İngiltere, Galler, Kuzey İrlanda ve İskoçya bölgelerinin toplamı olan yaklaşık 245 bin kilometre karelik bir alanda bulunan Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığının 2017 yılı sonu itibariyle 66 milyon olarka tahmin edilmektedir (Aydın ve Gök, 2015; ONS, 2018a; 2018; 2018c).
Çalışan nüfusun çoğunluğunun hizmet sektöründe çalıştığı İngiltere’de nüfusun yaklaşık yüzde 70’i şehirlerde yaşamaktadır (Gürbüz, 1987). Modern anlamda demokrasinin doğduğu yer olarak kabul edilen İngiliz siyasi modeli birçok ülkeye örnek olmuştur.
6.1.1. İngiltere Devlet Yapısı ve Kamu Yönetimi
İngiltere’nin siyasi modeli monarşi ve meclisin bir arada bulunduğu bir anayasal monarşidir. Birleşik Krallık; İngiltere, Galler, Kuzey İrlanda ve İskoçya’dan oluşan üniter bir devlet yapısındadır. Üniter sistem altında yer alan bu devletler, her biri kendi ulusal parlamentolarına sahip bulunmakta olup, idare açısından belirli yetkiler yerel ölçeğe bırakılmıştır (Gönülaçar, 2010:28). Öte yandan, üniter yapının doğal bir sonucu olarak bu bölgelerin hiçbiri savunma, dış ilişkiler, dış politika, vatandaşlık ve güvenlik gibi konularda karar alamaz, bu tür kararlar Avam Kamarası (House of Commons) ve Lordlar Kamarası (House of Lords)dan oluşan Birleşik
Krallık Parlamentosu tarafından alınır.Üniter yapı gereğince Birleşik Krallık Parlamentosunun, ulusal parlamentolara (bölgelere) tanıdığı yetkileri değiştirme veya geri alma hakkı bulunmaktadır.
6.1.2. Yasama
Birleşik Krallık Parlamentosu, ülkenin hükümdarı olan Kraliçe, Lordlar Kamarası ve Avam Kamarasından oluşur. Bu yapı içerisinde ise en güçlü̈ olan seçimlerle oluşturulan Avam Kamarası’dır (Oğuz, 2010). Yasama erkini iki farklı kamaradan oluşan parlamento kullanır. İngiltere Parlamentosu Lordlar Kamarası ve Avam Kamarası olarak adlandırılan iki farklı yapıdan oluşmaktadır. Palamento tüm ülkeyi ilgilendiren konularla ilgili yasalar yapar, gerektiğinde yasaları değiştiri, mali ve hukuki açısından düzenlemeler yapar. Bu parlamenter sistem içerisinde, hükümet de parlamento içerisinde kurulur. Kendi içerisinden çıkan hükümeti denetlemek ve kontrol etmek de parlamentonun işlevlerinden biridir.
1200 civarında asilzade üyesi olan Lordlar Kamarası parlamentonun bir parçası olsa da İngiltere’de Parlamento denildiğinde İngiliz Parlamentosu’nun iki unsurundan biri olan Avam Kamarası kastedilir. Üyeleri genel seçimlerle gelen Avam Kamarasının; yasaları çıkartma yanında hükümeti denetleme konusunda da geniş yetkileri bulunur (Baydar, 2004). 650 vekilden oluşan Avam Kamarası seçimleri muayyen olarak beş yılda bir, yada parlamentonun karar vermesi halinde daha erken yapılmaktadır. Dar bölge seçim sisteminin uygulandığı İngiltere milletvekil sayısı kadar seçim bölgesi bulunmaktadır.
Avam Kamarası’nda görüşülen bir teklifin yasallaşması birkaç adımda gerçekleşmektedir. Birleşik Krallıkta yasa teklifleri ilk olarak Avam Kamarası’ndan geçmeli, buradan geçerek yasalaşan tekliflerin yürürlüğe girmesi için ise önce Lordlar Kamarası’ndan sonra da Kraliçe’nin onayından geçmesi gerekmektedir (Karasu, 2004).
Başbakanın liderlik ettiği bakanlardan oluşan kabine, parlamento
toplantılarında bulunur ve milletvekillerinin kabine üyelerine ve başbakana soru sorma ve denetleme hakkı bulunmaktadır. Buna ilave olarak kabine parlamentonun
komisyonlarınca ve çok geniş denetleme yetkilerine haiz bulunan Kamu Denetleme Kurumu aracılığıyla da denetlenmektedir.
6.1.3. Yargı
Yazılı bir anayasaya sahip olmayan bir demokrasi olan İngiltere’de yüksek mahkeme kararları, meclis tarafından çıkartılmış olan yasalar, evrensel hukuk normları, parlamento içtüzüğü ve ülkenin gelenek ve görenekleri Anayasa’nın işlevini görür (Eroğul, 2010). İngiltere’nin yazılı bir anayasasının olmaması devlet yönetimi ve işleyişinde görev ve yetki konularında bir belirsizlik olduğu anlamına gelmemektedir (Uzun, 2003).
İngiliz hukuk sistemi, hukukun temel oluşturduğu bir ortak hukuk modeli (common law) üzerine bina edilmiştir. Devlet kurumları dahil herkesin eşit kabul edildiği ve ortak bir hukuka tabi olduğu bu sistemde “Parlamentonun egemenliği ilkesi”, yasama, yürütme ve yargının ayrı olduğu anlamına gelen “güçler ayrılığı ilkesi”, bakan sorumluluğu ilkesi ve bireysel özgürlük anlayışı temel yapı taşlarıdır (Güler, 2009). Devletin kurumları da dahil olmak üzere her türlü idare yargısal denetime açıktır ve denetim sonucunda makul olmayan veya yetkiyi aşan iş ve işlemler yargı makamlarınca geçersiz sayılabilmektedir.
İngiltere’de kamuoyunun genelini önemli ölçüde ilgilendiren davalara Lordlar Kamarası tarafından bakılır. Lordlar Kamarası bu özelliği ile ceza ya da hukuk davalarına bakabilme yetkisi ile donatılmıştır.
İngiliz yargı sisteminin tamamlayıcısı kabul edilen “Ombudsman” unvanındaki “Kamu Denetçileri” uzun yıllara dayanan bir geçmişi olan ve yargının iş yükünü hafifleten bir kurumsal yapıdır. Avrupa yargı sisteminin bir parçası olan İngiltere’de, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi de yargı sisteminin bir parçası kabul edilir (Ekşi, 2009).
6.1.4. Yürütme
Monarşik sistemin gereği olarak Kraliçe’nin yürütmenin başında olduğu İngiltere’de Özel Konsey ve Bakanlak Kurulu yürütmenin iki temel unsurunu oluşturur.
Kral ya da Kraliçe
Belirli bir haneden içerisinde kuşaktan kuşağa geçen Kral ya da Kraliçe makamı her ne kadar sembolik bir makam olsa da yasama, yargı ve yürütmenin en üst ve temel unsurudur. Kral ya da kraliçe aynı zamanda ordunun başkumandanı ve kilsesin yöneticisidir. Kraliyet ailesinin hiçbir alanda tek başına kullanabileceği bir yetkisi yoktur. Yine de yasama, yargı ve yürütme alanlarında kendilerine verilen birkaç görev bulunmaktadır (Aydın, 2012).
Özel Konsey/ Kurul
Onyedinci yüzyılda kralın az sayıda danışmanlarından oluşan Özel Konsey, günümüze dek değişerek İngiltere yönetim yapısının bir parçası olmuştur. Osmanlı Devleti’ndeki Divan-ı Hümayun’a benzeyen bir yapısı bulunmaktadır. Söz konusu bu konsey günümüzde büyük bir kısmı vakıf statüsünde olan kurumların yönetimini gerçekleştirmektedir (Güler, 2009). Üyeleri Başbakanın tavsiyesiyle Kraliçe tarafından atanan, yaklaşık 530 kişiden oluşan Özel Kurul bir nevi Kraliçe ve Hükümet arasında köprü kurma işlevine sahiptir.
Başbakan ve Bakanlar Kurulu (Kabine)
İngiltere devletinin siyasi sistemi içerisinde yürütmenin temel ismi ve başı Başbakan, yürütmenin temel unsuru da Bakanlar Kurulu’dur. Parlamento içerisinden çıkan başbakan ve bakanlar kurulu güçlü ve etkin bir yürütme modeli sunar. Hükümetin kurucusu ve başı olan Başbakan Avam Kamarası’ndaki çoğunluk tarafından seçilmektedir. Bakanların göreve getirilmesinden ya da görevden alınması
yanında bakanlıklar arasındaki koordinasyon ve eşgüdüm de Başbakanın görevleri ve yetkileri arasındadır (Durukan, 2011: 28).
Başbakanın başkanlığındaki Kabine (Bakanlar Kurulu) 80 civarında kişiden oluşan bir kuruldur. Bakanlar Kurulu Üyeleri genellikle Özel Kurul üyeleri arasından oluşmaktadır ve tüm üyeleri parlamento üyesi olmak durumundadır. Bakanlar Kurulu üyesi 20 kişi asıl bakan olarak kabinede yer almaktadır. Kalan 60 kişi ise “Kıdemsiz Bakan” olarak çeşitli bakanlıklar bünyesinde görev almaktadır (Özen, 2008).