Hz Hasan’ın Muâviye ile Anlaşması - Hz Hasan’ın Siyasî Mücadelesinde Muhammed b.

A. Hz Hasan’ın Siyasî Mücadelesinde Muhammed b.

2. Hz Hasan’ın Muâviye ile Anlaşması

Hz. Ali, vefat etmeden önce Kays b. Sa’d komutasında kırk bin kişilik bir ordu hazırlamış ve onlardan ölümüne savaşmak üzere söz almıştı.112_{Ancak Hz. Hasan’ın bu orduya güveni yoktu.} Zira bu ordu, belli bir gaye ve ortak bir hedefi olmayan kuru bir kalabalıktan müteşekkildi. Kimisinin Haricilere, kimisinin de Muâviye’ye meyli olduğu gibi çoğu ya belli bir mesleği olmayan ve geçim derdinde olan kişiler ya da bölgesel veya kabilevî taraf- girlikle hareket ederek ona katılmış mutaassıp kişilerdi. Dolayısıy- la içlerinde ona samimiyetle tabi olanların sayısı oldukça azdı.113

Diğer yandan Hz. Hasan’ın da savaşma isteği yoktu.114_Müs- lümanları sonu gelmez kanlı bir maceraya sürüklemek istemiyor- du.115_{Kendi askerleri tarafından kendisine karşı yapılan saldırı ve} suikast girişimi de buna eklenince Muâviye ile anlaşmaya karar verdi.116_{İki taraf arasındaki karşılıklı mektuplaşma ve dolaylı} görüşmeler neticesinde Hz. Hasan, birtakım şartlarla Muâviye’ye hilâfeti teslim etmeyi kabul etti. Bu şartların ne olduğu konusun-

111_{Belâzürî, III, 282.}

112_{Taberî, s. 900; İbn Miskeveyh, I, 571.}

113_{Fadlallah, Muhammed Cevad, Sulhü’l-İmâm el-Hasan Esbâbuhu Netâicuhu, Beyrut 1987, s.} 84-85.

114_{Taberî, s. 900.}

115_{Muhib et-Taberî, Zehâiru’l-Ukbâ, s. 139.} 116_{Mes’ûdî, III, 9.}

Hz. Hasan, öncelikle Ubeydullah b. Abbâs’ın emrine verdiği on bin kişilik bir süvari gurubunu önden gönderdi. Kendisi de büyük bir orduyla Kûfe’den ayrılarak yola çıktı. Yolda Medâin bölgesinin Sâbât mevkiinde konakladı ve askerlerine bir konuşma yaptı. Konuşmasında kimsenin kanını haksız yere akıtma peşinde olmadığını, birlik ve beraberlikte hayır olduğunu ve onların hay- rını düşündüğünü ifade ederek emirlerine karşı gelmemelerini tavsiye etti. Bu konuşmasını onun Muâviye ile anlaşma yapmak arzusunda olduğu şeklinde yorumlayan askerler, çadırına saldırıp yağmaladılar. Hatta bu saldırıda üstündeki cübbe ile altındaki seccadesi bile çekilerek alınmış ve kötü bir şekilde hırpalanmış- tı.107_{Bu infiale ordu komutanlarından Kays b. Sa’d’ın öldürüldüğü} yönündeki şayianın da sebep olduğu söyleniyor.108

Bu hadisenin ardından yola devam eden Hz. Hasan, bu sefer yolda suikasta uğradı. Haricî görüşlü olduğu söylenen Cerrâh b. Sinan, yolda pusu kurmuştu. Hz. Hasan, onun önünden geçtiği sırada ona saldırmış ve “Baban gibi sen de kafir oldun!” diyerek ba- cağına hançeri saplamış; hançer, neredeyse kemiğe kadar ulaş- mıştı.109_{Ağır bir şekilde yaralanan Hz. Hasan, tedavi edilmek üze-} re Medâin şehrine taşındı. Bu şehrin başında Muhtâr b. Ebî Ubeyd es-Sekafî’nin amcası Sa’d b. Mes’ûd vardı. Hz. Ali tarafından bura- ya atanmıştı. Hz. Hasan, bu sefer başka bir ihanetle karşı karşıya kaldı. Muhtâr, amcasına yaralı durumdaki Hz. Hasan’ı Muâviye’ye teslim etme teklifinde bulunmuş, fakat o bu teklifi reddetmiş ve sert bir şekilde onu kınamıştı.110

107_{Belâzürî, III, 282. Bk. Dîneverî, s. 200; İbn A’sem, II, 7; İsfahânî, s. 71-72; İbn Ebi'l-Hadîd,} XVI, 211-212.

108_{Bk. İbnü’l-Esîr, s. 465; Nüveyrî, XX, 225-226; İbn Kesîr, V, 497; Diyarbekirî, II, 289.} 109_{Belâzürî, III, 282}

110_{Belâzürî, III, 283.}

Muhammed b. Hanefiyye’nin, “iki veya üç ay içinde”111_ger- çekleşen bu olaylar sırasında nasıl bir yol izlediği konusunda kay- naklarda herhangi bir kayda rastlamadık. Fakat, ailenin bir ferdi olarak onun, Hz. Ali’nin vefatından sonra başa geçeceği beklenen Hz. Hasan’a biat ettiğini tahmin etmek zor değildir. Hz. Hasan’a yönelik söz konusu saldırılar sırasında da Muhammed b. Hanefiy- ye, Hz. Hüseyin ile birlikte onun yanında olmalıdırlar.

2. Hz. Hasan’ın Muâviye ile Anlaşması

111_{Belâzürî, III, 282.}

112_{Taberî, s. 900; İbn Miskeveyh, I, 571.}

113_{Fadlallah, Muhammed Cevad, Sulhü’l-İmâm el-Hasan Esbâbuhu Netâicuhu, Beyrut 1987, s.} 84-85.

114_{Taberî, s. 900.}

115_{Muhib et-Taberî, Zehâiru’l-Ukbâ, s. 139.} 116_{Mes’ûdî, III, 9.}

da kaynaklarda muhtelif rivayetler bulunmaktadır.117_{Bu rivayet-} ler dikkate alındığında söz konusu şartları şu şekilde sıralamak mümkündür:118

1. Kûfe beytülmali Hz. Hasan’a verilecek.

2. Hz. Hasan’a beş milyon dirhem para verilecek. 3. Dârabcerd bölgesinin haracı da Hasan’a verilecek. 4. Hz. Ali, minberlerde lanetlenmeyecek.

5. Muâviye, kendisinden sonra veliahd tayin etmeyecek; ya Hz. Hasan halife olacak veya iş Şûrâ’ya havale edilecek. 6. Hz. Hüseyin’e de iki milyon dirhem para verilecek. 7. Hz. Hasan’a ailesine ve taraftarlarına emân verilecek. 8. Allah’ın kitabı, Rasulullah’ın sünneti ve önceki halifelerin

yolundan gidilecek.

Hz. Hasan, dolaylı görüşmelerin ardından varılan anlaşmayı kabul ettikten sonra Kûfe’de Muâviye ile bir araya geldi ve ona biat etti.119_{Böylece Hz. Hasan’ın altı aylık hilâfet dönemi sona} ermiş oldu (41/661).120

Hz. Hasan, Muâviye ile bir anlaşmaya vardığını ve hilâfeti ona teslim edeceğini çevresine duyurduğunda sert tepkilerle kar-

117_{Bk. Belâzürî, III, 286-287; Dîneverî, s. 202; İbn A’sem, II, 9-11; Tabersî, Ebû Ali el-Fadl b.} Hasan (548/1153), İ’lâmü’l-Verâ bi A’lâmi’l-Hüdâ, thk. A. Ekber el-Ğifarî, Beyrut 1979, s. 205; İbn Kesîr, V, 497.

118_{Kapar, M. Ali, Halifeliğin Emevilere Geçişi ve Verasete Dönüşmesi, İstanbul 1998, s. 39-40.} Ayrıca bk. Demircan, İktidar Mücadelesi, s. 75-85.

119_{Belâzürî, III, 287.} 120_{Belâzürî, III, 295.}

şılaşmıştı. Fakat o, bütün eleştirilere karşı koymuş ve verdiği ka- rardan dönmemiştir. Hz. Hüseyin’in “Allah aşkına! Muâviye’nin

davasını tasdik edip babanın davasını mı yalanlıyorsun?” sözlerine

karşılık, “Ben işin mahiyetini sizden daha iyi biliyorum.” şeklinde ce- vap vermiş ve onu susturmuştur.121_{Yine “Müminlerin yüzkarası!”} şeklindeki ağır sataşmalara, “Yüzkarası olmak, ateşten hayırlıdır!” karşılığını vermiştir.122

Bu süreçte Muhammed b. Hanefiyye, Hz. Hüseyin’le birlikte hareket etmiş ve bu anlaşmadan duyduğu memnuniyetsizliğini ortaya koymuştur.123 Fakat Hz. Hasan’ın verdiği karardan geri adım atmaması üzerine Kûfe’de onunla birlikte Muâviye’ye biat ettiği gibi daha sonraki dönemlerde kendisini içinde bulduğu fitne hareketlerine karşı Hz. Hasan’ın burada ortaya koyduğu tavrı benimseyecektir. Aslında Hz. Hasan, daha Hz. Osman isyan- cılar tarafından kuşatıldığı sırada Hz. Ali’ye Medine’yi terk edip Mekke’ye sığınmasını, kenara çekilerek halkı kendi haline bırak- masını tavsiye etmiş ve bu düşüncesini Cemel Savaşı öncesinde de dile getirmiş ve ondan Müslümanları bir çatışma ortamına sok- mamasını istemişti.124 Bu sefer kendisi, hilâfete geçince Müslü- manların içine sürüklendiği büyük bir savaşa ramak kala bu dü- şüncesini hayata geçirmiş ve hilâfeti Muâviye’ye teslim etmişti. Bütün bunlar yaşanırken Muhammed b. Hanefiyye, yaşananları muhakkak ibret nazarıyla seyretmiştir. Zira daha sonraki süreçte o da tıpkı Hz. Hasan gibi “tek bir Müslümanın kanını dökmekten- se saltanatı kaybetmeyi”125 tercih edecektir.

121_{Taberî, s. 900.} 122_{İbn Kesîr, V, 529.} 123_{İbn Abdirabbih, I, 475.} 124_{Belâzürî, III, 17.} 125_{İbn Asâkir, LIV, 347.}