Ceza Hukuku Açısından Zamanaşımı

Ceza Hukuku açısından zamanaşımı, TCK m. 72/2'de: "Dava ve ceza zamanaşımı re'sen uygulanır ve bundan şüpheli, sanık ve hükümlü vazgeçemezler." şeklinde düzenlenmiştir. Bu bağlamda, Ceza Hukuku açısından zamanaşımı, kamu düzenine ilişkin, re'sen dikkate alınan ve vazgeçilmesi mümkün olmayan bir kaideyi ifade etmektedir. Buna ek olarak, zamanaşımı, ceza yargılamasında davayı ve cezayı düşüren bir sebep niteliğindedir819

. TCK'da zamanaşımı süreleri, "Dava ve Cezanın Düşürülmesi" başlığı altında ve üç ayrı konu üzerinden düzenlenmiştir. Bunlar dava zamanaşımı, ceza zamanaşımı ve müsadere zamanaşımıdır.

3.4.2.1 Dava Zamanaşımı

Dava zamanaşımı, kamu davasını düşüren bir sebep olarak820

, TCK m. 66'da düzenlenmiştir. TCK m. 66/1: "Kanunda başka türlü yazılmış olan hâller dışında kamu davası; a) Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasını gerektiren suçlarda otuz yıl, b) Müebbet hapis cezasını gerektiren suçlarda yirmibeş yıl, c) Yirmi yıldan aşağı olmamak üzere hapis cezasını gerektiren suçlarda yirmi yıl, d) Beş yıldan fazla ve yirmi yıldan az hapis cezasını gerektiren suçlarda onbeş yıl, e) Beş yıldan fazla olmamak üzere hapis veya adli para cezasını gerektiren suçlarda sekiz yıl, geçmesiyle düşer." şeklindedir. TCK m. 66/4 uyarınca, hangi suçun hangi dava zamanaşımı süresine tabi olduğunu belirlemek amacıyla, suçun kanunda yer alan cezasının üst sınırı dikkate alınmaktadır.

Dava zamanaşımı süresinin durması veya kesilmesi meselesi, TCK m. 67'de düzenlenmiştir. TCK m. 67/1: "Soruşturma ve kovuşturma yapılmasının, izin veya karar alınması veya diğer bir mercide çözülmesi gereken bir meselenin sonucuna bağlı bulunduğu hâllerde; izin veya kararın alınmasına veya meselenin çözümüne veya kanun gereğince hakkında kaçak olduğu hususunda karar verilmiş olan suç faili hakkında bu karar kaldırılıncaya kadar dava zamanaşımı durur." şeklindedir. Bu bağlamda, örneğin vergi dairesinde çalışan bir memurun, vergi mahremiyetini ihlal suçunu işlemesi durumunda, ceza soruşturmasının yürütülebilmesi için, 4483 sayılı Kanun'da belirtilen yetkili mercilerden izin

819 _{Göğer, 1976: 159.}

820 _{"Suçun işlendiği tarihten itibaren belli bir zamanın geçmesi durumunda, sanık hakkında kovuşturma}

işlemlerine devam edilmesine engel olan zamanaşımına, yeni TCK'da da benimsenen (m. 66) kavram olarak, 'dava zamanaşımı' denmektedir. (...) Dava zamanaşımı, işlenen suçun cezalandırılabilirliğini ortadan kaldıran bir sebep niteliği taşımaktadır. İşlenen fiil, dava zamanaşımının dolmasına rağmen, hukuken tasvip edilmeyen bir fiil ve dolayısıyla, suç olma özelliğini muhafaza eder. Ancak, izlenen suç siyaseti gereğince, bir suçun işlendiği tarihten itibaren belli bir zamanın geçmesi durumunda bu suç açısından cezalandırılabilirlik niteliği artık ortadan kalkmış kabul edildiği için, Devlet, suçu işleyen, suçu işlediğinden şüphelenilen kişi hakkında kovuşturma işlemlerinin yapılmasına devam edilmesinden sarfınazar etmektedir." Özgenç, 2015: 882.

alınması gerekmektedir. Böyle bir durumda, yetkili mercilerden izin alınıncaya kadar dava zamanaşımı süresi durmaktadır.

TCK m. 66/4 uyarınca, mükelleflerin özel işlerini yapma suçuna ilişkin dava zamanaşımı süresini belirlemek amacıyla, bu suçun kanunda yer alan cezasının üst sınırına bakmak gerekmektedir. Bu suçun cezası, VUK'un TCK'ya yaptığı atıf nedeniyle altı aydan iki yıla kadar hapis cezasıdır. Bu bağlamda, bu suça ilişkin dava zamanaşımı süresini belirlemek amacıyla dikkate alınacak ceza üst sınırı iki yıldır. TCK m. 66/1-e uyarınca, beş yıldan fazla olmamak üzere hapis cezasını gerektiren suçlarda dava zamanaşımı süresi sekiz yıldır. Bu bağlamda, mükelleflerin özel işlerini yapma suçuna ilişkin dava zamanaşımı süresi de sekiz yıldır. Bu suça ilişkin dava zamanaşımı süresinin kesilmesi durumunda ise, bu süre en fazla 12 yıl olarak yeniden işlemeye başlamaktadır (TCK m. 67/3-4).

3.4.2.2 Ceza Zamanaşımı

Ceza zamanaşımı, cezayı ortadan kaldırmayan; fakat cezanın infazına engel olan bir sebep olarak821, TCK m. 68'de düzenlenmiştir. TCK m. 68/1: "Bu maddede yazılı cezalar aşağıdaki sürelerin geçmesiyle infaz edilmez: a) Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezalarında kırk yıl, b) Müebbet hapis cezalarında otuz yıl, c) Yirmi yıl ve daha fazla süreli hapis cezalarında yirmidört yıl, d) Beş yıldan fazla hapis cezalarında yirmi yıl, e) Beş yıla kadar hapis ve adli para cezalarında on yıl." şeklindedir. Ceza zamanaşımı süresinin hangi günden itibaren işlemeye başlayacağı hususu ise TCK m. 68/5'te düzenlenmiştir. TCK m. 68/5: "Ceza zamanaşımı, hükmün kesinleştiği veya infazın herhangi bir suretle kesintiye uğradığı günden itibaren işlemeye başlar ve kalan ceza miktarı esas alınarak süre hesaplanır." şeklindedir.

TCK m. 68/1 uyarınca, mükelleflerin özel işlerini yapma suçuna ilişkin ceza zamanaşımı süresini belirlemek amacıyla, hükmedilen cezaya bakmak gerekmektedir. Bu suçun cezası, VUK'un TCK'ya yaptığı atıf nedeniyle altı aydan iki yıla kadar hapis cezasıdır. Bu bağlamda, hükmedilebilecek ceza üst sınırı iki yıldır. TCK m. 68/1-e uyarınca, beş yıla kadar hapis cezalarında ceza zamanaşımı süresi on yıldır. Bu bağlamda, mükelleflerin özel işlerini yapma suçuna ilişkin ceza zamanaşımı süresi de on yıldır.

821

"Mahkûmiyet kararının kesinleştiği tarihten itibaren belli bir zamanın geçmesi durumunda mahkûm olunan cezanın infazından sarfınazar edilmesine ise, biz infaz zamanaşımı demeyi tercih etmekle birlikte; yeni TCK'nın da 'ceza zamanaşımı' ibaresini kullanması karşısında (m. 68), biz de bu ifadeyi kullanmaktayız. Ceza zamanaşımında, kişi belli bir cezaya mahkûm olmuş, bu ceza kesinleşmiş olmasına rağmen; kesinleşme tarihinden itibaren belli bir sürenin geçmiş olması nedeniyle Devlet bu cezanın infazından sarfınazar etmektedir. Ceza zamanaşımının dolması durumunda, mahkûmiyet kararı varlığını muhafaza eder, ancak infaz edilmez (m. 68, f. 1)." Özgenç, 2015: 891-892.

3.4.2.3 Müsadere Zamanaşımı

Müsadere zamanaşımı, müsaderenin infazına engel olan bir sebep olarak, TCK m. 70'de düzenlenmiştir. TCK m. 70: "Müsadereye ilişkin hüküm, kesinleşmeden itibaren yirmi yıl geçtikten sonra infaz edilmez." şeklindedir.

Mükelleflerin özel işlerini yapma suçunda da eşya ya da kazanç müsaderesinin uygulanması mümkündür. Örneğin failin mükelleflerin özel işlerini yaparken kullandığı elektronik cihazlar eşya müsaderesine, özel işlerin yapılması karşılığında kendisine verilen para, altın vb. değerler ise kazanç müsaderesine konu olabilmektedir. Bu bağlamda, TCK m. 70 uyarınca, söz konusu müsadere hükümleri yirmi yıllık bir zamanaşımı süresine tabi olmaktadır. Bu süre hükmün kesinleştiği tarihten itibaren işlemeye başlamaktadır.