Bayrak yaprak klorofil içeriği (CCI)

olgunlaşma gün sayısı üzerine önemli oranda etkili olduğu ve olgunlaşma gün sayısını azalttığı belirtilmiştir (Nakano ve Morita, 2009; Adinew, 2015). Yine bazı araştırmalarda ise artan ekim sıklığının olgunlaşma gün sayısı üzerine önemli oranda etkili olduğu ve olgunlaşma gün sayısını artırdığı belirtilmiştir (Laghari vd., 2011; Zecevic vd., 2014). Bazı araştırmalarda ise artan ekim sıklığının önce olgunlaşma gün sayısını artmasına neden olduğu, devamında ise olgunlaşma gün sayısının azalmasına sebep olduğu bildirilmiştir ( Anwar vd., 2015).

CCI (Chlorophyll Concentration Index) ile 350 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edilirken en düşük bayrak yaprak klorofil içeriği 53,21 CCI ile 800 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edilmiştir. 2013-2014 ürün yılında en fazla bayrak yaprak klorofil içeriği 50,94 CCI ile 350 tohum/m² ekim sıklığı uygulamalarından elde edilirken, en düşük bayrak yaprak klorofil içeriği 49.17 CCI ile 800 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edilmiştir. İki yılın ortalaması olarak ekim sıklıkları değerlendirildiğinde, en fazla bayrak yaprak klorofil içeriği 53,27 CCI ile 350 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edilirken en az bayrak yaprak klorofil içeriği 800 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından 51,19 CCI olarak elde edilmiştir. Çeşitler açısından 2012-2013 ürün yılında en yüksek bayrak yaprak klorofil içeriği 57,18 CCI ile Harmankaya 99 çeşidinden alınırken, en düşük bayrak yaprak klorofil içeriği 52,09 CCI ile Sönmez 01 çeşidinden elde edilmiştir. 2013-2014 ürün yılında ise en yüksek bayrak yaprak klorofil içeriği 55,16 CCI ile yine Harmankaya 99 çeşidinden alınırken, en düşük bayrak yaprak klorofil içeriği 46,13 CCI ile Atay 85 çeşidinden elde edilmiştir. Yıllar ortalamasına gelince Harmankaya 99 56,17 CCI ile en yüksek bayrak yaprak klorofil içeriği elde edilen çeşit olurken en az bayrak yaprak klorofil içeriği elde edilen çeşit ise 50,41 CCI ile Atay 85 olmuştur.

Çizelge 4.48. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin bayrak yaprak klorofil içeriği ortalamaları ve AÖF tablosu

Yıllar Ekim Sıklığı

Çeşitler

Alpu 01 Atay 85 Bezostaja 1 H.kaya 99 Sönmez 01 Sultan 95 Ortalama

2012-2013

350 tohum/m² 55,40 55,43 55,43 58,30 52,67 56,40 55,61 A

500 tohum/m² 53,10 54,00 53,70 57,47 51,83 55,50 54,27 AB

650 tohum/m² 53,70 54,77 50,83 57,40 51,97 52,53 53,53 B

800 tohum/m² 52,37 54,57 50,83 55,57 51,90 54,00 53,21 B

Ortalama 53,64 BC 54,69 B 52,70 C 57,18 A 52,09 C 54,61 B 54,15 A

2013-2014

350 tohum/m² 49,97 47,77 50,23 56,60 53,73 47,33 50,94 A

500 tohum/m² 49,30 45,60 50,80 55,83 52,27 47,53 50,22 AB

650 tohum/m² 49,57 46,10 48,40 54,70 52,03 47,57 49,73 B

800 tohum/m² 47,70 45,03 50,03 53,50 51,80 46,97 49,17 B

Ortalama 49,13 C 46,13 D 49,87 C 55,16 A 52,46 B 47,35 D 50,02 B

Ortalama

350 tohum/m² 52,68 51,60 52,83 57,45 53,20 51,87 53,27 A

500 tohum/m² 51,20 49,80 52,25 56,65 52,05 51,52 52,24 B

650 tohum/m² 51,63 50,43 49,62 56,05 52,00 50,05 51,63 BC

800 tohum/m² 50,03 49,80 50,43 54,53 51,85 50,48 51,19 C

Ortalama 51,39 BC 50,41 C 51,28 BC 56,17 A 52,28 B 50,98 C 52,08 AÖFOrtalama (%) Yıl: 0,62 Ek.Sık: 0,87 Yıl x Ek.Sık: 1,23 Çeşit: 1,07

Yıl x Çeşit: 1,51 Ek.Sık. x Çeşit: 2,13 Yıl x Ek.Sık x Çeşit: 3,02

Kıraç koşullarda ürün yılları arası farklılıklar % 1 düzeyine önemli bulunmuştur.

2012-2013 ürün yılında elde edilen ortalama bayrak yaprak klorofil içeriği (54,15 CCI) değerinin 2013-2014 ürün yılında elde edilen ortalama bayrak yaprak klorofil içeriği (50,02 CCI) değerinden önemli oranda yüksek olduğu görülmüştür. Bunda en önemli sebebin ilk yıl elde edilen yağış miktarının ikinci yıldan daha düşük olması gösterilebilir.

Birçok çalışmada su stresi yaşanan koşullarda bayrak yaprak klorofil içeriği değeri daha yüksek bulunmuştur (Çekiç, 2008; Belen, 2016).Yıl x çeşit interaksiyonunun çok önemli bulunmasının nedeni, denemenin ikinci yılında Sönmez 01 çeşidi daha üst grupta yer alırken Atay 85 ve Sultan 95 çeşitlerinin daha alt gruplarda yer almış olmalarıdır.

Şekil 4.23. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin yıllara göre bayrak yaprak klorofil içeriğine etkisi

Kıraç koşullarda bayrak yaprak klorofil içeriği ile bin tane ağırlığı, hektolitre ağırlığı, başak uzunluğu, bitki boyu, bayrak yaprak alanı, başakta tane sayısı ve başakta tane ağırlığı parametreleri arasında önemli ve pozitif korelasyon bulunurken; tane verimi, metrekarede başak sayısı, tane protein oranı, başaklanma gün sayısı ve olgunlaşma gün sayısı parametreleri ile arasındaki korelasyonun negatif yönde ve önemli olduğu görülmüştür (Çizelge 4.63). Bavec ve Bavec (2001) yaptıkları çalışmada bayrak yaprak klorofil içeriği ile tane verim arasında pozitif korelasyon bulurken; tane protein oranı ile arasında korelasyonu önemli bulmadıklarını açıklamışlardır. Dodig vd. (2012) ise

40 45 50 55 60 65

Alpu-01 Atay-85 Bezostaja-1

Harmankaya-99 Sönmez-01 Sultan-95

2012-2013 2013-2014 Yıllar Ortalaması Ekim Sıklıkları

Bayrak Yaprak Klorofil İçeriği (CCI)

çalışmalarında bayrak yaprak klorofil içeriği ile tane verim arasında pozitif korelasyon tespit ettiklerini bildirmişlerdir.

Araştırmada sulu koşullarda dört değişik ekim sıklığı uygulamasının altı ekmeklik buğday çeşidinin bayrak yaprak klorofil içeriği değerlerine etkisini gösteren varyans analiz sonuçları Çizelge 4.49’ de verilmiştir. Çizelge 4.49’da da görüldüğü gibi sulu koşullarda 2012-2013 ürün yılında çeşitler arası farklılıklar çok önemli (p<0,01) bulunmuştur. 2013-2014 ürün yılında ekim sıklıkları arası farklılıklar (p<0,05) seviyesinde önemli bulunurken, çeşitler arası farklılıklar çok önemli (p<0,01) olarak belirlenmiştir. İki yılın birleşik analizinde ise yıllar arası farklılıklar (p<0,05) düzeyinde önemli bulurken, çeşitler arası farklılıklar ve yıl x çeşit interaksiyonu çok önemli (p<0,01) bulunmuştur. Ayrıca sulu koşullarda 2012-2013 ve 2013-2014 ürün yıllarında ve yıllar ortalaması olarak farklı ekim sıklığı uygulanan altı buğday çeşidine ait bayrak yaprak klorofil içeriği ortalamaları ve AÖF değerleri Çizelge 4.50’de verilmiştir.

Çizelge 4.49. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin bayrak yaprak klorofil içeriğine etkisine ait varyans analizi tablosu

**: istatistiki olarak % 1’ de önemli, *: istatistiki olarak %5’te önemli,^öd: istatistiki olarak önemli değil

Çizelge 4.50’de ekim sıklığı ugulamalarını incelediğimizde de görüleceği gibi sulu koşullarda 2012-2013 ürün yetiştirme yılında ekim sıklıkları arasındaki farklılıklar önemli bulunmamıştır. 2013-2014 ürün yılında en fazla bayrak yaprak klorofil içeriği 49,30 CCI ile 350 tohum/m² ekim sıklığı uygulamalarından elde edilirken, en düşük bayrak yaprak klorofil içeriği 47,12 CCI ile ile 650 tohum/m^² ekim sıklığı uygulamasından elde edilmiştir.

Yıllar ortalaması olarak ekim sıklıkları değerlendirildiğinde, en fazla bayrak yaprak klorofil içeriği 49,56 CCI ile 350 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edilirken en az bayrak yaprak klorofil içeriği 650 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından 47,91 CCI

Varyasyon Kaynağı

Yıllar

Ortalama

S.D.

2012-2013 Yılı 2013-2014 Yılı

Kar.Or. FDeğ. Kar.Or FDeğ. S.D. Kar.Or. FDeğ.

Yıl 1 20,66 5,56*

Ekim sıklığı 3 8,02 0,65^öd 15,87 3,53* 3 1,01 2,56^öd

Yılx Ekim sıklığı 3 0,15 0,29^öd

Çeşit 5 153,81 12,54** 74,65 16,61** 5 1,37 23,61**

Yıl x Çeşit 5 0,33 3,65**

Ekim sık.x Çeşit 15 6,18 0,50^öd 2,84 0,63^öd 15 0,14 0,75^öd

YılxEkim sık xÇeşit 15 0,07 0,32^öd

Hata 46 12,27 4,49 92 0,05

Genel 71 22,84 10,25 143 0,28

D.K. (%) 7,13 4,42 5,96

olarak elde edilmiştir. Genotipler açısından 2012-2013 yıllarında en yüksek bayrak yaprak klorofil içeriği 55,60 CCI ile Harmankaya 99 çeşidinden alınırken en düşük bayrak yaprak klorofil içeriği 45,88 CCI ile Bezostaja 1 çeşidinden alınmıştır. Denemenin ikinci yılında ise en yüksek bayrak yaprak klorofil içeriği 51,64 CCI ile yine Harmankaya 99 çeşidinden elde edilirken en düşük bayrak yaprak klorofil içeriği ise 45,19 CCI ile Sultan 95 çeşidinden alınmıştır. Yıllar ortalamasına gelince Harmankaya 99 çeşidi 53,62 CCI ile en yüksek bayrak yaprak klorofil içeriği elde edilen ekmeklik buğday çeşidi olurken en az bayrak yaprak klorofil içeriği elde edilen çeşit 45,61 CCI ile Bezostaja 1 çeşidi olmuştur.

Çizelge 4.50. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin bayrak yaprak klorofil içeriği ortalamaları ve AÖF tablosu

Yıllar Ekim Sıklığı

Çeşitler

Alpu 01 Atay 85 Bezostaja 1 H.kaya 99 ^Sönmez ₀₁ Sultan 95 Ortalama

2012-2013

350 tohum/m² 52,84 48,14 44,81 56,79 49,85 46,52 49,82

500 tohum/m² 48,87 49,13 46,47 57,83 49,30 45,97 49,59

650 tohum/m² 50,53 46,83 47,87 52,87 48,10 46,00 48,70

800 tohum/m² 48,60 48,80 44,37 54,90 48,47 45,60 48,46

Ortalama 50,21 B 48,23 BC 45,88 C 55,60 A 48,93 B 46,02 C 49,14 A

2013-2014

350 tohum/m² 50,87 45,73 48,53 52,60 51,27 46,80 49,30 A

500 tohum/m² 47,60 46,10 49,50 51,53 48,97 44,47 48,03 AB

650 tohum/m² 46,93 44,67 47,40 50,00 48,13 45,60 47,12 B

800 tohum/m² 48,20 44,57 46,60 52,43 49,73 43,90 47,57 B

Ortalama 48,40 B 45,27 C 48,01 B 51,64 A 49,53 B 45,19 C 48,01 B

Ortalama

350 tohum/m² 51,85 46,94 46,67 54,69 50,56 46,66 49,56 A

500 tohum/m² 48,23 47,62 47,98 54,68 49,13 45,22 48,81 AB

650 tohum/m² 48,73 45,75 47,63 51,43 48,12 45,80 47,91 B

800 tohum/m² 48,40 46,68 45,48 53,67 49,10 44,75 48,01 B

Ortalama 49.31 B 46.75 C 46.94 C 53.62 A 49.23 B 45.61 C 48.57 AÖFOrtalama (%) Yıl: 0,96 Ek.Sık: 1,35 Yıl x Ek.Sık: 1,92 Çeşit: 1,66

Yıl x Çeşit: 2,35 Ek.Sık. x Çeşit: 3,32 Yıl x Ek.Sık x Çeşit: 4,69

Sulu koşullarda ürün yılları arası farklılıklar % 5 düzeyinde önemli bulunmuştur.

2012-2013 ürün yılında elde edilen ortalama bayrak yaprak klorofil içeriği (49,14 CCI) değerinin 2013-2014 ürün yılında elde edilen ortalama bayrak yaprak klorofil içeriği (48,01 CCI) değerinden önemli oranda yüksek olduğu görülmüştür. Yıl x çeşit interaksiyonu çok önemli (p<0,01) bulunmuştur. Bunun nedeni, ilk yıl Alpu 01, Atay 85 ve Sönmez 01 çeşitleri aynı gruba girerken, ikinci yıl Atay 85 çeşidi farklı grupta yer almıştır.

Yine ilk yıl Bezostaja 1 ve Sultan 95 çeşitleri aynı grupta yer alırken ikinci yıl farklı grupta yer almış olmalarıdır.

Sulu koşullarda bayrak yaprak klorofil içeriği ile tane verimi, bin tane ağırlığı, hektolitre ağırlığı, hasat indeksi, başak uzunluğu, SDS-sedimentasyon değeri, bayrak yaprak alanı, başakta tane sayısı ve ağırlığı parametreleri arasında önemli ve olumlu yönlü korelasyon bulunurken; metrekarede başak sayısı, başaklanma gün sayısı ve olgunlaşma gün sayısı parametreleri ile arasındaki korelasyonun olumsuz yönlü ve önemli olduğu görülmüştür (Çizelge 4.63). Bavec ve Bavec (2001) yaptıkları çalışmada bayrak yaprak klorofil içeriği ile tane verim arasında pozitif korelasyon bulurken; tane protein oranı ile arasında korelasyonun önemli olmadığını bildirmişlerdir. Dodig vd. (2012) ise çalışmalarında bayrak yaprak klorofil içeriği ile tane verim arasında pozitif korelasyon tespit ettiklerini bildirmişlerdir.

Şekil 4.24. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin yıllara göre bayrak yaprak klorofil içeriğine etkisi

Bayrak yaprak klorofil içeriği başaklanma başlangıcında düşük iken, başaklanma sonrasında zirveye çıkmakta ve tane doldurma döneminde tekrar azalarak, tam olum döneminde en düşük noktaya inmektedir (Shefazadeh vd., 2012). Bu araştırmada kıraç koşullarda ortalama bayrak yaprak klorofil içeriği 52,08 CCI olurken, sulu koşullarda bu değer 48,57 CCI olmuştur. Yürütülen birçok çalışmada bu araştırmada bulunan sonuçlara benzer olarak kıraç denemelerde bayrak yaprak klorofil içeriği sulu denemelerden daha yüksek bulunmuştur (Çekiç, 2008; Ayrancı, 2012; Shefazadeh vd., 2012; Belen, 2016).

40 45 50 55 60 65

Alpu-01 Atay-85 Bezostaja-1

H.kaya-99 Sönmez-01 Sultan-95

Bayrak Yaprak Klorofil İçeriği (CCI)

2012-2013 2013-2014 Yıllar Ortalaması Ekim Sıklıkları

Denemede yıllar arası farklılıklar kıraç koşullarda % 1 seviyesinde önemli bulunurken, sulu koşullarda bu değer % 5 seviyesinde önemli bulunmuştur. Denemenin ilk yılındaki Ekim-Temmuz dönemi aylık sıcaklık ortalaması 10,7 °C olurken aynı dönemde alınan toplam yağış miktarı 254,1 mm olmuştur. Denemenin ikinci yılında ise aynı dönemdeki aylık sıcaklık ortalaması 10,5 °C olurken aynı dönemde alınan toplam yağış miktarı 304,5 mm olmuştur. Denemenin ikinci yılında Ekim-Temmuz döneminde daha fazla yağış alınmış aynı zamanda aynı dönemdeki aylık sıcaklık ortalaması da önceki yıldan daha düşük olmuştur (Çizelge 3.1).

Çizelge 4.48 ve 4.50’de de görüldüğü gibi yıllar ortalamasında kıraç ve sulu koşullarda artan ekim sıklığının bayrak yaprak klorofil içeriği’ne etkisi olumsuz yönde ve önemli olmuştur. Bu sonuçlar yapılan birçok araştırmadaki sonuçlarla uyumludur (Spaner, 2005; Nakano ve Morita, 2009; Kılıç ve Gürsoy, 2010; Bhatta vd., 2017). Ancak bazı araştırmalarda ise bayrak yaprak klorofil içeriği değeri üzerine ekim sıklıklarının etkisinin çok önemli olduğu ve artan ekim sıklığının bayrak yaprak klorofil içeriği değerini artırdığı bildirilmiştir (Bulut, 2009).