TazminatÍ KarÛÍsÍnda ÜÛ Güvencesi
KapsamÍnda Olan ÜÛçinin Durumu
Þà güvencesinin bugünkü anlamÑyla henüz Türk hukukunda yer almadÑÜÑ 4857 sayÑlÑ Þà
Kanunu’nun yürürlüÜe girmediÜi dönemde, sendikalar imzaladÑklarÑ toplu ià sözleàmeleri- ne, iàçilerin ià güvencelerini saÜlamaya yönelik çeàitli hükümler koyarak, Kanundaki ià güven- cesine iliàkin bu boàluÜu doldurmaya çalÑà- makta, bu àekilde de iàverenlerin fesih hakkÑnÑ bir àekilde sÑnÑrlamayÑ hedeflemekteydiler15. Þà
güvencesi hükümlerinin mevzuatÑmÑza girme- sini takiben imzalanan bazÑ toplu ià sözleàme- lerinde de halen bu yönde hükümlerin yer al- dÑÜÑ, bunun özellikle ià güvencesi kapsamÑnda olmayan iàçilerin düàünülerek getirildiÜi görül- mektedir16.
BilindiÜi üzere, Þà Kanunu’nun 21. maddesi uyarÑnca, iàverence geçerli sebep gösterilme- diÜi veya gösterilen sebebin geçerli olmadÑÜÑ mahkemece veya özel hakem tarafÑndan tespit edilerek feshin geçersizliÜine karar verildiÜin- de, iàveren, iàçiyi bir ay içinde iàe baàlatmak zorunda olacak ve eÜer iàçiyi baàvurusu üzeri- ne iàveren bir ay içinde iàe baàlatmaz ise, iàçiye en az dört - en çok sekiz aylÑk ücreti tutarÑnda tazminat ödemekle yükümlü olacaktÑr. DiÜer yandan yine iàverence kararÑn kesinleàmesine kadar çalÑàtÑrÑlmadÑÜÑ süre için iàçiye en çok dört aya kadar doÜmuà bulunan ücret ve diÜer haklarÑ ödenecektir.
Uygulamada bu konuda en fazla ortaya çÑ- kan uyuàmazlÑk, kanunen ià güvencesi kapsa- mÑna giren bir iàçinin toplu ià sözleàmesinde yer alan ià güvencesine yönelik bu tür hüküm- lerden yararlanÑp yararlanamayacaÜÑna iliàkin- dir. Nitekim ià güvencesi kapsamÑnda olan bir iàçinin Kanuni haklarÑn yerine ya da kanuni haklarÑn yanÑnda, iàverence imzalanmÑà bulu- nan toplu ià sözleàmesinde yer alan ià güven- cesi hükümlerinin de kendisine uygulanmasÑnÑ istemesine uygulamada sÑkça rastlanmaktadÑr.
YargÑtay’Ñn bu konudaki bizim de katÑldÑÜÑmÑz yerleàik içtihadÑ, iàverenin iàe almama yolunda- ki davranÑàÑnÑn yaptÑrÑmÑnÑn, Þà Kanunu’nun 21. maddesinde yer alan ià güvencesi hükümlerince düzenlenmesinden dolayÑ, toplu ià sözleàmesi- nin ià güvencesini saÜlamaya yönelik getirmià olduÜu ià güvencesi tazminatÑnÑn bu durumda uygulanma imkanÑnÑn olmadÑÜÑdÑr17. YargÑtay,
toplu ià sözleàmelerinde düzenlenen ià güven- cesini saÜlamaya yönelik tazminatlarÑn cezai
àart niteliÜinde olduÜunu kabul etmektedir. Þà güvencesi kapsamÑndaki iàçi kanuni süresi içe- rinde iàe iade davasÑnÑ açÑp, 21. madde hüküm- lerine göre haklarÑnÑ talep edebilecektir. Þàçinin dava açma süresi içinde dava açmamasÑ ya da bu süreyi iradesi dÑàÑnda kaçÑrmasÑ hali de bir deÜiàiklik yaratmayacak ve ià güvencesi kapsa- mÑna giren iàçi toplu ià sözleàmesinde yer alan ià güvencesine yönelik hükümlerden yararlanama- yacaktÑr. Yani bir baàka ifade ile, dava açmamak suretiyle feshin geçerli hale gelmesi nedeniyle, toplu ià sözleàmesinde getirilmià bulunan ià gü- vencesi tazminatÑ istenemeyecektir18.
Toplu ià sözleàmelerinde öngörülen bu tür tazminatlar, ià sözleàmesinin keyfi ve haksÑz olarak feshini önlemeyi amaçlamaktadÑrlar. Yani bir baàka ifade ile, bu tazminatlar ià gü- vencesinin saÜlanmasÑna yönelik olup, genel olarak ià güvencesi kapsamÑnda olmayan iàçile- ri hedeflemektedir. Aksi yönde bir düàünceye ise, Þà Kanunu’nun 21. maddesinin son fÑkrasÑ da imkân vermemektedir.
Nitekim Þà Kanunu’nun 21. maddesinin son fÑkrasÑ, iàçinin baàvurusu üzerine iàverenin bir ay içinde iàe baàlatmamasÑ durumunda,
- iàçiye en az dört aylÑk ve en çok sekiz aylÑk ücreti tutarÑnda tazminat ödeme yükümüne ve
- kararÑn kesinleàmesine kadar çalÑàtÑrÑlma- dÑÜÑ süre için iàçiye en çok dört aya kadar doÜ- muà bulunan ücret ve diÜer haklarÑ ödenece- Üine
iliàkin esaslarÑn sözleàmeler ile hiçbir suret- le deÜiàtirilemeyeceÜini; aksi halde bu yöndeki sözleàme hükümlerinin geçersiz sayÑlacaÜÑ ku- ralÑnÑ getirmektedir.
Þàçi ià güvencesi kapsamÑ dÑàÑnda ise, toplu ià sözleàmesinde belirlenen ià güvencesinden, koàullarÑ mevcutsa yararlanabilecektir. Ancak YargÑtay’Ñn da istikrarlÑ bir àekilde belirttiÜi üze- re, ià güvencesi tazminatÑ cezai àart niteliÜinde bir tazminat olduÜundan, fahià tutarda olmasÑ durumunda Borçlar Kanunu’nun 161/son mad- desine göre hakim tarafÑndan indirilebilecektir. Hakimin de burada indirim yaparak tazminat miktarÑnÑ belirlerken, 4857 sayÑlÑ Þà Kanunu’nun 21. maddesindeki alt ve üst sÑnÑrÑ, iàçinin hiz- met süresini19 ve geçersiz sebeple yapÑlan fes-
hin sonuçlarÑna iliàkin ölçütleri nazara almasÑ
gerekmektedir20. Zira, aksi halde ià güvencesin-
den yararlanacak iàçilere nazaran yararlanama- yanlar daha üst bir mali güvenceye sahip ola- caklardÑr ki, bu durum eàitlik ilkesine aykÑrÑlÑk oluàturacaktÑr21.
DiÜer yandan, ià güvencesi kapsamÑ dÑàÑn- da olup, toplu ià sözleàmesinde belirlenen ià güvencesinden yararlanacak iàçi, toplu ià söz- leàmesinde aynÑ eylemden dolayÑ birden fazla aynÑ nitelikli cezai àartÑn kabul edilmià olma- sÑ durumunda dahi, sadece lehine olan cezai àarttan yararlanabilecek ancak bu cezai àart da yukarÑda belirtilen esaslar çerçevesinde Borçlar Kanunu’nun 161/son maddesine göre bir indi- rime tabi tutulabilecektir22.
C- Toplu ÜÛ SözleÛmesi Hükmü
UyarÍnca AlÍnmasÍ Gereken
Disiplin Kurulu KararÍ
AlÍnmaksÍzÍn HaklÍ Sebeple
Fesih YapÍlmasÍ KarÛÍsÍnda,
ÜÛ Güvencesi KapsamÍnda
Olan ÜÛçinin Durumu
BilindiÜi üzere 4857 sayÑlÑ ÞK’nÑn 25. madde- si uyarÑnca, söz konusu maddede yazÑlÑ hallerin varlÑÜÑ durumunda, iàveren süresi belirli olsun veya olmasÑn ià sözleàmesini, süresinin bitimin- den önce veya bildirim süresini beklemeksizin feshedebilecektir. Yani iàveren, saÜlÑk sebep- lerine, ahlak ve iyi niyet kurallarÑna uymayan haller ve benzerlerine, zorlayÑcÑ sebeplere ve iàçinin gözaltÑna alÑnmasÑ veya tutuklanmasÑ halinde devamsÑzlÑÜÑn bildirim süresini aàmasÑ sebebine dayanarak iàçinin ià sözleàmesini bil- dirimsiz olarak haklÑ sebeple feshedebilecektir.
Kural olarak iàveren bu tür bir feshi, ÞK.’nÑn 26. maddesi uyarÑnca ahlak ve iyi niyet kural- larÑna uymayan hallere dayanan sebeplerde iàçinin bu tür davranÑàlarda bulunduÜunu öÜ- rendiÜi günden baàlayarak altÑ ià gün içinde ve her halde fiilin gerçekleàmesinden itibaren bir yÑl içinde yapmak zorunda olacaktÑr. Ancak iàçinin olayda maddi çÑkar saÜlamasÑ halinde bir yÑllÑk süre uygulanmayacaktÑr. DiÜer sebep- lerde ise, iàverenin uymak zorunda olduÜu bir süre bulunmayacaktÑr.
Ancak uygulamada, genellikle toplu ià söz- leàmelerine feshe yetkili organÑn disiplin kurulu olduÜuna iliàkin bazÑ düzenlemeler konulmak- ta, böyle bir düzenlemenin olduÜu hallerde de iàçinin ià sözleàmesinin disiplin kurulu kararÑ olmaksÑzÑn feshedilmesinde feshin haksÑz fesih niteliÜinde olacaÜÑ kabul edilmektedir23.
Bu tür düzenlemeler karàÑsÑnda YargÑtay da, toplu ià sözleàmesinde feshe yetkili organÑn di- siplin kurulu olduÜu düzenlemesinin yer aldÑÜÑ hallerde, ià sözleàmesinin bu düzenlemeye ay- kÑrÑ olarak iàverence disiplin kurulu almaksÑzÑn feshedilmesinde, bu uygulamanÑn feshi haksÑz kÑldÑÜÑnÑ kabul etmektedir.
Ancak toplu ià sözleàmesinde, feshe yetkili organÑn disiplin kurulu olduÜu düzenlemesi- nin yer aldÑÜÑ hallerde, ià sözleàmesinin bu dü- zenlemeye aykÑrÑ olarak feshedilmesi ÞK. m.25 uyarÑnca dayanÑlabilecek haklÑ sebebi ortadan kaldÑrsa da, fesih sebebi davranÑàÑn iàçinin davranÑàlardan kaynaklanan bir geçerli sebep sayÑlabilmesini engellemeyecektir. Yani, haklÑ sebebin ortadan kalkmasÑ, geçerli sebebin var- lÑÜÑnÑ etkilemeyecek ve fesih geçerli sebeple yapÑlmÑà bir fesih olarak kabul edilebilecektir24.
Nitekim YargÑtay konuya iliàkin olarak ver- mià olduÜu birçok kararda25, toplu ià sözleà-
mesinde disiplin kuruluna gidilme zorunluluÜu bulunmasÑ durumunda, disiplin kuruluna git- meden feshin gerçekleàtirilmesi halinde, feshin haksÑz fesih haline geleceÜini, iàçinin ihbar ve kÑdem tazminatÑ talep edebileceÜini ancak, ge- çerli fesih nedenlerinin varlÑÜÑ kanÑtlanÑrsa di- siplin kuruluna gidilmemià olmasÑnÑn feshi ge- çersiz hale getirmeyeceÜini ifade etmiàtir26.
DiÜer yandan, yine YargÑtay en aÜÑr ceza olan iàten çÑkarma veya ihraç cezasÑ için disip- lin kurulunun oybirliÜiyle karar almasÑnÑ öngö- ren toplu ià sözleàmesi maddelerini de huku-
ken geçersiz saymaktadÑr. Zira YargÑtay yerinde olarak, bu tür maddelerin Medeni Kanun’un 2. maddesinde belirtilen iyi niyet kurallarÑyla baÜ- daàmayacaÜÑnÑ ve bu tür düzenlemelerin alÑna- bilecek kararlarda oybirliÜinin saÜlanmasÑnÑ her zaman engelleyebileceÜini ifade etmektedir27.