DURUMUNDA
Yargılama sonucunda, mahkeme, tarafların itirazı üzerine veya re’sen, önüne gelen
uyuşmazlık bakımından görevli olmadığına kanaat getirirse, görevsizlik sebebiyle gönderme
kararı verecektir. Örneğin, Türk Ticaret Kanunu’nun 4’üncü maddesi uyarınca mutlak ticari
dava olduğu için Türk Ticaret Kanunu’nun 5’inci maddesinin 1’inci fıkrası uyarınca asliye
ticaret mahkemelerinde çözümlenmesi gereken bir dava için asliye hukuk mahkemesinde
dava açılması durumunda, asliye hukuk mahkemesi, görevsizlik sebebiyle gönderme kararı
verecektir.
Görevsizlik sebebiyle gönderme kararı, aynı yargı yoluna tâbi mahkemeler arasında
çıkan görev uyuşmazlığı durumunda verilen usûli bir nihaî karardır.
Görevsizlik sebebiyle gönderme kararı, kanunlar gereği verilebileceği gibi davacı
tarafça görevsiz mahkemede dava açılması sebebiyle de verilebilir.
Çalışmamızın bu başlığı altında, öncelikle, davacı tarafından görevli bir mahkemede
dava açıldıktan sonra yürürlüğe giren bir kanun ile davanın açıldığı mahkemenin görevsiz
hâle gelmesi sebebiyle verilen kanun gereğince görevsizlik sebebiyle gönderme kararı, daha
sonra, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 1 ilâ 4’üncü maddeleri arasında düzenlenen
hükümler uyarınca davacı tarafından görevsiz mahkemede dava açılması sebebiyle verilen
görevsizlik sebebiyle gönderme kararı sonucunda yargılama gideri olan avukatlık ücretine
nasıl hükmolunacağı konusunda açıklamalar yapılacaktır.
Davacı tarafça görevli bir mahkemede dava açıldıktan sonra yürürlüğe giren bir
kanun
383ile davanın açıldığı mahkemenin görevsiz hâle gelmesinden dolayı görevsizlik
382Görevsizlik ve yetkisizlik sebebiyle gönderme kararı bakımından düzenlenen Tarife’nin 7’nci maddesinin
1’inci fıkrasının aksine, yargı yolunun caiz olmaması sebebiyle davanın usûlden reddi kararı bakımından düzenlenen Tarife’nin 7’nci maddesinin 2’nci fıkrasında, kararın, ön inceleme aşamasına kadar verilip verilmemesi bakımından özel bir düzenleme yapılmamıştır. Yani, yargı yolunun caiz olmaması sebebiyle davanın usûlden reddine karar verilmesi durumunda, görevsizlik veya yetkisizlik sebebiyle gönderme kararı verilmesinin aksine, bu kararın, ön inceleme aşamasına kadar veya bu aşamadan sonra verilip verilmediği önem arz etmeksizin yargılama gideri olan avukatlık ücretinin tamamına hükmolunur.
383Kanun koyucu, görevli mahkemenin usûl kanununa göre belirleneceği durumlar bakımından, eski ve yeni
kanun dönemi arasında görevli mahkemenin hangi mahkeme olacağı konusunda yaşanabilecek karmaşayı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun Geçici 1’inci maddesinde yapmış olduğu “bu Kanunun yargı yolu ve göreve ilişkin
112
sebebiyle gönderme kararı verilmesi durumunda, dosya kendisine gönderilen mahkeme,
yargılama sonucunda, dava, davanın açıldığı sırada görevli olan mahkemede açıldığı için
görevsizlik sebebiyle gönderme kararı bakımından yargılama gideri olan avukatlık ücretine
hükmetmez
384. Zira davacı, davasını, davanın açıldığı tarihte yürürlükte olan mevzuat
hükümleri doğrultusunda görevli mahkemede açmış olup, davacının, dava açıldıktan sonra
yürürlüğe giren bir kanun ile davanın açıldığı mahkemenin görevsiz hâle gelmesinde herhangi
bir etkisi yoktur. Bunun dışında, Tarife’nin 7’nci maddesinin 3’üncü fıkrası uyarınca da,
“kanunlar gereği gönderme, yeni mahkemeler kurulması, iş bölümü itirazı nedeniyle verilen
tüm gönderme kararları nedeniyle görevsizlik, gönderme veya yetkisizlik kararı verilmesi
durumunda avukatlık ücretine hükmedilmez
385.” Dosya kendisine gönderilen mahkeme,
kendisinin yaptığı yargılama sonucuna göre yargılama gideri olan avukatlık ücretine
hükmeder.
Davacı tarafından görevli bir mahkemede dava açıldıktan sonra yürürlüğe giren bir
kanun ile davanın açıldığı mahkemenin görevsiz hâle gelmesinden dolayı görevsizlik
sebebiyle gönderme kararı verilmesi durumunun aksine, davacının, Hukuk Muhakemeleri
Kanunu’nun 1 ilâ 4’üncü maddeleri arasında düzenlenen hükümlere aykırı olarak davasını
görevsiz mahkemede açması durumunda, mahkemece, tarafların itirazı üzerine veya re’sen
görevsizlik sebebiyle gönderme kararı verilmesi durumunda taraflar iki şekilde davranabilir:
hükümleri, Kanunun yürürlüğe girmesinden önceki tarihte açılmış olan davalarda uygulanmaz.” şeklindeki
düzenleme ile engellemiştir. Bu düzenleme sayesinde, pek çok dava bakımından mahkemelerce görevsizlik sebebiyle gönderme kararı verilmesi mecburîyeti engellendiği için, görevsizlik sebebiyle gönderme kararı verilmesi durumunda yargılama gideri olan avukatlık ücretinin nasıl hükmolunacağına ilişkin ortaya çıkabilecek karmaşa da engellenmiştir.
384Yargıtay’da vermiş olduğu kararlarında dava açıldığı esnada görevsiz mahkemede dava açmamış olan taraf
aleyhine görevsizlik sebebiyle gönderme kararı sebebiyle yargılama gideri olan avukatlık ücreti hükmedilmemesi gerektiğini belirtmektedir. Bu konuda bkz. HGK, 07.06.2006, 1-379 (Atalay, Pekcanıtez Usûl, C.III, s.2406-2407, dn.46).
385Tarifede, kanunlar gereği veya yeni mahkemeler kurulması sebebiyle gönderme kararı verilmesi durumunda
mahkemelerce yargılama gideri olan avukatlık ücretine hükmedilmeyeceğine ilişkin bir düzenleme yapılmış olması isabetli olsa da, bu konunun, Hukuk Muhakemeleri Kanununun yargılama giderlerine ilişkin düzenlemelerin bulunduğu kısmında düzenlenmesi daha isabetli olurdu. Zira Hukuk Muhakemeleri Kanununda bu yönde yapılacak bir düzenleme ile Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 326’ncı maddesinin 1’inci fıkrasında düzenlenen yargılama giderlerinden sorumluluğa ilişkin asıl kuralın tazmin ve cezalandırma teorisinden etkilendiğine daha fazla vurgu yapılacaktır. Çünkü böyle bir durumda, davacının, davalının gider yapmasına sebebiyet vermiş olmasından; bu sebeple, davalının zarara uğratılması sebebiyle zararının tazmin edilmesinden bahsedilemeyeceği vurgulanmış olacaktır. Yine, böyle bir durumda, davacının cezalandırılacak bir davranışının bulunmadığı da vurgulanmış olacaktır.
113
Birinci olarak, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 20’nci maddesinin 1’inci fıkrasının
1’inci cümlesi uyarınca
386, süresi içerisinde, görevsizlik sebebiyle gönderme kararı veren
mahkemeden, dosyanın görevli mahkemeye gönderilmesini talep edebilirler.
İkinci olarak ise bu konuda görevsizlik kararı mahkemeden hiçbir talepte
bulunmayabilirler.
Birinci durumda, yani, taraflar, süresi içerisinde, görevsizlik sebebiyle gönderme
kararı veren mahkemeden, dosyanın görevli mahkemeye gönderilmesini talep ederlerse,
Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 331’inci maddesinin 2’nci fıkrasının 1’inci cümlesi
387uyarınca, yargılama gideri olan avukatlık ücretine
388, dosya kendisine gönderilen görevli
mahkeme hükmeder.
386Cümle metni şu şekildedir: “Görevsizlik veya yetkisizlik kararı verilmesi hâlinde, taraflardan birinin, (…) süresi içinde kanun yoluna başvurulmayarak kesinleşmiş ise kararın kesinleştiği tarihten; kanun yoluna başvurulmuşsa bu başvurunun reddi kararının tebliğ tarihinden itibaren iki hafta içinde kararı veren mahkemeye başvurarak, dava dosyasının görevli ya da yetkili mahkemeye gönderilmesini talep etmesi gerekir.”
387Cümle metni şu şekildedir: “Görevsizlik, yetkisizlik veya gönderme kararından sonra davaya bir başka mahkemede devam edilmesi hâlinde, yargılama giderlerine o mahkeme hükmeder.”
388Yargılama gideri olan avukatlık ücreti ifadesi ile kast edilen, görevsizlik sebebiyle gönderme kararı üzerine
dosya kendisine gönderilen mahkemede avukatla temsil olunması sebebiyle davanın sonucuna göre hükmolunan yargılama gideri olan avukatlık ücreti olup, dosya kendisine gönderilen mahkemece, avukatla temsil olunan görevsizlik sebebiyle gönderme kararı veren mahkemede sarf edilen emek için yargılama gideri olan avukatlık ücretine hükmedilip hükmedilmeyeceği belirsizdir. Görevsizlik sebebiyle gönderme kararı veren mahkemede sarf edilen emek için yargılama gideri olan avukatlık ücretine hükmolunacağı yönünde verilmiş içtihadı birleştirme kararları için bkz. YİBGK, 25.04.1975, 217/9 (Özkaya, s.59-60); YİBGK, 25.04.1975, 7/9 (Özkaya, s.68). Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kurulu tarafından verilen bu kararlar, eski usûl kanunumuz olan 1086 sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu döneminde verilmiş olup, o dönemde, yargılama giderlerinin düzenlendiği Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu’nun 413 ilâ 426’ncı maddeleri arasında, mevcut usûl kanunumuz olan Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 331’inci maddesinin 2’nci fıkrasının 1’inci cümlesindeki hüküm ile benzer yönde bir hüküm bulunmamaktaydı. İçtihadı birleştirme kararları ile paralel şekilde, olması gereken hukuk bakımından, dosya kendisine gönderilen mahkeme, yargılama sonucunda nasıl bir hüküm verirse versin, görevsizlik sebebiyle gönderme kararı veren mahkemede de avukatla temsil olunmuş ise o mahkemede yapılan yargılama için de, davacı aleyhine, Tarife’nin 2’nci kısmının 2’nci bölümünde her bir yargılama makamı için belirtilen asgarî tutarları aşmamak kaydıyla Tarife’nin 3’üncü kısmı uyarınca nisbî olarak oran dâhilinde yargılama gideri olan avukatlık ücretine hükmetmelidir. Zira görevsizlik sebebiyle gönderme kararı verilmesi durumunda, avukatın, en azından, görevsizlik sebebiyle gönderme kararı verilmesi konusundaki emeğinin tatmin edilmesi gerekir. Yine, avukat, görevsizlik sebebiyle gönderme kararı verilmesi anına kadar çok fazla emek sarf etmiş olabilir ya da görevsizlik sebebiyle gönderme kararı dava açıldıktan çok sonra verilmiş olabilir. Böyle durumlarda da, avukatın emeğini karşılıksız bırakmak mümkün olmamalıdır. Aslında, hukukumuzda bunu yasaklayan herhangi bir hüküm de bulunmamaktadır. Örneğin, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 331’inci maddesinin 2’nci fıkrasının 1’inci cümlesi, “Görevsizlik, yetkisizlik veya gönderme kararından sonra davaya bir
başka mahkemede devam edilmesi hâlinde, yargılama giderlerine o mahkeme hükmeder” şeklinde olup, cümle
metninde ifade edilen yargılama giderlerinin görevsiz mahkemede yapılan yargılama gideri olan avukatlık ücreti giderini de kapsayıp kapsamadığı belli değildir. Yine, bu konu hakkında tarifede de yasaklayıcı bir hüküm bulunmamakta; aksine, Tarife’nin 7’nci maddesinin 1’inci fıkrasında, “Görevsizlik veya yetkisizlik nedeniyle
dava dilekçesinin reddine, davanın nakline veya davanın açılmamış sayılmasına ön inceleme tutanağı imzalanıncaya kadar karar verilmesi durumunda Tarifede yazılı ücretin yarısına, ön inceleme tutanağı imzalandıktan sonra karar verilmesi durumunda tamamına hükmolunur. Şu kadar ki, davanın görüldüğü mahkemeye göre hükmolunacak avukatlık ücreti, Tarifenin ikinci kısmının ikinci bölümünde yazılı miktarları geçemez.” şeklinde, görevsizlik sebebiyle gönderme kararı verilmesi durumunda yargılama gideri olan avukatlık
114
İkinci durumda, yani, taraflar, süresi içerisinde, görevsizlik sebebiyle gönderme kararı
veren mahkemeden, dosyanın görevli mahkemeye gönderilmesini talep etmezler ise Hukuk
Muhakemeleri Kanunu’nun 331’inci maddesinin 2’nci fıkrasının 2’nci cümlesi
389uyarınca,
görevsizlik sebebiyle gönderme kararı veren mahkeme, talep üzerine, taraflarca süresi
içerisinde dosyanın görevli mahkemeye gönderilmesinin talep edilmediğini tespit eder.
Bundan sonra, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 20’nci maddesinin 1’inci fıkrasının 2’nci
cümlesi
390uyarınca, süresi içerisinde, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 20’nci maddesinin
1’inci fıkrasının 1’inci cümlesindeki imkândan yararlanılmadığı için davanın açılmamış
sayılmasına karar verir. Bu karar ile birlikte, gerek Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun
331’inci maddesinin 2’nci fıkrası uyarınca gerekse davanın açılmamış sayılmasına karar
verildiği için Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 331’inci maddesinin 3’üncü fıkrası
391uyarınca, davacıyı, Tarife’nin 2’nci kısmının 2’nci bölümünde her bir yargılama makamı
bakımından belirtilen maktu tutarları aşmamak kaydıyla, dava konusuna veya dava
konusunun değerine göre yargılama gideri olan avukatlık ücreti ödemeye mahkûm eder
392. Bu
sebebiyle gönderme kararı verilmesi yerine görevsizlik sebebiyle dava dilekçesinin reddine karar verilmesinden söz edilse de, hukukumuzda, görevsizlik sebebiyle dava dilekçesinin reddine karar verilmesi şeklinde bir karar olmadığı için bu hükmü görevsizlik sebebiyle gönderme kararı verilmesi şeklinde anlamak ve görevsizlik kararı sebebiyle gönderme kararı verilmesi üzerine Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 20’nci maddesinin 1’inci fıkrasının 1’inci cümlesinde düzenlenen imkândan yararlanılması durumunda, dosya kendisine gönderilen mahkemece, görevsizlik sebebiyle gönderme kararı veren mahkemede sarf edilen avukatın emeği bakımından da Tarife’nin 2’nci kısmının 2’nci bölümünde her bir yargılama makamı bakımından belirtilen maktu tutarları aşmamak kaydıyla Tarife’nin 3’üncü kısmı uyarınca nisbî olarak oran dâhilinde yargılama gideri olan avukatlık ücretine hükmolunmalıdır. Buna, iki gerekçeyle karşı çıkılabilir: Birincisi, mahkemelerin yetkilerinin, yalnızca kendi yargılamaları ile sınırlı olmasıdır. Bu sebeple, yani, her ne kadar, hukukumuzda, dosya kendisine gönderilen mahkemenin, görevsizlik sebebiyle gönderme kararı veren mahkemede avukatın sarf ettiği emek hakkında da karar verebilmesini yasaklayan herhangi bir hüküm bulunmasa da, bu hususun kanunla düzenlenmesi isabetli olur. İkincisi ise görevsizlik sebebiyle gönderme kararı verilmesi üzerine, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 20’nci maddesinin 1’inci fıkrasının 1’inci cümlesinde düzenlenen imkândan yararlanılması durumunda, dosya kendisine gönderilen mahkemece yapılan yargılamanın, gönderme kararı veren mahkeme tarafından yapılan yargılamanın devamı olmasıdır. Ancak her ne kadar, gönderme kararı üzerine dosya kendisine gönderilen mahkemece yapılan yargılama, gönderme kararı veren mahkemede yapılan yargılamanın devamı olsa da, dosya kendisine gönderilen mahkeme tarafından yargılama sonucunda nasıl bir karar verilirse verilsin, gönderme kararı veren mahkemede yapılan yargılamada avukat tarafından sarf edilen emeğin tatmin edilmesi gerekir. Zira gönderme kararı verilene kadar avukat tarafından sarf edilen emek, gönderme kararı üzerine dosya kendisine gönderilen mahkemede yapılacak yargılamaya hiç etki etmeyebilir, yani, avukatın gönderme kararı veren mahkemede sarf ettiği emek, gönderme kararı üzerine dosya kendisine gönderilen mahkemede yapılacak yargılama bakımından değersiz hâle gelebilir.
389Cümle metni şu şekildedir: “Görevsizlik, yetkisizlik veya gönderme kararından sonra davaya bir başka mahkemede devam edilmemiş ise talep üzerine davanın açıldığı mahkeme dosya üzerinden bu durumu tespit ile davacıyı yargılama giderlerini ödemeye mahkûm eder.”
390Cümle metni şu şekildedir: “Aksi takdirde, bu mahkemece davanın açılmamış sayılmasına karar verilir.” 391Fıkra metni şu şekildedir: “Davanın açılmamış sayılmasına karar verilen hâllerde yargılama giderleri davacıya yükletilir.”
392Görevsizlik sebebiyle gönderme kararı üzerine, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 20’nci maddesinin 1’inci
fıkrasının 1’inci cümlesinde düzenlenen imkândan yararlanılmaması ile beraber, görevsizlik sebebiyle gönderme kararı veren mahkeme, zaten Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 20’nci maddesinin 1’inci fıkrasının 2’nci cümlesi uyarınca davanın açılmamış sayılmasına karar vereceği ve Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 331’inci maddesinin 3’üncü fıkrası uyarınca davanın açılmamış sayılmasına karar verilmesi durumunda yargılama gideri