İki Taraf Arasında Dengenin Sağlandığı Yıllarda Savaşın Genel

1942 yılının ilk gününde dünya siyasetini etkileyecek bir olay yaşandı. Zamanı biraz geriye saracak olursak; 14 Ağustos 1941’de harp esnasında Alman ilerleyişinin tüm hızıyla sürmekte olduğu bir dönemde, ABD Başkanı Roosevelt ve İngiltere Başbakanı Churchill Atlantik Beyannamesini açıkladı.498 _Beyanname

maddeleri, Wilson İlkeleri’ne benzer şartlar içermekteydi. 1942’nin ilk gününde Washington’da 26 devletin katılımıyla Birleşmiş Milletler Demeci yayınlandı.499

Günümüzdeki Birleşmiş Milletler teşkilatının temeli atıldı.

1942’de Almanların hedefi önce Rusya’yı mağlup etmek, ardından Türkiye’yi kendi tarafına dâhil etmek ve devamında Anadolu üzerinden Basra Körfezi-Mısır’a yerleşmektir.500 Sovyetler Birliği her şeyin farkındaydı. Türk-Alman münasebetlerini sekteye uğratmak için 24 Şubat 1942’de Von Papen suikastını

494 _{Güngör Cebecioğlu, a.g.m., s. 348.}

495 _{Sabit Çetin, “İkinci Dünya Savaşı’nda Türk Ordusu: Aktif Tarafsızlık Siyaseti Çerçevesinde}

Askerî Hazırlıklar”, s. 225.

496 _{Uğur Özcan, a.g.t., s. 60.}

497 _{Osman Yalçın, Türk Hava Kuvvetleri Tarihinde Hava Okulu ve Harp Okuluna Geçiş Süreci,}

s. 240.

498 _{Necdet Ekinci, a.g.m., s. 140.}

499 _{Naim Arıkanoğlu, “Anarşik Düzenden Uluslararası Topluma Doğru Yol Alan Dünyada Birleşmiş}

Milletlerin Rolü”, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 2, Sayı: 1, 2016, s. 175.

500 _{Yuluğ Tekin Kurat, “Kahire Konferansı Tutanakları (4-7 Aralık 1943) ve Türkiye'yi Savaşa}

düzenlemekten geri kalmadı.501 _{1942 yılında Mihver ve Müttefik devletlerin baskısı}

altında kalan Türkiye’nin, şimdiye kadar başarılı biçimde yürüttüğü savaş dışı kalma prensibi tehlikeye girmiştir.502 _{Hitler 19 Ağustos’ta Berlin Büyük Elçisi S. Arıkan’ı}

çağırarak; Rusların, Boğazlar ve Balkanlar nezdindeki hedeflerinden bahsetmiştir.503

Ancak Rusların hedefi sadece Boğazlar ve Balkanlar değildir. İran işgali ardından Türkiye’nin doğu bölgelerinde gözleri olduklarından yurt içine ajanlar göndererek bölgede kargaşa çıkarmaya çalıştılar. Sonunda, 1942 içinde 100’den fazla Rus ajanı yakalandı.504 _{Yakalananlar arasında bulunan ve Türkçe bilen bir öğretmen, Rusların}

insanları Allah yerine Stalin’e inandırdığını söylüyor: ‘Rus hudutları içindeki

bölgelerde yaşayan ve özellikle Türk çocuklarının çoğunluğu oluşturduğu ilkokullarda, körpe beyinleri yıkamaya yönelik etkinliklerden olarak, şöyle bir senaryo uygulanıyormuş: “Öğretmen Türk İslam çocuklarına "Madem Allah'a inanıyorsunuz isteyin Allah'tan çikolata şeker bakalım gönderecek mi?" Çocuklar hep bir ağızdan istiyorlar ve bekliyorlar ne şeker ne de çikolata, hiçbir şey gelmiyor, bunun üzerine, öğretmen yine devreye giriyor ve "Şimdi Stalin'den isteyin aynı şeyleri" diyor ve istiyorlar ve bu kez önceden kurulmuş bir mekanizma öğretmen tarafından gizlice bir düğmeye basılarak işletiliyor. Bu kez dershanenin tavanından Stalin'den istedikleri şeker ve çikolatalar önlerine düşüyor ve çocuklar kapışıyorlar. Sonra öğretmen, "Gördünüz mü? Allah'tan istediğiniz bir şey gelmedi. Ama Stalin'den istedikleriniz geldi" diyerek, Allah'a inançlarının boşa olduğunu asıl güçlünün Stalin olduğunu vurgulayarak körpe beyinlere işliyormuş...”505

Türkiye nezdinde bu gelişmeler yaşanırken savaş cephelerde hızla devam ediyordu. Uzak Doğu’da Japonların üstünlüğü, 7-8 Mayıs 1942 Mercan Denizi Savaşı ve 4-6 Haziran 1942 Midway Savaşı sonrası Müttefik lehine el değiştirdi.506

Rusya ve Kuzey Afrika’da da işler Mihver grubunun aleyhine döndü. Kuzey Afrika’da Rommel komutasındaki Mihver güçleri Ekim 1942’de gerçekleşen el- Alameyn Muharebesi’ni kaybetti.507 8 Kasım’da İngiliz ve Amerikan birlikleri

501 _{Fahir Armaoğlu, a.g.m., s. 164.} 502 _{Ergun Korbek, a.g.m., s. 88.} 503 _{Mustafa Hergüner, a.g.m., s. 197.}

504 _{Suat Akgül, a.g.m., s. 170; Türk Subaylarının İkinci Dünya Harbi Hatıraları, s. 173.} 505 _{Türk Subaylarının İkinci Dünya Harbi Hatıraları, s. 173, 174.}

506 _{https://islamansiklopedisi.org.tr/ikinci-dunya-savasi(Erişim Tarihi 20.02.2020).} 507 _{https://islamansiklopedisi.org.tr/ikinci-dunya-savasi(Erişim Tarihi 20.02.2020).}

Fransız Kuzey Afrika’sına, ardından da 16 Kasım günü Tunus’a ayak bastılar.508

Aynı ay içerisinde Almanlar, Stalingrad’da durduruldu.509

1942 yılı sonuna kadar Türkiye’nin savaş dışı durumu Müttefikler lehine harika bir duvar vazifesi görürken şimdi Almanya’yı yenmek için duvarın delinerek Türkiye’nin Müttefiklerle Avrupa içlerine girmesi lazımdı.510 _{Bu doğrultuda 1942}

sonbaharında Müttefik zaferleri sonrası Churchill, Türkiye’nin savaşa girmesini gündeme getirdi ve Stalin’den onay aldı.511 _{İngiltere, önce Türkiye’den bazı}

taleplerde bulundu ve 26 Kasım’da Boğazların kendilerine açılmasını talep etti.512

Müttefikler, 1943 içerisinde yeni cepheler açarak Almanya’yı sahadan silmeye karar verdi. Bu konuda Türkiye’ye kilit rol düşüyordu. Casablanca’da Churchill ve Roosevelt bir araya geldi (14 Ocak 1943) ve Almanya’nın kayıtsız şartsız tesliminde mutabık kalındı.513 _{Türk hava sahasının Müttefiklerce kullanılarak}

Romanya petrol kuyularının vurulması düşünüldü ve Churchill, Türklere gerekli malzeme ve askerî desteğin verileceğini söyledi.514 _{Türkiye’ye yapılacak Amerikan}

askeri yardımlarının İngiltere üzerinden yürütülmesi kararlaştırıldı.515 _Türkiye'nin

1943 yılında savaşa katılması için özen gösterilecekti. Churchill, Türkiye’nin savaşa girerek Rusya üzerindeki Alman baskısını azaltacağını biliyordu.

508 _{Güngör Cebecioğlu, a.g.m., s. 354.} 509 _{Gündüz Uluksar, a.g.m., s. 400.} 510 _{Ergun Korbek, a.g.m., s. 88.}

511 _{Yuluğ Tekin Kurat, “Kahire Konferansı Tutanakları (4-7 Aralık 1943) ve Türkiye'yi Savaşa}

Sokma Girişimleri”, s. 306; Ayrıca Churchill, Stalin’e mektubunda Roosevelt’in kendisiyle aynı fikirde olduğunu söyleyerek devamında şu ifadeleri kullanıyordu: “Biz hâlen Türkiye'ye, Orta

Doğu'dan içinde iki yüz tankın da bulunduğu önemli bir mühimmat sevkiyatı yapmaktayız. Kış süresince Türkiye'ye mühimmat ikmali sevk etmeye devam edeceğim. Eğer izin verilirse sivil giyinmiş uzmanlar eğitim ve bakım amacıyla, birlikte gidecekler... Türkiye'nin bize katılmaya istekli olması hâlinde ona yardımcı olmak üzere bahar başında Sekizinci, Dokuzuncu ve Onuncu Ordulardan alınacak askerlerle Suriye'de önemli büyüklükte bir ordu kurmayı umuyorum. Eğer Türkiye'yi savaşa sokabilirsek... Romen petrol sahalarını Türk üslerinden ağır bir şekilde bombalayabiliriz.” İzzet

Öztoprak, “İkinci Dünya Savaşı Döneminde Adana Görüşmelerinin Askerî Yönü”, Belleten, Türk Tarih Kurumu Basımevi, C. LXIII, Sayı: 237, 1999, s. 597, 598.

512 _{Ali Güler, “İkinci Dünya Savaşı Sırasındaki Konferanslarda Türkiye’nin Savaşa Sokulması ile}

İlgili Müttefik Teşebbüsleri”, Altıncı Askerî Tarih Semineri Bildirileri I, İkinci Dünya Harbi ve Türkiye (20-22 Ekim 1997 İstanbul), Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1998, s. 108.

513 _{Muzaffer Erendil, a.g.m., s. 343, 344.}

514 _{Hüsnü Özlü, “İkinci Dünya Savaşı’nda, Adana Görüşmeleri Sonrası, İngiltere’den Sağlanan Askeri}

Yardımların, Türkiye’de Sevkiyat ve Lojistik Yapılanması”, Atatürk Yolu Dergisi, C. 13, Sayı: 50, Ankara, 2012, s. 466.

Casablanca sonrası İsmet İnönü ile görüşme niyetini belirten Churchill, hedefine ulaştı. 30-31 Ocak 1943 tarihindeki Adana Görüşmeleri’nde Churchill, Almanya’nın kesin yenilgisi için Türk topraklarından ve üslerinden istifade edilmesine inanıyordu.516 _{Türkiye’nin açacağı hava üsleri ile Romanya’daki Alman}

petrollerini bombalayarak savaşın bitişini hızlandıracaklardı.517 _{Görüşmelerde İsmet}

İnönü, Hariciye Vekili Numan Menemencioğlu ve Fevzi Çakmak: “Türkiye’nin askeri donatım bakımından son derece yetersiz olduğu” tezini savundular.518 _Ayrıca

Almanların Rusya’ya yenilmesi sonrası Balkanlardaki boşluğun Rusya tarafından doldurulacağı endişesi içindeydiler.519 _{Buna karşılık Churchill, Türkiye’nin dâhil}

olacağı bir savaşta, İngiltere’nin 25 hava filosu, uçaksavar ve tanksavar birlikleri iki motorlu tümen ve 9’uncu ve 10’uncu İngiliz ordu birlikleri ile Türkiye’ye yardım edeceğine dair teminat vermiştir.520 _{Görüşmeler sonucunda alınan tek nihai karar,}

Türkiye’ye gerçekleştirilecek askerî malzeme ve silâh yardımının artarak sürdürülmesi olmuştur.521 _{Bunun için Adana Listesi oluşturulmuştur. Türkiye, bu}

madde üzerinden savaşa girmemek için çalışmalara girişmiştir. Malzeme sevkiyatını yavaşlatmış ve istenilen malzemelere sürekli eklemeler yapmıştır.522

Konferansın bittiği sırada Alman birlikleri bozguna uğramışlardı. 1943 Şubatı’na girerken Rusların Stalingrad zaferi kesinleşti.523 _{Ruslar artık tamamen}

değişecekti. Türkiye üzerindeki baskısını arttıracaklardı. Bundan sonra Türkiye’nin en çok çekindiği ülke olacaktı. Churchill, konferans sonrası Türkiye hakkında umutluyken Stalin çekinceliydi.524

516 _{Mücahit Özçelik, “İkinci Dünya Savaşı’nda Türk Dış Politikası”, Erciyes Üniversitesi Sosyal}

Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 1, Sayı: 29, Kayseri, 2010, s. 261.

517 _{Yuluğ Tekin Kurat, “Kahire Konferansı Tutanakları (4-7 Aralık 1943) ve Türkiye'yi Savaşa}

Sokma Girişimleri”, s. 307.

518 _{Türk Subaylarının İkinci Dünya Harbi Hatıraları, s. 77.} 519 _{Fahir Armaoğlu, a.g.m., s. 167.}

520 _{Sabit Çetin, “İkinci Dünya Savaşı’nda Türk Ordusu: Aktif Tarafsızlık Siyaseti Çerçevesinde}

Askerî Hazırlıklar”, s. 316.

521 _{Ali Güler, a.g.m., s. 113.}

522 _{Yuluğ Tekin Kurat, “Kahire Konferansı Tutanakları (4-7 Aralık 1943) ve Türkiye'yi Savaşa}

Sokma Girişimleri”, s. 310.

523 _{Ali Fuad Erden, a.g.e., s. 228.}

524 _{İzzet Öztoprak, a.g.m., s. 606, 607; Türkiye’nin 1943 içerisinde Türk-İran sınırında ele geçirdiği}

belgelerde Rusça olarak hazırlanan ve Doğu Anadolu’nun Ermenistan Sosyalist Halk Cumhuriyeti, Güneydoğu Anadolu’nun da Kürdistan Sosyalist Halk Cumhuriyeti şeklinde adlandırıldığı haritayla karşılaşması çekincelerinde haklı olduğunun kanıtıdır. Detaylı bilgi için bkz.: Suat Akgül, a.g.m., s. 171.

1943 yılı başında Tunus’a çekilmek zorunda kalan Mihver güçleri mayıs ayında Kuzey Afrika’yı tamamen boşalttı.525 _{12-26 Mayıs 1943’te İngiltere ve}

Amerika Birleşik Devletleri arasında gerçekleşen Washington Konferansı’nda, İtalya’nın saf dışı kalması ve Türk hava alanlarından yararlanılması istendi.526 _Bu

sırada Almanlar, Stalingrad hezimetini ortadan kaldırmak için harekete geçti. 5 Temmuz 1943’te Kursk’ta başlayan saldırıları esnasında Müttefiklerin Sicilya’ya çıkarma yapması ve Mussolini rejiminin çökmenin eşiğine gelmesinden dolayı Hitler, 13 Temmuz’da kuvvetlerinin bir kısmını Akdeniz’e ve başka cephelere göndermek zorunda kalsa da Sicilya işgaline mani olamadı.527 Tunus savaşının sona ermesi, Afrika’nın Müttefik egemenliğine geçmesi ve Müttefiklerin Sicilya’ya çıkmasından sonra İtalya’da siyasî bunalım başladı, 25 Temmuz’da Mussolini tutuklandı.528 _{Temmuz ayında yaşadığı kötü gelişmeler yüzünden Almanya,}

Türkiye’yi kaybetmek istemedi ve 100 milyon marklık kredi açtı.529

Alman-Rus harbi sona ermeye yakın, Türkiye’nin üzerindeki baskı 1943 Ağustos’unda daha da şiddetlendi. Devlet, Karadeniz’deki Alman ve Rus isteklerine karşı büyük bir ikilem içerisindeydi. O tarihlerde yaşanan gelişmeleri Celaleddin Orhan’ın hatıratlarında bulabilmek mümkündür: “Derhal generalin odasına alındım.

Akşam yemeğini yemekle meşgul general beni görünce yemeğini bırakarak kalktı. Elimi sıkarak beni karşısına oturttu.

- Oğlum, evvela çok çabuk geldiğin için teşekkür ederim. Sana mühim ve mesuliyetli bir vazife vereceğim. Nasıl hazır mısın?

- Elbette hazırım generalim.

- Evladım, devletin başı büyük bir dertte. Alman orduları Kırım’da Ruslar tarafından denize dökülüyorlar. Almanlar Kırım’daki askerlerini Kırım’dan tahliye için limanımızdaki Besarabya ve Transilvanya isimli iki büyük Romen gemisini Karadeniz’e çıkartmak istiyorlar. Bunun için de bütün harp müddetince limanımıza 525 _{https://islamansiklopedisi.org.tr/ikinci-dunya-savasi(Erişim Tarihi 20.02.2020).}

526 _{Mustafa Gül, “İkinci Dünya Savaşı Sırasında Müttefikler Arasında Yapılan Önemli Toplantılarda}

Türkiye,” Altıncı Askerî Tarih Semineri Bildirileri II, İkinci Dünya Harbi ve Türkiye (20-22 Ekim 1997 İstanbul), Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1999, s. 35.

527 _{https://islamansiklopedisi.org.tr/ikinci-dunya-savasi(Erişim Tarihi 20.02.2020).} 528 _{Güngör Cebecioğlu, a.g.m., s. 361.}

sığınmış olan bu gemiler, Karadeniz Boğazı açıklarına gelmiş olan Alman hücumbotlarınca dışarı çağırılıyor. Gemiler de stim kaldırmış çıkmak üzereler. Halbuki, Rus sefareti de hükümetimize türlü tazyiklerde bulunarak bu gemilerin Karadeniz’e çıkmasına mâni olunmasında ısrar ediyor. Sefaret memurları Dolmabahçe rıhtımında gemileri gözlüyorlar. Şu anda İsmet Paşa dahil birçok devlet erkânı ve genelkurmay başkanımız telefon başında bekliyorlar. Bu gemilerin kaçırılmamasını kati surette istiyorlar.”530

Bu sırada büyük güçler toplantılarına devem ediyorlardı. Kanada’nın Quebeck şehrinde 11-24 Ağustos’ta Roosevelt, Churchill, Kanada ve Avustralya başbakanları Almanya ve İtalya’nın teslim koşulları ile Pasifik’teki gelişmeleri konuştular.531 _{Türkiye’nin askerî gücünü arttırma kararı alınırken, Türk kromunun}

Almanya’ya satımının durdurulması ve Boğazlardan askerî öneme sahip Alman gemilerinin geçişinin kapatılması ile Fransa’nın işgaline onay verildi.532

2 Eylül 1943’te Rus propaganda organı Harp ve İşçi Sınıfı Türkiye’nin tarafsızlığının Almanların ekmeğine yağ sürdüğünü açıklıyorlardı.533 _Türk

yöneticiler ise bu haberlere kulaklarını tıkamışlardı. Olası bir Alman hava saldırısı ülkeyi mahvedebilirdi. Müttefik işgali altındaki İtalya’da Mussolini’yi kurtaran ve Kuzey İtalya’da onu lider ilan eden Hitler, gücünden bir şey kaybetmediğini gösteriyordu.534

Aynı tarihlerde Ege Denizi üstünde Churchill’in “Adalar Harekâtı” 15 Eylül’de başladı ve iki hafta içinde İstanköy-Leros-Sisam, Türkiye’nin lojistik desteği eşliğinde Almanlardan İngilizlere geçti. Almanlar, 1-1,5 ay içinde kaybettiği yerleri geri almasını bildi.535 _{Adalar Savaşı sürdüğü esnada İngiltere’den Sir Anthony}

Eden, Amerika Birleşik Devletleri’nden Cordell Hull, Sovyetler Birliği’nden Molotov ile Çin Dışişleri Bakanı Çan-Kay Şek Moskova Konferansı’na katıldılar (19

530 _{Celaleddin Orhan, Bir Bahriyelinin Anıları (1914-1981), Kastaş Yayınevi, İstanbul, 2001, s. 344.} 531 _{Ali Güler, a.g.m., s. 103.}

532 _{Mustafa Gül, a.g.m., s. 36.}

533 _{Fahir Armaoğlu, a.g.m., s. 168, 169.}

534 _{https://islamansiklopedisi.org.tr/ikinci-dunya-savasi(Erişim Tarihi 20.02.2020).}

535 _{Yuluğ Tekin Kurat, “Kahire Konferansı Tutanakları (4-7 Aralık 1943) ve Türkiye'yi Savaşa}

Ekim-1 Kasım 1943).536 Sovyetler, Türkiye’nin emredilerek savaşa sokulmasını istese de Amerika ve İngiltere, Fransa üzerinden planlanan ikinci cephe planları aksayacağı için karşı çıktı.537 _{Ruslar, üzerlerindeki Alman baskısını hafifletmek için}

Türkiye’ye ihtiyaç duyuyordu. Konferans sonunda Rusların istediği oldu. Türk havaalanlarının Müttefiklere açılmasına ve 1943 yılı sonuna kadar Türkiye’nin savaşa girmesine karar verildi.538

İngiltere Dışişleri Bakanı Eden, Moskova Konferansı kararlarını Kahire’de Dışişleri Bakanı Numan Menemencioğlu’na sundu. Menemencioğlu, ordunun donanımsızlığı ve Alman hava saldırısı gerçeklerini düşünerek Moskova Konferansı kararlarını elinin tersiyle attı.539 _{Konferans dönüşü 16 Kasım 1943’te Numan}

Menemencioğlu parti içinde bildirisini yaptı ve sert tartışmalar yaşandı.540

Türkiye’nin vaziyeti üzerinde tartışmaların devam ettiği sırada 28 Kasım- 1 Aralık 1943 tarihleri arasında toplanan Tahran Konferansı’nda, savaş sonrası yeni düzen konusunda görüş ayrılıklarının ilk kıvılcımının verildiği görüldü.541

Balkanlarda cephe açılması ihtimali bitti. Amerika ve Sovyetler, Türkiye’nin savaşa katılmasından vazgeçti ancak İngiltere ısrarı ile son kez girişimlerde bulundu.542

Stalin, Türkiye’nin ensesinden tutularak savaşa girmesini söyledi.543 _Konferans

sonunda Bulgaristan Türkiye’ye atağa kalkarsa Sovyetler Birliği’nin hemen Bulgaristan’a gireceği, yıl sonundan önce Ankara’nın savaşa girmesi gerektiği ve bunun savaş sonrası barış masasına oturmak için son şans olduğu bildirildi.544

Churchill; Sovyet Rusya Dışişleri Bakanı Molotov’a, Türkiye direnirse Boğazların durumunu tekrar gözden geçireceğini belirtti.545

536 _{Kadir Kasalak, “San Fransisco (San Fransisko) Konferansı ve Türkiye”, Altıncı Askerî Tarih}

Semineri Bildirileri I, İkinci Dünya Harbi ve Türkiye (20-22 Ekim 1997 İstanbul), Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1998, s. 214.

537 _{Güngör Cebecioğlu, a.g.m., s. 363.} 538 _{Mücahit Özçelik, a.g.m., s. 262.} 539 _{Fahir Armaoğlu, a.g.m., s. 170.} 540 _{Haz. Ahmet Demirel, a.g.e., s. 378.} 541 _{Ali Güler, a.g.m., s. 104.}

542 _{Berna Dönmez, “İkinci Dünya Savaşı’nın Son Döneminde Türk Dış Politikası (1943-1945)”,}

Altıncı Askerî Tarih Semineri Bildirileri II, İkinci Dünya Harbi ve Türkiye (20-22 Ekim 1997 İstanbul), Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1999, s. 519.

543 _{Güngör Cebecioğlu, a.g.m., s. 364.} 544 _{Ömer Köroğlu, a.g.t., s. 231.} 545 _{Mustafa Gül, a.g.m., s. 39.}

Tahran Konferansı kararlarını İnönü’ye sunmak için hemen 2. Kahire Konferansı toplandı (4-6 Aralık 1943). Milli Şef, konferansa gidip gitmeme bahsinde kararsızdı. Çünkü o vakitlerde Türk ordusu istenilen düzeyde değildi. Ordu, araç olmadığından topları erler ile çekmekteydi: “Bir müddet sonra tugay

komutanlığından bir emir aldım. Emirde 1’inci Ordu Komutanı ve erkânına yani general ve albaylara, topların atış ve vuruş gücünü göstermek için bir tatbikat tertiplendiği belirtilmekte ve 3 top araç olmadığı cihetle, yirmişer erle çektirilerek, Kömürcü köyü deresinde konulacak hedeflere, top başına 3 mermi atılmak üzere atış yaptırılması istenmekteydi.”546

Fahrettin Altay, konferans öncesi tedirginliğin birinci şahidi olmuş ve bize o günlerde yaşananları anılarında şöyle açıklamıştır:

“Bir gece Cumhurbaşkanı İsmet İnönü beni çağırtmıştı. Yanında Şükrü

Saraçoğlu ile Orgeneral Asım Gündüz ve Cemil Cahit Toydemir vardı. Bana şunu sormuştu:

— Rozvelt ile Çörçil beni Kahire ye çağırıyorlar gideyim mi? Derhal cevap vermiştim:

— Tabii gideceksiniz, sizi davet eden Rozvelt’i kırmak istemezsiniz. — Ya harbe girmeye zorlarlarsa?

— O sizin elinizdeki bir şey girmek istemedikten sonra nasıl zorlayabilirler? Cemil Cahit söze karışarak,

— Ben bu yüzden bir suikasta uğrar korkusu ile gitmelerine taraftar olmadım. Bu sırada Mareşal Çakmak geldi, İnönü onu davet etmiş bana sorduğunu Çakmak’a da sordu, Çakmak parmağım şakağına dayayarak biraz düşündükten sonra,

— Gitmeyiniz dedi, İnönü — Niçin diye sorunca da — Sizi zorlar harbe sokarlar.

Mareşal’in bu cevâbı üzerine Asım Gündüz, Mareşal’in de kendi fikrinde olduğunu bildirdi, İnönü

— Yarın Mecliste görüşür, bir karar veririz diyerek sözü kesti.”547

İnönü, Tahran Konferansı kararlarını onaylatmak için toplanılacaksa gelmeyeceğini söyledi ve eşit taraflar arasında serbest tartışma isteği de kabul edildi.548 Konferans sürecinde hararetli tartışmalar oldu. Churchill’in stratejisi Türk hava üslerinden yararlanarak Almanları Balkanlarda bitirmek üzerine kuruluyken, İnönü ise bu stratejiye katılmakla beraber karadan ve havadan yapılacak saldırılara karşı Türk ordusunun savunma açısından eksiksiz olmasını şart koşuyordu.549

Roosevelt ise Türkiye’nin savaşa girmesine pek taraftar değildi. İsmet İnönü’nün kulağına eğilerek: “Yerinizde olsam, tarafsızlığınızı bozmak için

İngiltere’nin sağladığı güvenceden çok daha fazlasını isterdim.”550 _{dedi. Bu}

cümleyle Roosevelt’in, İsmet İnönü’nün askeri malzeme açısından noksanlıklarını dile getirmesine katıldığını söylemek yanlış olmaz. Ayrıca Roosevelt, Churchill’in 15 Şubat 1944’te İngiliz ve Amerikan uçaklarının Türkiye’ye gelmesine ve bunun için hareket serbestisi verilmesine, kabul edilmediği takdirde Türkiye ile ilişkilerin dondurularak yalnızlığa mahkûm edilmesi fikrine karşı çıkmıştır.551

Görüşmeler neticesinde Türkiye prensip olarak savaşa katılmayı kabul etmiştir. Ancak önce askeri silah ve malzeme eksikliği giderilecektir.552 _Churchill,

büyük umut içinde İngiliz Genelkurmayına mesaj çekerek İngiliz uçaklarının en geç 15 Şubat 1944’te Türk hava alanlarından yararlanmak üzere hazırlanmasını istemektedir.553

İnönü yine zaman kazanarak istediğini almıştır. Ayrıca, Roosevelt’in düşüncelerine katıldığını görmüş ve bunu İngiltere-Sovyet Rusya ikilisine karşı denge unsuru olarak kullanmaya karar vermiştir. Netice olarak 2. Kahire

547 _{Fahrettin Altay, 10 Yıl Savaş 1912-1922 ve Sonrası, İnsel Yayınları, İstanbul, 1970, s. 503, 504.} 548 _{Fahir Armaoğlu, a.g.m., s. 171.}

549 _{Yuluğ Tekin Kurat, “Kahire Konferansı Tutanakları (4-7 Aralık 1943) ve Türkiye'yi Savaşa}

Sokma Girişimleri”, s. 320.

550 _{Yuluğ Tekin Kurat, “Kahire Konferansı Tutanakları (4-7 Aralık 1943) ve Türkiye'yi Savaşa}

Sokma Girişimleri”, s. 322.

551 _{Tuğrul Otaç, a.g.m., s. 113.} 552 _{Mücahit Özçelik, a.g.m., s. 263.} 553 _{Fahir Armaoğlu, a.g.m., s. 171.}

Konferansı’nda Türkiye-İngiltere-ABD arasında yüksek seviyede ilişkiler kurulmuş ve Türkiye, Sovyet Rusya önünde yalnızlıktan kurtulmuştur.554

2.4.2. 1942 ve 1943’te Türk Ordusunun Durumu

2.4.2.1. Kara Kuvvetleri

1942 ve 1943 bütçe içerisindeki savunmaya ayrılan pay 1940 ve 1941’deki gibi %60 ve %64 arasında değişmiştir.555 Kara Kuvvetlerinin; harp silah, araç ve malzemesinin hızlıca yapımı, ikmal faaliyetlerinin tek merkezden yürütülmesi, kontrol ve koordinasyonun sağlanması için Ocak 1942’de Harbiye Dairesi, Motor Dairesi, Fen, Sanat ve Askerî Fabrikalar bir müfettişlik emrinde toplanmıştır.556Aynı ay içerisinde 1111 sayılı Askerlik Kanunu’nun 5. maddesinde yapılan değişiklikle:

“Hâlen silâh altında bulunan ve bundan sonra silâh altına alınacak olan muvazzaf erattan tam hizmetlilerin muvazzaflık müddetleri, sınıf tefrik edilmeksizin, fevkalâde halin devamı müddetince üç ve kısa hizmetlilerin (Yedek subay yetişecekler hariç) iki senedir.”557 _{hükmü getirilmiştir. Askerin yaptığı hazırlıklardan, bu kanun}

değişikliğinden şikâyetçi olmadığı anlaşılıyor: “Mehmetçik, her arkada kalan gün

biraz daha sevgili yurdunun, o sımsıcak vatanının, savaşa yaklaştığını anlıyor, böyle bir savaş mukadderse, varlığından faydalanılabilmek için, öğrenmeye, bilmediklerini kavramaya azamî gayret gösteriyordu. Ya hakkıyla şehit olmak yahut yine hakkıyla gaziliği kazanarak, köyüne dönmek istiyordu. Bu da ancak, beden sağlığı, bilgi, silâh bakımı, hayvanları korumayla mümkündü. Canını dişine takmış, öylesine didiniyordu.”558

Savaşın şiddetle cereyan ettiği 1942 yılında orduda yeni kuruluşlarla önlemler arttırılmıştır.559 _{Güz aylarından itibaren Genelkurmayın zırhlı birlik oluşumuna}

554 _{Gündüz Uluksar, a.g.m., s. 401.} 555 _{Hikmet Özdemir, a.g.e., s. 250.}

556 _{Atatürk’ün Doğumunun Yüzüncü Yılında Türk Silahlı Kuvvetleri, Harita Genel Müdürlüğü,}

Ankara, 1982, s. 128, 129.

557 _{Resmi Gazete, 26.01.1942.} 558 _{Ahmet Cemil Akıncı, a.g.e., s. 152.}

559 _{1942 yılının Şubat ayında 5’inci ve 6’ncı kolordular bünyesinde, piyade alaylarının eksik birlikleri}

ile demiryolu tugayının kuruluşu için çalışmalar yapılmıştır. Mart ayında yedi tümenin piyade alaylarının tanksavar takımlarının kuruluş emri verilmiş ve 12’nci Kolordu Topçu Tugay karargâhı

Belgede Asker Anılarına Göre İkinci Dünya Savaşında Türkiye (sayfa 98-117)