İçtima Kavramı

İçtima, kelimesi: "Toplanma, bir araya gelme, toplantı, yığılma, birikme, kavuşum"537 anlamlarına gelmektedir. Suçların içtimaı ise birden çok suçun tek failde toplanmasıyla ilgili meseleleri ifade etmektedir538. "Kaç fiil varsa o kadar suç, kaç suç varsa o kadar ceza vardır." 535 Özcan, 2015: 379. 536 Özcan, 2015: 379. 537 _{Devellioğlu, 2010: 470.}

538 _{Artuk vd., 2015a: 682. Ayrıca bk. "Bir kimsenin birden fazla suç işlediği hallerde bu suçların hepsinden}

sorumluluk tayin edilmediği, biri üzerinden ceza hukuku sonuçlarının belirlendiği hallere suçların içtimaı adı verilmektedir." Akbulut, 2015: 555; "Gerçekten, suçların içtimaı; bir kimsenin, bir veya birden çok fiille, ceza kanununun aynı hükmünü veya farklı hükümlerini bir veya birden çok kez ihlal etmesi, dolayısıyla failin birden

deyimi Ceza Hukuku açısından ana kuralı belirtmektedir539. Bu kurala doktrinde "gerçek içtima" adı verilmektedir540

. Suçların içtimaı açısından ana kural gerçek içtima olmakla birlikte, TCK'da bu ana kuralın istisnaları niteliğinde birtakım düzenlemeler de yer almaktadır. Bunlar, bileşik suç (TCK m. 42), zincirleme suç (TCK m. 43/1, m. 43/3), aynı neviden fikrî içtima (TCK m. 43/2, 43/3) ve farklı neviden fikrî içtima (TCK m. 44) düzenlemeleridir.

Bileşik suç, TCK m. 42'de düzenlenmiştir. TCK m. 42'de bileşik suç: "Biri diğerinin unsurunu veya ağırlaştırıcı nedenini oluşturması dolayısıyla tek fiil sayılan suç" şeklinde tanımlanmıştır541_{. TCK m. 42 uyarınca, bileşik suçlarda içtima hükümleri} uygulanmamaktadır. Başka bir deyişle, bileşik suçlarda, tek bir suçun varlığı kabul edilmekte ve bu suç nedeniyle faile tek bir ceza verilmektedir542

. Faile, asıl suçun unsurunu veya ağırlaştırıcı nedenini oluşturan suç nedeniyle ayrıca bir ceza verilmemektedir. Bu durum TCK m. 42'nin gerekçesinde: "Suçu oluşturan araç suçtan dolayı ayrıca ceza verilmeyeceği" şeklinde ifade edilmiştir543

. Bileşik suçun tipik örneğini yağma suçu (TCK m. 148) oluşturmaktadır. Bu suçun, tehdit veya cebir kullanılarak işlenmesi hâlinde, faile yalnızca yağma suçu nedeniyle ceza verilmekte, ayrıca tehdit (TCK m. 106), cebir (TCK m. 108), kasten yaralama (TCK m. 86) veya hırsızlık (TCK m. 141) suçları nedeniyle ceza verilmemektedir544.

Zincirleme suç, TCK m. 43/1'de ve TCK m. 43/3'te düzenlenmiştir. TCK m. 43/1'de zincirleme suç: "Bir suç işleme kararının icrası kapsamında, değişik zamanlarda bir kişiye karşı aynı suçun birden fazla işlenmesi durumu" şeklinde tarif edilmiştir. Böyle bir durumda, TCK m. 43/1 uyarınca, faile tek bir ceza verilmekte; fakat bu ceza dörtte birinden dörtte üçüne kadar artırılmaktadır. TCK m. 43/1'de ayrıca: "Bir suçun temel şekli ile daha ağır veya daha az cezayı gerektiren nitelikli şekilleri, aynı suç sayılır." ve "Mağduru belli bir kişi

çok suçtan değil, ama tek bir suçtan sorumlu tutularak cezalandırılmasıdır." Hafızoğulları ve Özen, 2015: 354; "Birden çok suç işlenmiş olmasına rağmen faile tek suçtan dolayı ceza verilen hallerde suçların içtimaından söz edilir." Koca ve Üzülmez, 2015a: 477; "Belli bir hukuki menfaati korumakla birlikte, tek eylemle birden fazla hukuki yararın ya da farklı eylemlerle aynı hukuki yararın ihlal edilmiş olması suçların içtimaı (ya da suçlarda içtima) olarak tanımlanır." Özbek vd., 2015b: 585; "Bir birey ceza kanununu birden çok ihlâl ettiğinde ve dolayısıyla birden çok suçtan sorumlu olduğunda suçların içtimaı söz konusu olur. Bu durum, birden çok fiil ile kanunun aynı hükmünün birden çok ihlâl edilmesi veya birden çok hükmünün ihlâl edilmesiyle ortaya çıkabileceği gibi, bir fiil ile kanunun birden çok hükmünün ihlâl edilmesiyle de ortaya çıkabilir." Toroslu ve Toroslu, 2016: 347.

539 _{Artuk vd., 2015a: 682; Hakeri, 2015: 598; Koca ve Üzülmez, 2015a: 475.} 540 _{Özgenç, 2015: 554.}

541

"Her biri bağımsız suçları oluşturan fiillerin unsur olarak bir araya getirilerek tek fiil oluşturması ve yeni bir suçu meydana getirmesi veya bağımsız suçları oluşturan fiillerden birinin bir diğer suçun cezanın artırılmasını gerektiren nitelikli şeklini oluşturması halinde bileşik suç vardır." Koca ve Üzülmez, 2015a: 521. Ayrıca bk. Zafer, 2015: 463.

542

Koca ve Üzülmez, 2015a: 524.

543 _{Madde gerekçesi için bk. Gazi Üniversitesi Türk Ceza Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi, 2015: 203.} 544 _{Koca ve Üzülmez, 2015a: 522; Özgenç, 2015: 558-559.}

olmayan suçlarda da bu fıkra hükmü uygulanır." ifadeleri yer almaktadır. TCK m. 43/3'te ise: "Kasten öldürme, kasten yaralama, işkence ve yağma suçlarında bu madde hükümleri uygulanmaz." ifadesi yer almaktadır. Zincirleme suçun varlığından bahsedebilmek için, aynı failin, aynı suçu, aynı kişiye karşı, bir suç işleme kararının gerçekleştirilmesi kapsamında ve değişik zamanlarda, birden fazla kez işlemesi gerekmektedir. Bir suç işleme kararının gerçekleştirilmesi kapsamında hareket edilmesi, başka bir deyişle failin işlediği suçlar arasında manevi bir bağın bulunması, zincirleme suçun sübjektif koşulunu oluşturmaktadır545

. Zincirleme suça örnek olarak fail tarafından her gün aynı kişinin tehdit edilmesi (TCK m. 106) gösterilebilir. Zimmet (TCK m. 247), irtikâp (TCK m. 250), rüşvet (TCK m. 252) suçları gibi, esasında belirli bir kişiyi değil, toplumu oluşturan herkesi mağdur eden suçlar açısından da zincirleme suç hükümleri uygulama alanı bulmaktadır546

. Zira TCK m. 43/1'de: "Mağduru belli bir kişi olmayan suçlarda da zincirleme suç hükümlerinin uygulanacağı" ifade edilmiştir.

Fikrî içtima doktrinde: "Failin bir fiille birden fazla suçun oluşmasına sebebiyet vermesi hali"547 şeklinde tanımlanmıştır. Fikrî içtima, aynı neviden fikrî içtima ve farklı neviden fikrî içtima şeklinde ikiye ayrılmaktadır. Aynı neviden fikrî içtima, TCK m. 43/2-3'te düzenlenmiştir. TCK m. 43/2'de, aynı neviden fikrî içtima: "Aynı suçun birden fazla kişiye karşı tek bir fiille işlenmesi durumu" şeklinde tarif edilmiştir. Böyle bir durumda, TCK m. 43/1 uyarınca, faile tek bir ceza verilmekte; fakat bu ceza dörtte birinden dörtte üçüne kadar artırılmaktadır. TCK m. 43/3 uyarınca, kasten öldürme, kasten yaralama, işkence ve yağma suçlarında aynı neviden fikrî içtima hükümleri uygulanmamaktadır. TCK m. 43'ün gerekçesinde, aynı neviden fikrî içtimaya örnek olarak, sözle birden fazla kişiye sövülmüş olması gösterilmiş ve böyle bir durumda her mağdur bakımından ayrı ayrı değil, yalnızca tek bir sövme suçunun oluştuğu ifade edilmiştir548. Aynı neviden fikrî içtima açısından da bir suçun temel ve nitelikli şekilleri aynı suçu ifade etmektedir549

.

Farklı neviden fikrî içtima, TCK m. 44'te düzenlenmiştir. TCK m. 44: "İşlediği bir fiil ile birden fazla farklı suçun oluşmasına sebebiyet veren kişi, bunlardan en ağır cezayı gerektiren suçtan dolayı cezalandırılır." şeklindedir. Bu bağlamda, farklı neviden fikrî içtima,

545 _{Özgenç, 2015: 570. Ayrıca bk. "Bir suç işleme kararından anlaşılan; failin kanunun aynı hükmünü birden}

fazla ihlal etmek hususundaki 'genel planı, niyeti' dir. Diğer bir anlatımla, bir suç işleme kararından aynı suçun birden fazla işlenmesi hususunda önceden kurulan plan, genel bir niyet anlaşılmalıdır." Artuk vd., 2015a: 697; "Failin bir plan ve programı olmaksızın birden çok kez aynı suçu işlemesi halinde, işlenen suçlar arasında onları bir bütün kılan manevi bir bağ bulunmadığından, ortada zincirleme bir suç da yoktur." Hafızoğulları ve Özen, 2015: 362; "Her hareketin önceki hareketlerin devamı olarak gözükmesi ve böylece failin bütün hareketlerinin arasında tek bir sübjektif bağlantının bulunması 'bir suç işleme kararının icrası kapsamını' nın kabulünü sonuçlar." İçel, 2016: 593.

546 _{Akbulut, 2015: 589; Artuk vd., 2015a: 700; Koca ve Üzülmez, 2015a: 496; Özgenç, 2015: 569.} 547

Artuk vd., 2015a: 703.

548 _{Madde gerekçesi için bk. Gazi Üniversitesi Türk Ceza Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi, 2015: 204.} 549 _{Koca ve Üzülmez, 2015a: 510.}

failin bir fiil ile birden fazla farklı suçu işlemesini ifade etmektedir. Böyle bir durumda fail, işlediği bütün suçlardan dolayı değil, yalnızca cezası en ağır olan suçtan dolayı cezalandırılmaktadır. Failin tek bir fiille işlediği farklı suçların aynı kanunda yer alması gerekmemektedir550. Gerekçede de ifade edildiği üzere, farklı neviden fikrî içtima, non bis in idem ilkesinin bir gereğidir551. Non bis in idem ilkesi aynı fiil nedeniyle iki kez yargılama yapılamayacağını ifade etmektedir. Fakat bu ilke yalnızca ceza davası açısındandır. Başka bir deyişle, bu ilke, aynı fiil nedeniyle ceza davasının yanı sıra hukuk davasının açılmasına ya da disiplin soruşturması yapılmasına engel teşkil etmemektedir552

. Farklı neviden fikrî içtima açısından da bir suçun temel ve nitelikli şekilleri aynı suçu ifade etmektedir553

.

İçtima konusunda bahsedilmesi gereken bir diğer husus ise aynı fiille hem bir suçun hem de bir kabahatin işlenmiş olmasıdır. KK m. 15/3'te: "Bir fiil hem kabahat hem de suç olarak tanımlanmış ise, sadece suçtan dolayı yaptırım uygulanabilir. Ancak, suçtan dolayı yaptırım uygulanamayan hallerde kabahat dolayısıyla yaptırım uygulanır." ifadeleri yer almaktadır. Bu bağlamda, aynı fiille hem bir suç hem de bir kabahat işleyen faile yalnızca suç nedeniyle yaptırım uygulanmaktadır. Faile suç nedeniyle yaptırım uygulanamayan hâllerde ise kabahat nedeniyle yaptırım uygulanmaktadır. Doktrinde yer alan bir görüşe göre bu durumun nedeni, suçun haksızlık içeriğinin kabahatin haksızlık içeriğinden daha fazla olması ve cezanın idari para cezasından daha ağır olmasıdır554.