Hipermedyanın Tasarımı ve İçeriğinin Geliştirilmesi

Araştırmada hem Deney 1 hem de Deney 2 grubunda öğrenme aracı olarak kullanılmak üzere Drupal içerik yönetim sistemi programı aracılığıyla web tabanlı bir hipermedya öğrenme aracı (www.bilimindogasi.net) geliştirilmiştir.

Hipermedyanın geliştirilmesinde bilimin doğasını öğretmek için kullanılan yaklaşımlardan yalnızca biri kullanılmamıştır. Birden fazla öğretim yaklaşımı bir arada kullanılmıştır. Öğretmen adaylarının bilimin doğası anlayışlarını geliştirmek için doğrudan

Na (Görüş Birliği)

yansıtıcı ve tarihsel yaklaşımlardan yararlanılmıştır. Örneğin hipermedyanın “Konu anlatımı” bölümünde bilimin doğası metinler şeklinde sunulmuştur. Bilimin doğası ile ilgili etkinlikler konularak öğretmen adaylarının bu etkinliklerde bilimin doğası hakkında çıkarımlarda bulunmaları istenmiştir. Bu bilimin doğasının öğretiminde doğrudan yansıtıcı yaklaşımı temsil etmektedir. “Tarihsel hikayelerde bilimin doğası” bölümünde bilimsel gelişmeler, bu alana katkı yapan bilim insanlarının çalışmaları, hayat hikâyeleri, yaşadıkları toplum ve kültür vb. örnekler verilerek öğretmen adaylarının bilimin doğası anlayışlarının geliştirilmesi amaçlanmıştır. Dolayısıyla hipermedyanın hazırlanmasında tek bir öğretim yaklaşımı temel alınmamıştır. Ayrıca hipermedyanın içeriği hazırlanırken İlköğretim ikinci kademe Fen ve Teknoloji Öğretim programının bilimin doğasıyla ilgili “Fen- Teknoloji- Toplum-Çevre” kazanımları da dikkate alınmıştır. Bunlar:

1. Bilimsel bilginin gelişiminde deney yapar, delil toplar, olaylar ve kavramlararasında ilişki kurar, olası açıklamalar önerir ve hayal gücünü kullanmanın rolünü tanımlar ve örneklerle açıklar.

2. İnceledikleri doğal olaylar hakkında geçmişte ve günümüzde ortaya atılmış ve kabul görmüş olan düşünceleri ve teorileri belirler ve karşılaştırır.

3. Bilimsel bilginin, yeni kanıtlar ortaya çıkması durumunda nasıl değişip geliştiğine örnekler verir.

4. Bilim ile uğraşanların tek tip insanlar olmadığını anlar.

5. Kadınların ve erkeklerin kuramsal ve uygulamalı fen bilimlerini meslek olarak seçip alanlarında yükselebildiklerini anlar.

6. Bilimsel iş görmenin unsurlarını (bazen yalnız ve bazen birlikte çalışmak, meslektaşlarla sürekli iletişim içinde bulunmak) anlar.

7. Farklı tarihsel ev kültürel geçmişleri olan insan topluluklarının bilimsel düşüncelerin gelişimine yaptıkları katkıları örneklerle açıklar.

(MEB, 2005 )

Hipermedyanın içeriği bu kazanımlar doğrultusunda metin dosyaları, videolar, resimler, ses dosyaları ve animasyonlar içerecek şekilde hazırlanmıştır ve bu süreçte

hipermedyanın birçok teknik özelliğinden (ana sayfa, bilgi kaynakları arasında geçiş için bağlantılar (link), ileri- geri tuşları, menü vb.) yararlanılmıştır.

Hipermedyanın içeriği 9 ana kategori şeklinde tasarlanmıştır. Bunlar;

• Anasayfa • Konu anlatımı

• Güncel haberlere bilimsel bir bakış • Tarihsel hikâyelerde bilimin doğası • Doğru bilinen yanlışlar

• Etkinlikler • Videolar • Değerlendirme

• Yararlanabileceğiniz kaynaklar

Anasayfa: Ana sayfa, kullanıcının ortama giriş yaptığında karşılaştığı ve ortamda gezinmeye başlamak için kullandığı ilk sayfadır. Şekil 3.4’de hipermedyanın anasayfası görülmektedir.

Şekil 3.4. Hipermedyanın Anasayfası

Anasayfa kullanıcıya web sitesi içeriği hakkında genel bir bilgi verdiğinden bu ilk sayfada Bilimin Doğası hakkında “Bilimin Doğasının Anlamak İçin, Bilim Nedir? Bilim için Kim Demiş Ne Demiş?” gibi bazı genel bilgiler verilmiştir. Böylece kullanıcıya web sitesinin içeriğinden haberdar edilmesi amaçlanmıştır. Ana sayfanın sol tarafındaki ana menü ile web sitesinin içindeki konular listelenmiştir. Kullanıcının ihtiyacı olan bağlantıyı kullanarak ortamda gezinmeye başlaması sağlanmıştır.

Anasayfanın görsel tasarımında fazla renk kullanımından kaçınılmıştır. Temel olarak mavi, gri ve beyaz tonları kullanılmıştır. Böylece kullanıcının dikkatinin dağılmaması sağlanmıştır. Ayrıca web sitesininin öğrenenlerin ilgisini çekmesi için bilim ile ilgili bazı resimlere ve ünlü bilim insanlarının bilime ilişkin ünlü sözlerine yer verilmiştir.

Konu anlatımı: Hipermedyanın “Konu Anlatımı” bölümünde bilimin doğasına ilişkin metin dosyalarına yer verilmiştir. Konu anlatımlarında öğretmen adaylarının sıkılmalarını

önlemek ve ilgilerini artırmak için konuyla ilgili çeşitli resimlere, karikatürlere yer verilmiştir. Konu anlatımı kısımlarından kesitler Şekil 3.5’de verilmektedir.

Şekil 3.5. Hipermedyanın Konu Anlatımı Bölümü

Hipermedyanın Konu Anlatımı bölümü şu alt başlıkları içermektedir;

• Bilimin doğası nedir? • Bilim insanı nasıl çalışır? • Bilimsel bilginin özellikleri

- Bilimsel Bilgi Değişime Açıktır - Bilimsel Bilgi Deneye Dayalıdır - Bilimsel Bilgi Öznellik İçerir

- Bilimsel Bilgide Hayal ve Yaratıcılık Önemlidir - Bilimsel Bilginin Sosyal Ve Kültürel Yapısı

- Bilimsel Bilgide Gözlem ve Çıkarım Arasında Fark Vardır. - Bilimsel Bilgide Yasalar ve Teoriler Farklı Türden Bilgilerdir • Bilimin doğasının eğitimdeki rolü

Kullanıcı bu alt başlıklardan birini seçtiğinde kendisine konu başlığı ile ilgili bir metin dosyası sunulmuştur. Ayrıca kullanıcının gezinmesi sırasında istediği zaman bulunduğu sayfadan ileri - geri tuşlarını kullanarak bir önceki veya sonraki konu anlatımı bölümüne geçmesi yada ana sayfa köprüsünü (link) kullanarak ana sayfaya bağlanması sağlanmıştır.

Güncel Haberlere Bilimsel Bir Bakış: Hipermedyanın bu bölümünde güncel haberlere yer verilmiş ve hemen ardından bu güncel haberde bilimin doğasının hangi unsurlarına değinildiği sorulmuştur. Ayrıca sorunun altında “Cevap” bağlantısı da verilerek kullanıcının doğru cevabı görmesi sağlanmıştır. Yine sayfa sonunda ileri - geri tuşları kullanıcının bir önceki veya sonraki güncel habere geçmesine yada ana sayfa köprüsü (linki) kullanıcının anasayfaya dönmesine imkan vermiştir.

Güncel Haberlere Bilimsel Bir Bakış bölümü şu güncel haber başlıklarını içermektedir:

• Yeni Fosiller Güçlü Gözlerin Göz Açıp Kapayana Kadar Evrimleştiğini Gösteriyor • İstanbul’da Büyük Deprem Olacak mı?

• Yüzyıllardır Doğrulanan Fizik Yasanının İhlali • Su ve Kir Tutmayan Yüzey Kaplama Maddesi

Şekil 3.6’da hipermedyanın Güncel Haberlere Bilimsel Bir Bakış bölümüne yer verilmiştir.

Şekil 3.6. Hipermedyanın Güncel Haberlere Bilimsel Bir Bakış Bölümü

Tarihsel Hikayelerde Bilimin Doğası: Bu bölümde öğretmen adaylarının bilimin doğası anlayışlarını geliştrmeyi amaçlayan bilimin doğasının unsurlarını içeren tarihsel hikayelere yer verilmiştir. Bu hikayelerde bilim insanlarının hayatlarından kesitler verilmiş ve sergiledikleri bilimsel davranışlara dikkat çekilmeye çalışılmıştır. Hikayelerin hemen ardından hikayede bilimin doğasının hangi unsurlarına değinildiği sorulmuştur ve sorunun altında “Cevap” bağlantısı verilerek kullanıcının doğru cevabı görmesi sağlanmıştır.

Tarihsel Hikayelerde Bilimin Doğası bölümü şu hikaye başlıklarını içermektedir: • Albert Einstein: Büyük Bilim Dehası

• Onur’un İlk Buluşu • Bilim Dervişi Feza Bey • Bilim İçin Ölen Kadın

Şekil 3.7’de hipermedyanın Tarihsel Hikayelerde Bilimin Doğası bölümüne yer verilmiştir.

Şekil 3.7. Hipermedyanın Tarihsel Hikayelerde Bilimin Doğası Bölümü

Doğru Bilinen Yanlışlar: Doğru Bilinen Yanlışlar bölümünde bilimin doğası hakkında sahip olunan yanlış kavramalara yer verilmiştir. Bu bölümde yanlış kavramalar ve doğru açıklamaların nedenleri sebepleriyle birlikte detaylı bir şekilde açıklanmıştır.

Şekil 3.8’de hipermedyanın Bilimin Doğası Hakkında Doğru Bilinen Yanlışlar bölümüne yer verilmiştir.

Şekil 3.8. Hipermedyanın Bilimin Doğası Hakkında Doğru Bilinen Yanlışlar Bölümü

Doğru bilinen yanlışlar bölümünde şu yanlış kavramalara (MİT) yer verilmiştir:

MİT 1:Bütün bilim insanları tarafından adım adım takip edilen tek bir bilimsel yöntem vardır.

MİT 2:Bilimsel bilgi kesindir, değişmez.

MİT 3:Önce teoriler, daha sonra kanunlar oluşur. MİT 4:Bilimsel bilgi nesneldir.

MİT 5:Bilimde sosyal ve kültürel değerlerin bir etkisi yoktur. MİT 6:Bilimde hayal gücü ve yaratıcılığın önemi yoktur.

MİT 7:Bilim insanları kusursuzdur ve diğer insanlardan farklıdırlar.

Kullanıcı bu MİT’lerden birini seçtiğinde ilgili MİT’e ve açıklamasına ulaşabilmektedir. Diğer bölümlerde olduğu gibi kullanıcının gezinmesi sırasında istediği zaman bulunduğu sayfadan ileri- geri tuşlarını kullanarak bir önceki veya sonraki MİT’e geçmesi yada ana sayfa köprüsünü (link) kullanarak ana sayfaya bağlanması sağlanmıştır.

Etkinlikler: Bu bölümde öğretmen adaylarına etkinliklerle bilimin doğasının öğretimi amaçlanmıştır. Öğrenme sürecinde etkinliklerin ilgi çekmesi ve motivasyonu artırması amacıyla etkinlikler Flash tabanlı animasyon şeklinde tasarlanmıştır. Etkinliklerin hazırlanmasında Adobe Flash CS3 programı kullanılmıştır. Sitede yer alan etkinlikler ve etkinlikler aracılığıyla öğretilmesi hedeflenen bilimin doğası özellikleri şu şekildedir:

Etkinlik 1: Şekillerdeki İzler

Bu etkinlik aracılığıyla öğretmen adaylarına gözlem ve çıkarım arasındaki farkın ne olduğunun öğretilmesi ve bilimsel bilginin üretilmesinde çıkarımların rolüne vurgu yapılması amaçlanmıştır. Ayrıca bu etkinlik ile bilim insanlarının çalışmalarında tam anlamıyla nesnel (objektif) olamayacaklarına da değinilmiştir.

Etkinlikte öğretmen adaylarına sırasıyla şekiller gösterilmiş ve her bir şekildeki "Şekil 1", "Şekil 2" ve "Şekil 3" yazılarını sırasıyla tıklatmaları istenmiştir. Öğretmen adayları her bir şekli tıkladıklarında şekildeki izlerin hareket ettiğini gözlemlemişlerdir ve hemen sonra şeklin altında “Şekildeki resimde ne gözlemliyorsunuz, izlerin nedeni ne olabilir?” diye sorulmuştur. Bu sayede öğretmen adaylarının şekillerdeki izlerin ne olabileceği konusunda düşünmeleri sağlanmıştır. Etkinliğin sonunda da “Bu etkinlikte bilimin doğasının hangi yönü üzerinde durulmuştur?“ sorusu sorulmuş ve link tıklandığında sorunun cevabı verilmiştir.

Şekil 3.9. “Şekillerdeki İzler” Etkinliğinden Örnek Kesit

Etkinlik 2: Gizemli Tüp

Bu etkinlik aracılığıyla öğretmen adaylarının bilimsel bilginin deney ve gözlem sonucu elde edilen verilere dayalı olduğunu ve zaman içerisinde değişebileceğini fark etmeleri amaçlanmıştır. Ayrıca bilim insanlarının yaptıkları gözlemleri açıklamak için modellerden yararlandıklarına da vurgu yapılmıştır.

Etkinlikte silindir şeklinde bir tüp şekli vardır. Tüpün üst kısmındaki A ve B noktaları ile alt kısımdaki C ve D noktalarından ipler çıkmaktadır. Şeklin hemen altında “Yukarıdaki tüpte iplerin her birini çektiğimizde nelerin meydana geldiğini gözlemleyiniz. Sizce tüpün içinde bunu sağlayan mekanizma nedir ve nasıl çalışmaktadır?” sorusu yer almaktadır. Öğretmen adaylarının ipleri çektiklerinde nelerin meydana geldiği gözlemlemeleri ve tüpün içinde nasıl bir mekanizma olduğunu düşünmeleri sağlanmıştır. Etkinliğin hemen sonunda

“Bu etkinlikte bilimin doğasının hangi yönü üzerinde durulmuştur?“ sorusu sorulmuş ve link tıklandığında sorunun cevabı verilmiştir.

Şekil 3.10. “Gizemli Tüp” Etkinliğinden Örnek Kesit

Etkinlik 3: Bil Bakalım

Bu etkinlik aracılığıyla öğretmen adaylarına bilimsel bilginin öznel olma unsuru kazandırılmaya çalışılmıştır. Etkinlikte bilim insanlarının inançlarının, bakış açılarının, beklentilerinin yaptıkları gözlemleri ve verileri yorumlamalarını etkilediği vurgulanmıştır.

Etkinlikte bir açıdan bakıldığında yaşlı bayan yüzü, farklı bir açıdan bakıldığında genç bayan yüzü görülen resim gösterilmiş ve hemen altında “Yukarıdaki resimde ne gözlemliyorsunuz?” diye sorulmuştur ve sorunun altındaki cevap linkinde sorunun cevabı açıklanmıştır.

Şekil 3.11. “Bil Bakalım” Etkinliğinden Örnek Kesit

Videolar: Hazırlanan web sitesinde öğretmen adaylarının farklı duyularına hitap etmek amacıyla video ve sesli anlatımlara yer verilmiştir. Bu video ve ses dosyaları WMA (Windows Media Audio) formatında hazırlanmıştır. Böylece web sitesine içerisine entegre edilmiş videolar media player programı ile izlenebilmektedir. Sitede yer alan videolar şu şekildedir:

Deney: Gözlem ve Çıkarım

Richard Feynman: Bilginin Belirsizliği Merak Ediyorsan Yaşıyorsun!

Bilim İnsanı Olmak

Şekil 3.12. Videolardan Örnekler

Değerlendirme: Öğretmen adaylarının konuya ilişkin bilgi düzeylerini ölçmek amacıyla web sitesine bilimin doğası ile ilgili değerlendirme soruları eklenmiştir. Öğrenmeyi eğlenceli ve kalıcı hale getirmek amacıyla değerlendirme soruları boşluk doldurma, eşleştirme şeklinde sorulmuştur. Ayrıca her değerlendirmeden sonra cevap linkinde soruların cevapları verilerek öğretmen adaylarının soruların cevaplarını görmeleri sağlanmıştır. Değerlendirme sorularına ilişkin örnekler Şekil 3.13’de verilmektedir.

Yararlanabileceğiniz Kaynaklar: Web sitesine son olarak yararlanabileceğiniz kaynaklar bölümü eklenmiştir. Bu bölümde bilimin doğası hakkında daha fazla bilgi sahibi olmak isteyenler için çeşitli bilgi kaynakları sunulmuştur. Yararlanabileceğiniz kaynaklar bölümünden kesitler Şekil 3.14’de verilmektedir.

3.5. Özdüzenleme Davranışlarını Yönlendirici Yardım Kılavuzu

Deney 1 grubundaki öğretmen adaylarına uygulamalar öncesinde özdüzenleme davranışlarını geliştirmek amacıyla araştırmacı tarafından özdüzenleme ile ilgili Powerpoint sunumu aracılığıyla bir eğitim verilmiştir (bkz. Ek-8) ve ardından örnek bir uygulama yapılmıştır (bkz. Ek-9). Buna ek olarak, uygulamalar esnasında öğretmen adaylarının özdüzenleme davranışlarını kullanmalarını teşvik etmek amacıyla araştırmacı tarafından “Özdüzenleme Davranışlarını Yönlendirici Yardım Kılavuzu” hazırlanmıştır (bkz. Ek-12). Bu kılavuzun geliştirilmesinde Zimmerman (2005) ve Pintrich (2005)’in özdüzenleme modelleri temel alınmıştır. Bu modellerdeki ana kategoriler esas alınarak araştırmacı tarafından tekrar derlenmiştir.

Hazırlanan kılavuzdaki özdüzenleme davranışları öğretmen adaylarının bu davranışları kullanmasını teşvik etmesi amacıyla yönergeler şeklinde yazılmış, kısa ve anlaşılır olmasına özen gösterilmiştir. Ayrıca kılavuzun uygulamalar süresince öğretmen adayının gözünün önünde bulunması, öğretmen adayının özdüzenleme davranışını kullanmaya teşvik etmesi ve daha rahat görülemesi için araştırmacı tarafından hazırlanan ayaklıklar kullanılmıştır (bkz. Ek-17).