Çatışma Olgusuna Yaklaşımda ve Çatışma Yönetiminde Dini ve Kültürel

Çatışma olgusunu değerlendirme ve niteliklerini tespit etme sürecinde farklı bakış açıları ve görüşler mevcuttur. Hem çatışmaları algılamada hem de çatışmaları çözme sürecinde, aynı prensiplerin benimsenmesi kadar bazı yönlerde ortak bir birliğe sahip olmayıp ayrımlaşılan konular da vardır ve farklı bakış açılarına göre

68 Scott Sigmund Gartner & Molly M. Melin, “Assessing Outcomes: Conflict Management and the Durability of Peace”, The Sage Handbook of Conflict Resolution, ed. Jacob Bercovitch vd.(California:

Sage Publications, 2009), 565.

69 Gary Furlong, The Conflict Resolution Toolbox: Models & Maps For Analyzing Diagnosing, and Resolving Conflict (Canada: John Wiley & Sons, Ltd., 2005), 2.

70 I. William Zartman, “Mediation: Ripeness and its Challenges in the Middle East”, International Negotiation 20/ 3(2015), 481.

71 Said & Funk, “The Role of Faith in Cross-Cultural Conflict Resolution”, 39.

72 Said & Funk, “The Role of Faith in Cross-Cultural Conflict Resolution”, 39.

161 farklı yöntemler kullanılabilir. Çatışmayı yöneten üçüncü taraf temsilcileri çözüm sürecinde kültürel farklılıkları öngörmeli ve sonuç alınma ihtimali arttırılmak için çözüm yöntemlerini, her grubun dini ve kültürel kabullerine uygun olarak şekillendirmelidirler. Bununla birlikte çatışma çözüm yöntemleri ve yönetiminde kültürel değerlerin farklı olmasına bağlı olarak hem çatışma olgusunu tanımlama ve niteliklerini çözümlemede; hem de uygulama konusunda ayrımlaşılan prensipler mevcuttur.

Çatışma çözümünde bu yönüyle uzlaştırma kavramı temel kavramlardan birisi olarak görülebilmektedir. Barış kavramıyla ilgili olarak uzlaştırma kavramı, hem kutsal görülen dini metinlere hem de toplumsal bağlamda var olan her iki dünyada da ortak olarak ele alınabilir. Örnek olarak, Arap toplumunda, çatışma durumunda olan tarafların öfkelerini yayınladıkları ve sürekli ilişkilerinin önemini dile getirdikleri “sulh” (barış yapma ve uzlaşma) süreci bir anlaşmaya varmanın önemli bir parçasıdır. Uzlaşma aynı zamanda Batı ihtilaf çözüm modellerinde merkezidir.⁷³

4.5.2.1. Çatışma Çözümünde Batı Merkezli Yaklaşımlar

Batılı kültürel değerlere sahip toplumlarda genellikle çatışma olgusuna yaklaşımda temel varsayımlara göre;

1-Çatışma olumludur, çatışma normaldir ve çatışma büyüme getirebilir.

2-Çatışmada işbirlikçi çerçeveler esastır.

3-Bir çatışmayla yüzleşmek gerekli ve önerilen bir stratejidir.

4-Her şey rasyonel akıl yürütmeye dayandığından, herhangi bir çatışma rasyonel planlama ile çözülebilir ve yönetilebilir.⁷⁴

5-Çatışma mutlaka kaçınılması gereken olumsuz bir etkileşim değildir. Aksine, bir çatışmayla yüzleşmek, batı çatışma çözme yaklaşımında temel bir varsayımdır.⁷⁵

73 Abu-Nimer, “Conflict Resolution In An Islamic Context: Some Conceptual Questions”, 36.

74 Abu-Nimer, “Conflict Resolution In An Islamic Context: Some Conceptual Questions”, 29.

75Abu-Nimer, “Conflict Resolution Approaches: Western and Middle Eastern Lessons and Possibilities”, 40.

162 6-Batı modeli doğrudan bir etkileşim ve iletişim yöntemini gerektirir. Ayrıca duyguların ve değerlerin dili bir anlaşmaya varmanın önündeki bir engel olarak algılanmaktadır.⁷⁶

Batı çatışma çözümü modelinde bireyin çıkarları, pozisyonları, ihtiyaçları ve istekleri, çatışma çözme süreçlerinin özüdür. Yazılı bir anlaşmaya yansıtılan sonuç, çatışma çözüm sürecinin merkezi bir bileşenidir. Yasal formalite ve prosedürler çatışma çözme süreçlerinin önemli parçalarıdır. Maddi kaynaklar genellikle batılı tarafların ve arabulucuların çatışma çözme sürecini tanımlamak veya kurmak için kullandıkları kodlardır. Karar süreçlerinde tarafların ve müdahalecilerin eylemleri göreve yöneliktir.⁷⁷ Çözüm sürecinde resmi onaylı profesyonel uzlaştırıcı tarafından sağlanan arabuluculuk veya tahkim hizmetleri açısından tarafsız, bağsız bir yabancı olarak ideal üçüncü taraf yasal sistem veya bireysel katılımcılar müzakere ve uzlaşma sürecini meşrulaştırır ve garanti eder. Süreç geleceğe yöneliktir, çabalar bireylerin hukuki sistemle bağını güçlendirmek, daha yüksek verimlilik elde ederken problemler üzerinde kontrol kazanmalarını sağlamak içindir.⁷⁸ Batı üçüncü taraf müdahalesinin ana özellikleri arasında profesyonellik vardır, bireyin çıkarlarına, ihtiyaçlarına, isteklerine ve haklarına odaklanmak, yasal prosedürlere ve yapıya uygunluk, her iki taraf için de adil bir anlaşma yapma hedefine vurgu belirgindir.⁷⁹

4.5.2.2. Çatışma Çözümünde Geleneksel İslami ve Ortadoğulu Yaklaşımlar

Batılı yaklaşımlardan farklı olarak ise Orta Doğu'daki çatışma çözme süreçlerini şekillendiren veya etkileyen bazı sosyal ve kültürel varsayımlara göre;

1-Çatışma olumsuz ve tehlikelidir, çatışmadan kaçınılmalıdır, çatışma yıkım ve düzensizlik getirir.

2-Grup üyeliği (aile, klan, din, mezhep veya diğer kolektif kimlik) çatışma yönetimi süreçleriyle korunmalı ve sürdürülmesi gereken en merkezi ve önemli kimliktir.⁸⁰

76 Abu-Nimer, “Conflict Resolution Approaches: Western and Middle Eastern Lessons and Possibilities”, 40.

77 Abu-Nimer, “Conflict Resolution In An Islamıc Context: Some Conceptual Questions”, 29-30.

78 George E Irani & Nathan C. Funk, “Rituals Of Reconciliation: Arab-Islamic Perspectives”, Arab Studies Quarterly 20/4 (1998), 68.

79 Abu-Nimer, “Conflict Resolution In An Islamıc Context: Some Conceptual Questions”, 31.

80 Abu-Nimer, “Conflict Resolution In An Islamıc Context: Some Conceptual Questions”, 30.

163 3-Ortadoğu bölgesinde iki birey veya iki aile arasında bir anlaşmazlık başlasa da, kısa sürede tüm toplulukları veya klanları dâhil ederek çatışma kızışır. Bireyler değil grup eylemin merkez mahallidir.

4-Müdahalenin başlatılması ve uygulanması toplumun sosyal normlarına ve geleneklerine dayanır.

5-Gelecekteki ilişkiler bir anlaşmazlığın çözümünde çok önemli unsurlardır,

6-Çoğu durumda, anlaşmazlıklar, taraflarca başka bir düşmanca adım olarak algılanabilecek yüz yüze pazarlık veya müzakere olmadan çözülür.⁸¹

Orta Doğu çatışma yönetimi süreçlerinde yasal biçimler yerine sosyal normlar ve değerler, temel taahhüt kurallarıdır. Bu nedenle, yazılı anlaşmalar yerine, taraflar ve üçüncü taraflar anlaşmaya varma ve uygulamada belirlenmiş sosyal kültürel değerlere ve normlara güvenirler. Şeref, utanç ve onur kodları, taraflar, arabulucular ve çatışma çözücüler tarafından herhangi bir süreci tanımlamak veya kurmak için kullanılan ana bileşenlerdir. Birlik, gruplar için nihai ve ortak amaçtır. Çatışma çözümü ve arabuluculuk hiyerarşik, otoriter prosedürlere ve yapıya dayanmaktadır.

Süreçler ve sonuçlar, görev odaklı olmaktan çok ilişki odaklıdır, tarafların birbirleriyle ve toplumun geri kalan üyeleriyle olan ilişkilerine güçlü bir vurgu yapılır. Müdahale çoğunlukla, çatışmaya Ortadoğulu yaklaşımın temel bileşenleri olarak tahkim ve arabuluculuğun kullanılmasına bağlıdır.⁸²

Orta Doğu üçüncü taraf müdahalesinin ayırt edici özelliklerden bazıları, müdahalenin güvenilirliğine katkıda bulunan ve önemli olan yaş faktörüdür. Siyasi ve askeri güç güvenilirliği arttırır. Dini katılım (örneğin, güçlü bir dini çoğunluk grubuna ait) müdahalenin durumunu etkiler. Arabulucular anlaşmazlığın tarihini, bölgedeki arabuluculuk ve müdahale tarihlerini ve tüm dini toplulukların geleneklerini ve normlarını çok iyi bilmelidirler. Üçüncü taraflar müdahalelerini sıklıkla geleneksel inanç sistemine ve değerlerine dayandırırlar.⁸³ Üçüncü taraf olarak, tüm taraflarla devam eden bağlantıları olan içerden tarafsız biri tercih edilir.

Uzlaşma ritüeli ve dili açıkça dini idealler, metinler, hikâyeler ve örnekler üzerinde düzenlenir. Üçüncü taraflar uyum ve dayanışmayı geri kazanma ve işbirliğine dayalı

81 Abu-Nimer, “Conflict Resolution Approaches: Western and Middle Eastern Lessons and Possibilities”, 45-46.

82 Abu-Nimer, “Conflict Resolution In An Islamıc Context: Some Conceptual Questions” , 30-31.

83 Abu-Nimer, “Conflict Resolution In An Islamıc Context: Some Conceptual Questions”, 31-32.

164 ilişkileri güvence altına alma ihtiyacını vurgular, güçlü ritüellerle süreç tamamlanır:

sulh (anlaşma), musalaha (uzlaşma), musafaha (el sıkışma) ve mumalaha (ekmeği bölüşme).⁸⁴

Diğer yandan herhangi bir İslam toplumunda, iki çatışma çözümü kurumu görmek mümkündür: resmi(mahkeme sistemi) ve gayrı resmi(geleneksel ve dini çatışma çözümü yöntemleri). Üç gayri resmi çatışma çözme yöntemi İslami hakeme başvurma(tahkim), İslami arabuluculuk (wisata) ve İslami barış ya da uzlaşmadır.

(sulha).⁸⁵ Sulha genellikle aile kavgası, cinayet ve trafik kazaları gibi şiddet içeren ve önemli durumlarda kullanılır. Aynı zamanda affetme, ritüelleştirme ve sembolleştirmeye de dayanmaktadır.⁸⁶ İki taraf veya grup arasında arabuluculuk ve sulha kullanmak, Türkiye'nin doğu kesiminde hala yaygın bir uygulamadır.

Türkiye'de hükümet ajanlarını aile veya kan davalarını çözmede arabulucu rolde görmek mümkündür. Türk uyuşmazlık çözüm uygulamaları İslami ve kültürel temellere dayanmaktadır.⁸⁷

4.6. ÇATIŞMA YÖNETİM VE ÇATIŞMA ÇÖZÜM SÜRECİNDE DİN