Başakta tane sayısı

800 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından 25,48 adet olarak elde edilmiştir. 650 ve 800 tohum/m² ekim sıklığı uygulamaları sırasıyle 28,70 ve 25,48 adet ile deneme ortalamasının (28,92 adet) altında kalmışlardır. Çeşitler açısından değerlendirildiğinde, denemenin ilk yılında en yüksek başakta tane sayısı 42,60 adet ile Harmankaya 99 çeşidinden alınırken, en düşük başakta tane sayısı Bezostaja 1 çeşidinden 25,04 adet ile elde edilmiştir.

Denemenin ikinci yılında en yüksek başakta tane sayısı 29,04 adet ile Atay 85 çeşidinden elde edilirken, en düşük başakta tane sayısı 21,25 adet ile Sultan 95 çeşidinden alınmıştır.

İki yılın ortalamasına gelince Atay 85 ve Harmankaya 99 çeşitleri sırasıyle 34,11 ve 33,14 adet ile en yüksek başakta tane sayısı elde edilen çeşitler olurken en az başakta tane sayısı elde edilen çeşit 24,79 adet ile Sultan 95 olmuştur. Bezostaja 1 (24,19 adet), Sönmez 01 (28,03 adet) ve Sultan 95 (24,79 adet) çeşitleri deneme ortalamasının (28,92 adet) altında kalmışlardır.

Çizelge 4.20. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin başakta tane sayısı ortalamaları ve AÖF değerleri

Yıllar Ekim

Sıklığı Çeşitler

Alpu 01 Atay 85 Bezostaja 1 H.kaya 99 Sönmez 01 Sultan 95 Ortalama

2012-2013 350 tohum/m² 40,32 47,02 26,61 48,95 32,03 30,67 37,60 A

500 tohum/m² 33,95 40,88 29,72 43,88 34,30 29,74 35,41 AB

650 tohum/m² 36,20 38,12 26,28 39,78 33,90 26,02 33,38 B

800 tohum/m² 32,27 30,73 17,57 37,78 29,90 26,93 29,20 C

Ortalama 35,69 BC 39,19 AB 25,04 E 42,60 A 32,53 CD 28,34 DE 33,90 A

2013-2014 350 tohum/m² 19,83 27,33 24,39 27,24 25,98 24,39 24,86 A

500 tohum/m² 23,94 32,09 23,61 23,39 23,64 23,92 25,10 A

650 tohum/m² 25,02 29,79 22,49 22,73 25,55 18,55 24,02 AB

800 tohum/m² 22,31 26,93 22,84 21,39 18,94 18,14 21,76 B

Ortalama 22,78 B 29,04 A 23,33 B 23,69 B 23,53 B 21,25 B 23,93 B

Ortalama 350 tohum/m² 30,08 37,18 25,50 38,10 29,01 27,53 31,23 A

500 tohum/m² 28,95 36,49 26,67 33,63 28,97 26,83 30,26 AB

650 tohum/m² 30,61 33,96 24,38 31,26 29,73 22,29 28,70 B

800 tohum/m² 27,29 28,83 20,20 29,59 24,42 22,54 25,48 C

Ortalama 29,23 B 34,11 A 24,19 C 33,14 A 28,03 B 24,79 C 28,92

AÖFOrtalama (%) Yıl: 1,72 Ek.Sık: 2,43 Yıl x Ek.Sık: 3,44 Çeşit: 2,98 Yıl x Çeşit: 4,21 Ek.Sık. x Çeşit: 5,95 Yıl x Ek.Sık x Çeşit: 4,21

Ürün yılları değerlendirildiğinde 2012-2013 yılında elde edilen ortalama başakta tane sayısı 33,90 adet olurken, bu sayı 2013-2014 yılında 23,93 adet olmuştur. Bu durum denemenin ilk yılında elde edilen başakta tane sayısının ikinci yıla göre % 1 düzeyinde önemli oranda yüksek bulunmasına neden olmuştur. İki yılın ortalamasında yıl x çeşit interaksiyonun çok önemli (p<0,01) olmasının sebebi 2012-2013 ürün yılında Harmankaya 99 çeşidinin başakta tane sayısı açısından en üst grupta yer alırken, ertesi yıl bir alt grupta

yer almış olması; yine Bezostaja 1 çeşiti denemenin ilk yılında en alt grupta yer alırken, 2013-2014 sezonunda Atay 85 haricindeki tüm çeşitlerle aynı grupta yer almış olmasıdır.

Şekil 4.9. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin başakta tane sayısına etkisi

Kıraç koşullarda başakta tane sayısı ile bin tane ağırlığı, hektolitre ağırlığı, hasat indeksi, başak uzunluğu, bayrak yaprak klorofil içeriği, bayrak yaprak alanı, bitki boyu ve başakta tane ağırlığı parametreleri arasında ve olumlu yönde korelasyon bulunurken; tane verimi, metrekarede başak sayısı, tane protein oranı ve olgunlaşma gün sayısı parametreleri ile aralarındaki korelasyonun önemli ve negatif yönde olduğu görülmüştür (Çizelge 4.63).

Oktay (2006), başakta tane sayısı ile tane verimi ve başak uzunluğu parametrelerinde;

Özdemir (2011) ise başakta tane sayısı ile tane verim, bitki boyu, hasat indeksi, bin tane ağırlığı, hektolitre ağırlığı, SDS-sedimentasyon parametreleri ile önemli ve pozitif korelasyon tespit etmişlerdir.

Yine araştırmada sulu koşullarda dört değişik ekim sıklığı uygulamasının altı ekmeklik buğday çeşidinin başakta tane sayısı değerlerine etkisini gösteren varyans analiz sonuçları Çizelge 4.21’ de verilmiştir.

10 20 30 40 50 60

Alpu-01 Atay-85 Bezostaja-1

Harmankaya-99 Sönmez-01 Sultan-95

Başakta Tane Sayısı (adet)

2012-2013 2013-2014 Yıllar Ortalaması Ekim Sıklıkları

Çizelge 4.21. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin başakta tane sayısına ait varyans analizi tablosu

Varyasyon Kaynağı

Yıllar

Ortalama

S.D.

2012-2013 2013-2014

Kar.Or. FDeğ. Kar.Or FDeğ. S.D. Kar.Or. FDeğ.

Yıl 1 6001,73 286,29**

Ekim sıklığı 3 250,52 6,74** 68,93 14,45** 3 283,74 13,54 **

Yıl x Ekim sıklığı 3 35,72 1,70^öd

Çeşit 5 546,20 14,70** 442,87 92,81** 5 924,90 44,12**

Yıl x Çeşit 5 64,17 3,06*

Ekim sık.x Çeşit 15 58,05 1,56^öd 8,05 1,69^öd 15 46,71 2,23**

YılxEkim sık xÇeşit 15 19,38 0,92^öd

Hata 46 37,16 4,77 92 20,96

Genel 71 86,13 39,09 143 104,14

D.K. (%) 16,60 09,23 15,21

**: istatistiki olarak % 1’ de önemli, *: istatistiki olarak %5’te önemli, ^öd: istatistiki olarak önemli değil

Çizelge 4.21’de görüldüğü gibi sulu koşullarda 2012-2013 yılında ekim sıklıkları ve çeşitler arası farklılıklar çok önemli (p<0,01) bulunmuştur. 2013-2014 yılında da benzer şekilde ekim sıklıkları ve çeşitler arası farklılıklar % 1 seviyesinde önemli bulunmuştur. İki yılın ortalamasında ise yıllar, ekim sıklıkları ve çeşitler arası farklılıklar ile ekim sıklığı x çeşit interaksiyonu çok önemli (p<0,01) bulunurken, yıl x çeşit interaksiyonu % 5 düzeyinde önemli bulunmuştur. Ayrıca sulu koşullarda 2012-2013 ve 2013-2014 ürün yıllarında ve iki yılın ortalaması olarak farklı ekim sıklığı uygulanan altı buğday çeşidine ait başakta tane sayısı ortalamaları ve AÖF değerleri Çizelge 4.22’de verilmiştir.

Çizelge 4.22. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin başakta tane sayısı ortalamaları ve AÖF değerleri

Yıllar Ekim Sıklığı

Çeşitler

Alpu 01 Atay 85 Bezostaja 1 H.kaya 99 Sönmez 01 Sultan 95 Ortalama

2012-2013 350 tohum/m² 47,55 57,07 33,83 42,51 31,45 34,46 41,15 A

500 tohum/m² 34,13 48,54 26,65 48,73 29,24 36,25 37,26 AB

650 tohum/m² 32,93 47,34 29,32 39,65 31,68 33,51 35,74 BC

800 tohum/m² 33,88 36,27 28,96 33,76 31,02 28,93 32,14 C

Ortalama 37,12 BC 47,31 A 29,69 D 41,16 B 30,85 D 33,29 CD 36,72 A

2013-2014 350 tohum/m² 25,32 38,66 20,62 27,57 21,28 23,99 26,24 A

500 tohum/m² 20,42 37,76 19,92 23,84 20,12 22,54 24,10 B

650 tohum/m² 17,83 35,59 17,41 21,96 19,69 21,37 22,31 C

800 tohum/m² 18,71 30,64 19,94 20,94 19,74 21,91 21,98 C

Ortalama 20,57 C 35,66 A 19,47 C 23,58 B 20,21 C 22,45 B 23,66 B

Ortalama

350 tohum/m² 36,44 47,87 27,23 35,04 26,36 29,22 33,69 A

500 tohum/m² 27,28 43,15 23,29 36,29 24,68 29,40 30,68 B

650 tohum/m² 25,38 41,47 23,36 30,80 25,69 27,44 29,02 BC

800 tohum/m² 26,30 33,46 24,45 27,35 25,38 25,42 27,06 C

Ortalama 28,85 C 41,49 A 24,58 E 32,37 B 25,53 DE 27,87 CD 30,11 AÖFOrtalama (%) Yıl: 1,54 Ek.sık: 2,17 Yıl x Ek.sık: 3,07 Çeşit: 2,66

Yıl x Çeşit: 3,76 Ek.sık. x Çeşit: 5,32 Yıl x Ek.sık x Çeşit: 7,53

2012-2013 ürün yılında en yüksek başakta tane sayısı 41,15 adet ile 350 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edilirken, en düşük başakta tane sayısı 32,14 adet ile 800 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edilmiştir. 2013-2014 ürün yılında ise en fazla başakta tane sayısı 26,24 adet yine 350 tohum/m² ekim sıklığı uygulamalarından elde edilirken en düşük başakta tane sayısı 21,98 adet 800 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edilmiştir (Çizelge 4.22). İki yılın ortalaması olarak ekim sıklıkları değerlendirildiğinde, en fazla başakta tane sayısı 33,69 adet ile 350 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edilirken en az başakta tane sayısı 800 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından 27,06 adet olarak elde edilmiştir. Denemede ortalamasının 30,11 adet olarak bulunduğu bu araştırmada 650 ve 800 tohum/m² ekim sıklığı uygulamaları ortalamanın altında kalmıştır. Çeşitler incelendiğinde, Çizelge 4.22’de görüldüğü gibi sulu koşullarda 2012-2013 yıllarında en yüksek başakta tane sayısı 47,31 adet ile Atay 85 çeşidinden elde edilirken en düşük başakta tane sayısı 29,69 adet ile Bezostaja 1 çeşidinden elde edilmiştir. 2013-2014 yıllarında ise en yüksek başakta tane sayısı 35,66 adet ile yine Atay 85 çeşidinden elde edilirken en düşük başakta tane sayısı 19,47 adet ile yine Bezostaja 1 çeşidinden elde edilmiştir. İki yılın ortalamasına gelince en yüksek başakta tane sayısı 41,49 adet ile Atay 85 çeşidinden alınırken en düşük başakta tane sayısı 24,58 adet ile Bezostaja 1 çeşidinden elde edilmiştir. Denemede ortalamasının 30,11 adet olarak bulunduğu bu araştırmada Alpu 01, Bezostaja 1, Sönmez 01 ve Sultan 95 çeşitleri ortalamanın altında kalmıştır.

Ürün yılları değerlendirildiğinde 2012-2013 yılında elde edilen ortalama başakta tane sayısı 36,72 adet olurken, bu sayı 2013-2014 yılında 23,66 adet olmuştur. Bu durum denemenin ilk yılında elde edilen başakta tane sayısının ikinci yıla göre % 1 düzeyinde önemli oranda yüksek bulunmasına neden olmuştur. Çizelge 4.22’de de görüleceği gibi sulu koşullarda her iki ürün yılında da artan ekim sıklıklarının başakta tane sayısı değerleri üzerine etkisinin olumsuz olduğu görülmüş ve başakta tane sayısı değerleri azalmıştır. İki yılın ortalamasında yıl x çeşit interaksiyonunun % 5 seviyesinde önemli çıkmasının nedeni Sultan 95 çeşidinin denemenin ikinci yılında daha yüksek başakta tane sayısı değerine ulaşarak üst gruplarda yer almasıdır. Ekim sıklığı x çeşit interaksiyonunun çok önemli (p<0,01) bulunmasının sebebi ise Harmankaya 99 ve Sultan 95 çeşitlerinin en yüksek başakta tane sayısı değerine 500 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasında ulaşırken, diğer çeşitlerin bu değere 350 tohum/m² uygulamasında ulaşmış olmalarıdır.

Sulu koşullarda başakta tane sayısı ile bin tane ağırlığı, hektolitre ağırlığı, hasat indeksi, başak uzunluğu, bayrak yaprak klorofil içeriği, bayrak yaprak alanı, bitki boyu ve başakta tane ağırlığı parametreleri arasında pozitif ve önemli korelasyon tespit edilirken;

metrekarede başak sayısı, tane protein oranı ve olgunlaşma gün sayısı parametreleri ile aralarındaki korelasyonun ve olumsuz yönde olduğu saptanmıştır (Çizelge 4.63) . Carter vd. (2016) yaptıkları araştırmada başakta tane sayısı ile tane verim ve başaklanma gün sayısı arasında pozitif korelasyon bulurken; bin tane ağırlığı ve hektolitre ağırlığı parametreleri ile arasında negatif korelasyon bulmuştur. Sümer (2008) ise çalışmasında başakta tane sayısı ile başakta tane ağırlığı, hektolitre ağırlığı, başaklanma ve olgunlaşma gün sayısı ile arasında pozitif korelasyon bulurken; metrekarede başak sayısı ve bitki boyu parametreleri ile arasında negatif korelasyon bulmuştur.

Şekil 4.10. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin başakta tane sayısına etkisi

Araştımada kıraç koşullarda ortalama başakta tane sayısı 28,92 adet olurken sulu koşullarda bu değer 30,11 adet olmuş ve sulu koşullarda başakta tane sayısı daha yüksek bulunmuştur. Bu sonuçlar Acer (2004) ve Belen’in (2016) bulduğu sonuçlarla uyumludur.

Hem kıraç hem de sulu koşullarda yıllar arasındaki farklılıklar önemli çıkmış ve denemenin birinci yılında elde edilen ortalama başakta tane sayısı değerleri 2013-2014 ürün yılı ortalama başakta tane sayısı değerlerine göre çok önemli oranda yüksek olduğu

10 20 30 40 50 60

Alpu-01 Atay-85 Bezostaja-1

Harmankaya-99 Sönmez-01 Sultan-95

2012-2013 2013-2014 Yıllar Ortalaması Ekim Sıklıkları

Başakta Tane Sayısı (adet)

görülmüştür. Agronomik uygulamaların bitki üzerine etkisi ve bitkilerin sahip oldukları genotipik özelliklerdeki varyasyonun farklı yıllardaki değişen iklim koşullarından farklı şekilde etkilenmelerine sebep oldukları için ikili ve üçlü interaksiyonlar önemli çıkabilmektedir (Mihalyfalvy ve Frenk, 1968; Rao vd., 1993; Johansson vd., 2003;

Garrido-Lestache vd., 2005).

Denemenin ikinci yılındaki toplam yağış miktarı denemenin ilk yılındaki toplam yağış miktarından fazla olmasına rağmen ikinci yıl elde edilen başakta tane sayısı değeri daha düşük olmuştur. Bu durumun en önemli sebeplerinden birisi başakta tane sayısının genellikle çiçeklenme öncesi dönemde belirlenmiş olmasıdır (Warrington vd., 1977).

Denemenin ikinci yılında bu dönemde yağışın daha az alınmış olmasıda bu durumu açıklamaktadır (Çizelge 3.1). Denemenin ikinci yılında başaklanma dönemine kadar düşen yağış miktarı ilk yılda aynı dönemde alınan yağış miktarından önemli oranda düşük gerçekleşmiştir. Aynı zamanda ikinci yıl başaklanma dönemi ve sonrasında ilk yıla oldukça fazla miktar yağış alınmış ve bu yağış buğdayın başaklanma sonrası döneminde yeni oluşan kardeşler oluşturmasına ve oluşan bu kardeşlerin başaklanmasına sebep olmuştur. Oluşan yeni başakların yüksek sıcaklıkların etkisiyle kısa sürede olgunlaşmaları başakta tane sayısının denemenin ilk yılına göre daha düşük olmasıyla sonuçlanmıştır.

Ekim sıklığı arttıkça, başakta tane sayısındaki azalmanın, birim alandaki bitki ve başak sayılarının artması ile birlikte su ve besin maddelerinden faydalandıkları alanın azalmasından kaynaklandığı söylenebilir (Kaydan vd., 2012). Şekil 4.9. ve 4.10’da da görüldüğü gibi hem kıraç hemde sulu koşullarda artan ekim sıklığının başakta tane sayısına azaltıcı yöndeki etkisi belirlenmiştir. Bu araştırmada bulunan sonuca benzer sonuçlar bir çok araştırmada bulunmuştur (Rüegger vd.,1993; Öztürk, 1996; Spink vd., 2000; Chaudhry ve Hussain, 2001; Hussain vd., 2001; Lloveras vd., 2004; Bokan ve Malesevic, 2004;

Bulut, 2009; Nakano ve Morita, 2009; Soomro vd., 2009; Dinç, 2010; Kılıç ve Gürsoy, 2010; Ahmadi vd., 2011; Özdemir, 2011; Haile vd., 2013; Adinew, 2015; Li vd., 2016).

Bazı araştırmalarda ise ekim sıklığının başakta tane sayısı üzerine önemli bir etkisinin olmadığı bildirilmiştir (Hemmat ve Taki, 2001; Hışır ve Çölkesen, 2004; Çekiç vd., 2008;

Thomason vd., 2010; Said vd., 2012). Yine bazı araştırmalarda ise ekim sıklığı artışının belli bir noktaya kadar başakta tane sayısını olumlu etkilediği daha sonrasında ise olumsuz etkilediği belirtilmiştir (Doğan vd., 1997; Khan vd., 2000; Amanullah vd., 2010); Iqbal vd.,

2012; Anwar vd., 2015). Akıncı’ya (2014) göre ise ekim sıklıklarındaki artış başakta tane sayısı’nda düzenli olarak artışa neden olmaktadır.