tarafından standardizasyon çalışması yapılmıştır (http://www.belgeler.com/blg/6t/minnesota-ok-ynl-kiilik-envanteri). MMPI 556 sorudan ve toplam 13 alt testten oluşmakta, 550 kişilik öğesi bulunmaktadır. Test cevaplama şekli, doğru, yanlış, bilmiyorum seçenekleri işaretlenerek yapılmaktadır. MMPI, yönetim kademesi personel seçiminde ve mesleki rehabilitasyon amacıyla kullanılmaktadır. Testin uzun ve zaman alıcı olması, ekonomik olmaması nedeniyle personel seçiminde kullanılmasını engelleyici bir özellik olarak sayılabilmektedir.

Cattel 16F Kişilik Envanteri; Uzun yıllar kişilik üzerine araştırmalar yapan Cattel, kişiliğin altında 16 ana faktörün yer aldığını belirtmiştir. Bu faktörlere ek olarak 3 geçerlilik ölçeği bulunmaktadır. Bu 16 faktörün analizi sonucu geliştiren 16F kişilik envanteri, 17 yaş ve üstü, farklı eğitim düzeyindeki yetişkinlere uygulanabilmektedir. Toplam 187 sorudan oluşan bu test, 45-60 dakika sürmektedir.

Envanter cevaplama aşamasında bireyler, üç şıktan oluşan cevaplardan mümkün olanı seçmektedir.

Cevap şekline göre belirlenen sorularda her cevaba “0”, “1”, “2” puanları verilerek, her puan belirlenmiş olan faktöre göre değişmekte ve sonuç olarak faktör puanları toplanmaktadır. Alınan toplam puanlar, yüksek/düşük olmalarına göre yorum yapılmaktadır. 16F Kişilik envanteri beş faktör kişilik modeline dayanmaktadır (Öner, 1997: 331-332).

16F kişilik envanteri boyutları aşağıdaki şekilde ifade edilmektedir;

“Sıcakkanlılık, Problem Çözme, Strese Tolerans, Baskınlık, Canlılık, Kurallara Bağlılık, Sosyal Girişkenlik, Duyarlılık, İhtiyatlılık, Soyuta Odaklılık, Ketumluk, Kendini Sorgulama, Değişimlere Açıklık, Kendine Yeterlik, Mükemmeliyetçilik ve Gerginlik” (http://web.gyte.edu.tr/psikoteknik/?d=testler.htm#link10).

Envanter, kariyer ve yönetim geliştirme, takım kurma, farklı araştırma alanlarında, danışmanlık aşamalarının yanında en fazla işe alım süreçlerinde kullanılmaktadır. Tablo 4’te Cattel 16F Kişilik Envanterinde kişilik ölçümü için kullanılan bazı soru örnekleri yer almaktadır.

Tablo 4: Cattel 16F Kişilik Envanteri Soru Örnekleri 1. Bu testin açıklamasını net olarak anlamış bulunuyorum.

a. Evet b. Emin Değilim c. Hayır

2. Her soruyu mümkün olduğu kadar gerçeğe uygun bir şekilde yanıtlamaya hazırım.

a. Evet b. Emin Değilim c. Hayır 3. Evimin şöyle bir yerde olmasını isterdim;

a. Şehrin yakınında sosyal bakımdan hareketli bir semtte b. İkisi arası

c. Issız bir ormanın derinliklerinde

4. Güçlüklerimin üstesinden gelecek kadar bir enerjiye sahibim.

a. Daima b. Genellikle c. Arasıra

5. Sağlam kafeslere kapatılmış olsalar bile vahşi hayvanlardan biraz çekinirim.

a. Evet b. Emin Değilim c. Hayır

6. İnsanları ve onların düşüncelerini eleştirmekten kaçınırım.

a. Evet b. Arasıra c. Hayır

Kaynak : GYTE Psikoteknik Laboratuarı, 2012 (Kişisel Görüşme)

D.I.S.C Kişilik Envanteri; Son yıllarda yaygın olarak kullanılan bu envanterin ortaya çıkışı Dr. W. M. Marston tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu envanter bireyin kişilik özelliklerinden öne çıkan: Dominance, Interaction, ,Steadiness, Cautiousness (Dominant, İz Bırakan, Sadık, Ciddi) kelimelerinin baş harfleriyle adlandırılmaktadır (http://www.powerhrm.com/tr/disc_kisilik_envanteri.hrm). Doğru ve yanlış cevap bulunmayan bu teste amaç, bireyin normal ve iş hayatındaki davranış öncelikleri, kendini ifade şeklini, hangi tür iş ortamında ve çevrede rahat olabildiğini, hangi iş türünde başarı sağlayabileceğini ve verimli olabileceğini, kişilik özellikleri, kimlerle anlaşabileceğini ölçmektedir. Aynı zamanda personel seçiminde, bireyin meslek eğiliminde, bireylerin kariyer planlamasında ve liderlik niteliği tespitinde kullanılmaktadır.

Envanter 28 soru ve 106 seçenekten oluşmakta, toplam 70 adet iş tanımı bulunmakta, envanter sonuçlarına göre bireyler bu 70 iş tanımıyla ya da işletmenin belirlemiş olduğu iş/görev tanımlarıyla karşılaştırılmaktadır. D.I.S.C envanterinde özel bir soru şekli kullanılarak testin hızlı yapılmasını, bireyden alınmayı istenen verilere direk ve güvenilir bir şekilde almayı sağlamaktadır. Envanter sonuçlarında kişinin genel karakter özellikleri, motivasyon şekli, iletişim ve genel yetenekleri, bireyin 12 temel karakteri (kararlılık, verimlilik vb.) ve bunları dış ortamda nasıl şekillendirdiği ölçülmektedir.

“California Kişilik Test: Yetişkinler için geliştirilmiştir. Birinci bölümü kendine güven, kendine değer verme, kişisel özgürlük, bir gruba ait olma hissi, çekingenlik, sinirlenmeme ve kişisel uyum özelliklerini ölçer. İkinci bölümde ise toplum standartlarına uyum, toplumsal yetenek, antisosyal davranışlardan uzak olma, aile ilişkileri, okul ilişkileri ve küçük toplum ilişkileri ölçülür”

(http://www.fabider.tr.gg/Psikolojik-Testler.htm).

Testte yer alan sorular “evet” “hayır” yanıtlarından birinin seçilmesiyle cevaplandırılmaktadır. Envanterde yer alan her soru için ayrı bir toplam puan hesaplanmakta ve buna bağlı olarak değerlendirilme yapılmaktadır.

Kirton Uyum Testi (KAI); Bu test 33 öğeden oluşmakta, bireyin çözüm yöntemi belirme konusunda almış olduğu ve edindiği deneyimler sonucu öğrendiği çözüm yöntemini mi yoksa belirsiz sonuçları olan çözüm yöntemlerini mi tercih etmeye yöneldiğini ölçmektedir. Bu test personel seçiminde işin gerektirdiği kişilik yapısının, işin gereği olan yaratıcılık özelliklerinin saptanmasında kullanılmaktadır.

(Kurtuluş, 2006: 76).

Thomas Kişilik Envanteri; İnsan kaynakları alanında tercih edilen bu envanter bireyi objektif olarak değerlendirmekte, bireyin davranış özelliklerini, sınırlı ve güçlü yönlerini analiz etmektedir. Birey değerleme envanteri olarak 104 ülkede kullanılmakta olan Thomas kişilik envanteri, personel seçimi, bireysel motivasyon sağlama, grup oluşturma, yönetici oluşturma ve yeniden yapılanma süreçlerinde kullanılmaktadır.

Edwars Kişisel Tercih Envanteri; Murray tarafından belirlenen 15 farklı ihtiyacın bireyde bulunma seviyesini analiz etmektedir. Bireylerin güçlü ihtiyaçlarını tespit etmek ve bu gereksinimlerine yönelik en doğru seçeneklerini bulmakta

yardımcı olmaktadır. Envanterde yer alan maddeler 225 adet olmakla birlikte, 15 madde doldurulma sırasında envanterin ciddiye alınıp alınmadığını ölçmek üzere ikikez tekrar edilmektedir. Birey envanteri cevaplarken kendine uygun olan maddeyi seçmekte, verdiği cevaplar doğrultusunda en fazla “128” en az “0” puan almaktadır.

Tekrar edilen 15 soru için, verdiği cevaplar aynı ise 15, farklı ise “0” olarak puanlanmaktadır. Bunun sonucu olarak, bireyin tutarlılığı ve envanteri doldurmadaki titizliği “0” ile “15” puan arasındaki puana göre değerlendirilmektedir. Edwars Kişisel Tercih Envanteri, Psikolojik ve mesleki danışmada, araştırma sürecinde ve personel seçiminde yaygın bir envanter olarak kullanılmaktadır.

Hogan Kişilik Ölçümü (HPI); R.Hogan tarafından geliştirilmiş bu ölçek, 206 sorudan oluşmaktadır. Ölçek 7 ana boyut ve bu boyutların alt kısımlarını oluşturan 6 boyuttan oluşmaktadır. Bu ölçekte, boyutlar puanlandırılmakta ve her boyuttan alınan puanlar yüksek ve düşük olmasına göre değerlendirilerek alınan puan karşılığı bireyin kişilik özelliği saptanmaktadır. HPI ile ilgili yapılan araştırmalarda özellikle iş hayatında performansı yordamada güçlü olduğu, bölge müdürü, satış temsilcisi, elektrik teknisyeni gibi meslek gruplarına uygulanmasında başarılı sonuçlar elde edilmiştir.

Guilford-Zimmerman Mizaç Envanteri; yetişkinlere grup olarak uygulanabilen, bireyin kendi kendine yanıtlayabileceği bir kâgıt kalem testidir. Genel aktivite, kendine baskı-hükmetme, baskınlık, toplumsallık, heyecan davranışının dengeliliği, objektivite, arkadaşça olma, düşünceye dalma ve şahsi ilişkiler gibi alt testlerden oluşmaktadır. Soru formunun başındaki açıklamalar incelenerek, her madde için

“evet”, “hayır” veya “bilmiyorum” şıklarından birinin seçilmesi ve işaretlenmesi istenmektedir (Öner, 1997: 389).

Myers-Briggs Kişilik Envanteri (MBTI); C.Jung’ın kişilik kuramı teme l alınarak K.Briggs ve Isabel Brigss Myers tarafından 1940 yıllarında geliştirilmiştir.

126 sorudan oluşmakta ve zorunlu/seçmeli cevaplandırma sistemi kullanılmaktadır.

Envanter bireyin algılamasını baz alarak tercihlerini belirlemektedir. Envanter bireylerin toplam 4 temel tercihinin ve bu tercihlerin de iki kısımdan oluştuğu olgusuna dayanmaktadır.

Predictive Index (PI); A.S. Daniels tarafından 1955 yılında geliştirilen PI, tek sayfana oluşan, arka ve ön yüzünde 86 sıfattan oluşan bir liste şeklindedir. Test

uygulama aşamasında bireyin kendine uygun bulduğu kelimeyi işaretlemesi istenmektedir. İşaretleme ile ilgili bir kısıtlama getirmemekle birlikte 5-10 dk süren kısa bir testtir. Bireyin yanıtlamış olduğu test değerleme bilgisayarına girilerek, 3 farklı rapor (bireyin özlüğü, sentezi ve özlük kavramına yönelik) elde edilmektedir.

Belirtilen envanterlerin yanı sıra Beş faktör Kişilik Modeline yönelik olarak geliştirilen, özellikle personel seçim sürecinde ve mevcut çalışan personelin kişiliklerinin belirlenmesinde kullanılan, Türk kültürüne göre uyarlanmış NNA ve PERI kişilik envanteri, Türkiye’de oluştulan PFQ-R, farklı kültür ve ülkelere uyarlanarak oldukça yaygın kullanılan Neo-PI-R bulunmaktadır. Saville &

Holdswoth OPO İş Kişilikleri Testi, State&Trait Anxiety Inventory kaygı envanteri, davranışların psikomotik ve nörotik açıdan neden olduğu belirtileri inceleyen Cornell Index, bireylerin iş ortamındaki diğer bireylere göre özelliklerini inceleyen Mesleki Ölçüm Envanteri (OPQ) kişilik testleri arasında yer almaktadır.

Yukarıda belirtilen testler dışında, kişilik testlerinin bir alt gurubu sayılan ve yaygın olarak kullanılan projektif testler bulunmaktadır. Projektif test, bilinç dışı etmenlerin bireyin davranışlarının nedenlerini açıklamak amacıyla kullanılmaktadır.

Bu testlerin uygulama sonucunda bireyin mevcut korkuları, ihtiyaçları, kaygıları, çatışmaları ve karakteristik yapıdaki düşünceleri belirlenmektedir. Farklı bir ifadeyle tanımlanacak olursa bireyin bilinçaltı ve gizli kalmış özelliklerini ortaya çıkarmaktadır. Yaygın olarak kullanılan projektif testler şu şekildedir:

Rorschach Testi; 1921 yılında Rorshach tarafından geliştirilen bu test, kendi içinde mürekkep lekelerinden oluşan farklı şekil, renk, gölge ve hareket içeren 10 adet kart bulunmaktadır. Farklı yapılarda bu kartlardaki ortak özellik bir eksen etrafında ve simetrik olarak oluşmalarıdır. Bu testte kartlar bireye teker teker gösterilerek, şekilleri neye benzettiği sorulmaktadır. Burada amaç uyarıcının algılanma aşamasında bireyin bunu algılarken, zihninde oluşturduğu izlenimleri cevabına nasıl yansıtacağını belirlemektir.

Rorschach Testi, genel olarak psikiyatri alanında kullanılmakla birlikte, endüstride ve bireylerin meslek seçiminde kullanılmaktadır. Test kişilik yapısını değerlendirme, bireyin kişiliğiyle ilgili herhangi bir önyargı saptaması yapmamaktadır.

Testin 1974 yılında revize edilen Rorschach Exner testi günümüzde yaygın olarak ve daha çok klinik amaçlı ölçüm yapılmasında kullanımı tercih edilmektedir.

Şekil 15: Rorschach Testi

Kaynak : http://tr.wikipedia.org/wiki/Rorschach_testi

Rotter Cümle Tamamlama Testi; Rotter ve Rafferty trafafın 1950 yılında geliştirilen bu test, cümlelerin yarım bırakılmasıyla oluşan 40 maddeden oluşmaktadır. Testin çocuk, üniversite öğrencileri ve yetişkinler olmak üzere üç tür versiyonu bulunmaktadır.

Rotter testinde iki farklı test aşaması bulunmakta, birincisinde bireylerin cümleleri duygularını belirtebilecek şekilde tamamlamaları, ikincisinde ise, bireylerin akıllarına gelen ilk yargıyla hızlı olarak cümleleri tamamlamaları gerekmektedir. Burada önemli olan ve üzerinde durulan bireylerin hızlı olmasıdır.

Test sonucu verilen cevaplar doğrultusunda, cevaplar olumlu, nötr ve çatışma olarak üç başlığa ayrılmaktadır.

Tematik Algı Testi (T.A.T);Murray tarafından 1938 yılında geliştirilen bu test, resim-öykü testleri olarak adlandırılmaktadır. T.A.T anlatım olarak belirsiz 20 karttan meydana gelmektedir. Kartlar kadın ve erkeklere özgü farklı olarak kullanılmaktadır. Bireyden gösterilen karttaki resme bakarak bir öykü anlatması istenmektedir. Anlatılan öyküler puanlama ya da yorumlama ile bireyin kişiliği hakkında bilgi vermektedir.

T.A.T testi bireylerin gereksinim, kişilik özelliklerini, hayatlarındaki ana unsurları, kişiliklerindeki hâkim olan duyguları, diğer bireylerle olan ilişkilerini belirlemekte kullanılmaktadır.

Beier Cümle Tamamlama Testi; Bu test teknik olarak yansıtma tekniği kullanılarak oluşmakta, bireylerin davranış ve tutumlarını analiz etmenin yanında, klinik düzeyde de kullanılmaktadır. Personel seçim sürecinde kullanabileceği gibi

okul ortamında da kullanılabilmektedir. Testin yetişkin ve 8-16 yaşlar arasındaki çocuklara uygulanabilen iki şekli bulunmaktadır.

67 adet tamamlanmamış cümleden oluşan bir testtir. Uygulama yapılan kişilerden bu cümleleri tamamlamaları istenmektedir. Testin sonucunda; geleceğe karsı tutum, benlik duygusu ve kendi yeteneklerine karsı tutum, otoriteye karsı tutum gibi özellikler belirlenebilmektedir. Bu özellikleri bakımından da, çalışma yaşamında, ise alınacak elemanların belli konulardaki kişilik eğilimine ait bilgiler vermesi açısından test bataryasına dâhil edilebileceği belirtilmektedir (Telman&Türetgen, 2004: 103).