ROLÜNÜN BELİRLENMESİ
4. Araştırmanın Modeli ve Hipotezler
6.3. Hipotezlerin Testine İlişkin Bulgular
Çalışmanın birinci hipotezinin ve alt hipotezlerinin testi için benlik karmaşıklığı bağımsız, iş stresi, iş-aile çatışması ve aile-iş çatışması bağımlı değişkenler olmak üzere basit regresyon analizi yapılmıştır. Analiz sonuçları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
Tablo 3: Benlik karmaşıklığının, iş stresi, iş-aile çatışması ve aile-iş çatışması üzerindeki etkileri
İş Stresi İş-Aile Çatışması Aile-İş Çatışması
Düzeltilmiş R2 0,089 0,064 0,035
Düz. Beta -0,314** -0,272** -0,213*
F 9,935 7,266 4,344
t -3,152 -2,696 -2,084
Bağımsız değişken: Benlik karmaşıklığı, *p<0,05, **p<0,01
Tablo 3 incelendiğinde benlik karmaşıklığının her üç bağımlı değişken üzerinde de anlamlı etkiye sahip olduğu görülmektedir. Benlik karmaşıklığı bireylerin iş stresini, iş-aile çatışmasını ve aile-iş çatışmasını azaltıcı etki oluşturmaktadır. Böylece birinci hipotez alt hipotezleri ile birlikte kabul edilmiştir.
İkinci hipotezi test etmek üzere Baron ve Kenny’nin (1986) aracılık modeli esas alınmıştır. Bu model kapsamında değişkenler arasındaki ilişkileri gösteren korelasyon matrisi aşağıda verilmiştir.
Tablo 4: Değişkenlerarası Korelasyon Tablosu
Araştırma Değişkenleri 1 2 3 4 1. Benlik Karmaşıklığı 1,00 2. İş-Aile Çatışması -0,272** 1,00 3. Aile-İş Çatışması -0,213* 0,376** 1,00 4. İş Stresi -0,314** 0,348** 0,267** 1,00 *p<0,05, **p<0,01
Araştırma değişkenleri arasında, p<0,05 ve p<0,01 düzeylerinde anlamlı ilişkiler bulunmaktadır. Benlik karmaşıklığı ile iş-aile, aile-iş çatışması ve iş stresi arasında negatif yönlü ilişkiler bulunmaktadır. Artan benlik karmaşıklığı çatışmaları azaltmakta ve stresi düşürmektedir. Stres ile çatışmalar arasında pozitif yönlü ilişki bulunmaktadır. İş-aile ve aile- iş çatışması arasında da pozitif yönlü ilişki bulunmaktadır. Bu tablo ile Baron ve Kenny’nin (1986) aracılık etkisi için ön koşul kabul ettiği koşullar sağlanmıştır.
Çalışmadaki 2a hipotezi “Benlik karmaşıklığı, iş stresinin aile-iş çatışması üzerindeki etkisinde anlamlı bir aracılık rolüne sahiptir.” şeklindedir. Bu hipotezi test etmek için hiyerarşik regresyon analizi yapılmıştır. Sonuçlar aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
Tablo 5: Benlik karmaşıklığının iş stresinin aile-iş çatışması üzerindeki etkisinde aracılık etkisine ilişkin regresyon analizi
Analizler Regresyon Adımları
Step 1 Step 2 Step 3
İş Stresi→Aile-İş Çatışması 0,267**
İş Stresi→Benlik Karmaşıklığı -,0314**
İş Stresi
Benlik Karmaşıklığı →Aile-İş Çatışması
0,267** -0,142 Adjusted R2 0,061 0,089 0,061 Delta Adjusted R2 0 F 7,009 7,009 n:93, *p<0,05, **p<0,01
Tablo 5 incelendiğinde benlik karmaşıklığının anlamlı bir aracılık etkisine sahip olmadığı görülmektedir. Üçüncü adımdaki regresyon analizinde benlik karmaşıklığının iş stresi ile birlikte aile-iş çatışması üzerindeki etkisine bakıldığında anlamlı bir etkiye sahip olmadığı görülmektedir. Bu durumda benlik karmaşıklığı iş stresinin aile-iş çatışması üzerindeki etkisinde anlamlı bir aracılık etkisine sahip değildir. Hipotez 2a reddedilmiştir.
Çalışmanın 2b hipotezi “Benlik karmaşıklığı, iş stresinin iş-aile çatışması üzerindeki etkisinde anlamlı bir aracılık rolüne sahiptir.” şeklinde kurgulanmıştı. Bu hipotezi de test etmek üzere hiyerarşik regresyon analizi yapılmıştır.
Tablo 6: Benlik karmaşıklığının iş stresinin iş-aile çatışması üzerindeki etkisinde aracılık etkisine ilişkin regresyon analizi
Analizler Regresyon Adımları
Step 1 Step 2 Step 3
İş Stresi→İş-Aile Çatışması 0,348**
İş Stresi→Benlik Karmaşıklığı -0,314**
İş Stresi
Benlik Karmaşıklığı →İş-Aile Çatışması
0,348** -0,180 Adjusted R2 0,112 0,089 0,112 Delta Adjusted R2 F 12,553 12,553 n:93, *p<0,05, **p<0,01
Tablo 6 incelendiğinde benlik karmaşıklığının anlamlı bir aracılık etkisine sahip olmadığı görülmektedir. Hem 2a hem de 2b reddedildiği için araştırmanın ikinci hipotezi reddedilmiştir.
7. Sonuç
Çalışma kapsamında önemli bulgular elde edilmiştir. Çalışmadaki ilk bulgu benlik karmaşıklığının iş stresi, iş-aile ve aile-iş çatışmaları üzerindeki negatif etkisidir. Benlik karmaşıklığı iş stresini azaltmaktadır. Benlik karmaşıklığı yüksek olan kişilerin, benlik karmaşıklığı düşük kişilere kıyasla daha fazla sayıda öz yönleri vardır ve bu yönler arasında daha büyük farklılıklar vardır. Yani kişi ne kadar fazla sayıda nitelikleri benzersiz öz yöne sahipse o kadar fazla benlik karmaşıklığı algılamasına sahip olacaktır. Dolayısıyla bireylerin sahip oldukları öz yönler arttıkça iş stresleri azalmaktadır. Bu bakımdan iş stresi ile mücadelede benlik karmaşıklığı gelecekte başka çalışmalara konu olabilecek niteliktedir. Benzer şekilde benlik karmaşıklığı iş-aile ve aile-iş çatışmalarının önlenmesinde de kullanılabilecek bir değişkendir. Bireyin sahip olduğu öz yön sayısı yani farklı roller için belirlediği duygularının çeşitliliği çatışmaların önlenmesinde etkili bir mekanizma olabilir. Çalışmada benlik karmaşıklığının iş-aile ve aile-iş çatışmaları üzerinde anlamlı etkisi olduğu tespit edilmiştir. Benlik karmaşıklığının iş-aile çatışması üzerinde daha yüksek etkiye sahip olduğu da belirlenmiştir. Araştırmadan elde edilen ikinci sonuç benlik karmaşıklığının aracı etkisine ilişkindir. Benlik karmaşıklığı iş stresinin iş-aile ve aile iş çatışmaları üzerindeki etkisinde anlamlı bir aracılık etkisine sahip değildir. Bunun nedeni iş stresinin çatışmaları etkileyen daha güçlü bir değişken olması olabilir. Benlik karmaşıklığı stresle mücadelede etkilidir ancak stresle beraber girdiği analizlerden etkisiz olarak çıkmıştır. Benlik karmaşıklığı
ve örgütsel davranış literatürü açısından bu sonuçlar dikkatle incelenmelidir. Örgütsel yaşamdaki bazı olumsuz tutum ve davranışlarla mücadele etmede benlik karmaşıklığı bir çözüm olabilir. Saldırgan davranışlar, mağduriyet, politik davranışlar, tükenmişlik, verimsizlik, sinizm gibi bazı değişkenlerle ilişkileri incelenebilir. Literatür kısmında da belirtildiği üzere, benlik karmaşıklığı, iş-aile çatışması ve iş stresi arasındaki ilişkileri inceleyen bir çalışma yer almamaktadır. Dolayısıyla benlik karmaşıklığı kavramı ilk kez böyle bir modelde bu çalışmada test edilmiştir. Benlik karmaşıklığı ile ilgili yapılan çalışmalarda genellikle stres, depresyon, iyi oluş, başa çıkma gibi konular araştırılmıştır. Linville (1987: 663), Dixon ve Baumeister (1991: 363), Campbell vd. (1991: 473) benlik karmaşıklığının stres, negatif geri bildirim ve duygusal değişkenlik ile başa çıkmada önemli bir tampon rolünün olduğunu bulmuşlardır. Bu çalışmanın sonuçları da bu çalışmaları destekler niteliktedir.
Kaynakça
Aydın, Ş. (2004), “Örgütsel Stres Yönetimi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(3), ss. 49-74.
Bazana, S. ve Dodd, N. (2013), “Conscientiousness, Work Family Conflict and Stress amongst Police Officers in Alice, South Africa”, J. Psychology, 4(1), pp. 1-8.
Baron, R.M. ve Kenny, D. A. (1986), “The Moderator Mediator Variable Distinction In Social Psychological Research: Conceptual, Strategic and Statistical Considerations”, Journal of Personality and Social Psychology, 51, pp. 1173-1182.
Campbell, J. D., Chew, B. ve Scratchley, L. S. (1991), “Cognitive and Emotional Reactions to Daily Events: The Effects of Self-Esteem and Self-Complexity”, Journal of Personality, 59, pp. 473-505.
Cohen, L. H., Pane, N. ve Smith, H. S. (1997), “Complexity of the interpersonal self and affective reactions to interpersonal stressors in life and in the laboratory”, Cognitive Therapy and Research, 21, pp. 387-407.
Çelik, M. ve Turunç, Ö.(2010) , “Aile-İş Çatışması, İş Stresi ve Örgütsel Sadakatin İş Performansına Etkisi: Savunma Sektöründe Ampirik Bir Çalışma”, KHO Savunma Bilimleri Dergisi, 8(2), ss. 217-245.
Dixon, T. M. ve Baumeister, R. F. (1991), “Escaping The Self: The Moderating Effect of Self- Complexity”, Personality and Social Psychology Bulletin, 17, pp. 363-368.
Efeoğlu, İ. E. ve Sanal, M. (2014), “The Effects of Work-Family Conflict on Job Stress, Job Satisfaction, and Organizational Commitment: A Study in Turkish Pharmaceutical Industry”, Handbook of Research on Global Business Opportunities, pp. 213-223.
Emmons, R. A., ve King, L. A. (1989), “Personal Striving Differentiation and Affective Reactivity”, Journal of Personality and Social Psychology, 56, pp. 478-484.
Eren, E. (2014), Örgütlerde Davranış ve Yönetim Psikolojisi, Beta Basım Yayım, İstanbul. Eroğlu, F. (1998), Davranış Bilimleri, Beta Basım Yayım, İstanbul.
Frone, M. R. ve Cooper, M. L. (1992), “Prevalence of Work-Family Conflict: Are Work and Family Boundraies Asymmetrically Permeable?”, Journal of Organizational Behavior, 13, pp. 723-729.
Gara, M. A., Woolfolk, R. L., Cohen, B. D. ve Goldston R. B. (1993), “Perception Of Self and Other in Major Depression”, Journal of Abnormal Psychology, 102, pp. 93-100.
Grandey, A., Cordeiro, B. ve Crouter, A. (2005), “A Longitudinal and Multi‐Source Test of The Work-Family Conflict and Job Satisfaction Relationship”, Journal of Occupational and Organizational Psychology, 78(3), pp. 305-323.
Greenhaus, J. H. ve Beutell, N. J. (1985), “Sources of Conflict Between Work and Family Roles”, Academy of Management Review, 10(1), pp. 76-88.
Hart, P. M. ve Cooper, C. L. (2001), “Occupational stress: Toward a more integrated framework”, Handbook of industrial, work and organizational psychology, 2, 2001, pp. 93- 114.
Hutcheson G., & Sofroniou N. (1999), The Multivariate Social Scientist: Introductory Statistics Using Generalized Linear Models. London: Sage Publication.
Judge, T. A. ve Colquitt, J.A. (2004), “Organizational Justice and Stress: The Mediating Role Of Work-Family Conflict”, J. Applied Psychol., 89, pp. 395-404.
Kalthoff, R. A., ve Neimeyer, R. A. (1993), “Self-complexity and psychological distress: A test of the buffering model”, International Journal of Personal Construct Psychology, 6, pp. 327- 349.
Koch, E.J ve Shepperd J.A. (1991), “Is Self-Complexity Linked to Better Coping? A Review of the Literature”, Journal of Personality, 72(4), pp. 727-760.
Linville, P. W. (1985), “Self-complexity and Affective Extremity: Don’t Put All Your Eggs in One Cognitive Basket”, Social Cognition, 3(1), pp. 94-120.
Linville, P. W. (1987), “Self-complexity as a Cognitive Buffer Against Stress-Related Illness and Depression”, Journal of personality and social psychology, 52(4), pp. 663-676.
Lo, S. (2003), “Perceptions of Work-Family Conflict Among Married Female Professionals in Hong Kong”, Personnel Review, 32(3), pp. 376- 390.
Mesmer-Magnus, J. R. ve Viswesvaran, C. (2005), “Convergence Between Measures of Work-to-Family Conflict: A Meta-Analytic Examination”, Journal of Vocational Behavior, 67, pp. 215-237.
Morgan, H. J. ve Janoff-Bulman, R. (1994), “Positive and negative self-complexity: Patterns of adjustment following traumatic versus non-traumatic life experiences”, Journal of Social and Clinical Psychology, 13, pp. 63-85.
Netemeyer, R. G., Boles, J. S. ve McMurrian, R. (1996), “Development and validation of work-family conflict and family-work conflict scales”, Journal of applied psychology, 81(4), pp. 400-410.
Netemeyer, R. G., Brashear-Alejandro ve Boles, J. S. (2004), “A Cross-National Model of Job- Related Outcomes of Work Role and Family Role Variables: A Retail Sales Context”, Journal of the Academy of Marketing Science, 32(1), pp. 49-60.
Özdevecioğlu, M., Doruk, N.Ç. (2009), “Organizasyonlarda İş-Aile ve Aile-İş Çatışmalarının Çalışanların İş ve Yaşam Tatminleri Üzerindeki Etkisi”, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 33, ss. 69-99.
Parasuraman, S. ve Simmers, C. A. (2001), “Type of Employment, Work-Family Conflict and Well-Being: A Comparative Study”, Journal of Organizational Behavior, 22, pp. 551-568. Rafaeli-Mor, E., ve Steinberg, J. (2002), “Self-Complexity And Well-Being: A Review and Research Synthesis”, Personality and Social Psychology Review, 6(1), pp. 31-58.
Ryan, A. M., Kriska, S. D., West, B. J. ve Sacco, J. M. (2001), “Anticipated Work / Family Conflict and Family Member Views: Role in Police Recruiting”, An International Journal of Police Strategies&Management, 24(2), pp. 228-239.
Selye H. (1973), “The Evolution of the Stress Concept”, American Scientist, 61(6), pp. 692- 699.
Smith, H. S., ve Cohen, L. H. (1993), “Self-Complexity and Reaction to a Relationship Breakup”, Journal of Social and Clinical Psychology, 12, pp. 367-384.
Şimşek, M. S., Akgemci, T. ve Çelik, A. (2001), Davranış Bilimlerine Giriş ve Örgütlerde Davranış, 2. Baskı, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara.
Tekingündüz, S., Kurtuldu, A. ve Öksüz, S.(2015), “İş-Aile Yaşam Çatışması, İş Tatmini ve İş Stresi Arasındaki İlişkilerin Analizi: Bir Kamu Hastanesi Örneği ”, 23. Yönetim ve Organizasyon Kongresi Bildiriler Kitabı, 14-16 Mayıs 2015, ss. 688-693.
Vercruyssen, A. ve Van de Putte, B. (2013), “Work Family Conflict And Stress: Indications of The Distinctiveness of Role Combination Stress For Belgian Working Mothers”, Community, Work & Family, 16(4), pp. 351-371.
Wallace, J. E. (2005), “Job stress, Depression and Work-to-Family Conflict: A Test Of The Strain and Buffer Hypotheses”, Relations Industrielles/Industrial Relations, 60(3), pp. 510- 539.
Wayne, J. H., Musisca, N. ve Fleeson, W. (2004), “Considering The Role of Personality in The Work-Family Experience: Relationships of The Big Five to Work–Family Conflict and Facilitation”, Journal of Vocational Behavior, 64, pp. 108-130.
Woolfolk, R. L., Gara, M. A., Ambrose, T. K., Williams, J. E., Allen, L. A., Irvin, S. L. ve Beaver, J. D. (1999), “Self-complexity and Persistence of Depression”, Journal of Nervous and Mental Disease, 187(7), pp. 393-399.
Woolfolk, R. L., Novalany, J., Gara, M. A., Allen, L. A. ve Polino, M. (1995), “Self-Complexity, Self-Evaluation and Depression: An Examination of Form and Content Within The Self- Schema”, Journal of Personality and Social Psychology, 68, pp. 1108-1120.