Kardaşlık Dergisi, Mayıs 1961, 1 (1), s 24-48.

IRAK TÜRKMENLERİNDE “KARDAŞLIK DERGİSİ” 85

– Bu Dergi Hepimizin Dergisidir – Bütün İyi İnsanlara Selam – Gerçek Irak Birliği – Yeni Yıl

– Niçin Yazıyoruz

2. Şiirler: Kardaşlık Dergisi’nde en çok yayımlanan edebî türdür. Dergide birbi- rinden farklı şiir çeşitlerine rastlamak mümkündür. Dergideki şiir çeşitleri şu başlıklar altında gösterilebilir:

a. Aruz Vezniyle Yazılan Şiirler: Bu tür şiirler, divan edebiyatı etkisi altında kalan şairler tarafından kaleme alınmıştır. Dergide bu tür şiir yazan şairlere örnek olarak Esat Naip, Mehmet Sadık, Hıdır Lütfi, Reşit Akif Hürmüzlü, Osman Mazlum, Celal Rıza Efendi, Hasan Görem, Hasan Kevser... vb. şairlerin isimleri sıralanabilir.

b. Hece Ölçüsüyle Yazılan Şiirler: Bu türde şiir yazanlar Kardaşlık Dergisi’nde çoğunluğu oluşturmaktadır. Dergide yüzlerce şair, hece ölçüsü ile şiir yayımlamıştır. Bunlara örnek olarak İzzettin Abdi Beyatlı, Hasan Görem, Reşit Kâzım Bayatlı, Ali Saib, Mehmed Hatipoğlu, Dendenoğlu Mustafa Kemal, Tevfik Celâl Orhan... vb. şairler gösterilebilir.

c. Serbest Şiirler: Serbest şiirin ilk örnekleri, Kardaşlık Dergisi’nden önceki Afak ve Beşir gazeteleri gibi bazı Türkmen basın organlarında görülmüştür. Ancak Irak Türkmenlerinde bu tür şiirin bir edebî harekete dönüşüp eski şiiri savunanlar ile yeni şiiri savunanlar arasında tartışma konusu olması ve büyük bir ilerleme kaydederek çok sayıda kaliteli ürün vermesi Kardaşlık Dergisi’nde gerçekleşmiştir. Dergide bu tür şiir yayımlayan şairlere örnek olarak Nesrin Erbil, Salah Nevres, Necmettin Esin, Abdülhalik Bayatlı, Ata Bezirgân, Erşat Hürmüzlü, Nihat Akkoyunlu, Kenan Sait, Nusret Merdan... vb. şairler sıralanabilir.

ç. Hoyratlar: Kardaşlık Dergisi, Irak Türkmenleri arasında en yaygın ve en fazla sevilen şiir türü olan hoyratın her çeşidine sayfalarında yer vermiştir. Dergi, her sayı- sında anonim Türkmen hoyratlarının yanında, usta veya amatör şairlere ait her türlü hoyrata sayfalarında yer ayırmıştır. Dolayısıyla Irak Türkmenlerinde hoyrat türünün gelişmesinde de derginin katkısı büyük olmuştur.

3. Hikâye: Kardaşlık Dergisi, Irak Türkmen edebiyatına birçok yazar ve şair kazandırdığı gibi Türkmen hikâyeciliğine de çağdaş hikâyecilik anlayışını taşıyan nice hikâyeci bağışlamıştır. Hatta denilebilir ki Irak’ta Türkmen hikâyeciliği, bu dergi sayesinde olgunluğa kavuşup gelişmiştir. Nitekim Irak Türkmenlerinde çağdaş hikâye anlayışı ile yazılan ilk hikâye örnekleri, bu derginin yapraklarında görülmüştür. Kar-

daşlık Dergisi’nden önce, Türkmenlere ait uzun soluklu ve geniş çaplı herhangi bir

86 HAYDAR ADİL MOHAMMED

ışığına çıkabilmiştir. Böylece dergi, hikâyecilere kaleme aldıkları ürünleri Türkmen halkı ile paylaşma fırsatı vermiştir. Derginin 1961-1977 yılları arasındaki sayılarında, Haşim Kasım Salihi, Ali Marufoğlu, Reşit Kazım Bayatlı, Osman Şengönül, Sait Şanlı Türkmen, Adnan Türkmen, İzzettin Abdi Bayatlı, Mehmet Hurşit Dakuklu, Mevlüt Taha Kayacı, Musa Zeki Mustafa, Şen Koryalı, Mehmet Habip Sevimli, Ahmet Otrak- çıoğlu, Hüseyin Ahmet, İhsan Sıddık Vasfi, Sabah Hasan Necim, Mehmet Karaulus, Ali Okyar Bayatlı, Abdülhekim Rejioğlu, Mehmet Ömer Kazancı ve Hidayet Kemal Bayatlı tarafından yaklaşık 63 hikâye yayımlanmıştır. Bu toplamın içindeki hikâyelerin bir kısmı derleme halk hikâyeleri veya hatıra yazısı şeklindedir. Dolayısıyla Kardaşlık

Dergisi’nde 16 yıl boyunca (Mayıs 1961 - Ekim 1976) yayınlanan 144 sayıda, toplam

63 hikâye yayımlanması, söz konusu tarihlerde bu sanat dalının Irak Türkmenlerinde yeni yeni filizlendiğini ve bu alanda bir boşluk olduğunu göstermektedir. Zira bu boş- luk, Kardaşlık Dergisi’ndeki yazı işleri heyetinin dikkatini çekmiş ve onları, hikâye kıtlığından dolayı yazarlardan sitem etmeye sevk etmiştir. Derginin yazı işleri sekreteri Habip Hürmüzlü, derginin dokuzuncu yılında yayımlanan sayıları değerlendirirken Türkmen Edebiyatı’ndaki hikâye kıtlığını şu şekilde dile getirmiştir: “Göze çarpan bir başka husus var; o da, bir yıl içinde tek bir hikâye yayınlanmamıştır!.. Bu da bizi başka bir konuya sevk ediyor: Irak’ta Türkmen edebiyatından hikâye bölümünün kıtlığı. Hâlbuki hikâyenin, edebiyatın gelişmesinde ve ilerlemesinde büyük bir rolü vardır. Böylece burada yazarlarımıza sitemde bulunuyorsam haklı olduğumu sanırım. Bu itaptan (sitemden) başka okuyucular adına bu yazarlara çabalarını esirgememelerini rica edeceğim.”16

4. Roman: Kardaşlık Dergisi’nde, Aralık 1963 yılındaki üçüncü sayısından iti- baren Türkmen yazarı Reşit Kazım Bayatlı “R. K.” rumuzu ile “Tanrının Adaleti” isminde bir roman yayımlamaya başlamıştır. Tefrika hâlinde yayımlanan bu roman,

Kardaşlık Dergisi’nin tek romanıdır. Bu roman, söz konusu sayıdan itibaren yedi

bölümü muntazam bir şekilde yayımlandıktan sonra altı aylık bir kesintiye uğramış- tır. Kesinti süresinden sonra yeniden yayınlanmasına başlanan romanın aralıklı iki bölümden sonra tamamen ardı kesilmiştir. Toplam dokuz bölüm halinde yayımlanan roman, bitmeden son bulmuştur.

5. Tarih ve Edebiyat Tarihi: Bu kategoride ele alınan konular, Türkmen tarihi- nin, Türkmen edebiyatı tarihinin ve Türkmen basın tarihinin karanlık yönlerine ışık tutmuştur.

6. Eleştiri: Türkmen edebiyatında eleştiri ve değerlendirme yazıları Kardaşlık

Dergisi’nden önceki Türkmenlere ait basın organlarında görülse de, bu yazılar gerçek

yolunu söz konusu dergide bulmuştur. Zira Türkmen edebiyatında yazılan çağdaş eleştiricilik yöntemlerine dayalı eleştiri yazılarının ilk örnekleri Kardaşlık Dergisi’nde

IRAK TÜRKMENLERİNDE “KARDAŞLIK DERGİSİ” 87

yayımlanmıştır. Özellikle derginin bir süre başyazarlığını yapan Ata Terzibaşı, dergi- deki şair ve yazarların bir yıllık yazılarını değerlendirip eleştirerek Türkmen eleştiri tarihine yeni eleştiri usulleri eklemiştir.17

7. Dil ve İmla Sorunu: Türkiye’de gerçekleşen harf inkılabı sürecini yakından takip eden Irak Türkmenleri, yeni harflere geçmek için her ne kadar çaba harcadıysalar da; bu çabalar, Irak yönetimlerinin karşı çıkış ve itirazları ile karşılaşmıştır. Dolayısıyla Türkmenler, 2003 yılına kadar çıkan çeşitli basın organlarında eski harfleri kullanılmaya mecbur edilmiştir. Yeni harflerin Türkmenler tarafından kullanılmasına karşı çıkmakla yetinmeyen Irak yönetimleri, 1937 yılında Türkmenlere eski harfler ile öğretimi de tamamen yasaklamıştır. Söz konusu yasaklar, Türkmenlerin özellikle anadilde eğitim ve öğretim görmeyen gençlerini, dil çıkmazına sokmuş ve eski harflerdeki imla zorlukları ile karşı karşıya getirmiştir. İşte eski harflerdeki zorlukları aşmak amacıyla Abdülhekim Rojioğlu, Mehmet Hurşit Dakuklu, İzzetin Abdi Bayatlı, Ata Terzibaşı, Reşit Kazım Bayatlı ve İbrahim Dakuklu, Rıfat Yolcu, İhsan Sıddık Vasfi... vb yazarlar Kardaşlık

Dergisi’nde, imla sorununu ve çözümlerini ele alan yazı dizileri başlatmışlardır. Ancak

bu yazıların hiçbiri, yazarlar arasında dil tartışması aşamasını geçmeyerek bütüncül bir çözüm olarak uygulamaya koyulmamıştır. Dil ve İmla sorununu ele alan yazılara örnek olarak aşağıdaki başlıklar verilebilir:

– Eski Yazıda İmla Güçlüğü

– Türkmen Dilinin Sorunları, Sebepleri ve Çözümleri – İmlamızın Acıklı Durumu

– Konuşma Dili ile Yazı Dili Arasında Bir Karşılaştırma – Dilimizin Kuralları

– Alfabeyi Yazarken

– Dilimizin Bir Kuralı ve Bazı Arkadaşların Yanlışlıkları – Dilimizin Başka Bir Kuralı ve Bazı Arkadaşların Yanlışlıkları – Türkmen İmlasının Sorunları

– Yazı Dili, Konuşma Dili – Sağır Kaf

– Dilsizlik Derdi

– Eski Yazıda Türkmen Dilinin Sorunları

Ayrıca Derginin Arapça bölümünde Mehmet Hurşit Dakuklu tarafından “Latin Harfleri ile Türkçeyi Nasıl Öğrenirsin” isminde bir yazı serisi yayımlanmaya başlan- mıştır. Kardaşlık Dergisi’nin Ağustos 1961 yılının dördüncü sayısında yayımlanmaya başlayan bu yazı serisi, birkaç sayı sonra Irak yönetiminin baskısından dolayı, yol kat edemeden sona ermiştir.