Kösedağ Savaşı (3 Temmuz 1243)

Moğol istilasını durdurabilmek için Sultan II. Gıyaseddin Keyhüsrev devlet ileri gelenleri ile istişarelerde bulunmuş ve en uygun olanın eskiden beri ilişkileri olan meliklerin gönlünü alarak onların desteğini kazanmak olduğu kanaatine varmışlardır. Bunun için Melik Muzaffer’e, Sahib Şemseddin’e ve Sis hükümdarına değerli hediyeler

334 İbn Bibi, c. II, s. 54-57.

335 Yuvalı, s. 109.

336 İbn Bibi, c. II, s. 62-64.

82

gönderip kendi safında savaşta yer almalarını istemiştir. Ayrıca Frenk, Gürcü, Kıpçak gibi çeşitli milletlerden ve uç bölgelerinden gelen askerlerden bir ordu toplayarak harekete geçmiştir. Selçuklu ordusu Sivas’a geldiğinde diğer meliklerin yardım birlikleri henüz kendilerine katılmadığından bir süre burada beklemenin uygun olduğu düşünülmüşse de askerlerin arasındaki bazı kimselerin bir an önce düşmanla çarpışma heyecanından etkilenen Sultan orduya hareket emri vermiştir.338 Zara ile Suşehri arasındaki Kösedağ’a geldiklerinde ileri görüşlü devlet adamlarının bir süre beklemek gerektiği yönündeki tavsiyesine uymayan bazı emirler askerleri ile geçitlere ilerlemişlerdir. Baycu Noyan bu öncü birlikleri hezimete uğratınca Sultan durumun vahametini anlayıp Tokat’a dönmüş, kumandanların büyük bölümü de kuvvetleriyle savaş alanından kaçmıştır. Bunun üzerine ordu dağılmış ve onların bıraktıkları pek çok eşya Moğollar tarafından ele geçirilmiştir. 1243 yılında Kösedağ’da elde ettikleri bu kolay galibiyetten sonra Moğollar Sivas üzerine hareket etmişlerdir.339

Moğol ordusu Sivas’a gelince daha önce Moğol Han’ının hizmetine girmiş, onun iltifatına mazhar olmuş şehrin kadısı Necmeddin-i Kırşehri şehrin ileri gelenleri ile Baycu Noyan’ın huzuruna çıkmıştır. Kadının sunduğu yarlığı kabul edip isteklerini yerine getiren Baycu Noyan şehrin tek giriş kapısının açık kalmasına ve askerlerin üç gün buradan girip yağma yapmasına izin vermiştir. Ancak kimseye saldırılmamasını emretmiştir. Üçüncü günün sonunda askerlerin şehre girişi yasaklanmıştır ve Baycu Kayseri’ye yönelmiştir.340

Kayseri’ye gelene kadar önlerine çıkan her şeyi yakıp yıkan Moğollar burayı kuşatmaya başlamıştır. Şehir halkı ve askerler cesaretle savunmaya geçmiş her iki taraftan da çok sayıda kayıplar verilmiştir. Moğol emirleri yaklaşmakta olan kış şartlarını düşünerek şimdiye kadar elde ettikleri ganimetle yetinip geri dönmeyi düşünürken şehrin ileri gelenlerinden Hacuk oğlu Hüsam’ın Selçuklulara ihaneti ile fikirlerini değiştirmişlerdir. Hüsam, Baycu Noyan ile yaptığı anlaşma karşılığında ona şehrin durumu hakkında bilgi

338 Selçuklu askerlerinin sayısı hakkında kaynaklar farklı rakamlar vermiştir. İbni Bibi 80.000 derken Anonim Selçukname 100.000 demektedir. İbn Bibi, c. II, s. 68; Anonim Selçukname, s. 43. Bunun yanı sıra diğer kaynakların verdikleri bilgiler ve değerlendirme için bknz. Ali Öngül, Anadolu Selçukluları, İstanbul: Çamlıca, 2017, s. 228.

339 İbn Bibi, c. II, s. 65-72; Kösedağ Savaşı’nın tarihi için Songül Mecit 26 Haziran 1243 demektedir. Bknz. Mecit, s. 223.

83

vermiştir. Baycu’nun kendisine yardımcı olanlara zarar vermeyeceğini öğrenen subaşı Topal Fahreddin Ayaz da Baycu’ya haber göndermiştir. Bundan sonra şehrin savunmasında alınan önlemler yetersiz kalmış Moğollar ellerine geçen herkesi öldürüp şehri talan ederek kaleyi teslim almışlardır.341 Zengin Kayseri şehrinin tüm serveti yağmalanmıştır. Moğollar her yerde yaptıkları gibi yağmadan sonra katl ve tahriplere başlamıştır. Saraylar, köşkler yıkılmış, genç kadın ve çocuklar esir alınmış, diğerleri öldürülmüştür. Sadece tabip ve riyâziciler öldürülmemiş, Moğollar onlardan faydalanmayı tercih etmiştir.342

Dönüş yolunda Erzincan’a da aynı şeyleri yapan Moğollar karşısında bazı varlıklı kimseler Anadolu’dan ayrılıp Halep’e kaçmıştır. Ayrıca Kayseri kuşatmasından hemen önce şehirden çıkarak Halep’e gitmekte olan, Sultan Gıyaseddin’in annesi ve diğer aile fertleri Ermeni prensi Hetum tarafından yakalanıp Moğollara teslim edilmiştir.343 Kendisi de savaş meydanından ayrıldıktan sonra, Kayseri’de olanları haber alan Sahib Mühezzibeddin Amasya kadısı Fahreddin ile görüşerek Moğollar ile anlaşmaya varmanın en uygun çözüm olacağına kanaat getirmiştir. Baycu Noyan’a haber verip yanına varmışlardır. Birlikte Mugan’a Cormagon Noyan’ın huzuruna giderek taleplerini iletmişlerdir. Sultan Alaeddin’in zamanında tesis edilmeye çalışılan dostluk ortamının da hatırına Cormagon bu barış teklifini kabul etmiştir. Türkiye Selçuklularının bağlılık şartları ve ödeyeceği yıllık miktar344 hakkında uzlaşma sağlandıktan sonra anlaşma yapılmıştır ve Sahib, Sultan’ın yanına dönmüştür.345

Bundan bir müddet sonra Naib Şemseddin, Batu Han’a elçi olarak gönderilmiş ve Cormagon ile yapılan antlaşmanın onaylanması talep edilmiştir. Batu Han’ın bahsi geçen antlaşmayı tasdik etmesiyle Türkiye Selçuklu Devleti’nin Moğollara tabi olması resmi ve hukuki olarak tespit edilmiştir.346 Artık devlet işlerini tekrar düzene koymaya

341 İbn Bibi, c. II, s. 74-75.

342 Öngül, s. 236.

343 Sevim, “Keyhüsrev II”, s. 350; İbn Bibi, c. II, s. 79.

344 Anlaşmaya göre Selçuklular yılda 360.000 dirhem, 10.000 koyun, 1000 sığır ve deve vermeyi kabul etmişlerdir. Bknz. Sevim, “Keyhüsrev II”, s. 350.

345 İbn Bibi, c. II, s. 76-78.

84

çalışan ülkede birlik sağlamak isteyen Sultan, Sahib Mühezzibeddin ve Şemseddin’i yetkili kılarak onlara devlet işlerinde büyük sorumluluk vermiştir. Bir müddet sonra Mühezzibeddin ölmüş, yerine Şemseddin vezir olarak atanmıştır.

II. Gıyaseddin Keyhüsrev, Moğol tehlikesinin atlatılmasından sonra Sis Ermenileri üzerine bir sefer düzenlemiştir. Sahib Şemseddin komutasındaki Selçuklu ordusu Tarsus’u kuşatmıştır. Kuşatmanın başarıya ulaşması yakınken tabiat şartları nedeniyle durum değişmiştir. Ayrıca saltanat makamından Şemseddin’e geri dönmesini isteyen bir haber ulaşmıştır. Ermeni Kralı Hetum ile anlaşma sağlandıktan sonra Selçuklu birlikleri Konya’ya dönmüştür. Antlaşmaya göre Ermeniler başta Bragana kalesi olmak üzere başka kaleleri de Selçuklulara teslim etmişler Tarsus kalesi ise kendilerinde kalmıştır. Ayrıca önceki yıllara ait ödemedikleri haraçları ve gelecek yılın haracını ödemeyi de kabul etmişlerdir.347

Selçuklu ordusunun Tarsus kuşatmasında bulunduğu sırada 1246’da Alanya’daki Sultan vefat etmiştir. Tecrübesiz bir yönetici olması, Sadeddin Köpek’in etkisinde fazlaca kalması ve yanlış kararlar ile önemli devlet adamlarını öldürterek devleti zayıflamış olan II. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde parçalanma başlamıştır.348