Hasat indeksi (%)

gelişimi daha yavaş olmuş ve gelişme performansı elverişli suya bağlı olarak değişen başakta tane ağırlığında denemenin ikinci yılında daha düşük değerlerin elde edilmesine sebep olmuştur. Diğer taraftan denemenin ikinci yılında özellikle Mayıs ayından itibaren alınan yağışlar oldukça fazla bir su girdisine sebep olmuş ve tane dolum periyodunda metrekarede başak sayısında artışa ve daha fazla yeni kardeş oluşumuna ve oluşan yeni kardeşlerin tane doldurma sürelerinin kısa olması dolayısıyle başakta tane ağırlığında düşüşe neden olmuştur.

Şekil 4.11. ve 4.12.’de de görüldüğü gibi bu çalışmada hem kıraç hem de sulu koşullarda artan ekim sıklığının başakta tane ağırlığı değerine azaltıcı yönde ve istatistiksel olarak önemli düzeyde etki gösterdiği tespit edilmiştir. Bu araştırmada bulunan sonuçlara benzer sonuçlar birçok araştırmada bulunmuştur (Bavec vd., 2002; Kazan ve Doğan, 2005;

Laghari vd., 2011; Özdemir, 2011; Li vd., 2016). Bazı araştırmalarda ise ekim sıklığının başakta tane ağırlığı üzerine önemli bir etkisinin olmadığı bildirilmiştir (Doğan vd., 1997;

Hışır ve Çölkesen, 2004; Dinç, 2010; Thomason vd., 2010).

Kıraç koşullarda 2012-2013 yılında ekim sıklıkları ve çeşitler arası farklılıklar çok önemli (p<0,01) bulunmuştur. 2013-2014 yılında ise ekim sıklıkları ve çeşitler arası farklılıklar % 1 düzeyine önemli bulunurken, ekim sıklığı x çeşit interaksiyonunun önemli (p<0,05) olduğu belirlenmiştir. İki yılın ortalamasında ise yıllar, ekim sıklıkları ve çeşitler arası farklılıklar ve yıl x çeşit interaksiyonu % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Ayrıca kıraç koşullarda 2012-2013 ve 2013-2014 ürün yıllarında ve yıllar ortalaması olarak farklı ekim sıklığı uygulanan altı buğday çeşidine ait hasat indeksi ortalamaları ve AÖF tablosu Çizelge 4.28’de verilmiştir.

Çizelge 4.28. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin hasat indeksi ortalamaları ve AÖF tablosu

Yıllar Ekim

Sıklığı Çeşitler

Alpu 01 Atay 85 Bezostaja 1 H.kaya 99 Sönmez 01 Sultan 95 Ortalama

2012-2013

350 tohum/m² 0,37 0,34 0,28 0,43 0,29 0,35 0,34 A

500 tohum/m² 0,37 0,33 0,29 0,42 0,34 0,32 0,34 A

650 tohum/m² 0,36 0,32 0,30 0,41 0,32 0,33 0,33 AB

800 tohum/m² 0,34 0,25 0,26 0,36 0,33 0,31 0,31 B

Ortalama 0,36 B 0,31 CD 0,28 D 0,41 A 0,32 C 0,32 C 0,33 B

2013-2014

350 tohum/m² 0,38 0,36 0,39 0,39 0,42 0,34 0,38 A

500 tohum/m² 0,34 0,40 0,38 0,40 0,40 0,33 0,37 AB

650 tohum/m² 0,37 0,35 0,38 0,37 0,36 0,35 0,36 BC

800 tohum/m² 0,37 0,35 0,37 0,36 0,38 0,33 0,36 BC

Ortalama 0,37 B 0,37 B 0,38 AB 0,38 A 0,39 A 0,34 C 0,37 A

Ortalama

350 tohum/m² 0,38 0,35 0,34 0,411 0,35 0,34 0,36 A

500 tohum/m² 0,36 0,36 0,33 0,41 0,37 0,32 0,36 A

650 tohum/m² 0,37 0,34 0,34 0,39 0,34 0,34 0,35 AB

800 tohum/m² 0,36 0,30 0,32 0,36 0,35 0,32 0,33 B

Ortalama 0,36 B 0,34 CD 0,33 D 0,39 A 0,35 BC 0,33 D 0,35

AÖF Ortalama (%) Yıl: 0,01 Ek.sık: 0,015 Yıl x Ek.sık: 0,220 Çeşit: 0,019 Yıl x Çeşit: 0,026 Ek.sık. x Çeşit: 0,037 Yıl x Ek.sık x Çeşit: 0,053

2012-2013 ürün yılında en fazla hasat indeksi % 34 ile 350 ve 500 tohum/m² ekim sıklığı uygulanan parsellerden elde edilirken, en düşük hasat indeksi % 31 ile 800 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edilmiştir. 2013-2014 ürün yılında ise en fazla hasat indeksi % 38 ile 350 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edilirken, en düşük hasat indeksi % 36 ile 650 ve 800 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edilmiştir. Yıllar ortalaması olarak ekim sıklıkları değerlendirildiğinde, en fazla hasat indeksi % 36 ile 350 ve 500 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edilirken en düşük hasat indeksi % 33 ile 800 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edilmiştir.

Her iki yılda ve yıllar ortalamasında artan ekim sıklığıyla beraber taneye taşınan kuru madde azaldığı için hasat indeksi azalmıştır. Kıraç koşullarda hasat indeksi değerleri

çeşitler açısından incelendiğinde, en yüksek hasat indeksi denemenin ilk yılında % 41 ile Harmankaya 99 çeşidinden alınırken, en düşük hasat indeksi ise % 28 ile Bezostaja 1 çeşidinden alınmıştır. Denemenin ikinci yılında ise en yüksek hasat indeksi % 39 ile Sönmez 01 çeşidinden alınırken, en düşük hasat indeksi % 34 ile Sultan 95 çeşidinden elde edilmiştir. İki yılın ortalamasında ise en yüksek hasat indeksi Harmankaya 99 çeşidinden

% 39 ile elde edilirken, en düşük hasat indeksi ise alınan çeşitler ise % 33 ile Bezostaja 1 ve Sultan 95 olmuştur.

Şekil 4.13. Kıraç koşullarda yıllara göre ekim sıklıklarının ekmeklik buğday çeşitlerinin hasat indeksi değerleri üzerine etkisi.

Ürün yıllarına bakıldığında 2013-2014 ürün yılında kıraç koşullarda elde edilen ortalama hasat indeksi % 37 olup 2012-2013 ürün yılı elde edilen hasat indeksinden (%

33) istatistiksel olarak çok önemli (p<0,01) oranda yüksektir. Denemenin ikinci yılında alınan toplam 318,7 mm yağış miktarı, ilk yıldaki toplam 254,1 mm olan yağış miktarından 64,6 mm fazla olmuştur. Ancak ikinci yıl Ekim-Nisan döneminde alınan yağış miktarı (161,8 mm) ilk yılda aynı dönemde alınan yağış miktarından (229,8 mm) daha az olmuştur.

Bu nedenle ilk yılında tane doldurma döneminde daha düşük yağış alınmış ve elde edilen hasat indeksi daha düşük olmuştur. 2013-2014 ürün yılında ekim sıklığı x çeşit interaksiyonunun önemli (p<0,05) bulunmasının nedeni Atay 85 ve Harmankaya 99 çeşitleri en yüksek hasat indeksine 500 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasında ulaşırken,

0.20 0.25 0.30 0.35 0.40 0.45 0.50

Alpu-01 Atay-85 Bezostaja-1

Harmankaya-99 Sönmez-01 Sultan-95

Hasat İndeksi (%)

2012-2013 2013-2014 Yıllar Ortalaması Ekim Sıklıkları

Alpu 01, Bezostaja 1 ve Sönmez 01 çeşitlerinin 350 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasında ulaşmalarıdır. İki yılın ortalamasınada yıl x çeşit interaksiyonun çok önemli (p<0,01) olmasının sebebi ise Atay 85, Bezostaja 1 ve Sönmez 01 çeşitlerinin denemenin ilk yılında alt gruplarda yer alırken, ikinci yıl daha üst gruplarda yer almalarıdır (Çizelge 4.28).

Kıraç koşullarda hasat indeksi ile tane verimi, metrekarede başak sayısı, başakta tane sayısı ve başakta tane ağırlığı parametreleri arasında korelasyonun önemli ve olumlu yönde olduğu bulunurken; başak uzunluğu, SDS-sedimentasyon değeri, bayrak yaprak alanı ve başaklanma gün sayısı parametreleri ile arasındaki korelasyonun olumsuz yönde ve önemli olduğu görülmüştür (Çizelge 4.63). Özdemir (2011) yaptığı araştırmada hasat indeksi ile tane verimi, SDS-sedimentasyon değeri, başakta tane sayısı ve ağırlığı parametreleri arasında pozitif korelasyon tespit ederken; bitki boyu ve metrekarede başak sayısı parametreleri ile arasında negatif korelasyon bulmuştur. Zarei vd. (2013), yaptıkları çalışmada hasat indeksi ile tane verimi, başakta tane sayısı ve metrekarede başak sayısı parametreleri arasında pozitif korelasyon tespit etmiştir.

Yine araştırmada sulu koşullarda dört değişik ekim sıklığı uygulamasının altı ekmeklik buğday çeşidinin hasat indeksine etkisini gösteren varyans analiz sonuçları Çizelge 4.29’ de verilmiştir.

Çizelge 4.29. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin hasat indeksine ait varyans analizi tablosu

Varyasyon Kaynağı

Yıllar

Ortalama S.D

2012-2013 Yılı 2013-2014 Yılı

Kar.Or. FDeğ. Kar.Or. FDeğ. S.D. Kar.Or. FDeğ.

Yıl 1 0,010 18,87**

Ekim sıklığı 3 0,003 2,89* 0,001 3,74* 3 0,003 5,50**

Yılx Ekim sıklığı 3 0,000 0,62^öd

Çeşit 5 0,015 16,63** 0,005 22,97** 5 0,014 24,92**

Yıl x Çeşit 5 0,006 10,88**

Ekim sık.x Çeşit 15 0,001 1,22^öd 0,000 0,62^öd 15 0,001 1,24^öd

YılxEk.sık x Çeşit 15 0,001 0,97^öd

Hata 46 0,001 0,000 92 0,001

Genel 71 0,002 0,001 143 0,001

D.K. (%) 7,64 3,67 5,91

**: istatistiki olarak % 1’ de önemli, *: istatistiki olarak %5’te önemli, ^öd: istatistiki olarak önemli değil,

Çizelge 4.29’da görüldüğü gibi sulu koşullarda 2012-2013 ürün yılında ekim sıklıkları arası farklılıklar % 5 seviyesinde önemli bulunurken, çeşitler arası farklılıkların ise çok önemli (p<0,01) olduğu tespit edilmiştir. 2013-2014 ürün yılında da ekim sıklıkları

arası farklılıklar % 5 seviyesinde önemli bulunurken, çeşitler arası farklılıklar ise çok önemli (p<0,01) bulunmuştur. İki yılın ortamasında ise yıllar, ekim sıklıkları ve çeşitler arası farklılıklar ile yıl x çeşit interaksiyonunun çok önemli (p<0,01) olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca sulu koşullarda 2012-2013 ve 2013-2014 ürün yıllarında ve yıllar ortalaması olarak farklı ekim sıklığı uygulanan altı buğday çeşidine ait hasat indeksi ortalamaları ve AÖF tablosu Çizelge 4.30’da verilmiştir.

Çizelge 4.30. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin hasat indeksi ortalamaları ve AÖF tablosu

Yıllar Ekim Sıklığı

Çeşitler

Alpu 01 Atay 85 Bezostaja 1 H.kaya 99 Sönmez 01 Sultan 95 Ortalama

2012-2013

350 tohum/m² 0,41 0,41 0,36 0,43 0,36 0,43 0,40 A

500 tohum/m² 0,37 0,41 0,34 0,46 0,34 0,44 0,39 AB

650 tohum/m² 0,38 0,40 0,31 0,42 0,36 0,39 0,38 B

800 tohum/m² 0,36 0,37 0,33 0,42 0,39 0,39 0,38 B

Ortalama 0,38 CD 0,40 BC 0,34 E 0,43 A 0,36 D 0,41 AB 0,39 B

2013-2014

350 tohum/m² 0,40 0,41 0,40 0,45 0,42 0,40 0,41 A

500 tohum/m² 0,39 0,40 0,40 0,43 0,41 0,39 0,40 B

650 tohum/m² 0,38 0,40 0,39 0,45 0,41 0,38 0,40 B

800 tohum/m² 0,38 0,38 0,39 0,43 0,42 0,40 0,40 B

Ortalama 0,39 C 0,40 C 0,39 C 0,44 A 0,42 B 0,39 C 0,40 A

Ortalama 350 tohum/m² 0,40 0,41 0,38 0,44 0,39 0,42 0,41 A

500 tohum/m² 0,38 0,41 0,37 0,44 0,38 0,41 0,40 AB

650 tohum/m² 0,38 0,40 0,35 0,44 0,39 0,39 0,39 B

800 tohum/m² 0,37 0,38 0,36 0,42 0,40 0,39 0,39 B

Ortalama 0,38 C 0,40 B 0,37 D 0,44 A 0,39 BC 0,40 B 0,40 AÖFOrtalama (%) Yıl: 0,077 Ek.Sık: 0,011 Yıl x Ek.Sık: 0,015 Çeşit: 0,01 Yıl x Çeşit: 0,019 Ek.Sık. x Çeşit: 0,027 Yıl x Ek.Sık x Çeşit: 0,038

Çizelge 4.30’da da görüldüğü gibi sulu koşullarda 2012-2013 ürün yılında en fazla hasat indeksi % 40 ile 350 tohum/m² ekim sıklığı uygulanan parsellerden elde edilirken en düşük hasat indeksi % 38 ile 650 ve 800 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edilmiştir. 2013-2014 ürün yılında en fazla hasat indeksi % 41 ile 350 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edilirken en düşük hasat indeksi % 40 ile 500, 650 ve 800 tohum/m² ekim sıklığı uygulamalarından elde edilmiştir. Yıllar ortalaması olarak ekim sıklıkları değerlendirildiğinde, en fazla hasat indeksi % 41 ile 350 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edilirken en az hasat indeksi % 39 ile 650 ve 800 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edilmiştir. Çeşitler açısından en yüksek hasat indeksi denemenin ilk yılında % 43, ikinci yılında % 44 ile Harmankaya 99 çeşidinden alınırken en düşük hasat indeksinin ise denemenin ilk yılında % 34 ile Bezostaja 1 çeşidinden

alınmıştır. Denemenin ikinci yılında ise en düşük hasat indeksi % 39 ile Alpu 01, Bezostaja 1 ve Sönmez 01 çeşitlerinden elde edilmiştir. Yıllar ortalamasına gelince en yüksek hasat indeksi Harmankaya 99 çeşidinden % 44 ile elde edilirken en düşük hasat indeksi elde edilen ekmeklik buğday çeşidi ise % 37 ile Bezostaja 1 olmuştur.

İki yılın ortalamasında ürün yılları arasında farklılıklar % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur. 2013-2014 ürün yılında ortalama hasat indeksi % 40 bulunurken, 2012-2013 ürün yılında ise ortalama hasat indeksi % 39 bulunmuştur. 2013-2014 ürün yılında alınan toplam yağış miktarı 318,7 mm olup, ilk yıldaki toplam 254,1 mm olan yağış miktarından daha fazladır. Buna karşın ikinci yıl yağışlar oldukça geç dönemde gelmiş olup Ekim-Nisan döneminde alınan yağış miktarı (161,8 mm) ilk yıla göre aynı dönemde alınan yağış miktarından (229,8 mm) daha az olmuştur. Bu nedenle ilk yılda tane doldurma döneminde daha düşük yağış alınmış ve elde edilen hasat indeksi daha düşük olmuştur (Çizelge 3.1).

Şekil 4.14. Sulu koşullarda yıllara göre ekim sıklıklarının ekmeklik buğday çeşitlerinin hasat indeksi değerleri üzerine etkisi.

0.25 0.30 0.35 0.40 0.45 0.50

Alpu-01 Atay-85 Bezostaja-1

Harmankaya-99 Sönmez-01 Sultan-95

Hasat İndeksi (%)

2012-2013 2013-2014 Yıllar Ortalaması Ekim Sıklıkları

İki yılın ortalamasında yıl x çeşit interaksiyonun çok önemli (p<0,01) olmasının sebebi 2012-2013 yılında farklı gruplarda yer alan Alpu01, Atay85, Bezostaja 1 ve Sultan 95 çeşitlerinin 2013-2014 sezonunda aynı grupta yer alması; yine Sönmez 01 çeşidinin denemenin ilk yılında alt grupta yer alırken, ikinci yılında bir üst grupta bulunmasıdır.

Sulu koşullarda hasat indeksi ile tane verimi, bayrak yaprak klorofil içeriği, olgunlaşma gün sayısı, başakta tane sayısı ve ağırlığı parametreleri arasındaki korelasyonun olumlu yönde ve önemli olduğu tespit edilirken, hektolitre ağırlığı, SDS-sedimentasyon değeri, bayrak yaprak alanı ve bitki boyu parametreleri önemli ve olumsuz yönde korelasyon bulunmuştur (Çizelge 4.63). Dodig vd. (2012) yaptıkları çalışmada hasat indeksi ile tane verim arasında pozitif korelasyonun önemli olduğunu bildirmişlerdir.

Araştımada kıraç koşullarda ortalama hasat indeksi % 35 olurken, sulu koşullarda bu değer % 40’a yükselmiştir. Bu sonuçlar Acer (2004) ve Belen’in (2016) bulduğu sonuçlarla uyumludur. Yıllara göre farklılık gösteren hasat indeksi değerleri yetiştirme koşulları ve çeşidin özelliklerine bağlı olarak değişmiştir. Hasat indeksi ortalamalarında sulamanın etkisi ikinci yıl ortalamalarında daha belirgin olarak öne çıkmaktadır. Hem kıraç hem de sulu koşullarda yıllar arasındaki farklılıklar önemli çıkmış ve denemenin birinci yılında elde edilen ortalama hasat indeksi değerlerinin ikinci yılda elde edilen ortalama hasat indeksi değerlerine göre çok önemli oranda düşük olduğu görülmüştür. Yıllara göre hasat indeksi ortalamalarında sulamanın etkisiyle sulu denemede yıllar arasındaki fark kıraç denemeye göre daha küçük bulunmuştur (Şekil 4.12; Şekil 4.13).

Kıraç koşullarda ekmeklik buğdayda hasat indeksi çoğunlukla düşen yağış miktarı ve bitkinin yetişme dönemlerine göre yağış dağılımına bağlı olarak değişebilmektedir.

Kalaycı vd.,’ne (1998) göre hasat indeksine kuraklığın etkisi geç dönemlerde daha fazla görülmektedir. Buna benzer şekilde 2013-2014 ürün yılında alınan toplam yağış miktarı 318,7 mm olup, ilk yıldaki toplam 254,1 mm olan yağış miktarından daha fazla olmasına rağmen ikinci yıl Mayıs ayı sonrası yağışların oldukça fazla olması (Çizelge 3.1) nedeniyle tane doldurma döneminde toprakta daha fazla alınabilir su bulunması nedeniyle hasat indeksi ilk yıldan daha yüksek olmuştur. Ayrıca sulu koşullarda yıllar arası farklılıklar sulamanın etkisiyle daha az bulunmuştur. Birçok çalışmada buğdayda hasat indeksi değerlerinin stres koşulları altında önemli oranda düştüğü ve sulamaya bağlı olarak artan

kuru maddenin hasat indeksinin artmasına neden olduğu bildirilmiştir (Jamal vd., 1996;

Kimurto vd., 2005).

Bu araştırmada artan ekim sıklığının hem kuru hemde sulu koşullarda hasat indeksi değerine olumsuz ve istatistiksel olarak önemli düzeyde etki gösterdiği tespit edilmiştir. Bu sonuç birçok araştırmada bulunan sonuçlarla uyumludur (Tarus, 1991; Öztürk, 1996;

Donaldson vd., 2001; Bavec vd., 2002; Kazan ve Doğan, 2005; Sümer, 2008; Ahmadi vd., 2011; Laghari vd., 2011; Özdemir, 2011; Akıncı, 2014). Diğer bazı araştırmalarda ise artan ekim sıklığının hasat indeksi üzerine önemli bir etkisinin olmadığı bildirilmiştir ( Khan vd., 2000; Chaudhry ve Hussain, 2001; Bulut, 2009; Said vd., 2012; Haile vd., 2013; Adinew, 2015). Iqbal vd. (2012) ise ekim sıklığı 12.5 kg/da’dan 15 kg/da’a yükselince hasat indeksi önemli oranda artmış ve sıklığın bu seviyeden sonraki artışında yine önemli miktarda düşüş gösterdiğini bildirmişlerdir.