Antiokheia Savaşı (1211)

İznik İmparatorluğu’nun kuruluşu ile Anadolu’nun önem kazanması Türkiye Selçuklu Devleti açısından sıkıntı yaratmıştır. Çünkü İznik, Selçukluların kıyılara ulaşmasına engel olmuştur. Aralarında ihtilaf arttıkça mücadele kaçınılmaz olmuştur. Bu sırada Venedik aracılığıyla Selçuklular ile Latin İmparatorluğu arasında gizli bir ittifak kurulmuştur. Buna karşılık I. Theodoros Laskaris ise Kilikya Küçük Ermeni Kralı II. Leon ile temasa geçmiştir.⁴²³

Eski Bizans İmparatoru III. Aleksios Angelos Latinlerin İstanbul’u işgali sırasında Trakya’ya kaçmıştı. Fakat bir süre sonra Montferrat Markisi Boniface tarafından yakalanmış, yanında getirdiği serveti ona vermesi karşılığında serbest kalabilmiştir. Bundan sonra uzun bir süre Ahaya ve Peloponnes’te dolaşmıştır. Daha sonra doğudaki devletin yöneticisinin damadı olan Theodoros Laskaris olduğunu ve imparatorluğunun

420 Sevim, “Keyhusrev I”, s. 348.

421 İbn Bibi, s. 115-117.

422 Ayönü, Selçuklular ve Bizans, s. 219.

101

sadece Bithynia ve civar sahil eyaletlerine değil aynı zamanda, güneyde Karya424ve Büyük Menderes⁴²⁵ nehrinden başlayarak, kuzeyde Galatian Pontos’a⁴²⁶ ve aynı şekilde Kapadokya’ya kadar ulaşan büyük bir alanda uzanmış olduğunu duymuştur. Bir anda haset ve kıskançlık ile hareket etmeye başlamış ve tüm gücünü akrabalarını ortadan kaldırmaya harcamıştır. Bu niyetle Ege’nin karşı kıyısına geçerek Asya’ya varmış ve gizlice o zamanlar Antalya bölgesinde yaşayan Selçuklu Türklerinin hükümdarı I. Gıyaseddin Keyhüsrev’e gitmiştir. Aralarındaki eski dostluk bağlarını hatırlatarak tahtını geri kazanmak konusunda destek istemiş ve karşılığında da para ödeyeceği vaadinde bulunmuştur.427

Selçuklu Sultanı çıkacağı yeni bir seferden elde edeceği ganimetin hayali ile birliklerini toplamaya başlamıştır. Ayrıca yeni kurulmakta olan İznik İmparatorluğu’nu kendisi için rakip olarak görmektedir ve asıl amacı taht değişikliği değil, Rumları toptan yok etmektir. Bu noktada III. Aleksios’a yardım etmesinin sebebi onu diplomasi oyununda kullanacak olmasıdır.428 Bu nedenle derhal tahtı kayınpederi Aleksios’a devretmezse olacaklara dair tehditlerini iletmesi için İmparator I. Theodoros’a elçiler göndermiştir. Buna karşılık Theodoros ordusunu hazırlamıştır. İznik ordusu Türklerin ordusuyla karşılaştırıldığında hayli küçüktür.429 I. Gıyaseddin Keyhüsrev piyade ve süvari birlikleri ile yola çıkarak Büyük Menderes yakınındaki Antiokheia’ya ulaşmış ve 1210 yılında şehri kuşatmıştır. Burayı ele geçirdiği takdirde Roma ülkesinin diğer şehirlerini de kolaylıkla işgal edebileceğini düşünmüştür. Diğer yandan İznik İmparatoru Sultanın hamlesini bekleyerek onun ülkesinde kalmanın ve onlara böyle bir avantaj vermenin doğru olmadığına kanaat getirmiş ve hazırlıkları hızlandırarak ordusu ile rakibinin karşısına doğru ilerlemiştir.

424 Muğla’nın kuzey kesimleri

425 Maiandros

426 Ankara, Çorum, Yozgat çevresi

427 Gregoras, III. Aleksios’un Sultan karşısında göz yaşları içinde kaldığını, ona yalvardığını ve kendisini acınacak kadar kötü duruma düşürdüğünü belirtmiştir. Gregoras, s. 45-46.

428 Norwich, s. 177.

102

Üç gün sonra İmparator Bithynia’nın güney sınırlarını belirleyen ve Frigya’yı boydan boya geçen Olimpos’un dağlık, dar arazisine ulaşmıştır. On birinci gün Küçük Menderes’i430 geçmiş ve böylece beklenmedik hücumu ile Türkleri şaşırtmıştır.⁴³¹ Selçuklu Sultanı Bizans İmparatorluğu’nun pek çok parçaya ayrılmasının üzerinden çok zaman geçmediğini ve askeri kuvvetlerinin bazılarının başka tarafa dağıldığını ve bazılarının da Latinler tarafından kılıçtan geçirildiğini, bu nedenle zorlukla bir tugay toplayabileceklerini düşünmüştü. Hızlı bir hücuma gerek görmeyerek birlikleri kendine uygun biçimde yerleştirmiştir.432 Tüm birliklerini -yaklaşık yirmi bin kişi- bir araya toplamış ve 1211 yılının başlarında kalabalık ordusu için pek de elverişli bir yerde bulunmasa da imparatorun saldırısını beklemeye başlamıştır.

İmparatorluk kuvvetleri öncelikle rakip ordunun orta hattına hücum ederek güçlü bir mücadeleye girişmiştir. Sonra geri çekilerek göğüs göğse çarpışmaya hazırlanmış olan Türklerin piyadelerini ve okçularını etkisiz hale getirmişlerdir. Şiddetle devam eden çarpışmalardan sonra ağır kayıplarla da olsa Türkleri bozguna uğratmayı başarmışlardır.433 Hatta Sultan I. Gıyaseddin Keyhüsrev ve I. Theodoros Laskaris’in bire bir olarak gerçekleştirdiği dövüşten İznik İmparatoru, Sultanı öldürerek galip çıkmıştır.434 Böylece Selçuklu askerlerinden kalanlar hızla kaçmışlardır. İmparator 1211 yılında Antiokheia’ya muzaffer bir şekilde girmiştir.

Bu sırada I. Theodoros Laskaris, kayınpederi sabık imparator Aleksios’u da yakalamış, beraberinde İznik’e getirmiştir. Iakinthos Manstırında keşiş olarak hayatına devam etmesine izin verilen Aleksios ölene kadar burada kalmıştır.435

430 Kaystros

431 Gregoras, s. 47.

432 Gregoras, s. 48.

433 Alexis G.C. Savvides, “Acropolites and Gregoras on the Byzantine-Seljuk Confrontation at Antioch on the Maeander (A.D. 1211) English Translation and Commentary”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi

Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 15:26, s. 94-95, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/18/21/49.pdf

434 Akropolites aslında Sultana darbe indiren kişinin I. Theodoros olduğunu fakat Sultanın kafasının kim tarafından kesildiğinin net olmadığını ifade eder. Ancak Gregoras bunu yapanın bizzat imparator olduğunu yazmıştır. İbn Bibi ise Sultan ile İmparator arasında yaşanan mücadeleden sonra İmparatorun askerleri tarafından Sultanın öldürülmesine izin vermediğini ve onu serbest bıraktığını ancak daha sonra bir Frenk askeri tarafından sinsice öldürüldüğünü ve bunu öğrenen İmparatorun çok üzülüp ağladığını, hatta bunu yapan askeri öldürttüğünü yazmıştır. Akropolites,

Chronike Syngraphe, s. 109; Gregoras, s. 50; İbn Bibi, s. 130-131.

103

Bu savaş Theodoros’a büyük topraklar kazandırmasa da manevi açıdan sağladıkları bakımından önemlidir. Müslümanlara karşı kazanılan bu zafer, Batıdaki Bizanslılar arasında imparatorun manevi olarak önemini arttırmıştır. Bundan sonra İznik gelecekteki birleşmenin merkezi olabileceğini göstermiştir.436

I. Gıyaseddin Keyhüsrev’den sonra Selçuklu tahtına oturan oğlu I. İzzeddin Keykavus ile İznik İmparatorluğu zaman kaybetmeden temasa geçmiştir. Savaş sırasında öldürülen babasının intikamı almak için Sultanın harekete geçmesinden endişe duyan I. Theodoros Laskaris böyle bir durumun önüne geçmek için barış görüşmelerine başlamıştır. Bir yandan da Latinlere karşı girişeceği mücadeleler süresince arkasını emniyete almak için Selçuklular ile barış antlaşması yapmasının zorunluluğunu görmüştür. İmparator savaşta esir edilenler arasında bulunan beylerden Seyfeddin Ayaba’yı bol miktarda ve kıymetli hediyeler ile I. İzzeddin Keykavus’a barış teklifini sunması için göndermiştir.437

Seyfeddin Ayaba ve yanında bulunan İznik İmparatorluğu elçileri ile görüşen Sultan müzakerelerden sonra Keykavus’un sultanlığını tanımaları ve bu konuda yemin etmeleri ve I. Gıyaseddin Keyhüsrev’in naaşının Konya’ya getirilmesi şartı ile barış antlaşmasını imzalamıştır.438 Bu antlaşma uzun yıllar geçerliliğini korumuştur. Sınır savaşçıları arasında yaşanan çatışmalar dışında, iki devlet arasında büyük bir savaş olmamıştır.439 2.4.1.4. İznik İmparatorluğu-İstanbul Latin İmparatorluğu Mücadelesi

Topraklarını koruma başarısı gösteren İmparator Anadolu’daki tüm Bizanslı unsurların desteğini sağlamıştır. Bundan sonra cesareti artmış ve Latinler üzerine donanma ile saldırmak istemiştir. Başkentlerini Latinlerden geri alma fikri herkesi çok heyecanlandırmış olsa da ilk teşebbüs başarısızlıkla sonuçlanmıştır. 15 Ekim 1211 tarihinde Orhaneli/Adırnaz Çayı⁴⁴⁰ yakınlarında Henry’ye mağlup olan I. Theodoros

436 Vasiliev, s. 515.

437 İbn Bibi, s. 151-152

438 İbn Bibi, s. 152-153.

439 Ayönü, Selçuklular ve Bizans, s. 227.

104

Laskaris, Kemalpaşa’ya441 doğru ilerleyen Latinler tarafından da yenilgiye uğratılmıştır. Bulgarların Latinler üzerine tekrar harekete geçmesi nedeniyle, Henry geri dönmek zorunda kalmıştır. 1212’de İznik İmparatorluğu ile İstanbul Latin İmparatorluğu arasındaki sınırı belirleyen bir antlaşma yapılmıştır. Bu anlaşmaya göre Kiminas yöresi442 Latinlerin hakimiyetine girerken, Latinler son elde ettikleri yerler dahil olmak üzere Selçuklu topraklarına kadar olan bölgeleri İznik İmparatorluğu’na bırakmışlardır.443 Böylece İznik imparatorluğu İstanbul Latin İmparatorluğu tarafından resmen tanınmıştır. Bundan sonra Latinler Bizanslıların İstanbul’dan ayrılmalarına izin vermiştir ve çok sayıda din adamı ve keşiş İznik’e gelerek buradaki kiliselere, manastırlara yerleşmiştir.444

Henry, hükümdarlığı boyunca Bizans halkı ile iyi ilişkiler kurmuş bir imparator olmuştur. Lentiana ve Poimaninos445 hisarlarını ele geçirdiğinde burayı savunan Bizans askerlerini, başlarında yine Bizanslılar olduğu halde doğu bölgelerinin muhafızlığı ile görevlendirmiştir.446 Ayrıca Papa tarafından İstanbul’da görevlendirilen Pelagios’un yaptığı baskılar yüzünden zor durumda kalan Bizans halkına yardımcı olmuş ve Pelagios’un buyruğu ile kapanan Ortodoks kiliselerini tekrar açtırmıştır. Hapsedilen keşişleri ve papazları serbest bırakmıştır. Bazı keşişler bundan sonra İstanbul’dan kaçarak İznik İmparatoruna sığınmıştır.447

1216 yılında Henry gibi başarılı bir liderin genç yaşta ölümü İznik İmparatorluğu’nun yararına olmuştur. İstanbul’da tahta Henry’nin kız kardeşi Yolanda’nın kocası, selefi gibi yetenekli olmayan, pasif bir kişi olan Pierre de Courtenay geçmiştir.⁴⁴⁸ 1219’da

441 Nymphaion

442 Balıkesir yakınındaki dağın çevresi

443 İznik İmparatorluğu’na bırakılan topraklar, Gelenbe’den güneyi, Yenihisar ilini, Küçük Menderes Vadisi iç bölümünü, Bergama’yı, Uşak yöresini, Ulubat ve Bursa ve İznik’in içinde olduğu bölgeyi kapsamaktadır. Akropolites, Vekayinâme, s. 38-39; Norwich, s. 177; Vasiliev, s. 516-517.

444 Foss, s. 61.

445 Lentiana, Manyas gölü yakınlarında, tam yeri belirlenemeyen hisar; Poimanenos ise Eski Manyas/Soğuksu köyündeki hisar

446 Akropolites, Chronike Syngraphe, s. 135.

447 Akropolites, Chronike Syngraphe, s. 137-139.

105

eşinin ölümünden sonra I. Theodoros Laskaris, o dönemde İstanbul’da hüküm süren Robert de Courtenay’in kız kardeşi (Pierre de Courtenay’ın kızı) Maria ile evlenmiştir.449

İznik İmparatorluğu güney Slavları tarafından da Bizans’ın meşru varisi olarak kabul edilmeye başlamıştır. Sırp Nemanya’nın oğlu Sava Sırp Kilisesinin o zamana kadar tabi olduğu Ohri başpiskoposluğu yerine İznik’e yönelmiş ve Sırbistan’ın bağımsız başpiskoposu olarak tanınırlığı İznik patriği tarafından sağlanmıştır. Halbuki iki yıl önce kardeşi Stefan krallık tacını Roma Kilisesi elinden giymiştir. Böylelikle bağımsız Sırp Kilisesi İznik Patriğinin üstünlüğünü kabul ederek, İznik İmparatorluğu’nun nüfuz ve itibarının artmasına katkı sağlamıştır.450

Bu dönemde Selçuklular Trabzon Rum İmparatorluğu ile mücadele ederek İznik İmparatorluğu’nun tüm dikkatini batıya vermesine dolaylı yoldan kolaylık sağlamışlardır. 1214’te Sinop gibi önemli bir liman şehrini Trabzon İmparatoru Aleksios’tan alan Türkiye Selçukluları bundan sonra Antalya’ya yönelmişlerdir. 1207 yılında I. Gıyaseddin Keyhüsrev tarafından zapt edilen Antalya, onun ölümünden sonra yaşanan taht kavgaları sırasında tekrar Frenklerin eline geçmiştir.451 I. İzzeddin Keykavus 1216 yılında bir aylık kuşatma sonrası Antalya’yı fethetmiş ve devletin sınırlarını deniz kıyılarına kadar ulaştırmayı başarmıştır.452

1222 yılında İznik’te Latin elçileri kabul ederek tutsakların değişimi konusunda bir antlaşma yapılması I. Theodoros Laskaris döneminin son hareketi olmuştur. Onun hakimiyeti boyunca İznik siyasi ve askeri bir merkez olmanın yanı sıra Ortodoks kilisenin de yerleşim yeri olmuştur. Sinodlar burada toplanmış, yabancı kiliselerin temsilcileri burada kabul edilmiştir. 453 İmparator aldığı önlemler ve giriştiği mücadeleler ile İznik şehrini ve devletini güçlendirmiştir.

449 Gregoras, s. 50.

450 Ostrogorsky, s. 398.

451 Sümer, “Keykavus I”, s. 353.

452 Ayönü, Selçuklular ve Bizans, s. 233.

106