II. Theodoros Laskaris Dönemi (1254-1258)

Tahtın halefi ve III. Ioannes Vatatzes’in oğlu olan Theodoros Laskaris babasının hayatta olduğu dönemde imparator ilan edilmemiştir. Vatatzes’e göre genç imparatorlar taht ve şöhret hevesi ile hareket edebilir ve çevresinde toplananların yanlış yönlendirmelerine uyabilirlerdi. Ayrıca geçmişte babalarının yaşamasından memnun olmayarak, gerektiği gibi sıralarını beklemek yerine farklı teşebbüslerde bulundukları, işi komplolar kurmaya kadar vardırdıkları olmuştur. İşte bu nedenlerle Vatatzes, henüz istikrarlı kararlar alabileceğine inanmadığı oğlunu kendisi hayatta iken imparator olarak atamamıştır.510 Ancak o öldükten sonra ordunun, yüksek rütbeli devlet adamlarının ve soyluların ortak kararı ile 4 Kasım 1254’te II. Theodoros Laskaris imparator ilan edilmiştir.

Yakın bir zamanda Patrik Germanos öldüğü için patriklik makamı bir süre boş kalmıştır. Ancak imparatorun taç giydirilmesi için hemen birinin bu göreve atanması gerektiğinden yapılan müzakerelerde daha çok bilgeliği ve erdemi ile ünlü, manastırında sessizce yaşayan ve ömrünü sert uygulamalarla tüketen Nikiforos Vlemmidis en uygun kişi olarak dile getirilmiştir. Fakat o bu görevi kabul etmemiştir.511 Aslında imparator II. Theodoros Laskaris ile dostça ilişkileri vardı ve imparator kendisine çok saygı duyuyordu. Vlemmidis imparatorun karakterini bildiği için istekli davranmayınca imparator da ona baskı yapmamıştır. Çünkü bu kadar bilgili ve saygın birisine isteklerini yaptırması mümkün olmazdı ki bütün imparatorlar patriklik makamında güçlü karakterli biri yerine, kendi emelleri doğrultusunda yönlendirebilecekleri kişilerin olmasını tercih ederlerdi.512 Böylece o zamanlar Gölyazı’da513 bir keşişhanede münzevi bir yolda ilerleyen keşiş Arsenios patrik olarak seçilmiştir. Sade bir yapısı olan Arsenios karmaşık mantık problemlerini çözebilecek bir yapıda değildi. Başrahiplerin ortak oyu

510 Gregoras, s. 78.

511 Gregoras, s. 79.

512 Akropolites, Chronike Syngraphe, s. 323; Akropolites, The History s. 277-278; Akropolites, Vekayinâme, s. 105.

118

ile seçilmiş, kararı imparatorun onaylaması ile resmen patrik olmuştur. Ardından imparator 1254 yılı Kasım ayında patrik tarafından taç giydirilmiştir.514

Bu sırada Bulgarların hakimi, imparatorun öldüğünü duyar duymaz önceden verilmiş sözünü çiğneyerek Rodop Dağları çevresindeki yerleri ele geçirmek isteğiyle Trakya’daki şehirlere sürekli baskınlar yapmıştır. Buna karşı nasıl bir tavır alacağına karar vermek üzere devletin ileri gelenleri ve komutanları ile görüşen imparator dedesi I. Theodoros Laskaris’in kardeşleri Manuel ve Mikhail’e de danışmıştır. İmparatorluk ailesinden oldukları ve yaşları büyük olduğu için onlara saygı göstermiştir. Ayrıca bu kişiler, III. Ioannes imparator olduğunda kaçtıklarından dolayı çok fazla yer değiştirmişler, pek çok insan tanımışlar, önemli tecrübeler edinmişlerdir. Ancak zamanında ne kardeşleri I. Theodoros ne de III. Ioannes onlara yakışır makamlar vermedikleri için devletin iyiliğini düşündüklerini söylemek pek mümkün değildir. Onların imparatora tavsiyesi o bölgedeki durumun artık düzeltilemez olduğunu kabul edip beklemek yönünde olmuştur. Mevsim şartları ve mevcut askeri güçler göz önüne alındığında başarılı olacağına inanmadıkları bir seferin imparatorluğun itibarını düşüreceğini ifade etmişlerdir. Ancak bir an önce Rumeli’ne geçilmesi ve düşmana karşı konulmasını savunan devlet adamları ve komutanlar çoğunlukta oldukları için imparator çoğunluğun fikrine uymayı tercih etmiştir. Hızla hareket ederek Çanakkale boğazını geçmiş ve 1254/1255 kışında Edirne’ye varmıştır.515

Bulgarların ele geçirdiği kentleri geri almaya başlayan İznik ordusu başarıyla ilerlerken, ordu içinde Meleniko’luların oluşturduğu bölümün lideri Bulgar asıllı Dragotas İmparatora karşı ayaklanmıştır. Oldukça hızlı bir şekilde harekete geçen imparator mücadeleler sonunda isyancıları bozguna uğratmıştır ve askerlerinin çoğu ile birlikte Dragotas öldürülmüştür.516

514 Gregoras, s. 79. Akropolites’in anlatımında bu kişinin kilise tarafından din adamı olarak kabul edilmiş olmadığı, imparatorun bu işte acele etmesinden dolayı metropolitlere onu bir gün içinde papaz yardımcısı, papaz ve ardından patrik olarak seçtirdiği belirtilmiştir. Bknz. Akropolites, Chronike Syngraphe, s. 323; Akropolites, The History, s. 278; Akropolites, Vekayinâme, s. 106.

515 Akropolites, Chronike Syngraphe, s. 329-333; Akropolites, The History, s. 283; Edirne’ye geçişin tarihini Türkçe metinde çevirmen Bilge Umar eklemiştir. Akropolites, Vekayinâme, s. 108-109.

516Akropolites, Chronike Syngraphe, s. 341-349; Akropolites, The History, s. 288-289; Akropolites, Vekayinâme, s. 112-114.

119

İmparator Meleniko’dan çıkıp Selanik, Vardar ve Pirlepe üzerinden Belessos’a gelmiştir. Daha kuşatma başlamadan imparatorun ilk saldırılarından korkan Bulgarlar güven içinde kentten ayrılmak koşuluyla burayı İmparatora teslim etmişlerdir. Bölgedeki faaliyetlerinde son derece başarılı olan İznik ordusu, Bulgarların işgal ettiği yerlerden ikisi hariç geri kalanların tümünü geri almış ve Anadolu’ya dönmüştür. II. Theodoros Laskaris Lapseki’ye geldiğinde adamlarını çeşitli unvanlar ile onurlandırma töreni için kısa bir süre burada kalmış ardından Kemalpaşa’ya gitmiştir.

Kışı Kemalpaşa’da geçirdikten sonra vakit kaybetmeden babasının Selçuklular ile yaptığı antlaşmaları yenileyerek doğudan gelebilecek olası saldırıları engellemiştir. Ordusuna askerlikten anlamayan avcıları dahi alarak babasının sahip olduğundan çok daha fazla sayıda asker ile Bulgarlar üzerine sefere çıkan II. Theodoros 1255/1256 yılı baharında Çanakkale Boğazı’nı geçmiştir. 517 Durumdan haberdar olan Bulgar hükümdarı bu kadar kalabalık ve iyi donanımlı ordu karşısında durabilecek güçte olmadığına ve antlaşma yapmanın daha uygun olduğuna karar vermiş ve İznik İmparatoruna elçiler göndermiştir. Bulgarların ele geçirdiği tüm yerleri geri vermeleri şartıyla iki taraf arasında bir antlaşma imzalanmıştır.518

Bulgarlar ile eş zamanlı bir şekilde Tesalya’ya saldıran Epir despotu Mikhail pek çok şehri ele geçirmiştir. Bulgar tehlikesi antlaşma yoluyla halledilince imparator Tesalya’ya yönelmiştir. Bu noktada devreye giren Mikhail’in eşi Theodora, oğlu Nikiforos ve imparatorun kızı Maria’nın III. Ioannes zamanında karar verilen düğünlerini yapmak ve kocasının ele geçirdiği, Bizanslıların hakimiyetindeki toprakları geri vermek için Laskaris’e gelmiştir.519

İznik İmparatoru Selanik’e giderek bahsi geçen düğünü gerçekleştirmiş ve damadı Nikiforos’a despot unvanı vermiştir. II. Theodoros Balkanlar ile ilgili meselelerle meşgulken Mikhail Paleologos’un Selçuklulara kaçtığını bildiren haberler almıştır. Batıda seferde bulunduğu sırada Anadolu’nun savunması konusunda İznik komutanı Mikhail’e güvenen II. Theodoros Laskaris bu durumdan son derece rahatsızlık duymuştur. Mikhail’in kaçma sebebi ise kendisine yönelik komplo dolu fısıltılar

517 Gregoras, s. 80.

518 Gregoras, s. 81.

120

duymuş olması ve kıskançlıklar nedeniyle imparatorun onu cezalandıracağını düşünmüş olmasıdır.520 Çaresiz kaldığına inanarak kaçmanın daha uygun olduğuna karar vermiştir. Mikhail Paleologos Konya’ya geldiğinde Selçuklu Sultanı Moğollar ile mücadele etmek için asker toplamaktaydı ve İznik komutanının gelişinden faydalanmak istemiştir. Ordusunda bulunan Romalı askerleri Paleologos’un komutasına vermiş ve onlara yabancı üniformalar giydirmek suretiyle, İznik İmparatorluğunun Selçuklulara destek olarak geldiğini düşündürüp Moğolları şaşırtmak istemiştir.521 İlk etapta bu taktik işe yaramış, Moğollar karşılarında gördükleri yabancı orduya karşı temkinli davranıp geri dönmeyi düşünmüşlerdir. Ancak o sırada Türk saflarından bir komutanın ihanet ederek düşman safına katılmasıyla durum değişmiş ve 1256’da Moğollar savaştan galip çıkarak pek çok Selçuklu toprağını ele geçirmiştir.522

Selçukluların başına gelenlerden haberdar olan II. Theodoros Laskaris Anadolu’ya dönmüştür. Moğolların kendi topraklarına da saldırma ihtimalinden endişelendiği için tüm ordusunu beraberinde getirmiştir. Çok zaman geçmeden iyi niyetler ve vaatlerle Mikhail Paleologos’u tekrar ülkesine çağırmıştır. Mikhail de eskisi gibi sadakat yeminlerini ederek geri dönmeyi kabul etmiştir. Her zaman imparatora boyun eğeceğini, Theodoros ve oğlu Ioannes’e ve hanedanın haleflerine bağlı kalacağını ve imparatorluğa göz dikmeyeceğini tasdik ettikten sonra megalos kontostavlos unvanını tekrar almıştır.523

Moğolların sürekli istilalarına maruz kalan Selçuklu Sultanı II. İzzeddin Keykavus İznik imparatoru II. Theodoros Laskaris’e sığınmıştır. Hediyelerle ağırlanan sultana askeri destek sağlanmış ve Denizli yöresini imparatora bırakması karşılığında tekrar Konya’da tahta çıkmasına yardım edilmiştir.524

520 Gregoras, s. 81; Pachymeres, Mikhail’in yakın arkadaşı olan Kotys isimli birisinin ona gelerek “eğer kaçmazsan bir kaç gün içinde başına büyük felaketler gelecek, hatta benim kalmam da tehlikeli. Gözlerini korumak istiyorsan Perslere (Selçuklulara) kaçmamız gerek” diyerek onu ikna etmiştir. Aslında kaçmanın güvenli ancak utanç verici olduğunu düşünen Mikhail, daha kötüsü olmasındansa bunu tercih etmiştir. Pachymeres, s. 24-26; Cassidy, s. 8-9.

521 Gregoras, s. 82.

522 Gregoras, s. 83.

523 Gregoras, s. 83; Pachymeres’e göre kaçmaktan pişman olan Mikhail’in Konya metropolitinin aracılığıyla affını istemiş ve İmpartorun da kabul etmesi üzerine geri dönmüştür. Pachymeres, s. 26; Cassidy, s. 9.

121

İmparatorun doğudaki meseleler ile ilgilenmesinden faydalanan Epir Despotu Mikhail bir kez daha isyan yolunu seçmiş ve Arnavutluk valisini de kendi tarafına çekmiştir. Bölgede bulunan Georgios Akropolites ve Mikhail Laskaris’in çabaları sonucu başarılı savunmalar gerçekleştirilmişse de Epirliler bazı bölgeleri ele geçirmişlerdir. Gelişmelerden haberdar olan II. Theodoros Laskaris bir kısım askeri Mikhail Paleologos komutasında bölgeye sevk etmiştir. II. Mikhail’in isyanına destek veren Sırplar da İznik İmparatoruna ait arazileri yağmalamaya başlamış, yaşanan çarpışmada Rum askerlerini yenmişlerdir. Mikhail Paleologos ve emrindeki az sayıda askerler küçük çaplı başarılar elde etmiş fakat bu düşmanları durdurmak için yeterli olmamıştır.525

Batıda yine kargaşaların yaşanmakta olduğu bu dönemde Bulgarlar arasında bir kriz ortamı oluşmuştur. Bulgar hükümdarı II. Mikhail Asen ardında bir halef bırakmadan ölmüş ve sonrasında çok kısa bir süreliğine tahta çıkan II. Kaliman’ın da öldürülmesi üzerine 1256’da tahta mecburen II. Mikhail Asen’in kız kardeşinin eşi Mitso (1256-1257) geçmiştir. Ancak bu kişi oldukça tembel ve korkak olduğu için halk tarafından küçümsenmiştir. Hükümetinin yaşadığı kararsızlıkları gören Konstantinos Tihos isimli güçlü bir Bulgar Çara karşı ayaklanmıştır. Soyluları ve halkı kendi tarafına çekmeyi başarmış ve Tırnovo üzerine harekete geçmiştir. Mitso ailesi ile Nessebar’a kaçmak zorunda kalmıştır. Ardından Nessebar’ı İznik İmparatorluğu’na teslim etmek şartıyla II. Theodoros Laskaris ile anlaşmış ve kendisine Truva ve Karamenderes nehri526 civarında toprak verilmiştir.527

Konstantinos Tihos (1257-1277) Bulgar tahtını işgal ettikten sonra İznik İmparatoruna elçiler göndererek onun kızlarından İrene ile evlenmek istediğini ifade etmiştir. Aslında zaten eşi ve çocukları olan Konstantinos, Bulgar tahtında hiç bir soy hakkı olmadığı için eski Çar Ivan Asen’in torunu olan İrene sayesinde kendi iktidarına bir meşruiyet kazandırmak istemiştir.528 Önceki eşinden ayrılacağının sözünü vererek İmparator ile

525 Akropolites, The History, s. 323-333; Akropolites, Vekayinâme, s. 136-144.

526 Skamandro

527 Gregoras, s. 84.

528 İrene için Gregoras “Bulgarların kısa bir süre önce ölen hükümdarı Asen’in yeğeni” demiştir. Ancak Akropolites’te İrene “Bulgarların önceki hükümdarı Ivan Asen’in torunu” olarak tanıtılmıştır. Pachymeres ise bu kişiden sadece “İmparatorun kızlarından biri” olarak bahsetmiştir. Gregoras, s. 84; Akropolites, Chronike Syngraphe, s. 441; Akropolites, The History, s. 334; Akropolites, Vekayinâme, s. 146; Pachymeres, s. 36; Cassidy, s. 15.

122

yakınlık kurmayı başarmıştır. Neticede Konstantinos Tihos ile II. Theodoros Laskaris’in kızı İrene evlenmiştir.

İmparator Laskaris 30 yaşına geldiğinde ölümcül bir hastalığa yakalanmış ve bundan kurtulamayarak Ağustos 1258’de ölmüştür. Ölmeden kısa bir süre önce keşiş olmayı seçmiştir.529