Başaklanma gün sayısı (adet)

Çizelge 4.40. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin başaklanma gün sayısı ortalamaları ve AÖF tablosu

Yıllar Ekim Sıklığı

Çeşitler

Alpu 01 Atay 85 Bezostaja 1 H.kaya 99 Sönmez

01 Sultan 95 Ortalama

2012-2013

350 tohum/m² 132,0 133,0 129,7 127,3 124,3 130,7 129,5

500 tohum/m² 131,0 131,0 129,7 128,0 122,7 131,0 128,9

650 tohum/m² 131,0 132,0 129,3 126,3 124,3 132,0 129,2

800 tohum/m² 131,0 131,3 129,3 126,7 124,7 130,3 128,9

Ortalama 131,3 AB 131,8 A 129,5 C 127,1 D 124,0 E 131,0 B 129,1 B

2013-2014

350 tohum/m² 133,7 134,7 134,0 126,7 130,3 134,3 132,3

500 tohum/m² 132,3 134,3 134,3 126,0 129,0 134,7 131,8

650 tohum/m² 133,7 134,3 134,7 126,3 129,0 135,0 132,2

800 tohum/m² 133,0 134,7 134,7 126,3 129,0 134,7 132,1

Ortalama 133,2 B 134,5 A 134,4 A 126,3 D 129,3 C 134,7 A 132,1 A

Ortalama 350 tohum/m² 132,8 133,8 131,8 127,0 127,3 132,5 130,9

500 tohum/m² 131,7 132,7 132,0 127,0 125,8 132,8 130,3

650 tohum/m² 132,3 133,2 132,0 126,3 126,7 133,5 130,7

800 tohum/m² 132,0 133,0 132,0 126,5 126,8 132,5 130,5

Ortalama 132,2 B 133,2 A 132,0 B 126,7 C 126,7 C 132,8 A 130,6

AÖFOrtalama (%) Yıl: 0,30 Ek.Sık: 0,43 Yıl x Ek.Sık: 0,60 Çeşit: 0,52 Yıl x Çeşit: 0,74 Ek.Sık. x Çeşit: 1,04 Yıl x Ek.Sık x Çeşit: 1,48

Kıraç koşullarda ürün yılları arası farklılıklar % 1 seviyesinde önemli bulunmuştur.

Bunun sebebi Çizelge 4.40’de de görüldüğü gibi 2013-2014 ürün yılında elde edilen başaklanma gün sayısı (132,1 gün) değerinin 2012-2013 ürün yılı başaklanma gün sayısı (129,1 gün) değerinden çok önemli oranda yüksek olmasıdır. Bunda en önemli etkinin 2013-2014 yılında tane dolum döneminde alınan yüksek yağış miktarından kaynaklandığı düşünülmektedir (Çizelge 3.) . Nitekim birçok araştırmada toprakta daha fazla elverişli su bulan genotipler daha geç başaklanmıştır (Çekiç, 2007; Ayrancı, 2012). İki yılın ortalamasında yıl x çeşit interaksiyonunun çok önemli (p<0,01) bulunmasının sebebi çeşitlerin yıllar içinde başaklanma gün sayısına farklı tepkiler vermiş olmasıdır, şöyleki;

Bezostaja 1, Sönmez 01 ve Sultan 95 çeşitleri denemenin ikinci yılında denemenin ilk yılına göre daha üst gruplarda yer almış olmalarıdır.

Kıraç koşullarda başaklanma gün sayısı ile metrekarede başak sayısı ve olgunlaşma gün sayısı arasında olumlu yönde korelasyon önemli bulunurken; tane verimi, bin tane ağırlığı, hektolitre ağırlığı, hasat indeksi, bayrak yaprak alanı, bayrak yaprak klorofil içeriği ve başakta tane ağırlığı parametreleri ile arasındaki korelasyonun olumsuz yönde ve önemli olduğu görülmüştür (Çizelge 4.63). Mohammedi vd. (2012) yaptıkları araştırmada başaklanma gün sayısı ile tane verimi, bitki boyu ve başak uzunluğu arasında negatif

korelasyon tespit ederken; bin tane ağırlığı ile arasında pozitif korelasyon tespit ettiklerini bildirmişlerdir.

Şekil 4.19. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin başaklanma gün sayısına etkisi

Yine araştırmada sulu koşullarda dört değişik ekim sıklığı uygulamasının altı ekmeklik buğday çeşidinin başaklanma gün sayısı üzerine etkisini gösteren varyans analiz sonuçları Çizelge 4.41’de verilmiştir.

Çizelge 4.41. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin başaklanma gün sayısına etkisine ait varyans analizi tablosu

Varyasyon Kaynağı

Yıllar

Ortalama S.D.

2012-2013 Yılı 2013-2014 Yılı

Kar.Or FDeğ. Kar.Or FDeğ. S.D. Kar.Or FDeğ.

Yıl 1 16,98 29,73**

Ekim sıklığı 3 2,19 3,45* 0,18 0,34^öd 3 1,23 2,15^öd

Yılx Ekim sıklığı 3 1,13 1,80^öd

Çeşit 5 96,82 152,85** 141,92 278,85** 5 208,81 365,56**

Yıl x Çeşit 5 29,94 52,41**

Ekim sık.x Çeşit 15 0,96 1,52^öd 0,53 1,04^öd 15 0,42 0,74öd

Yıl x Ek.sık x Çeşit 15 1,07 1,87öd

Hata 46 0,63 0,51 92 0,57

Genel 71 7,62 10,65 143 9,19

D.K. (%) 0,60 0,54 0,57

**: istatistiki olarak % 1’ de önemli, *: istatistiki olarak %5’te önemli, ^öd: istatistiki olarak önemli değil 120

125 130 135 140

Alpu-01 Atay-85 Bezostaja-1

Harmankaya-99 Sönmez-01 Sultan-95

Başaklanma Gün Sayısı (gün)

2012-2013 2013-2014 Yıllar Ortalaması Ekim Sıklıkları

Çizelge 4.41’de görüldüğü gibi 2012-2013 ürün yılında ekim sıklıkları arası farklılıklar % 5 seviyesinde önemli bulunurken, çeşitler arası farklılıklar çok önemli (p<0,01) bulunmuştur. 2013-2014 ürün yılında ise çeşitler arası farklılıkların % 1 seviyesinde önemli olduğu belirlenmiştir. İki yılın ortalamasında ise yıllar ve çeşitler arası farklılıklar ile yıl x çeşit interaksiyonu çok önemli (p<0,01) bulunmuştur. Ayrıca araştırmanın sulu koşullarda yürütüldüğü 2012-2013 ve 2013-2014 ürün yıllarında ve yıllar ortalamasına göre farklı ekim sıklığı uygulanan altı buğday çeşidine ait başaklanma gün sayısı ortalamaları ve AÖF değerleri Çizelge 4.42’de gösterilmiştir.

Çizelge 4.42. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin başaklanma gün sayısı ortalamaları ve AÖF tablosu

Yıllar Ekim Sıklığı

Çeşitler

Alpu 01 Atay 85 Bezostaja 1 H.kaya 99 Sönmez 01 Sultan 95 Ortalama

2012-2013

350 tohum/m² 132,7 134,1 133,4 130,1 128,1 134,1 132,1 A

500 tohum/m² 133,1 133,7 132,7 129,1 126,7 132,1 131,2 B

650 tohum/m² 133,1 133,4 133,1 129,7 126,4 134,1 131,6 AB

800 tohum/m² 133,1 134,4 133,4 129,1 126,4 134,4 131,8 A

Ortalama ^{133,0 C 133,9 A 133,1 BC 129,5 D 126,9 E} 133,6 AB 131,7 B

2013-2014

350 tohum/m² 131,4 134,7 134,4 126,4 129,7 137,0 132,3

500 tohum/m² 131,4 134,1 134,7 127,0 130,1 136,4 132,3

650 tohum/m² 131,7 134,7 134,7 127,1 130,4 136,0 132,4

800 tohum/m² 131,7 134,0 134,4 128,0 130,1 136,4 132,4

Ortalama ^{131,5 C 134,4 B 134,6 B 127,1 E 130,0 D 136,5 A 132,3 A}

Ortalama

350 tohum/m² 132,0 134,4 133,9 128,2 128,9 135,5 132,2

500 tohum/m² 132,2 133,9 133,7 128,0 128,4 134,2 131,7

650 tohum/m² 132,4 134,1 133,9 128,4 128,4 135,0 132,0

800 tohum/m² 132,4 134,2 133,9 128,5 128,2 135,4 132,1

Ortalama 132,3 C 134,1 B 133,8 B 128,3 D 128,5 D 135,0 A 132,0 A.Ö.F_Ortalama (%) Yıl: 0,26 Ek.Sık: 0,36 Yıl x Ek.Sık: 0,51 Çeşit: 0,44

Yıl x Çeşit: 0,63 Ek.Sık. x Çeşit: 0,89 Yıl x Ek.Sık x Çeşit: 1,26

Çizelge 4.42’de de görüldüğü gibi sulu koşullarda sadece 2012-2013 ürün yılında ekim sıklıkları arası fark önemli bulunmuş ve en yüksek başaklanma gün sayısı 132,1 gün ile 350 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edilirken, en düşük başaklanma gün sayısı 131,2 gün ile 500 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edilmiştir. 2013-2014 yılında ve iki yılın ortalamasında ekim sıklıkları önemli bulunmamıştır. Çeşitleri değerlendirdiğimizde, denemenin ilk yılında en yüksek başaklanma gün sayısı 133,9 gün ile Atay 85 çeşidinden alınırken, en düşük başaklanma gün sayısı ise 126,9 gün ile Sönmez 01 çeşidinden elde edilmiştir. Denemenin ikinci yılında ise en yüksek başaklanma gün sayısı 136,5 gün ile Sultan 95 çeşidinden elde edilirken, en düşük başaklanma gün sayısı

127,1 gün ile Harmankaya 99 çeşidinden alınmıştır. İki yılın ortalamasına gelince, 135,0 gün ile en yüksek başaklanma gün sayısı elde edilen çeşit Sultan 95 olurken, en az başaklanma gün sayısı elde edilen çeşit 128,3 gün ile Harmankaya 99 olmuştur. Sulu koşullarda ürün yılları arası farklılıklar % 1 seviyesinde önemli bulunmuştur. Bunun sebebi 2013-2014 ürün yılında elde edilen başaklanma gün sayısı (132,3 gün) değerinin 2012-2013 ürün yılı başaklanma gün sayısı (131,7 gün) değerinden çok önemli oranda yüksek olduğu görülmüştür. İki yılın ortalaması olarak yıl x çeşit interaksiyonu çok önemli (p<0,01) bulunmasının sebebi çeşitlerin yıllar içinde başaklanma gün sayısına farklı tepkiler vermiş olmasıdır, şöyleki; denemenin ilk yılında Atay 85 çeşidi en geç başaklanan çeşit olurken denemenin ikinci yılında Sultan 95 çeşidi en geç başaklanan çeşit olmuştur.

Şekil 4.20. Sulu koşullarda yıllara göre ekim sıklıklarının ekmeklik buğday çeşitlerinin başaklanma gün sayısı değerleri üzerine etkisi.

Sulu koşullarda başaklanma gün sayısı ile metrekarede başak sayısı, tane protein oranı ve olgunlaşma gün sayısı arasında önemli ve pozitif bir korelasyon bulunurken; bin tane ağırlığı, hektolitre ağırlığı, başak uzunluğu, SDS-sedimentasyon değeri, bayrak yaprak klorofil içeriği, bayrak yaprak alanı, bitki boyu ve başakta tane ağırlığı parametreleri ile arasındaki korelasyonun negatif ve önemli olduğu görülmüştür (Çizelge 4.63). Bu araştırmada bulunan sonuçlara benzer olarak Sümer (2008) tarafından yapılan çalışmada başaklanma gün sayısı ile tane verimi, metrekarede başak sayısı, olgunlaşma gün sayısı, bin tane ağırlığı ve SDS-sedimentasyon parametreleri arasındaki korelasyonun önemli ve olumlu yönde olduğu tespit edilirken; bin tane ağırlığı, bitki boyu, başakta tane ağırlığı ve

120 125 130 135 140

Alpu-01 Atay-85 Bezostaja-1

Harmankaya-99 Sönmez-01 Sultan-95

Başaklanma Gün Sayısı (gün)

2012-2013 2013-2014 Yıllar Ortalaması Ekim Sıklıkları

bayrak yaprak alanı parametreleri arasında negatif korelasyonun önemli olduğu bulunmuştur.

Bu araştırmada kıraç koşullarda ortalama başaklanma gün sayısı 130,6 gün olurken, sulu koşullarda bu değer 132,0 gün olmuştur. Yürütülen birçok çalışmada bu araştırmada bulunan sonuçlara benzer olarak sulama yapılan denemelerde başaklanma gün sayısı sulama yapılmayan denemelerden daha yüksek bulunmuştur (Acer, 2004; Kimurto, 2005;

Ayrancı, 2012; Belen, 2016). Denemede kıraç ve sulu koşullarda yıllar arası farklılıklar çok önemli (p<0,01) bulunmuş olup bunun sebebi olarak sıcaklık ve yağış değerlerinin farklı olması gösterilebilir. Denemenin ilk yılı Ekim-Nisan dönemi aylık sıcaklık ortalaması 6,8 °C olurken, yağış miktarı 229,8 mm, ikinci yıl ise aynı dönemdeki aylık sıcaklık ortalaması 6,5 °C olurken yağış miktarı 159,8 mm olmuştur (Çizelge 3.1).

Denemenin ikinci yılında Ekim-Nisan döneminde daha düşük yağış alınmış ancak aynı dönemdeki sıcaklık ortalamasıda önceki yıldan daha düşük olmuştur. Talbert vd.,’ ne (2001) göre başaklanma gün sayısında kalıtım derecesinin etkisi çevreden daha yüksektir.

Bu araştırmada 2013-2014 ürün yılında başaklanma, önceki ürün yılından daha geç gerçekleşmiştir ve buna sebep olarak aylık sıcaklık ortalamasının 0,3 °C daha düşük olması gösterilebilir.

Çizelge 4.40. ve 4.42’de de görüldüğü gibi yıllar ortalamasında hem kıraç hemde sulu koşullarda artan ekim sıklığı uygulamasının başaklanma gün sayısına etkisi istatistiksel olarak önemli bulunmamış ve tüm uygulamalar aynı grup içersinde yer almıştır. Bu sonuç birçok araştırmada bulunan sonuçlarla uyumludur (Hameed vd., 2003;

Sümer, 2008; Nakano ve Morita, 2009). Bazı araştırmalarda ise artan ekim sıklığının başaklanma gün sayısı üzerine önemli oranda etkili olduğu ve başaklanma gün sayısını azalttığı belirtilmiştir (Naveed vd., 2014; Adinew, 2015; Bhatta vd., 2017). Nizamani vd.

(2014) tarafından yapılan çalışmada ise artan ekim sıklığının başaklanma gün sayısının artmasına sebep olduğu bildirilmiştir.