4.1. Araştırmada incelenen unsurlar
4.1.6. Başakta tane ağırlığı
2012; Anwar vd., 2015). Akıncı’ya (2014) göre ise ekim sıklıklarındaki artış başakta tane sayısı’nda düzenli olarak artışa neden olmaktadır.
uygulamasından elde edilirken, en az başakta tane ağırlığı 800 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından 0,84 g olarak elde edilmiştir. Denemede ortalamasının 1,03 g olarak bulunduğu bu araştırmada 800 tohum/m² ekim sıklığı uygulaması 0,84 g başakta tane ağırlığı ile ortalamanın altında kalmıştır. Çeşitler açısından 2012-2013 yıllarında en yüksek başakta tane ağırlığı 1,60 g ile Harmankaya 99 çeşidinden alınırken, en düşük başakta tane ağırlığı 0,99 g ile Bezostaja 1 ve Sultan 95 çeşitlerinden alınmıştır. Denemenin ikinci yılında ise en yüksek başakta tane ağırlığı 0,92 g ile Atay 85 çeşidinden elde edilirken, en düşük başakta tane ağırlığı ise 0,55 g ile Sultan 95 çeşidinden alınmıştır. İki yılın ortalamasına gelince gelince Harmankaya 99 çeşidi 1,23 g ile en yüksek başakta tane ağırlığı elde edilen çeşit olurken, en az başakta tane ağırlığı elde edilen çeşit 0,77 g ile ile Sultan 95 olmuştur. Bu sonuç Belen’in (2016) bulduğu sonuçlarla uyumludur. Deneme ortalamasının 1,03 g olarak bulunduğu bu araştırmada Bezostaja 1 ve Sultan 95 çeşitleri sırasıyle 0,91 ve 0,77 g başakta tane ağırlığı ile ortalamanın altında kalmıştır.
Çizelge 4.24. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin başakta tane ağırlığı ortalamaları ve AÖF değerleri
Yıllar Ekim
Sıklığı Çeşitler
Alpu 01 Atay 85 Bezostaja 1 H.kaya 99 Sönmez 01 Sultan 95 Ortalama
2012-2013
350 tohum/m² 1,56 1,73 1,14 1,94 1,25 1,22 1,47 A
500 tohum/m² 1,25 1,46 1,03 1,78 1,32 1,14 1,33 AB
650 tohum/m² 1,43 1,37 1,12 1,63 1,35 0,77 1,28 B
800 tohum/m² 1,13 1,03 0,68 1,04 1,10 0,84 0,97 C
Ortalama 1,34 B 1,40 B 0,99 C 1,60 A 1,25 B 0,99 C 1,26 A
2013-2014
350 tohum/m² 0,71 0,91 0,91 1,05 0,97 0,63 0,86 A
500 tohum/m² 0,87 1,07 0,85 0,82 0,81 0,62 0,84 AB
650 tohum/m² 0,91 0,91 0,79 0,81 0,81 0,49 0,79 B
800 tohum/m² 0,78 0,80 0,77 0,79 0,62 0,47 0,71 C
Ortalama 0,82 B 0,92 A 0,83 B 0,87 AB 0,80 B 0,55 C 0,80 B
Ortalama 350 tohum/m² 1,14 1,32 1,03 1,50 1,11 0,93 1,17 A
500 tohum/m² 1,06 1,26 0,94 1,30 1,07 0,88 1,08 AB
650 tohum/m² 1,17 1,14 0,96 1,22 1,08 0,63 1,03 B
800 tohum/m² 0,96 0,92 0,73 0,92 0,86 0,66 0,84 C
Ortalama 1,08 BC 1,16 AB 0,91 D 1,23 A 1,03 C 0,77 E 1,03 AÖFOrtalama (%) Yıl: 0,060 Ek.Sık: 0,085 Yıl x Ek.Sık: 0,120 Çeşit: 0,104
Yıl x Çeşit: 0,148 Ek.Sık. x Çeşit: 0,209 Yıl x Ek.Sık x Çeşit: 0,295
Denemede 2012-2013 ürün yılında elde edilen ortalama başakta tane ağırlığı (1,26 g) değeri 2013-2014 ürün yılında elde edilen ortalama başakta tane ağırlığı (0,80 g) değerinden önemli oranda daha fazla yüksek bulunmuştur (Çizelge 4.24). Başakta tane ağırlığı yağış miktarından önemli ölçüde etkilenmektedir (Baghari vd., 2012). Denemenin
ikinci yılında toplam yağış miktarı daha yüksek olmasına rağmen Nisan ayına kadar meydana gelen yağışın az olması sebebiyle ikinci yıl ilk gelişim devresi daha yavaş ve bitki gelişimi daha az olmuştur. Bu da ikinci yıl daha az başakta tane ağırlığı elde edilmesine neden olmuştur. İki yılın ortalamasında yıl x çeşit interaksiyonunun çok önemli (p<0,01) bulunmasının nedeni ise ilk yıl Harmankaya 99 çeşidinin en üst grupta yer alırken, ikinci yıl Atay 85 çeşidinin en üst grupta yer almış olması; yine Bezostaja 1 ve Sultan 95 çeşitlerinin denemenin ilk yılında aynı grupta yer alırken, ikinci yılda farklı gruplarda yer almış olmasıdır.
Şekil 4.11. Kıraç koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin başakta tane ağırlığına etkisi
Kıraç koşullarda başakta tane ağırlığı ile bin tane ağırlığı, hektolitre ağırlığı, hasat indeksi, başak uzunluğu, bayrak yaprak klorofil içeriği, bayrak yaprak alanı, bitki boyu ve başakta tane sayısı parametreleri ile arasında önemli ve olumlu yönde korelasyon bulunurken; tane verimi, metrekarede başak sayısı, tane protein oranı, başaklanma gün sayısı ve olgunlaşma gün sayısı parametreleri ile aralarındaki korelasyonun olumsuz yönde ve önemli olduğu görülmüştür (Çizelge 4.63). Başar (1998) yaptığı çalışmada başakta tane ağırlığı ile tane verim, bitki boyu, başak uzunluğu ve başakta tane sayısı arasında pozitif korelasyon olduğunu bildirmiştir. Özdemir (2011), yaptığı araştırmada başakta tane ağırlığı ile tane verimi, bitki boyu, hasat indeksi, bin tane ağırlığı, başakta tane sayısı, hektolitre
0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5
Alpu-01 Atay-85 Bezostaja-1
Harmankaya-99 Sönmez-01 Sultan-95
Başakta Tane Ağırlığı (g)
2012-2013 2013-2014 Yıllar Ortalaması Ekim Sıklıkları
ağırlığı ve SDS-sedimentasyon parametreleri arasında pozitif ve önemli korelasyon mevcuttur.
Araştırmada sulu koşullarda dört değişik ekim sıklığı uygulamasının altı ekmeklik buğday çeşidinin başakta tane ağırlığı değerlerine etkisini gösteren varyans analiz sonuçları Çizelge 4.25’ de verilmiştir.
Çizelge 4.25. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin başakta tane ağırlığına ait varyans analizi tablosu
Varyasyon Kaynağı
Yıllar
Ortalama
S.D.
2012-2013 Yılı 2013-2014 Yılı
Kar.Or. FDeğ. Kar.Or FDeğ. S.D. Kar.Or. FDeğ.
Yıl 1 20,66 444,49**
Ekim sıklığı 3 0,93 11,05** 0,22 25,67** 3 1,01 21,63**
Yılx Ekim sıklığı 3 0,15 3,13*
Çeşit 5 1,44 17,04** 0,26 30,78** 5 1,37 29,38**
Yıl x Çeşit 5 0,33 7,19**
Ekim sık.x Çeşit 15 0,17 2,06* 0,03 3,94** 15 0,14 3,08**
YılxEkim sık xÇeşit 15 0,07 1,39öd
Hata 46 0,08 0,01 92 0,05
Genel 71 0,23 0,04 143 0,28
D.K. (%) 16,85 10,41 16,13
**: istatistiki olarak % 1’ de önemli, *: istatistiki olarak %5’te önemli, öd: istatistiki olarak önemli değil,
Çizelge 4.25’te de görüldüğü gibi sulu koşullarda 2012-2013 yılında ekim sıklıkları ve çeşitler arası farklılıklar çok önemli (p<0,01) bulunurken, ekim sıklığı x çeşit interaksiyonu % 5 düzeyinde önemli bulunmuştur. Yine 2013-2014 ürün yılında yürütülen denemede ise ekim sıklıkları ve çeşitler arası farklılıklar ile ekim sıklığı x çeşit interaksiyonu çok önemli (p<0,01) olduğu belirlenmiştir. Sulu koşullarda yapılan denemede iki yılın ortalamasında ise yıllar, ekim sıklıkları ve çeşitler arası farklılıklar ile yıl x çeşit ve ekim sıklığı x çeşit interaksiyonları çok önemli (p<0,01) bulunurken, yıl x ekim sıklığı interaksiyonu % 5 düzeyinde önemli bulunmuştur. Ayrıca sulu koşullarda 2012-2013 ve 2013-2014 yıllarında ve iki yılın ortalaması olarak farklı ekim sıklığı uygulanan altı buğday çeşidine ait başakta tane ağırlığı ortalamaları ve AÖF değerleri Çizelge 4.26’de verilmiştir.
Çizelge 4.26. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin başakta tane ağırlığı ortalamaları ve AÖF değerleri
Yıllar Ekim Sıklığı
Çeşitler
Alpu 01 Atay 85 Bezostaja 1 H.kaya 99 Sönmez 01 Sultan 95 Ortalama
2012-2013
350 tohum/m² 2,67 2,64 1,56 2,17 1,53 1,54 2,02 A
500 tohum/m² 1,61 2,17 1,25 2,42 1,38 1,52 1,73 B
650 tohum/m² 1,56 2,01 1,30 1,99 1,48 1,44 1,63 BC
800 tohum/m² 1,56 1,77 1,27 1,61 1,46 1,20 1,48 C
Ortalama 1,85 B 2,15 A 1,35 C 2,05 AB 1,46 C 1,43 C 1,71 A
2013-2014
350 tohum/m² 1,10 1,48 0,93 1,16 0,97 0,88 1,09 A
500 tohum/m² 0,90 1,37 0,94 1,08 0,90 0,84 1,01 B
650 tohum/m² 0,75 1,22 0,77 0,94 0,83 0,79 0,88 C
800 tohum/m² 0,82 0,83 0,85 0,91 0,87 0,81 0,85 C
Ortalama 0,89 C 1,23 A 0,87 B 1,02 B 0,89 C 0,83 C 0,96 B
Ortalama 350 tohum/m² 1,88 2,06 1,24 1,67 1,25 1,21 1,55 A
500 tohum/m² 1,26 1,77 1,09 1,75 1,14 1,18 1,37 B
650 tohum/m² 1,16 1,62 1,04 1,46 1,16 1,12 1,26 C
800 tohum/m² 1,19 1,30 1,06 1,26 1,23 1,00 1,16 C
Ortalama 1,37 C 1,69 A 1,11 D 1,53 B 1,18 D 1,13 D 1,33
AÖFOrtalama (%) Yıl: 0,07 Ek.Sık: 0,10 Yıl x Ek.Sık: 0,14 Çeşit: 0,12 Yıl x Çeşit: 0,18 Ek.Sık. x Çeşit: 0,25 Yıl x Ek.Sık x Çeşit: 0,35
Çizelge 4.26’da da ekim sıklığı uygulamaları incelendiğinde de görüleceği gibi sulu koşullarda 2012-2013 ürün yılında en fazla başakta tane ağırlığı 2,02 g ile 350 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edilirken, en düşük başakta tane ağırlığı 1,48 g ile 800 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edilmiştir. 2013-2014 ürün yılında önceki yıla benzer şekilde en fazla başakta tane ağırlığı 1,09 g 350 tohum/m² ekim sıklığı uygulamalarından elde edilirken, en düşük başakta tane ağırlığı 0,85 g ile 800 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edilmiştir. Yıllar ortalaması olarak ekim sıklıkları değerlendirildiğinde, en fazla başakta tane ağırlığı 1,55 g ile 350 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından elde edilirken, en az başakta tane ağırlığı 800 tohum/m² ekim sıklığı uygulamasından 1,16 g olarak elde edilmiştir. Çeşitler açısından değerlendirildiğinde 2012-2013 yılında en yüksek başakta tane ağırlığı 2,15 g ile Atay 85 çeşidinden alınırken, en düşük başakta tane ağırlığı 1,35 g ile Bezostaja 1 çeşidinden alınmıştır. Denemenin ikinci yılında ise en yüksek başakta tane ağırlığı 1,23 g ile yine Atay 85 çeşidinden elde edilirken, en düşük başakta tane ağırlığı ise 0,83 g ile Sultan 95 çeşidinden alınmıştır.
Yıllar ortalamasına gelince Atay 85 çeşidi 1,69 g ile en yüksek başakta tane ağırlığı elde edilen ekmeklik buğday çeşidi olurken en az başakta tane ağırlığı elde edilen çeşit 1,11 g ile ile Bezostaja 1 çeşidi olmuştur. Ürün yıllarına bakıldığında 2012-2013 ürün yılında elde edilen ortalama başakta tane ağırlığı (1,71 g) değerinin 2013-2014 ürün yılı ortalama
başakta tane ağırlığı (0,96 g) değerine göre çok önemli oranında yüksek olduğu görülmüştür.
2012-2013 yılında ekim sıklığı x çeşit interaksiyonunun % 5 seviyesinde önemli bulunmasının sebebi diğer çeşitlerin en yüksek başakta tane ağırlığı değerlerine 350 tohum/m² ekim sıklığında ulaşırken, Harmankaya 99 çeşidinin en yüksek başakta tane ağırlığı değerine 500 tohum/m² ekim sıklığında ulaşmasıdır. 2013-2014 yılında ekim sıklığı x çeşit interaksiyonunun çok önemli (p<0,01) bulunmasının sebebi ise diğer çeşitlerin en yüksek başakta tane ağırlığı değerlerine 350 tohum/m² ekim sıklığında ulaşırken, Bezostaja 1 çeşidinin en yüksek başakta tane ağırlığı değerine 500 tohum/m² ekim sıklığında ulaşması; yine diğer çeşitlerin en düşük başakta tane ağırlığı değerlerine 650 tohum/m² ekim sıklığında ulaşırken, Atay 85 ve Harmankaya 99 çeşitlerinin en düşük başakta tane ağırlığı değerlerine 800 tohum/m² ekim sıklığında ulaşmalarıdır (Çizelge 4.26).
Şekil 4.12. Sulu koşullarda dört farklı ekim sıklığı uygulanan altı ekmeklik buğday çeşidinin başakta tane ağırlığına etkisi
İki yılın ortalamasında yıl x ekim sıklığı interaksiyonunun % 5 seviyesinde önemli bulunmasının nedeni yıllar içinde ekim sıklıklarının farklı gruplara girmesi olup 650 tohum/m² ekim sıklığı ilk yıl bir üst grupta yer alırken ikinci yıl bir alt grupta yer almıştır.
0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0
Alpu-01 Atay-85 Bezostaja-1
Harmankaya-99 Sönmez-01 Sultan-95
Başakta Tane Ağırlığı (g)
2012-2013 2013-2014 Yıllar Ortalaması Ekim Sıklıkları
Yıl x çeşit interaksiyonunun çok önemli (p<0,01) bulunmasının nedeni ise denemenin ikinci yılında Alpu 01 çeşidinin bir alt grupta yer alırken, Bezostaja 1 çeşidinin bir üst grupta yer almış olmasıdır. Yine iki yılın ortalamasında ekim sıklığı x çeşit interaksiyonunun % 1 düzeyinde önemli bulunmasının sebebi ise diğer çeşitlerin en yüksek başakta tane ağırlığı değerlerine 350 tohum/m² ekim sıklığında ulaşırken, Harmankaya 99 çeşidinin en yüksek başakta tane ağırlığı değerine 500 tohum/m² ekim sıklığında ulaşmasıdır (Çizelge 4.24).
Sulu koşullarda başakta tane ağırlığı ile bin tane ağırlığı, hektolitre ağırlığı, hasat indeksi, başak uzunluğu, bayrak yaprak klorofil içeriği, bayrak yaprak alanı, bitki boyu ve başakta tane sayısı parametreleri arasındaki korelasyonun olumlu yönde olduğu tespit edilirken; metrekarede başak sayısı, tane protein oranı, başaklanma gün sayısı ve olgunlaşma gün sayısı parametreleri ile arasındaki korelasyonun ve olumsuz yönde olduğu bulunmuştur. Sümer (2008) yaptığı çalışmada başakta tane ağırlığı ile başakta tane sayısı, hektolitre ağırlığı ve bitki boyu, ile arasında pozitif korelasyon bulurken; tane verimi, metrekarede başak sayısı, başaklanma ve olgunlaşma gün sayısı parametreleri ile arasında negatif korelasyon bulmuştur.
Araştırmada kıraç koşullarda ortalama başakta tane ağırlığı 1,03 g olurken sulu koşullarda bu değer 1,33 g olarak tespit edilmiş ve sulu koşullarda başakta tane ağırlığı kıraç koşullardan daha yüksek bulunmuştur (Çizelge 4.24 ve 4.26). Bu sonuçlar Acer (2004) ve Belen’in (2016) bulduğu sonuçlarla uyumludur. Hem kıraç hem de sulu koşullarda yıllar arasındaki farklılıklar önemli çıkmış ve denemenin birinci yılında elde edilen ortalama başakta tane ağırlığı değerlerinin ikinci yıl değerlerine göre çok önemli (p<0,01) oranda yüksek olduğu görülmüştür. Başakta tane ağırlığı çeşidin genetiğine, yıllara ve çevre koşullarına göre değişiklik göstermektedir. Agronomik uygulamaların bitki üzerine etkisi ve bitkilerin sahip oldukları genotipik özelliklerdeki varyasyonun farklı yıllardaki değişen iklim koşullarından farklı şekilde etkilenmelerine sebep oldukları için ikili interaksiyonlar önemli çıkabilmektedir (Mihalyfalvy ve Frenk, 1968; Rao vd., 1993;
Johansson vd., 2003; Garrido-Lestache vd., 2005). Toplamda denemenin ikinci yılında alınan yağış miktarı ilk yılda alınan yağış miktarından fazla olmasına rağmen ikinci yıl yağışlarda düzensizlik olup bitkinin çiçeklenme devresine denk gelen Mayıs ayına kadar alınan yağış miktarı ilk yıldan daha az olmuştur. Bu durumda kıraç koşullarda bitki
gelişimi daha yavaş olmuş ve gelişme performansı elverişli suya bağlı olarak değişen başakta tane ağırlığında denemenin ikinci yılında daha düşük değerlerin elde edilmesine sebep olmuştur. Diğer taraftan denemenin ikinci yılında özellikle Mayıs ayından itibaren alınan yağışlar oldukça fazla bir su girdisine sebep olmuş ve tane dolum periyodunda metrekarede başak sayısında artışa ve daha fazla yeni kardeş oluşumuna ve oluşan yeni kardeşlerin tane doldurma sürelerinin kısa olması dolayısıyle başakta tane ağırlığında düşüşe neden olmuştur.
Şekil 4.11. ve 4.12.’de de görüldüğü gibi bu çalışmada hem kıraç hem de sulu koşullarda artan ekim sıklığının başakta tane ağırlığı değerine azaltıcı yönde ve istatistiksel olarak önemli düzeyde etki gösterdiği tespit edilmiştir. Bu araştırmada bulunan sonuçlara benzer sonuçlar birçok araştırmada bulunmuştur (Bavec vd., 2002; Kazan ve Doğan, 2005;
Laghari vd., 2011; Özdemir, 2011; Li vd., 2016). Bazı araştırmalarda ise ekim sıklığının başakta tane ağırlığı üzerine önemli bir etkisinin olmadığı bildirilmiştir (Doğan vd., 1997;
Hışır ve Çölkesen, 2004; Dinç, 2010; Thomason vd., 2010).