Özdüzenlemenin Öğrenme ile İlişkisi

Bir çok kuramcı özdüzenlemeyi eğitim açısından ele almışlardır. Özdüzenlemenin eğitimdeki tanımına yer vermişler ve buna ilişkin öğrenme modelleri önermişlerdir.

Zimmerman (2002), öz düzenlemeyi öğrenme açısından ele almıştır ve öz düzenlemeyi eğitim alanı içerisinde incelendiğinde, öğrencilerin kendi öğrenmelerini nasıl ve niçin yönettiklerini anlamak olarak tanımlamıştır. Pintrich (2000) ise özdüzenlemeyi öğrencilerin dersin başında kendi öğrenme hedeflerini belirlemesi, bilişlerini ve motivasyonlarını düzenlemeye çalıştıkları bir süreç olarak ifade etmiştir. Risemberg ve Zimmerman (1992) özdüzenlemeyi “amaçlar belirleme, bu amaçları gerçekleştirmek için stratejiler geliştirme ve bu stratejilerin kazandırdıklarını denetleme” olarak tanımlamışlardır. Kişi KİŞİ Davranış ÇEVRE Çevre DAVRANIŞ

Sosyal biliş teorisine göre, bireylerin özdüzenleyici öğrenme becerisine sahip olabilmeleri için üç temel bileşene sahip olmaları gerekir: biliş, üst biliş ve motivasyon (Şekil 2).

Şekil 2.2. Öz Düzenleyici Öğrenmenin Temel Bileşenleri

Döngüsel bir yapıya sahip ve karşılıklı etkileşim halinde bulunan bu faktörlerin öğrenmedeki rolünü anlamak önemli bir konudur. Biliş, bireyin bilgiyi belleğinde kodlayıp bunu hatırında tutabilmesi ve ihtiyaç duyduğunda geri çağırabilmesidir. Üst biliş, bireyin biliş süreçlerini kontrol edebilmesi ve bu süreçleri izlemesi demektir (Brown, 1987). Motivasyon ise tüm bu biliş ve üst bilişin kullanımı için gerekli olan duygu durumlarını içerir. Davranışsal açıdan, en iyi öğrenebilecekleri öğrenme ortamlarını seçen ve zamanı etkili bir şekilde kullanan öğrenenler; üst biliş açısından kazanımları sırasında planlar yapar, amaçlar belirler, kendi kendilerini izler ve öz değerlendirmeler yaparlar. Kurt (2010) etkili bir özdüzenleme süreci için öğrencilerin belirledikleri öğrenme hedefleri doğrultusunda kendi öğrenme ortamlarını yaratmaları gerektiğini ifade etmiştir.

Son yıllarda özdüzenlemenin eğitim alanında kullanımı giderek önem kazanmıştır. Bununla birlikte bir çok kuramcı özdüzenlemenin eğitim alanında kullanılmasına ilişkin çeşitli modeller ortaya koymuşlardır. Zimmerman ve Schunk (2001) önerilen bu öğrenme modellerinin her birinin farklı olduğunu ifade etmişlerdir. Bunun aksine Pintrich (2000) bu modellerin her birinin farklı farklıymış gibi görünse de aslında hepsinin aynı temele dayandığını belirtmiştir. Ona göre her bir modelin temeli biliş, üst biliş ve motivasyona dayanmaktadır. Ancak en çok kabul gören özdüzenleyici öğrenme modelleri Zimmerman ve Pintrich’in özdüzenleyici öğrenme modelleridir.

2.2.2.1. Zimmerman’ın Özdüzenleyici Öğrenme Modeli

Zimmerman’ın (1998) özdüzenleyici öğrenme modeli temelini Bandura’nın Sosyal Biliş Teori’sinden almaktadır. Bu açıdan bakıldığında Zimmerman bu sürecin döngüsel olduğunu belirtmiştir. Bu döngüsel yapıda her bir öğrenme deneyimden elde edilen deneyimler bir sonraki öğrenme sürecine uygulanır.

Zimmerman (2005)’ın modeline göre öğrenme sürecinde özdüzenleme üç evrede gerçekleşir. Bunlar: önceden düşünme, performans ve değerlendirme evreleridir.

Tablo 2.1. Zimmerman’ın Özdüzenleyici Öğrenme Modeli

Önceden Düşünme Evresi Performans Evresi Kendini Değerlendirme Evresi Görev Analizi - Hedef Belirleme - Taktiksel Planlama Öz Kontrol - Bağımsız Öğrenme - Zihinde canlandırma - Dikkat - Görev Taktikleri Öz Yargı - Öz değerlendirme - Nedene dayandırma Öz Motivasyon İnançları - Öz Yeterlik - Başarı Beklentisi - İçsel İlgi - Hedef Yönelimi Kendini İzleme - Öz Kayıt - Öz deneyim Öz Tepki - Öz tatmin - Uyarlama-savunma

(Kaynak. Zimmerman, B.J. (2005). Attaining self-regulation: A social cognitive perspective. In M.Boekaerts, P. R. Pintrich, & M. Zeidner (Eds.), Handbook of self- regulation, (pp.13-39). London: Elsevier Academic Press.)

Önceden düşünme evresi görev analizi ve öz motivasyon inançlarından oluşur. Önceden düşünme evresinin alt süreçleri hedef belirleme, taktiksel planlamadır. Öz motivasyon ise özyeterlik inancı, başarı beklentisi, içsel ilgi ve hedef yönelimidir. (Bembenutty & Zimmerman, 2003). Bu evre bireyin öğrenmeye ilişkin hedeflerini belirlediği, bireyin daha sonraki öğrenme sürecindeki başarısını etkileyecek inanç ve tutumları içerir. Kısaca öğreneni öğrenme sürecine hazırlayan bir bölümdür. Öz kontrol’un alt evreleri: bağımsız öğrenme, zihinde canlandırma, dikkat ve görev taktikleridir. Özmenteş (2008) öz kontrol evresinin performans denetim evresi sürecindeki belirli yöntem ve taktiklerin kullanımının düzenlenmesini ve denetimini içerdiğini belirtmiştir. Kendini izleme ise, özkayıt ve özdeneyim alt evrelerinden oluşur. Kendini izleme, öğrenenin öğrenme sürecinde öğrenme performansını izlemesidir. Kendini izlemede başarılı olan kimseler performanslarındaki iyi ya da kötü yönleri kolayca ayırabilmektedirler (Cobb, 2003; Akt: Özmenteş, 2008).

Kendini değerlendirme evresi, öz yargı ve öz tepki basamaklarından oluşur. Öz yargının alt bileşenleri, özdeğerlendirme ve nedene dayandırmadır. Öz tepki ise öz tatmin ve uyarlama-savunma basamaklarından oluşur. Kısaca bu aşamada öğrenen performansı sonrasında kendini değerlendirir ve yargılamalar yapar (Zimmerman, 2002; Chung, 2006).

2.2.2.2. Pintrich’in Özdüzenleyici Öğrenme Modeli

Schunk (2005), Pintrich’in bu öğrenme modelinin eğitim alanına çok katkıda bulunduğunu ifade etmiştir. Pintrich’in özdüzenleyici öğrenme modeli sadece Sosyal Biliş Teorisi’ne dayanmakla kalmayıp Bilişsel Bilgiyi İşleme Teorisi’ni de kapsamaktadır.

Pintrich (2000)’in özdüzenleyici öğrenme modeli dört evreden oluşmaktadır. Bu evreler; planlama, kendini izleme, kontrol ve değerlendirme evreleridir. Ancak Pintrich (2000) her bir evreyi de biliş, üstbiliş , davranış ve içerik olmak üzerek dörde ayırarak bu açıdan ele almıştır.

Tablo 2.2. Pintrich’in Özdüzenleyici Öğrenme Modeli

Aşamalar

Özdüzenleme Alanları

Biliş Üstbiliş Davranış İçerik

Planlama ve Ön bilgilerin Aktive

Edilmesi

-Hedef Belirleme -Önceki Bilgilerin Aktif Hale Getirilmesi

-Hedef Yönelimi -Görev zorluğunun algılanması

-İlginin Aktive edilmesi

-Zaman ve çabanın planlanması -Davranışların

(öğrenmenin) izlenmesi için plan yapma

-Görevin (öğrenme hedeflerinin) algılanması -Öğrenme içeriğinin algılanması Kendini İzleme - Üstbilişsel Farkındalık ve Bilişin İzlenmesi -Farkında olma ve motivasyonun izlenmesi -Çabanın, zaman kullanımının ve gerektiğinde yardım istemenin izlenmesi ve bunların farkında olma - Davranışların (öğrenmenin) izlenmesi -Değişen görev ve içerik durumlarının izlenmesi Kontrol

-Öğrenmek için bilişsel stratejileri seçme ve adapte etme -Motivasyonu idare edebilmek için stratejiler seçme ve adapte etme

-Çabanın azalması veya artması

-Israrcı olma veya vazgeçme -Öğrenme hedefini değiştirme Değerlendirme - Öğrenmenin muhakeme edilmesi

-Duyuşsal tepki verme -Uygun öğrenme davranışının seçilmesi -Görevin (öğrenme hedeflerinin) değerlendirilmesi -Öğrenme içeriğinin değerlendirilmesi

(Kaynak. Pintrich, P. R. (2005). The role of goal orientation in self-regulated learning. In M. Boekaerts, P. R. Pintrich, M. Zeidner (Eds.), Handbook of self-regulation (pp. 451-502). San Diego: Academic Press)

Tablo 2.2’de gösterildiği gibi ilk evre planlama ve ön bilgilerin aktive edilmesi aşamasıdır. Bu aşamanın en önemli basamağı hedef belirlemedir. Bu hedef davranışlar öğrencinin öğrenme sürecini izlemesine yardımcı olur (Harackiewicz, Barron, & Elliot, 1998). Ancak bu hedef belirleme sadece öğrenmenin başında yapılmak zorunda değildir. Öğrenci öğrenmenin ilerleyen safhalarında da hedef belirleyebilir yada belirlemiş olduğu hedefleri düzenleyebilir. Çünkü bu öğrenme modeline göre öğrenme aktif ve dinamik bir süreçtir (Pintrich, 2000). Hedef belirleme aşamasından sonra öğrenci konuyla ilgili önceki bilgilerini aktif hale getirir.

İkinci evre kendini izleme aşamasıdır. Bu aşamada öğrenci kendi öğrenme sürecini izler. Bunu öğrencinin üst biliş becerilerini kullanması olarak da ifade edebiliriz. En önemli iki üst biliş becerisi öğrenmenin muhakemesi ve bildiklerinin farkında olmasıdır. Öğrenmenin muhakemesinde öğrenci konuyu öğrenip öğrenmediğine dair muhakemeler yapar. Bildiklerinin farkında olması ise öğrencinin, öğrenmeye çalıştığı konuyla ilgili geçmişte bazı bilgilere sahip olduğunun veya olmadığının farkında olmasıdır.

Üçüncü evre kontroldur. Özbay (2008) bu evrede öğrenenin öğrenmesine ilişkin bazı düzenlemeler yaptığını belirtmiştir. Öğrenci bilişsel stratejiler seçer., öğrenme sürecinde bunlardan yararlanır. Ayrıca öğrenci motivasyonu idare edebilmek için stratejiler seçer vu bunları uyarlar.

Son olarak, dördüncü evre, değerlendirme evresidir. Bu evrede öğrenci öğrenme sürecini değerlendirir ve buna ilişkin muhakemeler yapar (Moss, 2007).

Pintrich (2000) bu evrelerin her birinde öğrenmenin gerçekleştiğini belirtmiştir. Çünkü modelin döngüzel olduğunu, evrelerin eş zamanlı ve dinamik olarak gerçekleştiğini ifade etmiştir.