Kapitalist Devrim Süreci veya Kapitalizm Ruhu

Max Weber, kilisenin dönüşümüyle ekonomik açıdan ilerlemenin birlikte yaşandığı toplumlarda Protestanlık ve kapitalizm arasındaki bağı analiz ederken,⁴⁴ benzer şekilde Marx meta üreticilerinden oluşan bir toplum için en uygun din biçiminin Hıristiyanlığın burjuva gelişiminin ürünleri olan Protestanlık, deizm olduğunu düşünmüştür.⁴⁵ Marx birikim veya “artık değeri” kavramlaştırırken bu kavramın kapitalist sistem için önemini, sınıfları birbirinden ayırabilecek gücünü yorumlamaktadır. Kapitalist düzende birikim toplumu iki sınıfı ayırmaktadır. Bir tarafta zenginlik birikirken diğer tarafta kölelik, yoksulluk ve keder birikmektedir.⁴⁶

Marx ve Engels sanayi devrimini toplumsal çatışma sürecinin başlangıcı ve endüstri toplumundan gelecekteki sınıfsız toplum idealine ulaşma yolunda bir araç

40 John J. Macionis, Sociology (United States of America: Pearson Education, Inc., 2012), 566.

41 Karl Marx, Louis Bonaparte'ın 18 Brumaire'i, çev. Erkin Özalp (İstanbul: Yazılama Yayınları, 2009), 15.

42Marx, Kapital Ekonomi Politiğin Eleştirisi, 1/465.

43Judith R. Blau (ed.), The Blackwell Companion to Sociology (United Kingdom:

Blackwell Publishing, 2004), 441.

44 Weber, Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu, 30.

45Marx, Kapital Ekonomi Politiğin Eleştirisi, 1/ 88.

46Marx, Kapital Ekonomi Politiğin Eleştirisi, 1/624.

56 olarak görmüştür. Toplumsal bölünmenin daha fazla ortaya çıkmasının nedeni olarak sanayi devriminin başladığı yer olan İngiltere’de toplumsal bir araştırma ve değerlendirme yapan Engels, Kapitalizmin çatışmalı karakterinin ayrımlaşmış iki farklı sınıf oluşturduğunu, toplumsal huzursuzluğun düşmanlıkla sonuçlandığını gözlemlemiştir. Bu gözleme göre herkesin komşusunu, yoluna çıkan bir düşman ya da en iyi ihtimalle kendi çıkarı için kullanacağı bir alet olarak gördüğü bir sosyal ortamda bir tarafta burjuvazi diğer tarafta işçiler olmak üzere düşmanlar yavaşça iki büyük kampa ayrılmışlardır.⁴⁷ Marx’a göre şehirlerde bu tür düşmanlığın ortaya çıkmasında en büyük faktör işçi sınıfı oluşturmak için zorla ve zorunlu olarak çiftçileri topraklarından ayıran kapitalist düşüncedir.⁴⁸ Sanayi toplumuna geçişte çiftçilerin işçilere dönüşmesiyle, toplumsal dönüşüm sürecinin bir parçası olarak işçilerin yeni yaşam alanlarında yerleşme sorunu gibi yeni sorunlarla karşılaşmaları, değişimin etkisinin sürekliliğini göstermektedir. Engels giderek sosyal krize dönüşen konut sıkıntısı⁴⁹ gibi toplumsal bir sorunu, kırsal alandan büyük işletmelere çalışmak için gelen işçi sayısının giderek artmasının neden olduğu,⁵⁰ kapitalist sistemin ortaya çıkardığı bir sorun olarak vurgulamıştır. Bütün çatışmalar gibi bu sorunu çözümleyebilmek, kapitalizmin yok edilmesi ve işçi sınıfının üretim araçlarını ele geçirmesiyle mümkün olacaktır.⁵¹

2.1.1.2.5. Sınıf Çatışması Çözüm Süreci ve Sınıfsız Toplum Düzeni

Marx’a göre toplumsal sorunlar, onları çözümleyebilecek maddi şartların var olduğu durumlarda gerçekleşirler. Toplumsal üretim sürecinde ekonomik ilerlemenin bir sonucu olan burjuva ise üretim karşıtlıkların yer aldığı son biçimdir.⁵² Bu durumda toplumsal çatışmaların çözümlenebilmesi, toplumun çatışmasız ve ideal topluma dönüşüm süreci için de kapitalist düzen, düzeni oluşturan araçların proleter devrim için gerekli olduğu, içinden geçilmesi gereken zorunlu bir dönemi ifade

47 Engels, İngiltere' de Emekçi Sınıfların Durumu, 151.

48Marx, Kapital Ekonomi Politiğin Eleştirisi, 1/689.

49 Friedrich Engels, Konut Sorunu, çev. Tekin Genç (Ankara: Alter Yayınları, 2013), 6.

50 Engels, Konut Sorunu, 5

51 Engels, Konut Sorunu, 82.

52 Marx, Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı, 26.

57 etmektedir. Burada devlet yapısının iki karşıt sınıfın varlığını devam ettiren bir araç ve güç olarak var olması, toplumsal yapının ayrımlaşmanın önemli bir faktörü olarak işbölümünü gerektirmesi ve özel mülkiyetin bir hak olarak savunulması çatışmanın nedenleri olarak çözülmesi gereken problemler olarak görülmektedir. Bu nedenle ideal topluma geçiş için çözümde işbölümünün, özel mülkiyetin ve devletin ortadan kaldırılması şarttır.

Engels’e göre oldukça fazla üretimin gerçekleşmesi sınıflara bölünmenin temelidir. Sınıflara bölünme ise üretken sınıfın yanında üretime katkısı olmayan bir sınıfın ortaya çıkması ve işbölümü nedeniyledir.⁵³ Böylece işbölümü sınaî ve ticari çalışmanın tarımsal çalışmadan ayrılmasına, kent ile kırın birbirinden ayrılmasına ve çıkarlarının zıtlaşmasına yol açmaktadır.⁵⁴ Bu yaklaşıma göre ortadan kaldırılması gereken bir yapı olarak devlet ekonomik ve siyasi açıdan gücü eline geçirmiş sınıfın devletidir.⁵⁵ Ancak anarşist düşüncenin karşıt biçimi olarak devletten önce karşı bir devrimle kapitalist sistemin araçları ortadan kaldırılmalıdır.⁵⁶ Böylece yapılacak bir devrimle sınıf karşıtlıkları ortadan kalkacaktır. Toplum için üretim araçlarına hâkim olmak devletin son bağımsız eylemidir. Bir devlet iktidarının toplumsal ilişkilere müdahalesi, birbiri ardı sıra bütün alanlarda gereksiz hale gelir ve daha sonra kendiliğinden uykuya dalar.⁵⁷

Talcott Parsons modern sosyoloji teorisinin daha sonraki gelişimi için odak noktası olarak, Marksist fikirlerin sosyal kurumlar teorisinin temellerinin çoğunun formülasyonu için bir çıkış noktası oluşturan önemli bir yeri olduğunu, sınıf yapısının önemine dair Marksist görüşün geniş anlamda haklı çıktığını düşünmüştür.⁵⁸ Ancak sosyal bilimlerin geliştirilmesinde bir adım olarak görülen Marksist sınıf çatışması teorisini belirli yönleriyle eleştirmiş,⁵⁹ sınıfsız bir toplumun Marksist idealinin tüm olasılıklarda ütopik olduğunu söylemiştir. Ona göre kapitalist

53 Engels, Ütopik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm, 98.

54 Karl Marx, Sosyoloji ve Felsefe, çev. Ardaş Margosyan (İstanbul: Belge Yayınları, 2006), 104.

55 Friedrich Engels, Ailenin Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni, çev. Kenan Somer (Ankara: Sol Yayınları,1990), 177.

56 Frederick Engels, “Engels'ten Milano'daki Theodor Cuno'ya”, çev. Sevim Belli, ed. Karl Marx &

Friedrich Engels, Anarşizm Üzerine (Ankara: Sol Yayınları, 2009), 66.

57 Engels, Sosyalizmin Ütopyadan Bilime Gelişmesi, 85.

58 Talcott Parsons, “Social Classes and Class Conflict in the Light of Recent Sociological Theory”, The American Economic Review 39/3 (1949), 26.

59 Parsons, “Social Classes and Class Conflict in the Light of Recent Sociological Theory”, 25.

58 ve sosyalist toplumlar arasındaki ayrım, özellikle de tabakalaşma açısından, Marx ve Engels'in düşündüğü kadar büyük değildir. Her iki tipte de, üretim sürecinin yapısı ile ilgili çeşitli potansiyel sınıf çatışma kaynakları vardır.⁶⁰