Fiil Kavramı

Fiil, kelimesi: "İş, davranış, eylem, edim"246 anlamlarına gelmektedir. TCK m. 2'de: "Kanunun açıkça suç saymadığı bir fiil için kimseye ceza verilemez ve güvenlik tedbiri uygulanamaz." ifadesi yer almaktadır. Bu bağlamda, Ceza Hukukunun ana konusunu, her şeyden önce, kanunda açıkça suç olarak tanımlanmış bir fiil oluşturmaktadır247

. Kanuni tarife

245

Özcan, 2015: 369; "Vergi mahkemeleri, bölge idare mahkemeleri ve Danıştay'da görevli olanlar ise, hakimler, raportörler, tetkik hakimleri ve mahkeme kalemlerinde görevlendirilen memurlardır." Bayraklı, 2006: 303; "Vergi ve bölge idare mahkemelerinde ve Danıştay'da görevli olanlardan maksat sadece hâkim veya savcı olarak bu organlarda vazife gören kimseler değildir: raportörler, yazı işlerinde çalışan memurlar, teftiş kurulunda görevlendirilen personel de aynı kavrama dahildir." Erman, 1988: 99; "Vergi mahkemeleri, bölge idare mahkemeleri ve Danıştay'da görevli olanlar, Danıştay daire başkanları, Danıştay üyeleri, tetkik hâkimleri, Danıştay savcıları, bölge idare mahkemelerinin başkan ve üyeleri, vergi mahkemelerinin başkan ve üyeleri, her düzey yargı organının yazı işlerinde çalışan kamu görevlileridir." Karakoç, 2016: 316; "6. maddenin son fıkrasında mahkemelerde görevli olanlar arasında herhangi bir ayırıma gidilmemiştir. Daire Başkanları, üyeler, hâkim ve savcılar ile mahkemelerdeki diğer adli personel yasak kapsamı içerisine alınmıştır." Ok ve Gündel, 2002: 371; Uğur ve Elibol, 2016: 563; Yiğit, 2004: 212.

246 _{Nişanyan, 2010: 187; TDK,}

http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5821c088d1f862.76267516, erişim tarihi: 03.04.2016; Yılmaz, 2006: 217.

uygun bir şekilde gerçekleştirilen fiil yoksa, suç da yoktur248

. Bu bağlamda, fiil niteliği taşımayan bir davranışın ya da sırf düşüncenin cezalandırılması mümkün değildir249

. Fiil kavramı Ceza Hukuku doktrininde farklı şekillerde tanımlanmıştır250

. Bu tanımlardan çıkarılan ortak sonuca göre fiil, insan iradesinin ürünü olan ve dış dünyada gerçekleşen davranıştır. Fiil niteliğindeki insan davranışının ise, her şeyden önce iradi bir davranış olması gerekmektedir251

. Bu nedenle, mutlak kuvvete maruz kalan kişinin gerçekleştirdiği davranışlar252

, refleks hareketleri ya da uyku hâlindeyken gerçekleştirilen davranışlar Ceza Hukuku anlamında fiil değildir253_{. Buna karşın, cebir ve tehdit altında,} zorunluluk hâlinde, ani karar sonucu, şuur bozukluğu veya şuur bulanıklığı hâllerinde gerçekleştirilen davranışlar254

ile küçüklerin ve akıl hastalarının gerçekleştirdikleri davranışlar255

Ceza Hukuku anlamında fiil niteliğine sahiptir.

Ceza Hukuku anlamında fiil, icrai ya da ihmali bir hareketle gerçekleştirilmektedir. İcrai ya da ihmali oluş, fiilin dış dünyada gerçekleşme biçimini ifade etmektedir. İcrai suçlar, kanunun yasakladığı bir hareketin aktif olarak gerçekleştirilmesi suretiyle işlenen suçlardır256. İcrai suçlarda suça dönük bir davranış söz konusudur. Örneğin bir insanı silah vasıtasıyla öldürmek (TCK m. 81) icrai bir suçtur. İhmali suçlar ise, yapılması gereken bir hareketin yapılmaması suretiyle işlenen suçlardır257

. Başka bir deyişle, ihmali suçlarda, icrai harekette bulunmayı emreden bir norma uyulmamaktadır258. Örneğin görevi kötüye kullanma suçunun,

248 _{Bu durum Ceza Hukukunda hareketsiz suç olmaz ilkesi ile ifade edilmektedir. Hafızoğulları ve Özen, 2015:}

168; Akbulut, 2015: 190; Artuk vd., 2015a: 214; Hakeri, 2015: 155; Koca ve Üzülmez, 2015a: 111.

249

Artuk vd., 2015a: 215; Demirbaş, 2014: 213; Koca ve Üzülmez, 2015a: 80.

250 _{Artuk-Gökcen-Yenidünya'ya göre fiil: "Belirli bir amaca yönelen, kişinin isteğine ve iradesine bağlı, dış}

dünyada etki doğuran icrai yahut ihmali bir insan davranışı" dır. Artuk vd., 2015a: 216; Özbek-Kanbur-Doğan- Bacaksız-Tepe'ye göre hareket: "İnsan tarafından iradi olarak gerçekleştirilen icrai ya da ihmali davranışın dış dünyaya yansıması" dır. Özbek vd., 2015b: 225; Koca-Üzülmez'e göre hareket: "Yönlendirici irade tarafından hâkim olunan veya hakim olunabilir, belli bir gayeyi gerçekleştirmeye yönelik ve dış dünyada gerçekleşen insan davranışı" dır. Koca ve Üzülmez, 2015a: 92; Özgenç'e göre fiil: "Kişinin iradesiyle hakim olduğu, belli bir neticeyi gerçekleştirmeye matuf ve haricî dünyada cereyan eden bir davranış" tır. Özgenç, 2015: 163; İçel'e göre hareket: "Bireyin iradesinin ürünü olan ve suçun diğer unsurları ile bağlantı içinde sonuç alt unsurunu gerçekleştiren ya da teşebbüs durumunda olduğu gibi, sonuç alt unsurunu gerçekleştirmeye elverişli nitelik gösteren insan davranışı" dır. İçel, 2016: 265; Demirbaş'a göre hareket: "Kişinin iradesinden kaynaklanan ve suçun diğer unsurlarıyla bağlantı içerisinde amaca, yani neticeye yönelen hareket" tir. Demirbaş, 2014: 216-217; Zafer'e göre hareket: "Ceza normu ile ortaya koyulan tanımda gösterilen veya tanımda gösterilmemekle beraber tanımda yer verilen zarar veya tehlike şeklindeki neticeyi meydana getirmeye uygun olan iradi, insan bedeninden yapmak şeklinde ortaya çıkan bir davranış şekli" dir. Zafer, 2015: 184. Söz konusu tanımlarda da görüldüğü üzere, doktrinde fiil kavramı yerine, hareket ya da davranış kavramları da kullanılmaktadır.

251

Demirbaş, 2014: 216-217; Koca ve Üzülmez, 2015a: 93; Hakeri, 2015: 156.

252 _{Artuk vd., 2015a: 218; Özgenç, 2015: 164.} 253 _{Koca ve Üzülmez, 2015a: 94; Özgenç, 2015: 165.} 254

Artuk vd., 2015a: 219; Koca ve Üzülmez, 2015a: 94; Özgenç, 2015: 164.

255

Koca ve Üzülmez, 2015a: 95; Artuk vd., 2015a: 217.

256 _{Akbulut, 2015: 211; Artuk vd., 2015a: 238; Demirbaş, 2014: 224; Hafızoğulları ve Özen, 2015: 170; İçel,}

2016: 268; Soyaslan, 2014a: 256.

257

Artuk vd., 2015a: 238; Demirbaş, 2014: 224; Hafızoğulları ve Özen, 2015: 172; İçel, 2016: 269; Soyaslan, 2014a: 256.

görevin gereklerini yapmakta ihmal veya gecikme gösterilerek işlenmesi (TCK m. 257/2) ihmali bir suçtur.

Ceza Hukuku doktrininde suçlar, kanuni tariflerinde yer alan fiillerin düzenleniş şekline göre, tek veya çok hareketli suçlar, serbest hareketli suçlar, bağlı hareketli suçlar, seçimlik hareketli suçlar, ani suçlar ve mütemadi suçlar şeklinde sınıflandırılmıştır.

Tek hareketli suçlar, kanuni tanımında tek bir harekete yer verilen suçlardır259 . Örneğin kasten öldürme (TCK m. 81), hırsızlık (TCK m.141), yalan yere yemin (TCK m. 275), vergi mahremiyetinin ihlali (VUK m. 362) suçları tek hareketli suçlardır. Fakat fiilin tekliği ya da çokluğu fiilin gerçekleştirilme tarzıyla değil, fiilin hukuki açıdan ele alınmasıyla belirlenmektedir260. Örneğin kasten öldürme suçunda, fail mağduru öldürmek amacıyla birden fazla kez silahla ateş etmiş olabilir. Bu örnekte, doğal anlamda birden fazla fiil olmasına rağmen, hukuki anlamda tek bir fiil söz konusudur.

Çok hareketli suçlar ise, kanuni tanımında birden fazla harekete yer verilen suçlardır261

. Bu tip suçlarda suçun oluşabilmesi için, kanuni tanımda yer alan hareketlerin tamamının gerçekleştirilmesi gerekmektedir262

. Örneğin yağma suçunda (TCK m. 148), cebir veya tehdit niteliğindeki hareketlerle bir başkasının malı alınmakta; dolandırıcılık suçunda (TCK m. 157) hileli hareketlerle bir başkasından yarar sağlanmaktadır.

Serbest hareketli suçlar, kanuni tanımında bu suçu oluşturan hareketin tarzı konusunda özel bir bilgiye yer verilmeyen suçlardır263

. Serbest hareketli suçlarda, hareketin niteliği gösterilmemektedir264

. Bu tip suçlar, neticeyi meydana getirmeye elverişli her türlü hareketle ve her türlü vasıtayla işlenebilmektedir265

. Örneğin kasten öldürme suçu (TCK m. 81), ölüm neticesini meydana getirmeye elverişli her türlü hareketle ve her türlü vasıtayla işlenebilmektedir266

. Hırsızlık (TCK m. 141), kişiyi hürriyetinden yoksun kılma (TCK m. 109/1), görevi kötüye kullanma (TCK m. 257/1), vergi mahremiyetinin ihlali267 (VUK m. 362) suçları da serbest hareketli suçlara örnektir.

259

Akbulut, 2015: 206; Artuk vd., 2015a: 234; Demirbaş, 2014: 221; Hakeri, 2015: 163; Koca ve Üzülmez, 2015a: 112; Özbek vd., 2015b: 231; Özgenç, 2015: 167; Zafer, 2015: 191.

260 _{Akbulut, 2015: 206; Artuk vd., 2015a: 234; Koca ve Üzülmez, 2015a: 112; Özgenç, 2015: 167.}

261 _{Akbulut, 2015: 206; Hakeri, 2015: 163; Koca ve Üzülmez, 2015a: 112; Demirbaş, 2014: 222; Özgenç, 2015:}

168; Zafer, 2015: 191.

262

Akbulut, 2015: 206; Artuk vd., 2015a: 235; Demirbaş, 2014: 222; Hakeri, 2015: 163; İçel, 2016: 271; Koca ve Üzülmez, 2015a: 112; Özbek vd., 2015b: 231.

263 _{Akbulut, 2015: 207; Artuk vd., 2015a: 247; Demirbaş, 2014: 221; Hakeri, 2015: 163; Koca ve Üzülmez,}

2015a: 113; Özgenç, 2015: 168; Soyaslan, 2014a: 263.

264

Akbulut, 2015: 207; Demirbaş, 2014: 221; Hakeri, 2015: 163; İçel, 2016: 273.

265 _{Hafızoğulları ve Özen, 2015: 187; Zafer, 2015: 190.} 266 _{Toroslu ve Toroslu, 2016: 137.}

267

Zira bu suçun içeriğini düzenleyen normda (VUK m. 5), "ifşa etmek" ya da "kendilerinin veya üçüncü şahısların nef'ine kullanmak" hareketlerinin tarzı konusunda özel bir bilgiye yer verilmemiştir. Bu suçu oluşturan hareketler yalnızca konu bakımından sınırlandırılmıştır.

Bağlı hareketli suçlar ise kanuni tanımında bu suçu oluşturan hareketin tarzı konusunda özel bir bilgiye yer verilen suçlardır268_{. Bu suçların kanuni tanımında hangi türden} hareketlerle işlenebileceklerine ilişkin bilgiler yer almaktadır269. Bağlı hareketli suçların bu hareketler dışında herhangi bir hareketle işlenebilmesi ise mümkün değildir270

. Örneğin yağma suçunda (TCK m. 148), kişinin hangi bahisle tehdide ya da cebre maruz kalarak bir malı teslime ya da bir malın alınmasına karşı koymamaya zorlanacağı kanunda açıkça belirtilmektedir. İhaleye fesat karıştırma (TCK m. 235) ve irtikâp (TCK m. 250) suçları da bağlı hareketli suçlara örnektir.

Seçimlik hareketli suçlar, kanuni tanımında suçun gerçekleştirilmesi konusunda birden fazla seçimlik harekete yer verilen suçlardır271. Birbirinden bağımsız nitelikteki bu hareketlerden birinin ya da birkaçının gerçekleştirilmesiyle birlikte suç oluşmaktadır272. Seçimlik hareketlerden birkaçının gerçekleştirilmesi durumunda da, suç bir defa işlenmiş sayılmaktadır273

. Suçun konusu aynı olmak şartıyla, seçimlik hareketlerden herhangi birinin birden fazla gerçekleştirilmesi durumunda da suç bir defa işlenmiş sayılmaktadır274

. Örneğin VUK m. 359'da düzenlenen kaçakçılık suçları, seçimlik hareketli suçlardır275_{. Bu bağlamda,} VUK m. 359/1-a-1'de yer alan: "Vergi kanunlarına göre tutulan veya düzenlenen ve saklama ve ibraz mecburiyeti bulunan; defter ve kayıtlarda hesap ve muhasebe hileleri yapmak, gerçek olmayan veya kayda konu işlemlerle ilgisi bulunmayan kişiler adına hesap açmak veya defterlere kaydı gereken hesap ve işlemleri vergi matrahının azalması sonucunu doğuracak şekilde tamamen veya kısmen başka defter, belge veya diğer kayıt ortamlarına kaydetmek" hareketleri, kaçakçılık suçunu oluşturacak seçimlik hareketler arasındadır. İnsanlığa karşı suçlar (TCK m. 77), hakaret (TCK m. 85), mala zarar verme (TCK m. 151), resmi belgede sahtecilik (TCK m. 204) suçları da seçimlik hareketli suçlara örnektir.

Ani suçlar, kanuni tanımında yer alan hareketin gerçekleştirilmesiyle birlikte tamamlanan ve biten suçlardır276. Kasten öldürme (TCK m. 81), kasten yaralama (TCK m. 86), zimmet (TCK m. 247) suçları ani suçlara örnektir. VUK m. 359/1-a-2'de yer alan, vergi

268 _{Akbulut, 2015: 207; Demirbaş, 2014: 221; Hakeri, 2015: 163; Zafer, 2015: 190.}

269 _{Akbulut, 2015: 207; Demirbaş, 2014: 221; Koca ve Üzülmez, 2015a: 113; Özgenç, 2015: 169; Soyaslan,}

2014a: 262; Toroslu ve Toroslu, 2016: 136; Zafer, 2015: 190.

270

Hafızoğulları ve Özen, 2015: 187; Hakeri, 2015: 163.

271 _{Akbulut, 2015: 207; Artuk vd., 2015a: 236; Demirbaş, 2014: 222; Koca ve Üzülmez, 2015a: 113; Özgenç,}

2015: 169; Zafer, 2015: 190.

272

Demirbaş, 2014: 222; Hafızoğulları ve Özen, 2015: 188; Hakeri, 2015: 163; İçel, 2016: 272; Özbek vd., 2015b: 231; Akbulut, 2015: 207; Koca ve Üzülmez, 2015a: 114; Özgenç, 2015: 170.

273 _{Artuk vd., 2015a: 237; Demirbaş, 2014: 222; Koca ve Üzülmez, 2015a: 114; Özgenç, 2015: 170.} 274 _{Akbulut, 2015: 208; Demirbaş, 2014: 222; Hakeri, 2015: 164; Özgenç, 2015: 171.}

275

Erman, 1988: 51; Karakoç, 2016: 278; Mutluer ve Dayanç, 2014: 181; Oktar, 2016: 368; Özcan, 2015: 134; Şenyüz, 2016: 381-382; Taşdelen, 2010b: 11-12; Uğur ve Elibol, 2016: 320; Yiğit, 2004: 121.

kanunlarına göre tutulan veya düzenlenen ve saklanma ve ibraz mecburiyeti bulunan defter, kayıt ve belgelerin tahrif edilmesi suçu da ani olarak işlenebilecek bir suçtur.

Mütemadi suçlar, kanuni tanımında yer alan hareketin gerçekleştirilmesi süreklilik arz eden suçlardır277. Bu tip suçlarda hareketin gerçekleştirilmesi birden tamamlanmamaktadır. Mütemadi suçlarda failin davranışının sürekliliği, zararlı ya da tehlikeli durumu kesintisiz olarak devam ettirmektedir278. Kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçu (TCK m. 109), mütemadi suçun tipik örneğini oluşturmaktadır. Zira kişinin hürriyetinden yoksun kılınması az ya da çok bir süreklilik arz etmektedir. Bu suçun tamamlanma ve bitme zamanları birbirinden farklıdır. Bu suç, kişinin iradesine uygun şekilde hareket etmesinin kısıtlanmasıyla tamamlanmakta, kişinin hareket serbestisini yeniden kazanmasıyla bitmektedir279. Suç işlemek için örgüt kurma (TCK m. 220) ve karşılıksız yararlanma (TCK m. 163) suçları da mütemadi suçlara örnektir. VUK m. 359/1-a-2'de yer alan, vergi kanunlarına göre tutulan veya düzenlenen ve saklanma ve ibraz mecburiyeti bulunan defter, kayıt ve belgelerin gizlenmesi suçu da mütemadi bir suçtur. Zira bu suç açısından gizleme hareketi süreklilik arz etmektedir. Ani suçlar da bazı durumlarda mütemadi olarak işlenebilmektedir. Doktrinde bu duruma örnek olarak, petrol boru hattına yapılan bağlantı ile süreklilik arz edecek şekilde petrol çekilerek hırsızlık yapılması gösterilmiştir280

.