Dokuz Eylül Üniversitesi Üktisadi ve Üdari Bilimler Fakültesi
ÜÛ Güvencesi KapsamÍndaki ÜÛçinin
Toplu ÜÛ SözleÛmesinden YararlanmasÍ
sine bazÑ sÑnÑrlamalar tanÑmasÑ biçiminde àekil- lenmiàtir. ßu halde ià güvencesinin en önemli unsur ve amaçlarÑndan birisi, keyfi iàten çÑkar- malarÑ önlemektir. Böyle bir amaca ulaàmanÑn yolu ise, iàverenin iàçiyi iàten çÑkartÑrken Kanu- nun öngördüÜü geçerli bir sebebe dayanmasÑ koàulu ve bu sebebin hakim tarafÑndan denet- lenmesidir1.
Ülkemizde 4773 sayÑlÑ Kanun’un kabul edil- mesi ile Türk ià hukukunda ilk kez geçerli se- bep kavramÑ ortaya çÑkmÑà ve iàverene bildi- rimli fesih sureti ile ià sözleàmesini feshederken “geçerli bir sebebe” dayanma yükümlülüÜü ge- tirilmiàtir. 4773 sayÑlÑ Kanun’un ià sözleàmesi- nin feshini düzenleyen hükümleri, daha sonra bazÑ deÜiàikliklerle, 2003 yÑlÑnda çÑkarÑlan 4857 sayÑlÑ Þà Kanunu2 kapsamÑna alÑnmÑàtÑr3.
ÞK’da yapÑlan bu deÜiàikler ve geçerli sebep kavramÑnÑn Türk hukukunda ortaya çÑkmasÑ ile birlikte, 1475 sayÑlÑ Kanun döneminde 4773 sayÑlÑ Kanun’la deÜiàiklik yapÑlana dek sadece iàyeri sendika temsilcilerinin ià sözleàmelerinin iàverence haksÑz feshine iliàkin olarak uygula- nan ià güvencesi4, belirli özelliklere haiz diÜer
bazÑ iàçilere de tanÑnmÑà olmaktadÑr5.
4857 sayÑlÑ Þà Kanunu’nun 18. maddesinde “Otuz veya daha fazla iàçi çalÑàtÑran iàyerlerin- de en az altÑ aylÑk kÑdemi olan iàçinin belirsiz süreli ià sözleàmesini fesheden iàverenin, iàçi- nin yeterliliÜinden veya davranÑàlarÑndan ya da iàletmenin, iàyerinin veya iàin gereklerinden kaynaklanan geçerli bir sebebe dayanmak zo- runda” olduÜunu belirten bir ifade yer almak- tadÑr. Yani, otuz veya daha fazla iàçi çalÑàtÑran iàverenin en az altÑ aylÑk kÑdemi olan iàçisinin belirsiz süreli ià sözleàmesini feshedebilmesi için iàçinin yeterliliÜinden veya davranÑàlarÑn- dan ya da iàletmenin, iàyerinin veya iàin ge- reklerinden kaynaklanan geçerli bir sebebe dayanmasÑ gerekmektedir. Þà sözleàmesi feshe- dilen iàçi, fesih bildiriminde sebep gösterilme- diÜi veya gösterilen sebebin geçerli bir sebep olmadÑÜÑ iddiasÑ ile fesih bildiriminin tebliÜi ta- rihinden itibaren bir ay içinde ià mahkemesin- de dava açabilecektir.
GörüldüÜü üzere, 4857 sayÑlÑ Þà Kanunu, bir iàçinin ià güvencesi kapsamÑnda olabilmesi için yani bir baàka ifade ile, iàçinin ià sözleàmesi-
nin bildirimli fesihle feshedilmesinde “geçerli sebep” aranmasÑ için;
- Þà Kanunu’na tabi bir iàyerinde6 çalÑàan iàçi
sayÑsÑnÑn en az otuz olmasÑ ve
- sözleàmesi feshedilecek olan iàçinin belir- siz süreli ià sözleàmesi ile çalÑàÑyor olmasÑ ve en az altÑ aylÑk kÑdemi olmasÑ koàullarÑnÑn birlikte gerçekleàmesi gerekeceÜini belirtmiàtir7.
Bu anlamda iàçinin, 4857 sayÑlÑ Þà Kanunu’nun 18 ve devamÑ maddelerinde düzenlenen ià gü- vencesi hükümlerinden yararlanabilmesi için, iàyerinde en az 30 iàçi çalÑàmasÑ, iàçinin en az 6 aylÑk kÑdeminin bulunmasÑ ve iàletmenin bü- tününü sevk ve idare eden veya iàyerinin bü- tününü sevk ve idare eden ve iàçiyi iàe alma ve iàten çÑkarma yetkisi bulunan iàveren vekili konumunda olmamasÑ gerekmektedir8. Yani ià
güvencesi kapsamÑndaki iàçi kavramÑ; en az 30 iàçinin çalÑàtÑÜÑ bir iàyerinde çalÑàan ancak, aynÑ zamanda en az 6 aylÑk kÑdemi bulunan, iàlet- menin bütününü sevk ve idare etmeyen veya iàyerinin bütününü sevk ve idare etse de iàçiyi iàe alma ve iàten çÑkarma yetkisi bulunmayan iàçiyi ifade etmektedir.
Bununla birlikte Kanunda aranan en az 30 iàçi ölçütü mutlak emredici görülmediÜinden sözleàmelerle indirilmesinin de geçerli kabul edilebileceÜi buna karàÑn yükseltilemeyeceÜi uygulama ve doktrinde kabul edilmektedir9.
Buna göre, Þà Kanunu’nun 18. maddesinde fes- hin geçerli sebebe dayandÑrÑlmasÑ zorunluluÜu konusundaki ko àullardan biri olan iàyerinde otuz veya daha fazla iàçinin çalÑàtÑrÑlmasÑ koàu- lu, 18. maddenin nispi emredici nitelikte olmasÑ ve toplu ià sözleàmesi taraflarÑnÑn iàçi yararÑna olarak madde hükümlerinin aksine kararlaà- tÑrma yapabileceklerinden dolayÑ, yumuàatÑla- bilecek ve ià sözleàmesinin feshin de iàyerinde çalÑàan iàçi sayÑsÑnÑn otuzun altÑnda olmasÑ du- rumunda bile ià güvencesi hükümle rinin uygu- lanacaÜÑ yolundaki toplu ià sözleàmesi hüküm- leri geçerli olarak kabul edilecektir10. Böyle bir
durumda da ià güvencesi kapsamÑndaki iàçi kavramÑnÑn kapsamÑ geniàleyecektir.
B- Toplu ÜÛ SözleÛmesinden
Yararlanma KavramÍ
sona ermesi ile ilgi li hususlarÑ düzenlemek üze- re iàçi sendikasÑ ile iàveren sendikasÑ veya sen- dika üyesi olmayan iàveren arasÑnda yapÑlan toplu ià sözleàmeleri (TSGLK. m.2), kapsadÑkla- rÑ iàyerine ya da iàyerlerine iliàkin olmak üzere, ià sözleàmelerinde düzenlenmeyen ya da dü- zenlenmià olmakla beraber günün koàullarÑna uygun olmayan ko nularda belirleyici hükümler içermektedirler. TaraflarÑn yoÜun çabalarÑ so- nucu imzalanan bu sözleàmeler kural olarak taraf sendika üyesi iàçilere hak ve menfaatler saÜlamaktadÑrlar. Zira bir toplu ià sözleàmesine taraf olan sendikanÑn sadece kendi üyelerinin hak ve menfaatlerini gözeteceÜi bir gerçektir. Bir baàka deyiàle; sendikalar bir toplu ià sözleà- mesi imzalanÑrken, her zaman için kendi üye- lerinin hak ve menfaatlerini gözetmektedirler.
Bu esastan hareketle de 2821 sayÑlÑ Sendika- lar Kanunu11 36. maddesinde getirdiÜi düzen-
leme ile iàçi ve iàveren sendika veya konfe- derasyonlarÑnÑn, kendi faaliyetleri ile üyelerine saÜladÑklarÑ hak ve menfaatlerin üyesi olma- yanlara uygulanmasÑnÑn, Toplu Þà Sözleàmesi Grev ve Lokavt Konunu hükümleri saklÑ kal- mak kaydÑ ile söz konusu sendika veya konfe- derasyonun yazÑlÑ muvafakatine baÜlÑ olacaÜÑ esasÑnÑ getirmiàtir.
Bu konuda 2822 sayÑlÑ TSGLK’da yer alan düzenleme ise 9. maddededir. Bu madde, bir istisna dÑàÑnda12, toplu ià sözleàmesi hükümle-
rinin kural olarak taraf sendika üyesi iàçilere uygulanacaÜÑnÑ belirtmektedir.
Her iki düzenleme birlikte ele alÑndÑÜÑnda burada önem taàÑyan hususun, TSGLK. m. 9.’da düzenlenen dayanÑàma aidatÑ ödenerek toplu ià sözleàmesinden yararlanma istisnasÑ dÑàÑnda; sözleàmenin taraf sendika üyesi olmayanlara uygulanmasÑ konusunda sendikanÑn muvafaka- tinin aranacaÜÑ; “sendikanÑn kendi faaliyetleri ile üyelerine saÜladÑÜÑ hak ve menfaatler” sözle- rinden neyin anlaàÑlmasÑ olduÜu görülmektedir. Bu hususun açÑklÑÜa kavuàturulmasÑ için 2821 sayÑlÑ Sendikalar Kanunu’nun 31. maddesinin de göz önünde tutulmasÑ gerekmektedir13.
Söz konusu 31. madde; bir sendikaya üye olmayan ya da taraf sendika dÑàÑnda baàka bir sendikaya üye olan iàçiyi; çeàitli hak ve men- faatler açÑsÑndan, toplu ià sözleà mesinin uygu-
landÑÜÑ taraf sendika üyesi iàçilerle eàit tutmuà ve bu iàçilerin kanun gereÜi sendikalÑ iàçilerle aynÑ haklara sahip ola caÜÑnÑ emredici bir àekil- de hükme baÜlamÑàtÑr.
Buna göre her àeyden önce toplu ià sözleà- melerine, iàçilerin iàe alÑnmalarÑ konusun da; belli bir sendikaya girmeleri veya girmemeleri ya da sendika üyeliklerini muhafaza veya üye- likten istifa etmeleri ile ilgili àartlar konulama- yacaktÑr. Bunun dÑàÑnda madde uyarÑnca; ücret, ik ramiye, prim ve paraya iliàkin sosyal yardÑm konularÑndaki toplu ià sözleàmesi hükümleri saklÑ kalmak kaydÑ ile; iàin sevk ve daÜÑtÑmÑn- da, iàçinin mesleki ilerlemesinde ücret ikrami- ye ve primlerinde, sosyal yardÑm ve disiplin hükümlerinde ve diÜer hususlara iliàkin hü- kümlerin uygulanmasÑnda ya da çalÑàmaya son verilmesi konusunda iàveren bir sendikaya üye olan iàçilerle, üye olmayan iàçiler ya da baàka sendikalara üye olan iàçiler arasÑnda herhangi bir ayÑrÑm yapamayacaktÑr.
GörüldüÜü üzere, kanun koyucu 31. mad- dede, iàyerinde çalÑàan sendikalÑ-sendikasÑz tüm isçiler arasÑnda; toplu ià sözleàmesi ile “üc- ret, ikramiye, prim ve paraya iliàkin sosyal yar- dÑm konularÑ” dÑàÑnda farklÑ düzenlemeler ya- pÑlamayacaÜÑ esasÑnÑ kabul etmiàtir. Buna göre, parasal hükümler denilebilecek bu hükümler dÑàÑndaki tüm hükümler, iàyerinde çalÑàan bü- tün iàçilere hiçbir koàul aran maksÑzÑn uygula- nacaktÑr14.
Yani bir baàka anlatÑmla, SK.’nun 31 ve 36. maddelerindeki hükümler ile 2822 sayÑlÑ TSGLK.’nun 9. maddesindeki hükümler birlikte ele alÑndÑ ÜÑnda toplu ià sözleàmesinden yarar- lanmanÑn konusu ile kapsamÑ ortaya çÑkmakta ve toplu ià sözleàmesinden yararlanma kavra- mÑ anlam kazanmaktadÑr. Buna göre toplu ià sözleàmesi ile getirilen hükümlerden, parasal nitelikte olanlarÑn dÑàÑndakiler; iàyerinde çalÑ- àan tüm sendikalÑ-sendikasÑz iàçilere doÜru- dan doÜruya uygu lanabilecektir. Bu konuda taraf sendika üyesi olmayan iàçinin herhangi bir ekstra talepte bulunmasÑ gerekmeyecektir. Buna karàÑn parasal nitelikte olan hükümler- den ise, taraf sendika üyesi iàçiler, dayanÑàma aidatÑ ödeyen iàçiler ve sendikanÑn yazÑlÑ muva- fakat verdiÜi iàçiler yararlanabileceklerdir.