GELİŞMİŞ ÜLKE ÖRNEĞİ OLARAK JAPONYA

Çalışmada, gelişmiş ülkeler içinden Japonya’ya yer verilmiş olmasının sebebi, 1945’te İkinci Dünya Savaşı’ndan yenik çıkmış bir ülke olan Japonya’nın çok kısa bir sürede dünyanın ekonomik ve teknolojik anlamda süper bir gücü haline dönüşmesi ve buradaki en büyük payın da otomotiv sektörüne ait olmasıdır. 2007 yılı dünya motorlu taşıt aracı üretiminde Japonya 11,6 milyon adetlik üretimi ile birinci sırada yer almıştır403_.

Küçük bir pazar ve yetersiz sermaye birikimi ile sektörde çok az bir paya sahip olan Japon üreticiler, 1970’lerin başlarından itibaren seri üretim tekniklerinin Japon piyasa şartları için uygun olmaması nedeniyle “yalın üretim sistemi”ni geliştirmişlerdir. Yalın üretim sistemi ile hızla pazar paylarını artıran Japon firmaları Amerikan ve Avrupalı rakiplerine göre rekabet üstünlüğü kazanmışlardır. Yalın üretim sisteminin temel karakteristik özellikleri takım çalışması, esnek makine

402 _{Fulcheri, E. (2005). “Overview of Automotive Industry in China and South Korea Market Outlook, Risks}

and Opportunities”, Conjoncture, p.22-29

403 _{OSD, http://www.osd.org.tr/2007yilidegerlendirme.pdf, (30 Ocak 2008).}

parkı, tam zamanında üretim ile teslimat ve üretim kararlarına katılımı olan vasıflı işgücü olarak sıralanabilir404_.

Ekonomik teoride, otomotiv firmaları yedek parçaların bir kısmını kendileri üretir, birazı kol mesafesindedir, büyük çoğunluk ise anlaşmalarla tedarikçilere ürettirilmektedir. Örnek verilirse Toyota (2008 yılı dünyanın en değerli altıncı markası)405 _{elektronik parça üreticilerinden bir kısmına ortak olmuş, küçük araba}

üreticilerini satın almıştır. Daihatsu da aynı yolu izlemiştir. Ayrıca, parça üreticisi eğer Toyota’ya parça veriyorsa, onun rakibi olan Nissan’a parça satamaz406_{. Japon}

büyük araç üreticileri ise “itaku”yu kullanmışlardır, böylelikle talepleri ilave iç kapasite artışına gitmeden karşılayabilmişler ve diğer üreticilerin rekabet avantajlarından da yararlanmışlardır407_{. İlave olarak, Japon otomotiv firmalarının}

Avrupalı ve Amerikalı rakiplerine göre üretim sahalarında sağladıkları üretkenlik, kalite, stok alanı ve diğer parametrelerdeki üstünlükleri aşağıda tablo 3-4’te görülebilmektedir.

Tablo 3-4: Ortalama Olarak Ana Sanayi Üretim Tesisi Özellikleri

Kaynak: Bedir , A. (1999). “Gelişmiş Otomotiv Sanayilerinde Ana-Yan Sanayi İlişkileri ve Türkiye’de Otomotiv Yan Sanayiinin Geleceği”, DPT Yayınları. No:2495.

404 _{Biesebroeck, J.V. (2003). “Productivity Dynamics With Technology Choice: An Application to}

Automobile Assembly”. Review of Economics Studies, 70, p.167-198.

405 _{En Değerli Markalar – Dünya, http://www.interbrand.com/, (30 Nisan 2008).}

406 _{Ahmadjian, C,L, Lincoln, J,R, (1997). “Changing firm boundaries in Japanese auto parts supply}

networks”, Center on Japanese Economy and Business Working Paper Series, Columbia University.

407 _{Shioji, H. (1995). "Itaku" automotive production: An aspect of the development of full-line and wide-}

selection production by Toyota in the 1960's. The Kyoto University Economic Review. LXV(l), p.18-34. 165

Yalın üretim sisteminin en önemli özelliklerinden biri de iş gücünün son derece verimli kullanılabilmesidir. İşçilerin üretimin her aşamasına ilişkin bilgi birikimine sahip olması ve üretim teknolojisi ile üretim kararlarında katılımının çok yüksek olması yalın üretim sisteminin bir parçasıdır. Üretime ilişkin önerilerde Avrupalı ve Amerikan firmalarında çalışanların ortalaması 0,4 iken Japon firmalarında çalışanların ortalamasının 61,9 olması Japon firmaları çalışanlarının üretime katkısını açıkça göstermektedir. Japon firmalarının gerek işçilerinin eğitimine verdiği önem gerekse de işçilerin üretime katkısının sağlanması yolunda yapmış olduğu çalışmalar işçi verimliliğinde rakiplerine kıyasla üstün olmasını sağlamıştır. Son 10 yılda 18 Avrupalı ve Amerikalı üreticilerin almış oldukları önlemler neticesinde işçi verimliliğindeki fark kapanmış olsa da, aşağıda şekil 3-5’te görüldüğü üzere Japon üreticilerin işçi verimliliğindeki üstünlüğü devam etmektedir.

Şekil 3-5: İşçi Başına Birim Üretim Endeksi (ABD=100)

Kaynak: Key Indicators on the Competitiveness of the EU’s Automotive Industry, 2005

İlave olarak, Japonya’da finansal kurumlar ile endüstriyel şirketler arasında sıkı bağlar mevcuttur. Savaştan sonra endüstriye kredileri finansal kurumlar sağlamışlardır. Büyüme dönemlerinde de bankacılık sistemine büyük görevler düşmüştür. Karar alma mekanizmasına, "demir üçgen - iron triangle" denmektedir,

devlet, hükümet ve özel sektör. Şeffaflıktan ve hesap verebilirlikten yoksun olduğu için bu mekanizma çok eleştirilmiştir408_.

Japon otomotiv üreticileri ve tedarikçileri, uzun dönem satın alma anlaşmaları, yoğun işbirliği, birbirine sahiplik, personel ve teknoloji takası ile birbirlerine bağlı ve sadıktırlar. Böylelikle, yeni model geliştirme süresi kısalmış, maliyetler aşağı çekilmiş, talebe en hızlı şekilde cevap verilmiştir. İlave olarak, Japonlar 100 yılı aşkın bir süredir batı ile sıkı bir etkileşim ve iletişim içindedirler409_.

Sonuç olarak, Japon otomotiv firmaları otomotiv sektöründe dünyada önemli

söz sahibidirler. Japonya dünyanın lider araba, motorsiklet ve motor

parçaları üreticisidir. Japon araba üreticileri yeni modelleri hızlı geliştirmede

baskındırlar. Japon markaları ASEAN’da (Güneydoğu Asya Ulusları Derneği - Association of Southeast Asian Nations), otomobil satışlarının %80-%90’ına sahiptirler. Japon şirketleri bu bölgede yıllardır araba ve motorsiklet üretmektedirler411_{. Japon otomotiv firmalarının yüksek adetlerde araç}

satabilmelerinde sağladıkları yurtiçi ve yurtdışı otomotiv finansmanının katkısı gözardı edilmemelidir. Özetle, otomotiv finansmanı Japon araçlarının en yüksek adetlerde satılmasına katkı sağlamış, bu otomotiv satışları da Japonya’nın milli gelirine çok önemli katkılarda bulunmuştur. Bu bağlamda Türk ve Japon otomotiv sektörlerinin finansman ve milli gelire katkı bakımlarından benzerlik taşıdıkları ifade edilebilir.

408 _{Fukukawa, S. (1999). “Japan’s challenge for economic revitalization”, Center on Japanese Economy}

and Business Occasional Papers, Columbia University.

409 _{Gluck, C. (1985). “Japan's Modern Myths: Ideology in the Late Meiji Period”. Princeton, NJ: Princeton}

University Press, p.75.

410 _{Womack, J.P. (1990). “The Machine That Changed the World”. New York: Rawson}

Associates/MacMillan., p.43.

411 _{Doner, R.F. (1991). “Driving A Bargain: Automobile Industrialization and Japanese Firms in Southeast}

Asia”. Berkeley: U.C. Press, p.39.

4. ANKET ÇALIŞMASI, EKONOMETRİK ANALİZ VE