Sulu ve Kuru Koşullarda Yetiştirilen Ekmeklik Buğday Çeşitlerinde Farklı Ekim Sıklıklarının Bazı Fizyolojik, Verim ve Kalite Özelliklerine Etkisinin Belirlenmesi
Ali Cevat Sönmez DOKTORA TEZİ Biyoloji Anabilim Dalı
Ekim 2017
The Effect Of Sowing Rates On Some Physiological, Yield And Quality Characteristic In Bread Wheat Genotypes Grown Under Dry And Irrigated Conditions
Ali Cevat Sönmez
DOCTORAL DISSERTATION Department of Biology
October 2017
Sulu ve Kuru Koşullarda Yetiştirilen Ekmeklik Buğday Çeşitlerinde Farklı Ekim Sıklıklarının Bazı Fizyolojik, Verim ve Kalite Özelliklerine Etkisinin Belirlenmesi
Ali Cevat Sönmez
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Lisansüstü Yönetmeliği Uyarınca
Biyoloji Anabilim Dalı Botanik Bilim Dalında
DOKTORA TEZİ Olarak Hazırlanmıştır
Danışman: Prof. Dr. Murat Olgun
Ekim 2017
Biyoloji Anabilim Dalı Doktora öğrencisi Ali Cevat SÖNMEZ’in DOKTORA tezi olarak hazırladığı “Sulu ve Kuru Koşullarda Yetiştirilen Ekmeklik Buğday Çeşitlerinde Farklı Ekim Sıklıklarının Bazı Fizyolojik, Verim ve Kalite Özelliklerine Etkisinin Belirlenmesi” başlıklı bu çalışma, jürimizce lisansüstü yönetmeliğin ilgili maddeleri uyarınca değerlendirilerek oybirliği ile kabul edilmiştir.
Danışman : Prof. Dr. Murat Olgun
İkinci Danışman : ---
Doktora Tez Savunma Jürisi:
Üye : Prof. Dr. Murat OLGUN
Üye : Prof. Dr. Mehmet Ali SAKİN
Üye : Prof. Dr. Atila OCAK
Üye : Prof. Dr. Ersin YÜCEL
Üye : Yrd. Doç. Dr. Duran KATAR
Fen Bilimleri Enstitüsü Yönetim Kurulu’nun ... tarih ve ... sayılı kararıyla onaylanmıştır.
Prof. Dr. Hürriyet ERŞAHAN Enstitü Müdürü
ETİK BEYAN
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü tez yazım klavuzuna göre, Prof. Dr. Murat Olgun danışmanlığında hazırlamış olduğum " Sulu ve Kuru Koşullarda Yetiştirilen Ekmeklik Buğday Çeşitlerinde Farklı Ekim Sıklıklarının Bazı Fizyolojik, Verim ve Kalite Özelliklerine Etkisinin Belirlenmesi " başlıklı DOKTORA tezimin özgün bir çalışma olduğunu; tez çalışmamın tüm aşamalarında bilimsel etik ilke ve kurallara uygun davrandığımı; tezimde verdiğim bilgileri, verileri akademik ve bilimsel etik ilke ve kurallara uygun olarak elde ettiğimi; tez çalışmamda yararlandığım eserlerin tümüne atıf yaptığımı ve kaynak gösterdiğimi ve bilgi, belge ve sonuçları bilimsel etik ilke ve kurallara göre sunduğumu beyan ederim. 24/10/2017
Ali Cevat Sönmez
ÖZET
Bu araştırma; 2012-2013 ve 2013-2014 ürün yıllarında Eskişehir’de Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma Enstitüsü deneme arazilerinde sulu ve kıraç koşullarda yürütülmüştür.
Denemede dört farklı ekim sıklığı (350, 500, 650 ve 800 tohum/m²) uygulamasının altı ekmeklik buğday (Triticum aestivum L.) çeşidinin (Alpu 01, Atay 85, Bezostaya 1, Harmankaya 99, Sönmez 01 ve Sultan 95) verim, verim unsurları, kalite ve bazı fizyolojik özellikleri üzerine etkilerinin tespit edilmesi amaçlanmıştır.
Hem kıraç hemde sulu koşullarda Bezostaja 1 kalite yönünden Harmankaya 99 ise tane verim ve verim unsurları yönünden yüksek performans gösteren çeşitler olarak belirlenmiştir.
Diğer taraftan kıraç koşullarda başak uzunluğu, bin tane ağırlığı, başakta tane sayısı ve ağırlığı, hasat indeksi, bitki boyu, bayrak yaprak alanı, başaklanma gün sayısı, bayrak yaprak klorofil içeriği ve tane protein oranı parametrelerinde; sulu koşullarda ise başak uzunluğu, bin tane ağırlığı, başakta tane sayısı ve ağırlığı, hasat indeksi, başaklanma gün sayısı, bayrak yaprak klorofil içeriği, hektolitre ağırlığı ve tane protein oranı parametrelerinde ekim sıklıkları arttıkça elde edilen değerlerde azalma meydana gelmiş olup en yüksek değerler 350 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından alınırken, en düşük değerler 800 tohum/m² uygulamasından elde edilmiştir. Kıraç koşullarda en yüksek tane verimi 650 tohum/m² den alınırken sulu koşullarda bu değer 500 tohum/m² den elde edilmiştir. Yine kıraç ve sulu koşulların her ikisinde de ekim sıklığı arttıkça tane veriminde kuadratik artışlar görülmüş olup optimum ekim sıklığı kıraç koşullarda 625 tohum/m², sulu koşullarda ise 510 tohum/m² olarak belirlenmiştir.
Anahtar kelimeler : Ekmeklik Buğday, Ekim Sıklığı, Tane Verim, Ekmeklik Kalite
SUMMARY
This study was carried out in Transitional Zone Agricultural Research Institute during crop growing seasons at 2012-2013 and 2013-2014. The aim of the reseach was to determine the effects of the application of four different sowing densities (350, 500, 650 and 800 seed/m²) on six bread wheat (Triticum aestivum L.) cultivars (Alpu 01, Atay 85, Bezostaya 1, Harmankaya 99, Sönmez 01 and Sultan 95) in rainfed and irrigated conditions for yield, yield components, some quality and physiological traits.
In this study Harmankaya 99 and Bezostaja 1 cultivars gave high performance for grain yield, yield components, physiological traits and quality in both rainfed and irrigated conditions. On the other hand, in rainfed conditions spike length, thousand grain weight, grain number and weight in spike, harvest index, plant height, flag leaf area, number of days of heading, flag leaf chlorophyll content and grain protein content; in irrigated conditions spike length, thousand kernel weight, grain number and weight in spike, harvest index, number of days of heading, flag leaf chlorophyll content, hectoliter weight and grain protein content values were decreased with increasing seeding rates. The highest values were given from 350 seeds/m² seeding rates while the lowest ones belonged to 800 seeds/m² seding rates. Quadratic increases were occured on yield with increasing sowing rate in both irrigated and rainfed conditions. Once the highest grain yields in irrigated and rainfed conditions were taken from 650 seeds/m² and 500 seeds/m² respectively; optimum seeding rates were determined as 625 seeds/m² in rainfed conditions and 510 seeds/m² in irrigated conditions.
Keywords : Bread Wheat, Seeding density, Grain yield, Bread quality
TEŞEKKÜR
Yürütmüş olduğum doktora eğitiminin tüm aşamalarında bana yol gösteren, bilgisini ve tecrübesini benimle cömertce paylaşan, her türlü zorluğun aşılmasında hep yanımda olan değerli hocam, danışmanım Prof. Dr. Murat OLGUN’a çok teşekkür ederim.
Tez sürecinin başlagıcından itibaren öneri ve katkılarıyla birlikte samimi desteklerini aldığım tez izleme komitesi üyeleri kıymetli hocalarım Prof. Dr. Mehmet Ali SAKİN ve Prof. Dr. Atila OCAK’a çok teşekkür ederim. Bu çalışmanın tarla denemelerinin ve labarotuvar analizlerinin yapıldığı Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü’nde çalışmanın yürütülmesi için bana her türlü olanağı sağlayan Enstitü Müdürü Dr. Sabri ÇAKIR’a, tez süresince yakın ilgi ve desteklerini gördüğüm Prof. Dr.
Ersin YÜCEL, Yrd. Doç. Dr. Duran KATAR, Dr. Oğuz ÖNDER, Dr. Erdinç SAVAŞLI, Dr. Yaşar KARADUMAN ve Ar. Gör. Soner YİĞİT’e çok teşekkür ederim. Ayrıca isimlerini tek tek burada yazamadığım bilgi, destek ve deneyimlerinden yararlandığım Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü mensubu tüm mesai arkadaşlarıma da çok teşekkür ederim.
Tez çalışmam boyunca engin hoşgörüsü ve sabrı ile bana her konuda sonsuz destek olan sevgili eşim Filiz’e çok teşekkür ederken, tez çalışmalarına vakit ayırma zorunluluğu nedeniyle büyüme çağında daha az zaman ayırmak zorunda kaldığım oğlum Utku ve kızım Beste’nin ileride beni anlayacaklarını ümit ediyorum.
Ali Cevat SÖNMEZ Eskişehir Ekim 2017
İÇİNDEKİLER
Sayfa
ÖZET………...…...vi
SUMMARY……….………...vii
TEŞEKKÜR...viii
İÇİNDEKİLER………...…ix
ŞEKİLLER DİZİNİ……….………...xi
ÇİZELGELER DİZİNİ………...xiii
KISALTMALAR DİZİNİ………...xvii
1.GİRİŞ VE AMAÇ………...1
2.LİTERATÜR ARAŞTIRMASI..………..……….…..4
3.MATERYAL VE YÖNTEM………...22
3.1.Materyal……….………...22
3.1.1.Bitkisel materyal……….………...22
3.1.2.Araştırma yeri ve zellikleri……….………….………25
3.1.2.Araştırma yeri ve özellikleri……….………...25
3.1.2.1.İklim özellikleri……….………..…………..……….………...25
3.1.2.2.Toprak özellikleri……….…….………...………25
3.2.Yöntem………....…..27
3.2.1.Deneme deseni ……….…….…..27
3.2.2.Denemenin yürütülmesi ……….….28
3.2.3.Araştırmada ele alınan konular ………...28
3.2.3.1.Tane verimi (kg/da)………...……..………..28
3.2.3.2.Metrekarede başak sayısı (adet)………..…..…..…………..29
3.2.3.3.Başak uzunluğu (cm)……….…….………...29
3.2.3.4.Bin tane ağırlığı (g) ……….…….……….…...29
3.2.3.5.Başakta tane sayısı(adet)………...…....29
3.2.3.6.Başakta tane ağırlığı (g)……….………...………29
3.2.3.7.Hasat indeksi (%)……….………...………..29
3.2.3.8.Bitki boyu (cm) ………..……….……...………...29
3.2.3.9.Bayrak yaprak alanı (cm²).………..……..30
İÇİNDEKİLER (devam)
Sayfa
3.2.3.10.Başaklanma gün sayısı (adet)……….………...30
3.2.3.11.Olgunlaşma gün sayısı (adet)……….……….………...30
3.2.3.12.Bayrak yaprak klorofil içeriği (CCI).……...….……….….30
3.2.3.13.Hektolitre ağırlığı (kg).……….………...…....30
3.2.3.14.Tane protein oranı (%)..……….………...30
3.2.3.15.SDS-sedimentasyon analizi (ml)……….………...31
3.2.4.Verilerin değerlendirilmesi...………..…..…31
4.BULGULAR VE TARTIŞMA………...……..………..…32
4.1.Araştırmada incelenen unsurlar………..……32
4.1.1.Tane verimi (kg/da)………...………..…….32
4.1.2.Metrekarede başak sayısı (adet)……….…….……….42
4.1.3.Başak uzunluğu (cm)…………..……….……….…...………...49
4.1.4.Bin tane ağırlığı (g) ……….………...….57
4.1.5.Başakta tane sayısı………65
4.1.6.Başakta tane ağırlığı……….………72
4.1.7.Hasat indeksi (%)……….………...….79
4.1.8.Bitki boyu (cm) ………..……….………...………….86
4.1.9.Bayrak yaprak alanı (cm²).………..……….94
4.1.10.Başaklanma gün sayısı (adet)……….…………...…...100
4.1.11.Olgunlaşma gün sayısı (adet)……….……….……..………...106
4.1.12. Bayrak yaprak klorofil içeriği (CCI)………...112
4.1.13.Hektolitre ağırlığı (kg).………...118
4.1.14.Tane protein oranı (%)..……….………...……125
4.1.15.SDS-sedimentasyon analizi (ml)……….…………...131
5.SONUÇ VE ÖNERİLER...………..……….... 139
KAYNAKLAR DİZİNİ………..………..146
ÖZGEÇMİŞ………..……..…..160
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil Sayfa
3.1. Alpu 01 ekmeklik buğday çeşidi tane ve başak görünümü……….………...22
3.2. Atay 85 ekmeklik buğday çeşidi tane ve başak görünümü ……….…...23
3.3. Bezostaya-1 ekmeklik buğday çeşidi tane ve başak görünümü………..….…..23
3.4. Harmankaya 99 ekmeklik buğday çeşidi tane ve başak görünümü………...24
3.5. Sönmez 01 ekmeklik buğday çeşidi tane ve başak görünümü……….….24
3.6. Sultan 95 ekmeklik buğday çeşidi tane ve başak görünümü……….…....25
4.1. Kıraç koşullarda yıllara göre ekim sıklıklarının ekmeklik buğday çeşitlerinin tane verim değerleri üzerine etkisi……….……….34
4.2. Sulu koşullarda yıllara göre ekim sıklıklarının ekmeklik buğday çeşitlerinin tane verim değerleri üzerine etkisi………..39
4.3. Kıraç koşullarda yıllara göre ekim sıklıklarının ekmeklik buğday çeşitlerinin metrekarede başak sayısı değerleri üzerine etkisi………..44
4.4. Sulu koşullarda yıllara göre ekim sıklıklarının ekmeklik buğday çeşitlerinin metrekarede başak sayısı değerleri üzerine etkisi………..……….47
4.5. Kıraç koşullarda yıllara göre ekim sıklıklarının ekmeklik buğday çeşitlerinin başak uzunluğu değerleri üzerine etkisi………..……….51
4.6. Sulu koşullarda yıllara göre ekim sıklıklarının ekmeklik buğday çeşitlerinin başak uzunluğu değerleri üzerine etkisi………..……….55
4.7. Kıraç koşullarda yıllara göre ekim sıklıklarının ekmeklik buğday çeşitlerininbin tane ağırlığı değerleri üzerine etkisi………..………...60
4.8. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin bin tane ağırlığına etkisi……….……….63
4.9. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin başakta tane sayısına etkisi………..………..67
4.10. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin başakta tane sayısına etkisi ………70
4.11. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin başakta tane ağırlığına etkisi ……….………..74
4.12. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin başakta tane ağırlığına etkisi……….…...77
4.13. Kıraç koşullarda yıllara göre ekim sıklıklarının ekmeklik buğday çeşitlerinin hasat indeksi değerleri üzerine etkisi…………..………...81
ŞEKİLLER DİZİNİ (devam)
Şekil Sayfa
4.14. Sulu koşullarda yıllara göre ekim sıklıklarının ekmeklik buğday çeşitlerinin hasat
indeksi değerleri üzerine etkisi……….……….…………..84 4.15. Kıraç koşullarda yıllara göre ekim sıklıklarının ekmeklik buğday çeşitlerinin bitki boyu
değerleri üzerine etkisi………..88 4.16. Sulu koşullarda yıllara göre ekim sıklıklarının ekmeklik buğday çeşitlerinin bitki boyu
değerleri üzerine etkisi………...………91 4.17. Kıraç koşullarda yıllara göre ekim sıklıklarının ekmeklik buğday çeşitlerinin bayrak
yaprak alanı değerleri üzerine etkisi………..……96 4.18. Sulu koşullarda yıllara göre ekim sıklıklarının ekmeklik buğday çeşitlerinin bayrak
yaprak alanı değerleri üzerine etkisi………....….98 4.19. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
başaklanma gün sayısına etkisi ………...102 4.20. Sulu koşullarda yıllara göre ekim sıklıklarının ekmeklik buğday çeşitlerinin
başaklanma gün sayısı değerleri üzerine etkisi……….….104 4.21. Kıraç koşullarda yıllara göre ekim sıklıklarının ekmeklik buğday çeşitlerinin
olgunlaşma gün sayısına etkisi……….……...108 4.22. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
olgunlaşma gün sayısına etkisi………..110 4.23. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
yıllara göre bayrak yaprak klorofil içeriğine etkisi………114 4.24. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
yıllara göre bayrak yaprak klorofil içeriğine etkisi……….……117 4.25. Kıraç koşullarda yıllara göre ekim sıklıklarının ekmeklik buğday çeşitlerinin
hektolitre ağırlığı değerleri üzerine etkisi………..…………....121 4.26. Sulu koşullarda yıllara göre ekim sıklıklarının ekmeklik buğday çeşitlerinin
hektolitre ağırlığı değerleri üzerine etkisi………..……….124 4.27. Kıraç koşullarda yıllara göre ekim sıklıklarının ekmeklik buğday çeşitlerinin
tane protein oranı değerleri üzerine etkisi ………..….…..127 4.28. Sulu koşullarda yıllara göre ekim sıklıklarının ekmeklik buğday çeşitlerinin tane
protein oranı değerleri üzerine etkisi………...……...129 4.29. Kıraç koşullarda yıllara göre ekim sıklıklarının ekmeklik buğday çeşitlerinin SDS-
.sedimentasyon değeri üzerine etkisi……...………...………...133 4.30. Sulu koşullarda yıllara göre ekim sıklıklarının ekmeklik buğday çeşitlerinin SDS-
sedimentasyon değeri üzerine etkisi………...………...136
ÇİZELGELER DİZİNİ
Çizelge Sayfa
3.1. Eskişehir ilinde bazı iklim elemanlarının uzun yıllar ortalaması ve deneme yıllarına
ait aylık ortalama değerleri ……….…...26 3.2. Araştırmanın yapıldığı arazilerin toprak analizi sonuçları………...27 4.1. Kıraç koşullarda farklı ekim sıklıkları uygulanan ekmeklik buğday çeşitlerinin tane
verimlerine ait varyans analiz tablosu ………...32 4.2. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
tane verim ortalamaları ve AÖF değerleri………..…....33 4.3. Kıraç koşullarda farklı ekim sıklığı uygulanan ekmeklik buğday çeşitlerine ekim sıklığının
etkisini gösteren ortogonal parçalanma tablosu ……….………35 4.4. Sulu koşullarda farklı ekim sıklığı uygulanan ekmeklik buğday çeşitlerinin birim alan
tane verimlerine ait varyans analiz tablosu……….37 4.5 Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
tane verim ortalamaları ve AÖF değerleri………..………....38 4.6. Sulu koşullarda farklı ekim sıklığı uygulanan ekmeklik buğday çeşitlerine ekim
sıklığının etkisini gösteren ortogonal parçalanma tablosu ………39 4.7. Kıraç koşullarda farklı ekim sıklıkları uygulanan ekmeklik buğday çeşitlerinin
metrekarede başak sayısına ait varyans analiz tablosu ………..42 4.8. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
metrekarede başak sayısı ortalamaları ve AÖF değerleri………..…43 4.9. Sulu koşullarda farklı ekim sıklığı uygulanan ekmeklik buğday çeşitlerinin metrekarede başak sayısına ait varyans analizi tablosu ………..….. 45 4.10. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
metrekarede başak sayısı ortalamaları ve AÖF değerleri ………....46 4.11. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
başak uzunluğu unsuruna ait varyans analizi tablosu ……….…....50 4.12. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan ekmeklik buğday çeşitlerinin
başak uzunluğu ortalamaları ve AÖF değerleri………..…….…51 4.13. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
başak uzunluklarına ait varyans analizi tablosu..………..……...53 4.14. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
başak uzunluğu ortalamaları ve AÖF değerleri……….……….…54
ÇİZELGELER DİZİNİ (devam)
Çizelge Sayfa
4.15. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin bin
tane ağırlığına ait varyans analizi tablosu………57 4.16. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşitinin bin
tane ağırlığı ortalamaları ve AÖF tablosu ………..……….58 4.17. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin bin tane
ağırlığına ait varyans analizi tablosu………...…....61 4.18. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin bin tane
ağırlığı ortalamaları ve AÖF değerleri………62 4.19. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
başakta tane sayısına ait varyans analizi tablosu ………....65 4.20. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
başakta tane sayısı ortalamaları ve AÖF değerleri………..66 4.21. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
başakta tane sayısına ait varyans analizi tablosu……….68 4.22. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
başakta tane sayısı ortalamaları ve AÖF değerleri………..68 4.23. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
başakta tane ağırlığı varyans analizi tablosu ………..72 4.24. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
başakta tane ağırlığı ortalamaları ve AÖF değerleri………73 4.25. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
başakta tane ağırlığı varyans analizi tablosu ………...75 4.26. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
başakta tane ağırlığı ortalamaları ve AÖF değerleri………76 4.27. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin hasat
indeksi’ne ait varyans analizi tablosu ………79 4.28. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin hasat
indeksi ortalamaları ve AÖF tablosu………..80 4.29. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin hasat
indeksi’ne ait varyans analizi tablosu……….82 4.30. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin hasat
indeksi ortalamaları ve AÖF tablosu………..83 4.31. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
bitki boyuna ait varyans analizi tablosu ……….………86
ÇİZELGELER DİZİNİ (devam)
Çizelge Sayfa
4.32. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin bitki boyu ortalamaları ve AÖF tablosu………....87 4.33. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin bitki
boyu’na ait varyans analizi tablosu ………....89 4.34. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin bitki boyu ortalamaları ve AÖF tablosu……….…...90 4.35. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
bayrak yaprak alanı varyans analizi tablosu ………..…..94 4.36. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
bayrak yaprak alanı ortalamaları ve AÖF tablosu ……….….….95 4.37. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
bayrak yaprak alanı varyans analizi tablosu ………..………..96 4.38. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
bayrak yaprak alanı ortalamaları ve AÖF tablosu ………..….97 4.39. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
başaklanma gün sayısı’na ait varyans analizi tablosu ………....100 4.40. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
başaklanma gün sayısı ortalamaları ve AÖF tablosu ………...101 4.41. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
başaklanma gün sayısı’na ait varyans analizi tablosu………..…………...102 4.42. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
başaklanma gün sayısı ortalamaları ve AÖF tablosu ………..……...………...103 4.43. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
olgunlaşma gün sayısı’na ait varyans analizi tablosu ………...106 4.44. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
olgunlaşma gün sayısı ortalamaları ve AÖF tablosu……….…107 4.45. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
olgunlaşma gün sayısı’na ait varyans analizi tablosu ………....109 4.46. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
olgunlaşma gün sayısı ortalamaları ve AÖF tablosu ………...109 4.47. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
bayrak yaprak klorofil içeriği varyans analizi tablosu ………...112
ÇİZELGELER DİZİNİ (devam)
Çizelge Sayfa
4.48. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
bayrak yaprak klorofil içeriği ortalamaları ve AÖF tablosu ……….113 4.49. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
bayrak yaprak klorofil içeriği’ne ait varyans analizi tablosu……….…....115 4.50. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
bayrak yaprak klorofil içeriği ortalamaları ve AÖF tablosu ……….…....116 4.51. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
hektolitre ağırlığına ait varyans analizi tablosu ……….………118 4.52. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
hektolitre ağırlığına ait ortalamaları ve AÖF tablosu ………...119 4.53. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
hektolitre ağırlığı’na ait varyans analizi tablosu………..…...121 4.54. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
hektolitre ağırlığı ortalamaları ve AÖF tablosu………...122 4.55. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin tane
protein oranına ait varyans analizi tablosu……….………...125 4.56. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin tane
protein oranına ait ortalamalar ve AÖF tablosu……….………...126 4.57. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin tane
protein oranına ait varyans analizi tablosu………...….………...128 4.58. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin tane
protein oranına ait ortalamalar tablosu ……….128 4.59. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
SDS-sedimentasyon değeri’ne ait varyans analizi tablosu……….………131 4.60. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
SDS-sedimentasyon değeri ortalamaları ve AÖF tablosu ………..………...132 4.61. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin
SDS-sedimentasyon değeri’ne ait varyans analizi tablosu……….134 4.62. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin SDS-
sedimentasyon değerine ait ortalamalar ve AÖF tablosu ……….………135 4.63. Kıraç ve sulu denemelerde yer alan parametreler arası korelasyon tablosu………..138
KISALTMALAR DİZİNİ
Kısaltmalar Açıklama
AÖF Asgari Önemli Fark BASU Başak Uzunluğu BATA Başakta tane ağırlığı BBOY Bitki Boyu
BGS Başaklanma gün sayısı BİTA Bin tane ağırlığı BTS Başakta tane sayısı BYA Bayrak yaprak alanı
BYKİ Bayrak yaprak klorofil içeriği CCI Chlorophyll Concentration Index DK Değişim Katsayısı
Hİ Hasat indeksi HKA Hektolitre Ağırlığı MBS Metrekarede başak sayısı OGS Olgunlaşma gün sayısı SDS SDS Sedimentasyo değeri TPO Tane Protein Oranı TV Tane verim
H.kaya 99 Harmankaya 99 Den. Deneme
1.GİRİŞ VE AMAÇ
Ekmeklik buğday (Triticum aestivum L.) dünyada çok eski çağlardan beri kültürü yapılan bir bitkidir. Tanesinin uygun besleme değeri, taşınma, depolama, işlenmesindeki kolaylık ve geniş adaptasyon sınırları nedeniyle günümüzde pek çok ülkenin temel besini durumunda olan buğday, tüm dünyada besinlerden alınan kalorinin % 20’sini tek başına sağlamaktadır (Kün, 1996). Ülkemizde tarım alanlarının yaklaşık üçte birini kaplayan ve ülke nüfusunun beşte birinin geçim kaynağı olan buğday üretiminin tamamı tüketilmektedir. Ülkemizde son 50 yılda geliştirilen buğday çeşitleri ve uygulanan optimum yetiştirme tekniklerinin sayesinde verimde yaklaşık 243 kg/da ile dünya ortalaması dolayında bir değere ulaşılsa da gelecek onlu yıllarda tahıl üretiminin 30-40 milyon ton seviyesine çıkarılabilmesi için sulanabilir alanların 5-6 milyon ha alana yükseltilmesi gerekmektedir (Tuik, 2016). Ülkemiz ve Dünya’da buğday üretim alanları doğal sınırlarına ulaşmış olup artan nüfusun yeterli beslenmesi için birim alandan alınan ürün miktarının artırılması gerekmektedir. Birim alandan elde edilen verimin artırılması ancak yüksek verimli, kaliteli, biyotik ve abiyotik streslere dayanıklı ve bu özellikler yönünden değişen iklim tiplerine adaptasyon yeteneği olan çeşitlerin geliştirilerek üretimde kullanılması ile mümkündür. Gelecek yıllarda 100 milyona yaklaşması beklenen nüfusumuzun dengeli beslenmesi için, üstün genotiplerin geliştirilmesinin yanı sıra optimum yetiştirme tekniklerinin de eksiksiz uygulanması gerekir (Olgun vd. 2016).
Ülkemizde buğday üretiminin çoğunlukla yağışın 550 mm’den az olduğu bölgelerde yapıldığı düşünüldüğünde, kuraklığın özellikle buğdayın başaklanma ve süt olum devresinde etkisini gösterdiği görülmektedir (Ayrancı, 2012). Bu bölgelerde verim büyük ölçüde yağışa bağlı olup kuraklığın bitki içersindeki etkileri dikkate alınarak kuraklıktan daha az etkilenen çeşitlerin geliştirilmesi açısından verim üzerine etkili bitkisel özelliklerin belirlenerek bu özellikler yönünden üstün bitki tiplerinin geliştirilmesi ıslah programlarının başarı şansını artıracaktır (Öztürk, 1999; Olgun vd., 2006; Farook vd., 2009).
Yüksek verimin özellikle birçok bitki verim unsuru ile yakın ilişkili olduğunu ayrıca agronomik uygulamalardaki değişimlerin verim ve verim unsurları üzerinde birçok değişime yol açtığı ortaya konmuştur. Birim alandan elde edilen verimin artırılmasında optimum agronomik tedbirlerin uygulanması önemli olup; bunlardan tohumluğun uygun ekim sıklığında ekilmesi yüksek verim için hayati önem arzeder. Yapılan çalışmalarda ekim sıklığının özellikle sulu ve kıraç koşullarda verim ve verim unsurları üzerinde önemli etki yaptığı ve önemli bir agronomik faktör olduğu belirtilmiştir (Öztürk, 1996; Geleta vd., 2002; Wajid, 2004). Diğer taraftan optimum ekim sıklığında bitkinin daha iyi gelişme gösterdiği ve besin elementleri ve güneş ışığını daha iyi kullandığı ve bu yüzden bitki sıklığının öncelikle belirlenmesi gerektiği belirlenmiştir. Ekim sıklığının genotip ve çevresel faktörlerdeki farklılığa bağlı olarak değiştiği ve optimum verim için iklim, toprak ve çevreye bağlı olarak optimum ekim sıklığının uygulanması gerektiği bidirilmiştir (Chen vd., 2008; Thomason vd., 2010).
Her bitki için olduğu gibi buğdayda da yeterli gelişme ve verim oluşturma açısından su çok önemlidir. Bitki kökleri vasıtasıyla aldığı suyu gerek terleme, gerek mineral madde taşınımı, gerek osmotik düzenleme, gerekse fotosentetik ve diğer metabolik olaylarda kullandığından bitki gelişimi büyük oranda suya bağlı olarak cereyan etmektedir (Kacar vd., 2006). Bu bağlamda gelecek nesillerin beslenmesinde de önemli rol oynayacak olan buğday üretimi hızlı bir şekilde sulanabilir alanların artırılmasına, suyun etkin şekilde kullanımına, kıraç ve sulu tarımda ekim sıklığı gibi optimum agronomik uygulamaların yapılmasına bağlıdır. Ülkemizde yıllık ortalama yağışın 500 mm’ den az olduğu bölgelerde kuru tarım uygulanmakta ve bu tarım sisteminde nadas-buğday ekim nöbeti uygulanmaktadır. Bu durum da gösteriyorki kuru tarım ülkemizde kaçınılmaz olarak hakim bir sistemdir. Dolayısıyle kuru tarımda su kullanım etkinliği yüksek, yüksek verimli, hastalık ve zararlılara dayanıklı, kaliteli ve bu özellikleri değişik iklim tiplerinde sürdürebilen stabil tescilli çeşitlerin yaygınlaştırılarak çiftçi tarafından kullanılması gerekmektedir.
Ekim sıklığının artması ile birlikte verim ve verim unsurlarında quadratik bir ilişki görülmekte olup belirli bir noktaya kadar ekim sıklığının artması bitkilerin fotosentez etkinliğini, besin elementi ve su kullanım etkinliğini artırmakta ve bitki gelişimini olumlu yönde etkilemektedir (Dahlke vd., 1993; Balkan ve Gençtan, 2008). Diğer taraftan yüksek
ekim sıklıklarının ilkbaharda en uygun canlı bitki sayısı ve erken bitki örtüsü kapatması elde edilmesi açısından yabancı otlarla rekabette önemli bir faktör olduğu bildirilmiştir (Beres vd., 2007). Bazı araştırmacılar buğdayda artan ekim sıklığının yabancı ot biyomasını azaltırken tane verimini artırdığını tespit etmişlerdir (Weiner vd., 2001; Bulut vd., 2012). McKenzie vd. (2010) ise geç ekim, aşırı killi toprak gibi olumsuz koşullarda yüksek ekim sıklığının yabancı ot gelişmesini azalttığını, birim alanda optimum bitki sayısına olumlu etki vermek suretiyle verime olumlu etki yaptığını belirtmişlerdir.
Ayrıca Hobbs ve Sayre (2001), düşük ekim sıklığının yatmayı önlemeye yardımcı olduğunu belirtmişlerdir. Araştırıcılar bitki yoğunluğunun fazla olduğu durumlarda bitkilerin yanındaki diğer bitkilerle ışık için rekabet ederek saplarının zayıflayacağı ve bu durumun da yatmayı artırdığını bildirmişlerdir. Buğdayda optimum bitki gelişimi ve kuru madde üretimi özellikle çiçeklenme ile beraber başlayan ve tane dolum süresi ile devam eden fotosentettik aktiviteye bağlıdır. Bu fotosentetik aktivite genotipik performans ve uygun çevre şartlarının yanısıra optimum agronomik uygulamalardan etkilenmektedir (Madan ve Munjal, 2009; Olgun vd., 2016). Konya da yapılan bir araştırmada birçok yörede 30 kg/da’dan daha fazla tohumluk kullanıldığı, sulu ve kıraç koşullarda buğday yetiştiriciliği yapan çiftçilerimizin her iki koşulda da aynı ekim sıklığını uyguladığı belirtilmiştir (Akman ve Topal, 2011).
Bu çalışmada, Orta Anadoluda, farklı ekim sıklıklarının kıraç ve sulu koşullarda kullanılan altı buğday çeşidinde verim, verim unsurları, kalite ve bazı fizyolojik özellikler üzerine etkisi araştırılmıştır. Bunun belirlenmesi ile gereksiz tohum kullanımının önüne geçilerek yüksek verimli, kaliteli ürün elde edilmesi amaçlanmaktadır.
2. LİTERATÜR ARAŞTIRMASI
Buğday, gerek dünyada gerekse ülkemizde giderek önemini artıran stratejik bir bitkidir. Bu yüzden gerek sulu koşullarda gerekse kıraç koşullarda maksimum üretimi sağlayan kaliteli çeşitlere ihtiyaç olmasının yanısıra sulu ve kıraç koşullar için de gübreleme, ekim zamanı, ekim sıklığı gibi agronomik uygulamaların yapılması gerekir. Bu bağlamda buğdayda ekim sıklığı ile ilgili çalışmalara ait bilgiler tarih sırasına göre verilmiştir.
Tarus (1991), Kanada’da kıraç koşullarda yaptığı araştırmada, buğdayda ekim sıklığının (200, 300, 400, 500 tohum/m²) etkisini araştırmıştır. Araştırıcı artan ekim sıklığıyla bitki performansında düşüşler olduğunu en fazla verimin 300 tohum/m² uygulamasından elde edildiğini ortaya koymuştur. Araştırma sonucuna göre kışlık buğdayın verim komponentlerini değiştirmek suretiyle farklı ekim sıklıklarının olumsuz etkilerini telafi edici bir yeteneğinin olduğunu bildirmiştir. Araştırıcı, yüksek ekim sıklıklarında daha fazla bitki olmasına rağmen, bitkiler arası rekabetten dolayı tane verimde azalma meydana geldiğini tespit etmiştir.
Dahlke vd. (1993), Amerika Birleşik Devletleri’nde yaptıkları çalışmada artan ekim sıklığı uygulamalarının (150, 300, 450 ve 600 tohum/m²) kışlık buğdayın verim ve verim unsurları üzerine etkisini araştırmışlardır. Araştırıcılar en fazla verimin 450 tohum/m² uygulamasından elde edildiğini belirtirken, geç ekim yapılması halinde ekim sıklığının 600 tohum/m²’ ye artırılması gerektiğini belirtmişlerdir.
Rüegger vd. (1993), İsviçre de iki ekim sıklığı (200 ve 400 tohum/m²) ve dört kışlık buğday çeşidi kullanarak yaptıkları denemede artan ekim sıklığının verim unsurlarından metrekarede başak sayısını artırırken, başakta tane sayısı ve ağırlığı üzerinde azalmaya neden olduğunu belirtmişlerdir. Araştırıcılar, tane veriminin ekim sıklığı artışından önemli oranda etkilenmediğini ve en fazla tane veriminin 400 tohum/m² uygulamasından elde edildiğini bildirmişlerdir.
McMaster vd. (1994), Amerika Birleşik Devletlerinde sulama uygulamasının buğdayın verim ve verim unsurları üzerine etkisini araştırdıkları çalışmalarında özellikle kardeşlenme döneminde sulama uygulamasının bitki başına başak sayısını artırarak tane veriminin artmasına neden olduğunu açıklamışlardır.
Gezginç (1996), Kahramanmaraşta sulu koşullarda üç ekmeklik buğday çeşidinde (Panda, Gemini, Seri82) yedi farklı ekim sıklığı (400, 450, 500, 550, 600, 650 ve 700 tohum/m²) uygulamasının fotosentez alanları ve tane verim üzerine etkilerini araştırmıştır.
Araştırmacı ekim sıklığı uygulamasının tane verimi, bin tane ağırlığı ve bayrak yaprak alan değerleri üzerine etkilerini önemli bulmuştur. Araştırmacı en yüksek tane veriminin (672,6 kg/da) ve en düşük bayrak yaprak alanının (39,41 cm²) 700 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından alındığını bildirmiştir. Araştırmacı artan ekim sıklığı ile birlikte verim artarken, bin tane ağırlığı ve bayrak yaprak alanı değerlerinde azalış meydana geldiğini bildirmiştir.
Öztürk (1996), Erzurum’da kıraç koşullarda yürüttüğü denemede beş kışlık buğday çeşidi üzerinde üç farklı ekim sıklığının (350, 475 ve 600 tohum/m²) verim ve verim unsurları üzerine etkilerini incelemiştir. Araştırıcı, artan ekim sıklığı uygulamasının metrekarede başak sayısını önemli oranda artırırken başakta tane sayısı, bin tane ağırlığı ve hasat indeksini önemli oranda azalttığını belirtmiştir. Yine bu çalışmada araştırıcı, artan ekim sıklığıyla tane verimin önce arttığını, ancak 475 tohum/m²‘den sonra ise azalmaya başladığını ve dolayısıyle optimum verimin 475 tohum/m² olduğunu ortaya koymuş, en yüksek metrekarede başak sayısının 618,8 adet/m² ile 600 tohum/m² uygulamasından elde edildiği, en yüksek başakta tane sayısı (27,7 adet/başak), bin tane ağırlığı (34,9 g) ve hasat indeksi (27,5) değerlerinin ise 350 tohum/m² ’den elde edildiğini bildirmiştir.
Doğan vd. (1997), Bursa‘da kıraç koşullarda yaptıkları denemede Saraybosna ekmeklik buğday çeşidinde dört farklı ekim sıklığının (450, 550, 650 ve 750 tohum/m²) verim ve verim unsurları üzerine etkilerini araştırmışlardır. Araştırıcılar ekim sıklıklarının tane verimi ve başakta tane sayısı üzerine önemli etkisi olduğunu diğer verim unsurlarının etkisinin ise önemsiz olduğunu bildirmişlerdir. Araştırmada, en yüksek tane verimi (543 kg/da) ve başakta tane ağırlığı (1.33 g) değerlerinin 650 tohum/m² ekim sıklığından alındığı bildirilmiştir.
Dokuyucu vd. (1997), Kahramanmaraş’ta kıraç koşullarda yürüttükleri bir araştırmada üç ekmeklik buğday çeşidinde (Panda, Gemini, Seri-82) yedi farklı ekim sıklığının (400, 450, 500, 550, 600, 650 ve 700 tohum/m²) verim ve verim unsurları üzerine etkisini araştırmışlardır. Araştırmacılar ekim sıklıklarının metrekarede başak sayısı ve tane verimi üzerindeki etkisini önemli bulurken, en yüksek tane veriminin 623 kg/da ile 600 tohum/m² ekim sıklığından en yüksek metrekarede başak sayısının ise 807 adet ile 700 tohum/m² uygulamasından elde edildiğini açıklamışlardır.
Turgut vd. (1997), Bursa’da kıraç koşullarda yürütükleri denemede dört farklı ekim sıklığının (450, 550, 650 ve 750 tohum/m²) ekmeklik buğday üzerine etkisini araştırmışlardır. Araştırıcılar, artan ekim sıklığı uygulamalarının verim unsurlarından başakta tane sayısı ve ağırlığı üzerine etkisini istatistiksel olarak önemli bulduklarını ve 550 tohum/m² ’den sonra başakta tane sayısı ve ağırlığını azalttığını belirtmişlerdir.
Araştırıcılar tane verimi, metrekarede başak sayısı, bin tane ağırlığı ve bitki boyunun ekim sıklığı uygulamalarından önemli oranda etkilenmediklerini, en yüksek verim açısından optimum ekim sıklığının 550 tohum/m² olduğunu bildirmişlerdir.
Öztürk, (1999), Erzurum da Doğu-88 kışlık buğday çeşidi ile yaptığı çalışmada kıraç koşullarda sulu koşullara göre tane veriminin % 30,5, başakta tane sayısının % 12,2, bin tane ağırlığının % 5,9, hasat indeksinin % 10,4, metrekarede başak sayısının % 15,1 bitki boyunun % 10,2, başakta başakçık sayısının ise % 13,8 oranında azaldığını belirtmiş olup fazla tane veriminin 475 tane/m² ekim sıklığından elde edildiği bildirmiştir.
Khan M.A. vd. (2000), Pakistan sulu koşullarda 10 farklı ekim sıklığı uygulamasının (125, 250, 375, 500, 625, 750, 875, 1000, 1125 ve 1250 tohum/m²) Punjab- 96 ekmeklik buğdayın genotipinin verim ve verim unsurları üzerine etkisini belirlemek amacıyla bir çalışma yürütmüşlerdir. Araştırıcılar artan ekim sıklığının başakta tane sayısı ve metrekarede başak sayısı üzerine etkisini önemli bulurken hasat indeksi, başak uzunluğu, tane verim ve bin tane ağırlığı üzerine etkisini önemsiz bulmuşlardır. Çalışmada, en yüksek başakta tane sayısı 125 tohum/m², en yüksek metrekarede başak sayısı 1125 tohum/m² uygulamalarından elde edilmiştir.
Khan H. vd. (2000), Pakistan’da kıraç koşullarda yedi farklı ekim sıklığının (250, 312, 375, 437, 500, 562, 625 tohum/m²) Pak–81 ekmeklik buğdayının verim ve verim unsurları üzerine etkilerini araştırmışlardır. Araştırıcılar artan ekim sıklığının tane verimi, metrekarede başak sayısı, başakta tane sayısı ve hasat indeksi üzerine etkisini istatistiksel olarak önemli bulurken, bin tane ağırlığına önemli etkisinin olmadığını bildirmişlerdir.
Araştırıcılar, en yüksek tane verimi (532,5 kg/da), metrekarede başak sayısı (411,6 adet) ve başakta tane sayısı (54,58 adet) değerinin 437 tohum/m², en yüksek hasat indeksinin ise 312 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edildiğini bildirmişlerdir.
Spink vd. (2000), İngiltere’de sulu koşullarda yürüttükleri çalışmada altı ekim sıklığının (20, 40, 80, 160, 320 ve 640 tohum/m²) dört buğday çeşidinin (Cadenza, Haven, Soissons ve Spark) verim ve verim unsurları üzerine etkisini araştırmışlardır. Araştırıcılar, artan ekim sıklığının metrekarede başak sayısı ve başakta tane sayısını önemli oranda etkilediğini ve ekim sıklığı artışının metrekarede başak sayısı ile doğru orantılı olurken başakta tane sayısı ile ters orantılı olduğunu tespit etmişlerdir. Araştırmacılar, optimum tane veriminin 320 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından alındığını açıklamışlardır.
Chaudhry ve Hussain (2001), Pakistan’da sulu koşullarda yaptıkları araştırmada üç farklı ekim sıklığının (250, 375 ve 500 tohum/m²) Inqulab-91 buğday çeşidinin verim ve verim unsurları üzerine etkisini araştırmışlardır. Araştırıcılar, artan ekim sıklığının metrekarede başak sayısı, başakta tane sayısı ve bin tane ağırlığı üzerine olan etkisinin önemli olduğunu bildirmişlerdir. Yine araştırıcılar, metrekarede bitki sayısının ekim sıklığı artışıyla doğru orantılı olarak önemli oranda artış gösterdiğini, ancak başakta tane sayısı ve bin tane ağırlığının ekim sıklığı artışına ters orantılı tepki verdiği bildirmişlerdir. Ayrıca çalışma sonucunda en yüksek tane veriminin 1072,3 kg/da ve metrekarede başak sayısının ise 334,7 adet ile 500 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edildiği rapor edilmiştir.
Yine bu çalışmada en yüksek bin tane ağırlığı (40,3 g) ve başakta tane sayısı (46,5 adet) değerlerinin 250 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından alındığı bildirilmiştir.
Hemmat ve Taki (2001), İran’da sulu koşullarda Ghouds ekmeklik buğday çeşidi üzerine 3 farklı ekim sıklığının (250, 350 ve 450 tohum/m²) verim ve verim unsurlarına etkisini araştırmışlardır. Araştırma sonunda ekim sıklığının tane verimi, metrekarede başak sayısı, başakta tane sayısı, bin tane ağırlığı ve başak uzunluğu üzerine etkisinin önemli
olmadığı saptanmıştır. Araştırmacılar en yüksek tane verimin 697,1 kg/da ile 350 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edildiğini bildirmişlerdir.
Hussain vd. (2001), Pakistan’ da sulu koşullarda üç farklı ekim sıklığının (250, 312 ve 375 tohum/m²) üç buğday çeşidinin (Inqalab-91, Kharchia ve Parwaz-94) verim ve verim unsurları üzerine etkisini belirlemek amacıyla araştırma yapmışlardır. Araştırıcılar, artan ekim sıklığının metrekarede başak sayısı, başakta tane sayısı ve tane verimi üzerinde etkisinin önemli olduğunu ve en yüksek tane verim (575 kg/da) ve metrekarede başak sayısı (278,1 adet) değerlerinin 375 tohum/m² ekim sıklığından alındığını bildirmişler, ayrıca en yüksek başakta tane sayısının 53 adet ile 250 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edildiğini açıklamışlardır.
Türk ve Yürür (2001), Bursa’da Gönen ekmeklik buğday çeşidinde dört farklı ekim sıklığının (400, 500, 600 ve 700 tohum/m²) verim ve verim unsurlarına etkisini araştırmış, en fazla tane veriminin 600 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edildiğini belirtmişlerdir. Araştırmacılar ayrıca artan ekim sıklığı ile bin tane ağırlığı ve başakta tane sayısının azaldığını, en yüksek başakta tane sayısı değerinin 400 tohum/m² ekim sıklığından elde edilirken ve en yüksek metrekarede başak sayısının 700 tohum/m²ekim sıklığından elde edildiğini ortaya koymuşlardır.
Weiner vd. (2001), Danimarka’da kıraç koşullarda üç farklı ekim sıklığının (200, 400 ve 600 tohum/m²) dört buğday çeşidinin (Baldus, Dragon, Harlekin ve Jack) verim ve verim unsurları üzerine etkisini araştırmışlardır. Araştırıcılar, ekim sıklığı artışının yabancı ot biyomasının azalmasına sebep olmak suretiyle tane verimine olumlu etki yaptığını ve en yüksek tane verimin 600 tohum/m² uygulamasından alındığını belirtmişlerdir.
Arabacı vd. (2002), Aydın’da sulu koşullarda Gönen98 ve Ege88 buğday çeşitlerinde verim ve verim unsurları üzerine bir çalışma yürütmüşlerdir. Araştırıcılar, sulama uygulamasının tane verimi ile başakta tane sayısı ve ağırlığına etkisini önemli, hasat indeksi, başakta tane ağırlığı, bin tane ağırlığı ve başakta başakçık sayısına etkisini önemsiz bulduklarını belirtmişlerdir. Ayrıca araştırıcılar denemeden sulu koşullarda 533,5 kg/da, kıraç koşullarda ise 479,5 kg/da ortalama tane verim elde ettiklerini bildirmişlerdir.
Bavec vd. (2002), Slovenya’da sulu koşullarda yaptıkları denemede dört farklı ekim sıklığının (350, 500, 650 ve 800 tohum/m²), oniki farklı ekmeklik buğday çeşidinin verim ve verim unsurları üzerine etkisini araştırmışlardır. Araştırıcılar, ekim sıklığı artışının metrekarede başak sayısı, başakta tane sayısı ve ağırlığı, bin tane ağırlığı, tane protein oranı ve sedimentasyon değeri üzerinde önemli etkiye sahip olduğunu bildirmişlerdir.
Çalışmada en yüksek metrekarede başak sayısı 760 adet ile 800 tohum/m², en yüksek tane verimi ise 840 kg/da ile 650 tohum/m²uygulamasından elde edilmiştir. Yine araştırıcılar, en yüksek başakta tane sayısı (34 adet) ve ağırlığı (1,46 g), en yüksek bin tane ağırlığı (45,4 g), en yüksek tane protein oranı (% 13,20) ve sedimentasyon (45 ml) değerinin ise 350 tohum/m²uygulamasından elde edildiğini açıklamışlardır.
Geleta vd. (2002), Amerika Birleşik Devletlerin’ de yaptıkları çalışmada dört farklı ekim sıklığı (50, 100, 200 ve 400 tohum/m²) uygulamasının yirmi farklı kışlık buğday çeşidinin verim, verim unsurları ve agronomik performansları üzerindeki etkisini araştırmışlardır. Araştırıcılar artan ekim sıklığının tane verimi, bin tane ağırlığı, protein oranı ve hektolitre ağırlığı parametreleri üzerine önemli olduğu etkiye sahip olduğunu bildirmişlerdir. Araştırmada en yüksek bitki boyu 87,5 cm, en yüksek bin tane ağırlığı 31,4 g ve en yüksek tane verimi ise 320 kg/da ile 200 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edildiği bildirilmiştir. Aynı zamanda artan ekim sıklığının çiçeklenme zamanında kısalmaya ve tane protein oranında da azalışa neden olduğu ortaya konulmuştur.
Burnett vd. (2003), Avustralya’da kıraç koşullarda yapılan organik buğday tarımında bir buğday çeşidi üzerine altı ekim sıklığı (200, 260, 320, 380, 470 ve 530 tohum/m²) uygulamasının yabancı ot biyoması üzerine etkisini incelemişlerdir.
Araştırıcılar organik tarımda yüksek ekim sıklığının yabancı ot biyomasının buğdaya etkisini azaltan ilave bir yöntem olarak kullanılabileceğini bildirmişler, en yüksek tane verimi (420 kg/da), en düşük yabancı ot biyoması ( 49,7 kg/da) ve en yüksek protein oranı (% 10,9) değerlerinin 470 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edildiğini ortaya koymuşlardır.
Carr vd. (2003), Amerika Birleşik Devletlerinde yaptıkları çalışmada üç farklı ekim sıklığının (125, 250 ve 375 tohum/m²) beş ekmeklik buğday çeşidinin (AC Minto, Amidon, Bergen, Grandin ve Norm) verim ve verim unsurları üzerine etkisini araştırdıkları çalışma
sonucunda, artan ekim sıklığının tane verimi ve hektolitre ağırlığını artırırken tane protein oranı ve bin tane ağırlığının değiştirmediğini saptamışlar, ayrıca tane verim için optimum ekim sıklığını 250 tohum/m² olduğunu tespit etmişlerdir.
Cheema vd. (2003), Pakistan’da kıraç koşullarda yaptıkları çalışmada dört farklı ekim sıklığı (250, 325, 400 ve 475 tohum/m²) uygulamasının Punjnad–1 ekmeklik buğday çeşidinin verim ve verim unsurları üzerine etkisini araştırmışlardır. Araştırmacılar, artan ekim sıklığının tane verimi, metrekarede başak sayısı ve bin tane ağırlığı parametrelerine önemli oranda etki yaptığını belirtmişlerdir. Ayrıca araştırıcılar en yüksek tane verimi (345,8 kg/da) değerinin 400 tohum/m² uygulamasından elde edildiğini, en yüksek metrekarede başak sayısı (357,3 adet) değerinin de 475 tohum/m² uygulamasından alındığını ve bin tane ağırlığının da artan ekim sıklığına benzer şekilde azaldığını belirtmişlerdir.
Hameed vd. (2003), Pakistan’da sulu koşullarda Fakhare-Serhad çeşidinde üç farklı ekim sıklığı (250, 325 ve 400 tohum/m²) uygulamasının verim ve verim unsurlarına etkisini araştırmışlardır. Araştırıcılar bitki boyunun ekim sıklığından önemli oranda etkilenirken başaklanma ve olgunlaşma gün sayısı, tane verim ve bin tane ağırlığı parametrelerinin ekim sıklığından önemli oranda etkilenmediğini bildirmişlerdir. Ayrıca çalışmada en yüksek bitki boyu 112,7 cm ile 400 tohum/m² ekim sıklığından alındığı belirtilmiştir.
Turk ve Tawaha (2003), Ürdün’de sulu koşullarda üç farklı ekim sıklığının (300, 350 ve 400 tohum/m²) iki farklı kışlık buğday genotipinin verim ve verim komponentleri ile yabancı otları kontrol etmedeki etkisini araştırmışlardır. Araştırmacılar, artan ekim sıklığının tane verimi, bin tane ağırlığı, başakta tane sayısı ve metrekarede başak sayısını önemli oranda etkilediğini belirtmişlerdir. Yine araştırıcılar, ekim sıklığı artışının tane verimi ve metrekarede başak sayısını artırırken, bin tane ağırlığını ve başakta tane sayısını düzenli olarak azalttığını, ayrıca en yüksek tane veriminin 219 kg/da, metrekarede başak sayısının ise 498 adet ile 400 tohum/m² uygulamasından, en yüksek bin tane ağırlığı (40,3 g) ve başakta tane sayısının (54,8 adet) ise 300 tohum/m² uygulamasından alındığını bildirmişlerdir.
Bokan ve Malesevic (2004), Sırbistan’da kıraç koşullarda beş farklı ekim sıklığının (300, 450, 600, 750 ve 900 tohum/m²) Yugoslavia ve Rana Niska buğday çeşitlerinin tane verimi ve verim unsurlarına etkisini araştırdıkları çalışma sonucunda ekim sıklığı artışının metrekarede başak sayısını artırırken, bin tane ağırlığı ve başakta tane sayısını azalttığını belirtmişlerdir. Yine araştırıcılar optimum ekim sıklığının 600 kg/da ortalama tane verim ile 600 tohum/m² uygulaması olduğunu bildirmişlerdir.
Lloveras vd. (2004), İspanya’da, yaptıkları bir çalışmada sulu koşullarda altı farklı ekim sıklığı (150, 175, 250, 300, 400 ve 500 tohum/m²) uygulamasının dört farklı ekmeklik buğday çeşidinin (Gazul, Rinconada, Anza ve Balsamina) verim ve verim unsurları üzerine etkisini araştırmışlardır. Araştırıcılar ekim sıklığı artışının tane verimi, metrekarede başak sayısı ve başakta tane sayısını önemli oranda etkilediğini belirtmişlerdir. Ayrıca ekim sıklığı artışının metrekarede başak sayısının artmasına neden olurken başakta tane sayısının azalmasına neden olduğunu ortaya koymuşlardır. Diğer taraftan araştırıcılar, düşük ekim sıklıklarının iyi çevre şartlarında verim için yeterli olabileceğini belirterek, maksimum verim için 500 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasının gerekli olduğunu açıklamışlardır.
Wajid (2004), Pakistan’da sulu koşullarda yürüttüğü çalışmada, dört farklı sulama dozu ve üç farklı ekim sıklığı uygulamasının (200, 300, 400 tohum/m²) İnqilab–91 ve MH–
97 ekmeklik buğday çeşitlerinin verim ve verim unsurları üzerine etkisini araştırmıştır.
Araştırıcı, en yüksek tane verimini 300 tohum/m² ekim sıklığından elde ettiğini ve sulama yapmanın tane verimi, hasat indeksi, bin tane ağırlığı ve başakta tane sayısına olumlu etki yaptığını ortaya koymuştur.
Arısoy vd. (2005), Konya’da kıraç koşullarda yürüttükleri çalışmada, Dağdaş–94 ekmeklik buğday çeşidi üzerine dört farklı tohum sıklığını (400, 500, 600 ve 700 tohum/m²) denemişlerdir. Araştırıcılar farklı tohum sıklığı uygulamasının tane verim, metrekarede başak sayısı ve başakta tane sayısı üzerine etkisini önemli bulmuşlar, ayrıca en yüksek metrekarede başak sayısı ve tane veriminin 700 tohum/m²ekim sıklığından elde edildiğini ortaya koymuşlardır.
Kazan ve Doğan (2005), Bursa’da kıraç şartlarda beş farklı ekim sıklığı (350, 450, 550, 650 ve 750 tohum/m² ) uygulamasının Pehlivan ekmeklik buğday çeşidinin verim ve verim unsurları üzerine etkisini araştırmışlardır. Araştırıcılar, artan ekim sıklığının bitki boyu ve bin tane ağırlığı üzerine etkisini önemsiz bulurken, başakta tane sayısı ve ağırlığı ile tane verimi üzerine etkisinin önemli olduğunu bildirmişlerdir. Ayrıca araştırmacılar, ekim sıklığı artışının başakta tane ağırlığı ve sayısını düzenli oranda azalttığını belirtirken, optimum tane veriminin 442,6 kg/da, en yüksek başakta tane ağırlığının 1,99 g ve en yüksek başakta tane sayısının ise 39,6 adet ile 450 tohum/m² uygulamasından alındığını bildirmişlerdir.
Spaner vd. (2005), Kanada’da kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı (250, 325, 400 ve 475 tohum/m²) uygulamasının Borden kışlık buğday çeşidinin tane verim, tane protein oranı ve bayrak yaprak klorofil içeriği (BYKİ) değerleri üzerine etkisini araştırmışlardır. Araştırıcılar artan ekim sıklığının tane verim ve BYKİ değerine etkisini önemli bulurken tane protein oranına etkisinin önemsiz olduğunu bildirmişlerdir. Ayrıca çalışmada, en yüksek tane veriminin (272 kg/da) ile 475 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından alındığı, en yüksek BYKİ değerinin ise 250 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edildiği açıklanmıştır.
Beres vd. (2007), Kanada’da sulu koşullarda, dört kışlık buğday çeşidi (AC Radiant, CDC Falcon, CDC Osprey 90, CDC Ptarmigan) üzerine üç farklı ekim sıklığının (300, 450 ve 600 tohum/m²) tane verimine ve yabancı otlarla rekabet yeteneğine etkisini belirlemek için bir araştırma yapmışlardır. Araştırıcılar, en yüksek tane veriminin 450 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edildiğini belirtmişlerdir. Yine araştırmacılar, yüksek ekim sıklığı uygulamasının en uygun canlı bitki sayısı ve erken bitki örtüsü kapatması elde edilmesi açısından yabancı otlarla rekabette önemli bir faktör olduğunu bildirmişlerdir.
Çalışkan, (2007), Kahramanmaraş’ta sulu koşullarda üç farklı ekim sıklığı (300, 450 ve 600 tohum/m²) uygulamasının iki farklı buğday çeşidi üzerine etkisini araştırmıştır.
Araştrıcı artan ekim sıklığının tane verim, metrekadede başak sayısı, başakta tane sayısı ve ağırlığı ve bitki boyuna etkisinin önemli olduğunu açıklamış olup en yüksek tane veriminin 600 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından alındığını rapor etmiştir.
Chen vd. (2008), Amerika Birleşik Devletlerin’de kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı (108, 215, 323, 430 tohum/ m²) uygulamasının McNeil ekmeklik buğday çeşidinde verim ve verim unsurları üzerine etkisini araştırmışlardır. Araştırıcılar artan ekim sıklığı uygulamalarının tane verimi, hasat indeksi, tane protein oranı, hektolitre ağırlığı, metrekarede başak sayısı ve başakta tane sayısı parametreleri üzerine etkisini önemli bulduklarını ve en yüksek tane verimi ile en yüksek metrekarede başak sayısını 430 tohum/m² uygulamasından aldıklarını belirtmişlerdir. Ayrıca araştırıcılar, artan ekim sıklığının başakta tane sayısını ve tane protein içeriğini azalttığını bildirmişlerdir.
Çekiç vd. (2008), Eskişehir’de sulu koşullarda Sultan 95 ve Bezostaya-1 ekmeklik buğday çeşitlerinde dört farklı ekim sıklığının (300, 400, 500 ve 600 tohum/m²) tane verimi ve bazı kalite değerleri üzerine etkisini araştırmak amacıyla bir deneme yürütmüşlerdir. Araştırıcılar, tane verim için 400 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasının optimum olduğunu, ayrıca ekim sıklığının ekim zamanı ile arasında önemli interaksiyon olduğunu ve geç ekimlerde ekim sıklığının artırılması gerektiğini bildirmişlerdir.
Sümer, (2008), Aydın’da sulu koşullarda üç farklı ekim sıklığı (300, 500 ve 700 tohum/m²) uygulamasının üç farklı ekmeklik buğday çeşidinin (Gönen–98, Cumhuriyet–75 ve Golia) verim, verim unsurları ve kalite değerlerine etkisini belirlemek amacıyla bir çalışma yürütmüştür. Araştırıcı, artan ekim sıklığının metrekarede başak sayısı, başakta tane sayısı ve sedimentasyon değerini önemli oranda etkilerken; bitki boyu, başaklanma ve olgunlaşma gün sayısı, bayrak yaprak alanı, tane protein oranı ve hektolitre ağırlığını önemli oranda etkilemediğini belirtmiştir. Ayrıca artan ekim sıklığının başakta tane sayısı ve ağırlığı, bin tane ağırlığı ve sedimentasyon değerlerini azaltırken metrekarede başak sayısını artırdığını ve en uygun ekim sıklığı olarak 500 tohum/m² uygulamasının belirlendiğini bildirmiştir.
Bulut, (2009), Erzurum da kıraç koşullarda ekim sıklığı ile yabancı ot kontrolu arasındaki ilişkiyi araştırmak için iki farklı buğday çeşidi üzerine iki farklı ekim sıklığı (475 ve 625 tohum/m²) uygulamasının etkisini araştırmıştır. Araştırıcı, artan ekim sıklığı uygulamasının tane verimi, metrekarede başak sayısı, başakta tane sayısı, bayrak yaprak klorofil içeriği, bin tane ağırlığı, tane protein oranı ve sedimentasyon değerleri üzerine etkisinin önemli olduğunu bildirmiştir. Araştırıcı, ekim sıklığındaki artışın tane verimi,
metrekarede başak sayısı ve bayrak yaprak klorofil içeriğinin artmasına neden olurken başakta tane sayısı, bin tane ağırlığı, tane protein oranı ve sedimentasyon değerlerinin azalmasına neden olduğunu bildirmiştir. Ayrıca çalışmada en yüksek başakta tane sayısı (22 adet), bin tane ağırlığı (37,6 g), sedimentasyon değeri (27,3 ml) ve tane protein oranı (%11,78) değerlerini 475 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edilirken, en yüksek tane verimi (330,5 kg/da) ve metrekarede başak sayısı (450 adet) değerleri ise 625 tohum/m² sıklığından elde edilmiştir.
Madan ve Munjal (2009), Hindistan’da sulu koşullarda üç farklı ekim sıklığı (300, 350 ve 400 tohum/m²) uygulamasının WH711 ekmeklik buğday çeşidinin verim ve kalite değerlerine etkisini araştırmışlardır. Araştırıcılar ekim sıklığı artışı ile tane verimin artmasına rağmen tane protein oranında değişimin önemsiz olduğunu ve en fazla tane veriminin 398 kg/da ile 400 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edildiğini bildirmişlerdir.
Mirbahar vd. (2009), Pakistan’da yürüttükleri araştırmada beş farklı sulama uygulamasının yirmibeş farklı ekmeklik buğday çeşidinin verim ve verim unsurları üzerine etkisini araştırmışlardır. Araştırmada incelenen verim unsurlarından olan bin tane ağırlığı, bitki boyu, başak uzunluğu ve başakta tane sayısının sulama uygulamalarından önemli derecede etkilendiği ve en yüksek değerlere tam sulu koşullarda ulaşıldığı bildirilmiştir.
Amanullah vd. (2010), Pakistan’da Peşaver ilinde kıraç koşullar altında dört farklı ekim sıklığı (100, 200, 300 ve 400 tohum/m²) uygulamasının beş buğday çeşidinin (BARS- II, Azri-96, Haider-2000, Daman-98 and Suleman-96) verim ve verim unsurları üzerine etkisini araştırdıkları çalışmalarında ekim sıklığı artışının bitki boyu, metrekarede başak sayısı, başakta tane sayısı, tane verimi ve bin tane ağırlığı parametrelerini önemli oranda etkilediğini bildirmişlerdir. Yine araştırıcılar, en yüksek bitki boyunun 104,1 cm ile 100 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından alınırken, en yüksek metrekarede başak sayısı (130,1 adet), en yüksek başakta tane sayısı (43,05 adet) ve en yüksek tane verimi (229 kg/da) değerlerinin de 200 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından alındığını belirtmişlerdir. Ayrıca en yüksek bin tane ağırlığınında 42,69 g ile 300 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edildiğini bildirmişlerdir.
