Hektolitre ağırlığı (kg)

Denemede yıllar arası farklılıklar kıraç koşullarda % 1 seviyesinde önemli bulunurken, sulu koşullarda bu değer % 5 seviyesinde önemli bulunmuştur. Denemenin ilk yılındaki Ekim-Temmuz dönemi aylık sıcaklık ortalaması 10,7 °C olurken aynı dönemde alınan toplam yağış miktarı 254,1 mm olmuştur. Denemenin ikinci yılında ise aynı dönemdeki aylık sıcaklık ortalaması 10,5 °C olurken aynı dönemde alınan toplam yağış miktarı 304,5 mm olmuştur. Denemenin ikinci yılında Ekim-Temmuz döneminde daha fazla yağış alınmış aynı zamanda aynı dönemdeki aylık sıcaklık ortalaması da önceki yıldan daha düşük olmuştur (Çizelge 3.1).

Çizelge 4.48 ve 4.50’de de görüldüğü gibi yıllar ortalamasında kıraç ve sulu koşullarda artan ekim sıklığının bayrak yaprak klorofil içeriği’ne etkisi olumsuz yönde ve önemli olmuştur. Bu sonuçlar yapılan birçok araştırmadaki sonuçlarla uyumludur (Spaner, 2005; Nakano ve Morita, 2009; Kılıç ve Gürsoy, 2010; Bhatta vd., 2017). Ancak bazı araştırmalarda ise bayrak yaprak klorofil içeriği değeri üzerine ekim sıklıklarının etkisinin çok önemli olduğu ve artan ekim sıklığının bayrak yaprak klorofil içeriği değerini artırdığı bildirilmiştir (Bulut, 2009).

Çizelge 4.51’de verilen tabloda da görüldüğü gibi 2012-2013 ürün yılında ekim sıklıkları ve çeşitler arası farklılıklar % 1 düzeyine önemli bulunmuştur. 2013-2014 ürün yılında ise sadece çeşitler arası farklılıklar çok önemli (p<0,01) olarak belirlenmiştir. İki yılın birleşik analizinde ise yıllar ve çeşitler arası farklılıklar ile yıl x çeşit interaksiyonu % 1 seviyesinde önemli bulunurken, yıl x ekim sıklığı interaksiyonu da önemli (p<0,05) bulunmuştur. Ayrıca araştırmanın yürütüldüğü 2012-2013 ve 2013-2014 ürün yıllarında ve yıllar ortalamasına göre farklı ekim sıklığı uygulanan altı buğday çeşidine ait hektolitre ağırlığına ait ortalamalar ve AÖF tablosu Çizelge 4.52’de gösterilmiştir.

Çizelge 4.52. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin hektolitre ağırlığına ait ortalamalar ve AÖF tablosu

Yıllar Ekim

Sıklığı Çeşitler

Alpu 01 Atay 85 Bezostaja 1 H.kaya 99 Sönmez 01 Sultan 95 Ortalama

2012-2013

350 tohum/m² 81,7 80,6 82,0 82,4 82,5 78,9 81,3 BC

500 tohum/m² 81,3 80,3 82,0 83,1 83,1 80,7 81,7 AB

650 tohum/m² 82,1 81,5 82,5 82,6 83,5 79,6 81,9 A

800 tohum/m² 81,3 80,5 81,9 82,2 82,7 78,2 81,1 C

Ortalama 81,6 C 80,7 D 82,1 BC 82,6 AB 82,9 A 79,4 E 81,5 A

2013-2014

350 tohum/m² 78,0 77,0 79,7 78,5 79,8 74,1 77,9

500 tohum/m² 78,4 76,7 79,3 78,5 79,1 74,0 77,7

650 tohum/m² 77,8 76,9 79,5 78,0 78,5 73,7 77,4

800 tohum/m² 76,7 77,0 79,2 78,1 79,1 74,4 77,4

Ortalama 77,7 B 76,9 C 79,4 A 78,3 B 79,1 A 74,0 D 77,6 B

Ortalama

350 tohum/m² 79,9 78,8 80,8 80,5 81,1 76,5 79,6

500 tohum/m² 79,9 78,5 80,6 80,8 81,1 77,3 79,7

650 tohum/m² 79,9 79,2 81,0 80,3 81,0 76,6 79,7

800 tohum/m² 79,0 78,7 80,6 80,1 80,9 76,3 79,3

Ortalama 79,7 C 78,8 D 80,7 B 80,4 B 81,0 A 76,7 E 79,6 A.Ö.FOrtalama (%) Yıl: 0,28 Ek.Sık: 0,40 Yıl x Ek.Sık: 0,56 Çeşit: 0,49

Yıl x Çeşit: 0,69 Ek.Sık. x Çeşit: 0,97 Yıl x Ek.Sık x Çeşit: 1,37

Çizelge 4.52’de de görüldüğü gibi kıraç koşullarda 2012-2013 ürün yılında en yüksek hektolitre ağırlığı 81,9 kg ile 650 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edilirken en düşük hektolitre ağırlığı 81,1 kg ile 800 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edilmiştir. 2013-2014 ürün yılında ve iki yılın ortalamasında artan ekim sıklığı uygulamaları arasında bir fark bulunmamıştır. Çeşitlere bakıldığında, Çizelge 4.52’de görüldüğü gibi en yüksek hektolitre ağırlığı denemenin ilk yılında 82,9 kg ile Sönmez 01 çeşidinden alınırken en düşük hektolitre ağırlığı 79,4 kg ile Sultan 95 çeşidinden elde edilmiştir. Denemenin ikinci yılında en yüksek hektolitre ağırlığı 79,4 kg ile Bezostaja 1 çeşidinden alınırken, en düşük hektolitre ağırlığı ise 74,0 kg ile Sultan 95

çeşidinden alınmıştır. Yıllar ortalamasına gelince 81,0 kg ile Sönmez 01 çeşidi en yüksek hektolitre ağırlığı elde edilen çeşit olurken, en az hektolitre ağırlığı elde edilen çeşit ise 76,7 kg ile Sultan 95 çeşidi olmuştur.

Kıraç koşullarda ürün yılları arası farklılıklar % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur.

2012-2013 ürün yılında elde edilen hektolitre ağırlığı (81,5 kg) değerinin 2013-2014 ürün yılı hektolitre ağırlığı (77,6 kg) değerinden önemli oranda yüksek olduğu görülmüştür. Bu farkın yıllar arasındaki iklim koşullarındaki farklılıklardan kaynaklandığı düşünülmektedir (Çizelge 3.1). Denemenin ikinci yılında alınan yağışların toplamda fazla olmasına rağmen mayıs ayına kadar olan dönemde ikinci yıl alınan daha az miktarda yağış bitki gelişmesinde gerilemeye ve hektolitre ağırlığında düşüşlere neden olmuştur. Ekim sıklığı artışına bağlı olarak tane iriliği küçülen durumlarda hektolitre ağırlığı artarken tersi durumlarda ise düşer (Bulut, 2012). Kıraç koşullarda iki yılın ortalamasında yıl x ekim sıklığı interaksiyonun önemli (p<0,05) bulunmasının sebebi denemenin ilk yılında ekim sıklığı uygulamaları arasındaki farklar önemli bulunurken, denemenin ikinci yılında farklılıklar önemli bulunmamış olmasıdır. Yıl x çeşit interaksiyonu % 1 seviyesinde önemli bulunmasının sebebi Bezostaja 1 çeşidinin ilk yıl orta sıralardaki grupta yer alırken ikinci yıl en üst grupta yer bulması; yine Alpu 01 çeşidinin de denemenin ikinci yılında bir üst grup içinde yer almış olmalarıdır.

Kıraç koşullarda hektolitre ağırlığı ile bin tane ağırlığı, başak uzunluğu, SDS-sedimentasyon değeri, bayrak yaprak klorofil içeriği, bayrak yaprak alanı, bitki boyu, başakta tane sayısı ve ağırlığı parametreleri arasında önemli ve olumlu yönde bir korelasyon bulunurken; tane verimi, metrekarede başak sayısı, tane protein oranı, başaklanma gün sayısı ve olgunlaşma gün sayısı parametreleri ile arasındaki korelasyonun önemli ve olumsuz yönlü olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 4.63). Özdemir (2011) yaptığı çalışmada hektolitre ağırlığı ile tane verimi, bitki boyu, bin tane ağırlığı, SDS-sedimentasyon değeri, başakta tane sayısı ve ağırlığı parametreleri arasında pozitif korelasyonu önemli bulurken; metrekarede başak sayısı ve tane protein oranı parametreleri ile arasındaki korelasyon negatif ve önemli bulmuştur.

Şekil 4.25. Kıraç koşullarda yıllara göre ekim sıklıklarının ekmeklik buğday çeşitlerinin hektolitre ağırlığı değerleri üzerine etkisi.

Yine araştırmada sulu koşullarda dört değişik ekim sıklığı uygulamasının altı ekmeklik buğday çeşidinin hektolitre ağırlığına etkisini gösteren varyans analiz sonuçları Çizelge 4.53’ te verilmiştir.

Çizelge 4.53. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin hektolitre ağırlığına etkisine ait varyans analizi tablosu

Varyasyon Kaynağı Yıllar

Ortalama S.D.

2012-2013 Yılı 2013-2014 Yılı

K.Ort FDeğ. K.Ort FDeğ. S.D. Kar.Or. FDeğ.

Yıl 1 668,52 1078,29**

Ekim sıklığı 3 0,70 1,37^öd 0,43 0,59^öd 3 0,78 1,25^öd

Yılx Ekim sıklığı 3 0,36 0,58^öd

Çeşit 5 3,51 6,84** 39,30 54,09** 5 30,03 48,43**

Yıl x Çeşit 5 12,78 20,62**

Ekim sık.x Çeşit 15 0,41 0,80^öd 0,40 0,55^öd 15 0,31 0,50 ^öd

Yıl x Ek.sık x Çeşit 15 0,50 0,81^öd

Hata 46 0,51 0,73 92 0,62

Genel 71 0,72 3,36 143 6,70

D.K. (%) 0,86 1,08 0,97

**: istatistiki olarak % 1’ de önemli, ^öd: istatistiki olarak önemli değil 72

74 76 78 80 82 84

Alpu-01 Atay-85 Bezostaja-1

Harmankaya-99 Sönmez-01 Sultan-95

Hektolitre Ağırlığı (kg)

2012-2013 2013-2014 Yıllar Ortalaması Ekim Sıklıkları

Çizelge 4.53’te de görüldüğü gibi sulu koşullarda denemenin her iki yılında da sadece çeşitler arası farklılıklar çok önemli (p<0,01) bulunmuştur. Birleşik analizde ise yıllar ve çeşitler arası farklılıklar ile yıl x çeşit interaksiyonu çok önemli (p<0,01) bulunmuştur. Ayrıca sulu koşullarda araştırmanın yürütüldüğü 2012-2013 ve 2013-2014 ürün yıllarında ve yıllar ortalamasına göre farklı ekim sıklığı uygulanan altı buğday çeşidine ait hektolitre ağırlığı ortalamaları ve AÖF tablosu Çizelge 4.54’te gösterilmiştir.

Çizelge 4.54. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin hektolitre ağırlığı ortalamaları ve AÖF tablosu

Yıllar Ekim Sıklığı

Çeşitler

Alpu 01 Atay 85 Bezostaja 1 H.kaya 99 Sönmez 01 Sultan 95 Ortalama

2012-2013

350 tohum/m² 82,9 83,9 83,1 83,1 84,4 83,4 83,5

500 tohum/m² 83,5 83,1 83,9 83,1 83,8 82,5 83,3

650 tohum/m² 83,5 82,9 83,4 82,6 84,3 82,3 83,2

800 tohum/m² 83,4 82,7 83,1 82,5 84,1 82,2 83,0

Ortalama 83,3 B 83,1 BC 83,4 B 82,8 BC 84,1 A 82,6 C 83,2 A

2013-2014

350 tohum/m² 79,6 78,2 80,8 79,5 80,7 74,9 79,0

500 tohum/m² 79,9 78,6 80,7 79,3 80,0 76,1 79,1

650 tohum/m² 79,7 78,0 80,6 78,8 80,0 75,2 78,7

800 tohum/m² 79,4 78,4 80,3 79,0 80,2 76,3 78,9

Ortalama 79,6 BC 78,3 D 80,6 A 79,2 C 80,2 AB 75,6 E 78,9 B

Ortalama

350 tohum/m² 81,2 81,0 82,0 81,3 82,6 79,1 81,2

500 tohum/m² 81,7 80,9 82,3 81,2 81,9 79,3 81,2

650 tohum/m² 81,6 80,5 82,0 80,7 82,1 78,8 80,9

800 tohum/m² 81,4 80,5 81,7 80,8 82,1 79,2 81,0

Ortalama 81,5 B 80,7 C 82,0 A 81,0 C 82,2 A 79,1 D 81,1 AÖFOrtalama (%) Yıl: 0,26 Ek.sık: 0,37 Yıl x Ek.sık: 0,52 Çeşit: 0,45

Yıl x Çeşit: 0,64 Ek.Sık. x Çeşit: 0,90 Yıl x Ek.sık x Çeşit: 1,28

Çizelge 4.54’te görüldüğü gibi sulu koşullarda denemenin her iki ürün yılında ve yıllar ortalamasında ekim sıklığı uygulamalarının hektolitre ağırlığı üzerine önemli oranda etkisi olmamıştır. Çeşitler değerlendirildiğinde, en yüksek hektolitre ağırlığı denemenin ilk yılında 84,1 kg ile Sönmez 01 çeşidinden alınırken denemenin ikinci yılında 80,6 kg ile Bezostaja 1 çeşidinden elde edilmiştir. En düşük hektolitre ağırlığı ise denemenin her iki yılında da Sultan 95 çeşidinden elde edilirken denemenin ilk yılında 82,6 kg, denemenin ikinci yılında ise 75,6 kg alınmıştır. İki yılın ortalamasına gelince 82,2 kg ile Sönmez 01 çeşidi en yüksek hektolitre ağırlığı elde edilen çeşit olurken en az hektolitre ağırlığı elde edilen çeşit ise 79,1 kg ile Sultan 95 olmuştur.

Sulu koşullarda ürün yılları arası farklılıklar % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur.

Ürün yıllarına bakıldığında Çizelge 4.54’da da görüldüğü gibi 2012-2013 ürün yılında elde edilen hektolitre ağırlığı (83,2 kg) değerinin 2013-2014 ürün yılı hektolitre ağırlığı (78,9 kg) değerinden çok önemli oranda yüksek olduğu görülmüştür. Denemenin ikinci yılında sulamaya ilaveten düşen fazla yağış miktarı vejetatif aksamı teşvik etmiş ve bu durum tane dolgunluğunu negatif etkilemiştir. Bu nedenle ikinci yıl hektolitre ağırlığı ilk yıldan daha düşük olmuştur. Ekim sıklığı artışına bağlı olarak tane iriliği küçülen durumlarda hektolitre ağırlığı artarken tersi durumlarda ise düşer (Bulut, 2012). Yıl x çeşit interaksiyonunun çok önemli (p<0,01) bulunmasının sebebi ise Bezostaja 1 çeşidinin ikinci yıl bir üst gruba yükselirken, Atay-85 ve Sultan 95 çeşitlerinin aynı yıl daha alt gruplarda yer almış olmalarıdır.

Sulu koşullarda hektolitre ağırlığı ile bin tane ağırlığı, başak uzunluğu, SDS-sedimentasyon değeri, bayrak yaprak klorofil içeriği, bayrak yaprak alanı, bitki boyu, başakta tane sayısı ve ağırlığı parametreleri arasında pozitif ve önemli bir korelasyon tespit edilirken; metrekarede başak sayısı, hasat indeksi, tane protein oranı, başaklanma ve olgunlaşma gün sayısı parametreleri ile arasındaki korelasyonun önemli ve negatif yönde olduğu belirlenmiştir (Çizelge 4.63). Bu araştırmada bulunan sonuçlara benzer şekilde Sümer (2008) tarafından yapılan çalışmada hektolitre ağırlığı ile bayrak yaprak alanı ve SDS-sedimentasyon değeri parametreleri arasında önemli ve pozitif korelasyon tespit edilmiştir. Gizaw (2016) tarafından yapılan çalışmada ise hektolitre ağırlığı ile tane verimi, bitki boyu ve bin tane ağırlığı parametreleri arasında pozitif korelasyon; başakta tane sayısı ve başaklanma gün sayısı parametreleri arasında ise negatif korelasyon olduğu bildirilmiştir.

Şekil 4.26. Sulu koşullarda yıllara göre ekim sıklıklarının ekmeklik buğday çeşitlerinin hektolitre ağırlığı değerleri üzerine etkisi.

Hektolitre ağırlığı hacimdeki tanelerin ağırlığı olup, un veriminin bir göstergesi olması nedeniyle de ticari bir öneme sahiptir (Çağlar vd. 2006; Elgün, 2012). Erken dönemde ve başaklanma döneminde yaşanan kuraklık stresi ekmeklik buğday genotiplerinde hektolitre ağırlığını artırıcı yönde bir etki gösterirken, tane dolum döneminde gelen kuraklık stresi hektolitre ağırlığında azaltıcı yönde bir etki oluşturduğu söylenebilir (Ayrancı, 2012). Ekim sıklığı artışına bağlı olarak tane iriliği küçülen durumlarda hektolitre ağırlığı artarken tersi durumlarda ise düşer. Beslenme farklılıkları da tane iriliği ve dolaylı olarak hektolitre ağırlığı üzerine etki eder (Bulut, 1992).Bu araştırmada kıraç koşullarda ortalama hektolitre ağırlığı 79,6 kg olurken, sulu koşullarda bu değer 81,1 kg olmuştur. Yürütülen birçok çalışmada bu araştırmada bulunan sonuçlara benzer olarak sulama yapılan denemelerde hektolitre ağırlığı kıraç denemelerden daha yüksek bulunmuştur (Acer, 2004; Belen, 2016).

Kıraç koşullarda denemenin ilk yılında ekim sıklığı uygulamalarının etkisi önemli olup ikinci yıl ve yıllar ortalamasında önemli bulunmamıştır. Denemenin ilk yılında artan ekim sıklığı ile hektolitre ağırlığı önce yükselmiş ekim sıklığı artışının devamında ise hektolitre ağırlığı düşmüştür (Şekil 4.25). Sulu koşullarda yürütülen denemelerde ise denemenin her iki yılında ve iki yıllık deneme ortalaması değerlerine göre ekim

74 76 78 80 82 84 86

Alpu-01 Atay-85 Bezostaja-1

Harmankaya-99 Sönmez-01 Sultan-95

2012-2013 2013-2014 Yıllar Ortalaması Ekim Sıklıkları

Hektolitre Ağırlığı (kg)

sıklıklarının hektolitre ağırlığı üzerine önemli derecede etkisi olmadığı görülmüştür (Şekil 4.26). Bu sonuç pek çok araştırmacı tarafından bulunan sonuçlarla uyumludur (Thomason vd., 2010; Ertekin, 2011; Özdemir, 2011; Akıncı, 2014; Geleta vd., 2002). Bazı araştırmacılar ise artan ekim sıklığı uygulamasının hektolitre ağırlığına olumlu etkisinin olduğunu bildirmişlerdir (Costa vd., 2013; İpek, 2016). Chen vd. (2008) ise artan ekim sıklığının hektolitre ağırlığına etkisinin olumsuz olduğunu bildirmişlerdir.