• Sonuç bulunamadı

Geri Çekilme Mücadele ve Açıklık Stratejileri

1. BÖLÜM

2.2. ÇATIŞMA ÇÖZÜM STRATEJİLERİ VE TEMEL KAVRAMLAR

2.2.2. Çatışma Çözüm Stratejileri ve Çözümde Temel Prensipler

2.2.2.1. Geri Çekilme Mücadele ve Açıklık Stratejileri

Herhangi bir konuda problem ortaya çıkıp uyuşmazlıklarla karşılaşıldığı zaman tarafların tavırları değişkenlik gösterebilmektedir. Bu nedenle örneğin bireyler arası anlaşmazlık durumunda geri çekilme-mücadele-açıklık(flight-fight-openness) gibi üç farklı strateji izlenebilmektedir. 107

1. Geri Çekilme veya Kaçınma Stratejisi: Kaçınmalı olması, sorunu görmezden gelmesi, problemi reddetmesi veya küçümsemesi gibi birçok yönüyle kendini gösterebilir. Kişi fiziksel veya duygusal olarak kaçabilir ve çatışma içinde olduğu kişiyle iletişimi sona erdirebilir.108 Bireyin çatışma durumunu çözümlemek yerine problemi görmezden gelerek ertelemesi sık karşılaşılan bir davranış türüdür.

Bu durum birey için geçerli olabileceği için grup çatışmalarında veya daha geniş

104 John Locke, Eğitim Üzerine, çev. Aylin Uğur (Ankara: Yeryüzü Yayınevi, 2004), 134.

105 Bjarne Vestergaard vd., Conflict Resolution – Working With Conflicts (Denmark: Danish Centre for Conflict Resolution, 2011), 4.

106 Vestergaard vd., Conflict Resolution – Working With Conflicts, 4.

107 Vestergaard vd., Conflict Resolution – Working With Conflicts, 9.

108 Vestergaard vd., Conflict Resolution – Working With Conflicts, 9.

67 topluluklar arasında da gözlemlenebilir. Taraflardan birisi veya ikisi de çözümden kaçınabilir ve görmezden gelinen sorun ya aynı şekilde kalarak veya daha fazla karmaşıklaşarak yeni bir çatışmaya neden olabilir, yani çözümsüzlük çatışmayı daha ileri bir zamanda daha geniş çaplı bir çatışmaya dönüştürebilir.

2. Mücadele Stratejisi: Bu stratejinin tezahürü misilleme, alay, fiziksel veya psikolojik şiddet, aşağılayan veya küçük gören davranış biçimlerini içermektedir.109 İki birey arasında olduğu gibi daha geniş topluluklar arasında da çatışma sürecinde düşmanlık içeren duyguların yansıması, hoş görmeme veya hor görmeye dönüşmesiyle kendini gösterebilir. Tarafların karşı karşıya gelme durumunda sorun çözülemediğinde şiddetin birbirinden farklı biçimleri, psikolojik olarak karşı tarafı sindirme veya yıpratmak amacıyla sözlü şiddeti ifade eden aşağılama, hakaret etme veya fiili şiddeti ifade eden kavga veya çarpışma davranışlarıyla kendini gösterebilir.

3. Açıklık Stratejisi: Bu strateji ortada bir çatışma olduğunu fark etmek, çatışmanın parçası olunduğunu kabul etmek, meraklı bir şekilde diyaloga kilitlenerek iletişimi sürdürme cesaretine sahip olmakla ilgilidir.110 Açıklık stratejisi doğrultusunda çatışmayı çözümlemeye istek veya cesaretliliğin olması, iletişimi durduran tüm engelleri ortadan kaldırma ve sonuca ulaşarak tarafların uyumlu bir şekilde anlaşmasının sağlanabileceğine inancın varlığıyla çözüme ulaşabilmek çözüm sürecini denetleyen ve kontrol eden bireylerin, yapıların ve ilkelerin varlığını gerektirmektedir.

Herhangi bir anlaşmazlık çatışmaya dönüştüğünde seçilecek yöntem geri çekilme, çatışmadan kaçınma veya çatışmayı görmezden gelme olabilir. Aksine taraflar iddiasında haklı çıkma, zafer kazanarak üstün gelme, karşı tarafı yok etme amacıyla mücadele yöntemine başvurabilirler. Ancak insani ve ahlaki ilkeleri temel alan üçüncü bir yaklaşım olarak çatışmaların barış, anlaşma ve iletişim yoluyla çözülebileceğini mümkün gören düşünce biçimi de kuvvetle savunulmaktadır.

Zafer kazanmanın bir çatışma çözüm yöntemi olduğu veya bazı çatışmalarda savaşarak kazançlı çıkma düşüncesine karşıt olarak “Satyagraha”, Mahatma Gandhi’nin çatışma çözme yöntemini ifade eden önemli bir kavramdır. Gandhi’nin etkisini kanıtladığı ve ülkesinin içinde bulunduğu durumu çözümleyebilmek

109 Vestergaard vd., Conflict Resolution – Working With Conflicts, 9.

110 Vestergaard vd.,, Conflict Resolution – Working With Conflicts, 9.

68 amacıyla yöntem olarak belirlediği ve etkili biçimde kullandığı, çatışma süreci yaşadığı tüm kurum ve bireylere karşı geliştirdiği “pasif direniş” kavramıyla ünlenen yöntemi, çatışma çözümüne barışçıl yaklaşan ve çatışmanın çözülebilmesini muhtemel gördüğü yöntemi açıklık stratejisinin önemli bir tarihi örneğini sunmaktadır.

Satyagraha kavramı Gandhi’nin şiddetsiz aktivizm tekniği olarak tanımlanmaktadır.111 Çatışma çözümüne yaklaşımlarında bir püriten olduğu söylenebilen Gandhi, şiddetsizlik fikrine bütünüyle karşıt olan açıkça doğrudan ve yapısal şiddetin uygulanmasını reddetmiştir.112 Gandhi’nin çatışma çözüm yaklaşımında benimsediği prensiplerin temeli sorunu çözme ve karşı tarafla iletişimi kesmeme yoluyla, çözüm sürecinde barışa ve anlaşmaya açık olmakla ilgili görünmektedir. Buna göre tüm sorunları çözmek için girişimlerde bulunulmalı ve

“aynı tarafta” olmalarını sağlamak için tüm muhalifleri dönüştürme girişimlerinde bulunulmalıdır. Eğer bu mümkün değilse, bu yaklaşım daha sonra ortaya çıkabilecek iletişim şansını dışlama ihtimalini azaltacak adalet için savaşma yöntemini sağlamaktadır.113 Gandhi’nin yaklaşımının diğer bir özelliği kazanma duygusundan daha fazla insani duygulara önem vermesinde belirmektedir. Onun barışçıl yaklaşımında galibiyet tamamen reddedilmemesine rağmen (Gandhi karşı taraf için aşağılama olmaksızın, Hindistan'ın üstün gelmesi için acil bağımsızlık hedefini gerekli görmüştür) çatışmaya rehberlik etmenin temel amacı, anlaşmazlıkların kazanma veya kaybetmenin ötesinde, hatta anlaşmazlığın kazan-kazan çözümünün ötesinde -katılan bireylerin varoluşsal bir dönüşümü ile ilgili- olabilmektedir.114

Gandi, Satyagraha (gerçeğin gücü) lehine vücut kuvvetini (şiddeti) reddetmiştir. Onun temel taktikleri, bir yasadaki adaletsizliği tanımlamak, açıkça itaati reddetmek ve sonuçlara katlanmaktır.115 Ayrıca halkı tarafından Badshah Hanı

111 Thomas Weber, “Gandhian Philosophy, Conflict Resolution Theory and Practical Approaches to Negotiation”, Journal of Peace Research 38/4 (July 2001), 494.

112 Johan Galtung, Peace By Peaceful Means Peace And Conflict, Development And Civilization (London: Sage Publications, 1996), 115.

113 Weber, “Gandhian Philosophy, Conflict Resolution Theory and Practical Approaches to Negotiation”, 505.

114 Weber, “Gandhian Philosophy, Conflict Resolution Theory and Practical Approaches to Negotiation”, s. 505.

115 Robert S. Ellwood & Gregory D. Alles (ed.), The Encyclopedia of World Religions (New York:

Facts On File, Inc, 2007), 170.

69 (imparator veya kralların kralı) ve Hintlilerce “Gandhi öncüsü” olarak bilinen Abdul Ghaffar Khan (1890-1988), 1930'dan 1947'ye kadar Hindistan'da İngiliz işgaline karşı Müslüman şiddet içermeyen hareketi temsil etmiştir. 116

Herhangi bir anlaşmazlıkta gerginliğin yükselerek çatışmaya dönüşmesi durumunda tartışmanın etkenlerine, sorunun boyutlarına ve tarafların süreçteki psikolojik ve fiziksel durumlarına veya konumlarına bağlı olarak taraflar karşılıklı olarak fikir alışverişini sürdürerek çözüme ulaşabilirler. Ancak tartışmanın gerginliği arttırdığı ve çözümsüzlüğün ortaya çıktığı durumlarda sorunları çözmek için yaklaşımda bulunmak ve sorunun çözümüne açık olmak, temel çatışma çözüm yöntemlerine başvurmayı gerektirmektedir. Bu yönüyle arabuluculuk ve müzakere bireyler, organizasyonlar ve milletler arasındaki çatışmanın üstesinden gelmede önemli yöntemlerdir. Arabuluculuk ve müzakerenin temel avantajı, nihai karar alma gücünün katılan tarafların elinde olduğu gönüllü ve zorlayıcı olmayan yapısıdır.117

İhtilaf ve çatışmanın barışçıl çözümünde kullanılan bir yöntem ve etkin bir araç olduğu ispatlanan arabuluculuk,118 üçüncü bir tarafın karşılıklı olarak kabul edilebilir anlaşmalar geliştirmelerine yardımcı olarak iki veya daha fazla tarafa kendi rızalarıyla bir çatışmayı önleme, yönetme veya çözme konusunda yardım ettiği bir süreçtir.119 Arabuluculuk sürecinin anahtar elemanları, güven ve iknadır. Arabulucu anlaşmazlık, mücadele, yanlış anlama ve çatışma durumlarına müdahale etmektedir ve bu durumlarda rakiplerin güvensizliği hâkimdir. Krizde olan taraflar olumlu değil olumsuz durumdadırlar; ne istemediklerini biliyorlar, ancak beklentileri, istekleri ya da çatışmadan çıkmanın olumlu bir yolu açık değildir.

Bununla birlikte, karşı tarafa güvensizlik ve karşı tarafın düşman ya da rakip olarak algılanması, onları zor taktikleri kullanmaya zorlayarak, çatışmayı daha

116 Chaiwat Satha-Anand (Qader Muheideen), “Transforming Terrorism with Muslims’ Nonviolent Alternatives?”, Contemporary Islam Dynamic, not Static, Abdul Aziz Said vd., (New York:

Routledge, 2006), 202.

117 Jacob Bercovitch, “Mediation and Negotiation Techniques”, Encyclopedia of Violence, Peace, and Conflict, ed. Lester Kurtz (United States: Academic Press, 1999), 2/403.

118 United Nations,“The United Nations Guidance For Effective Mediation”, The Report of The Secretary-General On Strengthening The Role Of Mediation in The Peaceful Settlement of Disputes, Conflict Prevention and Resolution (A/66/811, 25 June 2012) (United States: United Nations, 2012), 2.

119 United Nations,“The United Nations Guidance For Effective Mediation”, 4.

70 karmaşık ve olası bir çözümden uzak hale getirir.120 Arabulucu görevini üstlenen, çatışmanın tüm boyutlarını inceleyen ve aynı zamanda tarafların anlaşmasını sağlayabilmek için çabalayan birey veya bireylerin süreçte karşılaştığı problemlerle başa çıkabilmek için sahip olması gereken nitelikler ve belli başlı ilkeler çözüm sağlamada önemli faktörlerdir. Arabulucu, gönüllü ve gizli biçimde, sonucu arabulucuyla ilgili ve onun yararına olmayan bir süreçte bilgisini ve becerilerini tarafların hizmetine sunan, tarafsız olması beklenen bir kişidir. Arabulucunun yetkisi vardır, ancak arabulucu gücü elinde tutmaz veya kötüye kullanmaz.121

Çözüm sürecinde taraflarda ortak bir yaklaşımı gerçekleştirebilmek ve tarafların anlaşmasını sağlayabilmek için de temelde arabulucular, iyi bilgilendirilmiş, sabırlı, yaklaşımlarında dengeli ve dikkatli olmalıdırlar.122 Tarafların güveninin sarsılmaması için arabulucular taraf tutma ihtimalini içeren, sonucu etkileyebilecek herhangi bir maddi veya manevi çıkar sağlayabilecek bir kazanıma sahip olmamalıdırlar.123 Aynı zamanda çözüm sürecinin etkili ilerleyişi ve sonuca ulaşma ihtimalinin yüksek olması, çatışma taraflarının da anlaşmayı müzakere etme çabalarına açık olmalarıyla mümkündür.124

120 Sara Horowitz, “Mediation”, Handbook of Peace and Conflict Studies, ed. Charles Webel & Johan Galtung (New York: Routledge, 2007), 52.

121 Sara Horowitz, “Mediation”, 53.

122 United Nations, “The United Nations Guidance For Effective Mediation”, 5.

123 United Nations, “The United Nations Guidance For Effective Mediation”, 10.

124 United Nations, “The United Nations Guidance For Effective Mediation”, 5.

71 3. BÖLÜM

İSLAM’DA ÇATIŞMA ÇÖZÜM SİSTEMİ VE ÇATIŞMA YÖNETİMİ

3.1. İSLAM ODAKLI ÇATIŞMA ÇÖZÜM SİSTEMLERİ

3.1.1. Farabi Çatışma Çözüm Teorisi Örneği (Erdemli Toplum Kavramı