Kelime

Tanım, cümle olmamalı + + + + +

Tanım büyük harfle başlamamalı - - - - -

Tanım cümle olmadığı için sonunda nokta kullanılmamalı

- - - - -

Tablo 42. Biçim Çözümlemesi

Sözlüklerde küçük ünlü uyumu maddebaşının biçim bakımından ISO ölçütleri ile uyumlu olan ortak özellikleri; maddebaşının koyu ve düz yazılmasıdır ve tanımların cümle olmamasıdır. Beş sözlükte de ortak özellik olarak yer alan ancak ISO ölçütlerinden farklı olan özellikler ise tanımın büyük harfle başlaması, sonunda nokta (.) kullanılmasıdır. Maddebaşının ardından noktalama işareti konulmaması bakımından AT dışında, dört sözlük de ISO ölçütleri ile uyumludur. Maddebaşı yalnızca VH, MH ve NK’de ISO ölçütleri ile uyumlu olarak küçük harfle yazılmıştır.

8.6. Kelime

Kelime ( Alm. Wort; Fr. mot; İng. word)

Bir veya birden çok heceli ses öbeklerinden oluşan, aynı dili konuşan kişiler arasında zihinde tek başına kullanıldığında somut veya soyut bir kavrama karşılık olan yahut da somut ve soyut kavramlar arasında geçici ilişkiler kurmaya yarayan dil birimi. Somut kelime: ağaç, taş, kedi vb. Soyut kelime: sevinç, üzüntü, kaygı, çalışkanlık vb. İlişki için: gibi, göre, dolayı, kadar, karşı, üzerinde vb.

(ZK)

sözcük ( Osm. kelime ; Fr. mot; İng. word; Alm. Wort)

Anlamı olan ses veya ses birliği: O, ev, baş, çocuk, yok, var, değil, gibi, ah vb.

(VH)

KELİME ( Osm. kelime ; Fr. mot). Tek başına anlamı olan veya anlamlı kelimeler arasında ilişki kurmaya yarayan, bir veya birden çok heceden oluşan ses öbeği.

Ör. ev, düşünce, yeşil, ben, çok, güzel, gülerek, almak, gibi, ile, oh. Kelimeler yapılarına göre BASİT—BİRLEŞİK KELİME, GRAMER—SÖZLÜK

147 KELİMESİ; anlamına göre BAĞIMLI—BAĞIMSIZ KELİME, EŞ ANLAMLI, KARŞIT ANLAMLI, YAKIN ANLAMLI (KELİMELER), ESKİ—YENİ KELİME şeklinde sınıflandırılabilir.

* kelime: Gram. Ter. 1940; Banguoğlu 1940, 5; 1959, 10; 1974,10; Fel ve Gram. Ter. 1942; Emre 1945, 4; TS 1945, 1955, 1959, 1966; Dilb. Ter. 1949;

Ergin 1958, 112; Hatiboğlu 1969; Dilaçar 1971, 98; ML 1972, VII, 152-2; Anlamlı ses ya da ses birliği.

Sözcük, kavram ve düşünce arasında çok yakın bir ilişki bulunur. Sözcüğü oluşturan sesler söylendiği zaman akla hemen ilgili kavram gelir.

(MH)

sözcük (Alm. Wort; Fr. mot; İng. word) Anlamı olan ses ya da ses birliği, kelime:

o, ak, yol, bacak

Dilbilimciler, sözcük yerine genellikle gösterge, söz öğesi (Alm.

Lexem; Fr. lexéme; İng. lexeme) terimlerini kullanmaktadırlar.

(NK)

8.6.1. İçerik Çözümlemesi 8.6.1.1. Tanım Türü

Yukarıda verilen kelime maddebaşının tanım türleri tabloda şöyle gösterilebilir:

148 Bütün sözlüklerde kelime maddebaşının tanımı içlemsel tanım türünde yapılmıştır.

8.6.1.2. Tanım Türü Ölçütleri

Yukarıda verilen kelime maddebaşının içlemsel tanım türü ölçütlerine göre değerlendirilmesi tabloda şöyle gösterilebilir:

ZK VH AT MH NK

Kesinlik + + + + +

Kısalık - + + + +

Doğrudan üst kavram + + + + +

Bilinen veya önceden tanımlanmış terimlerin kullanılması

+ + + + +

Nesnellik + + + + +

Kaynak güvenilirliği + + + + +

Hedef kitle + + + + +

İlgili alana referans + + + + +

Bir kavram sistemine referans + + + + +

Dilin doğru kullanımı + + + + +

Kısır döngüden/totolojiden kaçınma + + + + +

Olumluluk + + + + +

Çeviriden kaçınma + + + + +

Diğer kavramların gizli tanımlarından kaçınma

+ + + + +

Üst veya alt kavramların karakteristiklerinin yokluğu

+ + + + +

Tablo 44. İçlemsel Tanım Ölçütleri

Bütün sözlüklerde kelime maddebaşı tanımlanırken şu içlemsel tanım ölçütlerine uyulmuştur: kesinlik, doğrudan üst kavram referansı, bilinen veya önceden tanımlanmış terimlerin kullanılması, nesnellik, kaynak güvenilirliği, hedef kitle, ilgili alana referans, bir kavram sistemine referans, dilin doğru kullanımı, kısır döngüden/totolojiden kaçınma, olumluluk, çeviriden kaçınma, diğer kavramların gizli

149 tanımlarından kaçınma, üst veya alt kavramların karakteristiklerinin yokluğu. Kısalık ölçütüne ZK dışında uyulmuştur.

8.6.1.3. Tanımda Yardımcı Unsurlar 8.6.1.3.1. Çapraz Gönderim

Yukarıda verilen kelime maddebaşının tanımlarında geçen çapraz gönderim durumları tabloda şöyle gösterilebilir:

ZK VH AT MH NK

Metin içi - - + - +

Metin dışı - - + - -

Tablo 45. Çapraz gönderim

Sözlüklerde kelime maddebaşı tanımlanırken AT ve NK’de çapraz gönderim yapılmıştır. AT’de hem metin içi hem de metin dışı çapraz gönderim yapılırken NK’de yalnızca metin içi çapraz gönderim yapılmıştır.

8.6.1.3.2. Örneklendirme

Yukarıda verilen kelime maddebaşının tanımlarında geçen örneklendirme durumları tabloda şöyle gösterilebilir:

ZK VH AT MH NK

Örneklendirme + + + - +

Tablo 46. Örneklendirme

Kelime maddebaşının tanımında MH dışında, dört sözlükte de örneklendirme yapılmıştır.

8.6.1.3.3. Etiketleme

Yukarıda verilen kelime maddebaşının tanımlarında geçen etiketleme durumları tabloda şöyle gösterilebilir:

150

ZK VH AT MH NK

Etiketleme - - - - -

Tablo 47. Etiketleme

Hiçbir sözlükte kelime maddebaşının tanımında etiketleme yapılmamıştır.

8.6.1.3.4. Tablo/Görsel Kullanımı

Yukarıda verilen kelime maddebaşının tanımlarında geçen tablo/görsel kullanımı tabloda şöyle gösterilebilir:

ZK VH AT MH NK

Tablo/Görsel - - - - -

Tablo 48. Tablo/Görsel Kullanımı

Hiçbir sözlükte kelime maddebaşı tanımlanırken tablo/görsel kullanılmamıştır.

8.6.1.3.5. Ek Bilgi

Yukarıda verilen kelime maddebaşının tanımlarına ilişkin ek bilgi kullanımı tabloda şöyle gösterilebilir:

Tablo 49. Ek Bilgi

Kelime maddebaşı tanımlanırken VH dışında, dört sözlükte de ek bilgi verilmiştir.

8.6.2. Biçim Çözümlemesi

Yukarıda verilen kelime maddebaşının tanımlarına ilişkin biçimsel çözümleme tabloda şöyle gösterilebilir:

ZK VH AT MH NK

Ek Bilgi + - + + +

151

ZK VH AT MH NK

Maddebaşı olan terim koyu (bold) yazılmalı

+ + + + +

Maddebaşı –ilk harfleri dâhil- küçük harflerle yazılmalı

Tanım cümle olmadığı için sonunda nokta kullanılmamalı

- - - - -

Tablo 50. Biçim Çözümlemesi

Sözlüklerde kelime maddebaşının biçim bakımından ISO ölçütleri ile uyumlu olan ortak özellikleri; maddebaşının koyu ve düz yazılmasıdır ve tanımların cümle olmamasıdır. Beş sözlükte de ortak özellik olarak yer alan ancak ISO ölçütlerinden farklı olan özellikler ise tanımın büyük harfle başlaması, sonunda nokta (.) kullanılmasıdır. Maddebaşının ardından noktalama işareti konulmaması bakımından AT dışında, dört sözlük de ISO ölçütleri ile uyumludur. Maddebaşı yalnızca VH, MH ve NK’de ISO ölçütleri ile uyumlu olarak küçük harfle yazılmıştır.