Dosyanın işlemden kaldırılması, tasarruf ilkesi (HMK m.24) gereğince davanın sahibi
olan tarafların, davayı isteyerek veya istemeyerek takipsiz bırakmaları durumunda
mahkemece davaya devam edilmemesi durumudur.
Hangi durumlarda dosyanın işlemden kaldırılacağı, asıl olarak, Hukuk Muhakemeleri
Kanunu’nun 150’nci maddesinde düzenlenmiş olup, diğer Kanunların bazı hükümlerinde de
dosyanın işlemden kaldırılmasına karar verilecek hâller düzenlenmiştir. Bu kapsamda;
Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 150’nci maddesinin 1’inci fıkrası uyarınca,
“usulüne uygun şekilde davet edilmiş olan taraflar, duruşmaya gelmedikleri veya gelip de
davayı takip etmeyeceklerini bildirdikleri takdirde dosyanın işlemden kaldırılmasına karar
verilir.” Kanun koyucu, bu fıkra ile usûlüne uygun olarak davet edilmiş olan taraflardan “her
ikisinin de duruşmaya gelmemiş olması
428” durumu ile “her ikisinin de duruşmaya gelmiş ve
davayı takip etmeyeceklerini bildirmiş oldukları” durumda mahkemece dosyanın işlemden
kaldırılacağını hüküm altına almıştır.
Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 150’nci maddesinin 2’nci fıkrası uyarınca,
“usulüne uygun şekilde davet edilmiş olan taraflardan biri duruşmaya gelir, diğeri gelmezse,
gelen tarafın talebi üzerine, yargılamaya gelmeyen tarafın yokluğunda devam edilir veya
dosya işlemden kaldırılır.” Kanun koyucu bu fıkra ile usulüne uygun olarak davet edilmiş
olan taraflardan yalnızca birisinin duruşmaya gelmemiş
429olması durumunda, gelen tarafın
dosyanın işlemden kaldırılmasına karar verilmesini talep ederse dosya işlemden
kaldırılacağını hüküm altına almıştır
430.
427Cümle metni şu şekildedir: “Anlaşmazlık, davanın konusuz kalması, … ön inceleme tutanağı imzalanıncaya kadar giderilirse, Tarife hükümleriyle belirlenen ücretlerin yarısına, ön inceleme tutanağı imzalandıktan sonra giderilirse tamamına hükmolunur.”
428Bu ifade, tarafların, mazeretsiz olarak duruşmaya gelmemesi olarak anlaşılmalıdır. 429Bu ifade, tarafların, mazeretsiz olarak duruşmaya gelmemesi olarak anlaşılmalıdır.
430Bu fıkra, uygulanabilirlik bakımından daha çok davacının duruşmaya gelmemiş, davalının ise gelmiş olması
125
Tarafların her ikisinin veya yalnızca birisinin usulüne uygun olarak davet edildiği
duruşmaya gelmemesi durumunun yanında, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 150’nci
maddesinin 3’üncü fıkrası uyarınca, “duruşma gününün belli edilmesi için tarafların
başvurması gereken hâllerde gün tespit ettirilmemişse, son işlem tarihinden başlayarak bir ay
geçmekle dosya işlemden kaldırılır.” Kanun koyucu bu fıkra ile duruşma gününün
belirlenmesi için taraflarca başvurulması gereken hâllerde, son işlem tarihinden itibaren bir
aylık süre içerisinde taraflarca bu konuda bir girişimde bulunulmaması durumunda, dosyanın
işlemden kaldırılacağını hüküm altına almıştır
431. Örneğin, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun
21’inci maddesi uyarınca yargı yerinin belirlenmesini gerektiren bir hâl var ise taraflarca
yargı yerinin belirlenmesi için duruma göre Bölge Adlîye Mahkemesi’ne veya Yargıtay’a
başvurulduktan (HMK m.22) ve bu mahkemelerce yargı yeri belirlendikten sonra, taraflarca o
mahkemeden duruşma gününün tespit edilmesi talep edilir. Yargı yerini belirleyen
mahkemenin bu kararının taraflara tebliği üzerinden bir ay içerisinde bu talepte
bulunulmaması durumunda dosya işlemden kaldırılır.
Yukarıda da ifade edildiği üzere, mahkeme tarafından sadece Hukuk Muhakemeleri
Kanununun uygulanmasından dolayı dosya işlemden kaldırılmaz. Örneğin, Harçlar
Kanunu’nun 30’uncu maddesinin 2’nci cümlesi
432uyarınca, davanın açıldığı esnada davacı
tarafından dava dilekçesinde belirtilen dava konusunun değerinin, dilekçede belirtilen
değerden daha fazla olduğunun anlaşılması durumunda, mahkeme tarafından, gelecek celseye
kadar eksik harcın tamamlanması için davacıya süre verilir, gelecek celseye kadar eksik olan
harcın tamamlanmaması durumunda dosya işlemden kaldırılır.
Dosyanın işlemden kaldırılmasına karar verildiği zaman, mahkeme tarafından esas
hakkında bir karar verilmemiş olup, dava, davanın yenilenmesine kadar derdesttir. Taraflarca,
edilmesini isteyecektir. Aksi durumda ise çoğunlukla davalı, kendisi aleyhine açılan davaya ilişkin dosyanın işlemden kaldırılmasını talep edecektir. Ancak belirttiğimiz bu hususların aksi de gerçekleşebilir. Yani, davacı, davalının gelmediği duruşmada, mahkemeden dosyanın işlemden kaldırılmasına karar verilmesini isteyebilir, yine, davalı, davacının gelmediği duruşmada mahkemeden yargılamaya devam edilmesini isteyebilir.
431Bu durumda da, dosya, tıpkı diğer hâllerde olduğu gibi, mahkeme tarafından dosyanın işlemden kaldırılmasına
karar verildiği tarihte değil, son işlem tarihinden itibaren bir aylık sürenin geçtiği tarihte işlemden kaldırılmış sayılır. Bu konuda bkz. Özekes, M., Pekcanıtez Usûl Medenî Usûl Hukuku (Pekcanıtez Usûl), 15. Bası, C.II, 2017 İstanbul, s.1473 vd.
432Cümle metni şu şekildedir: “Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununun 409 uncu maddesinde gösterilen süre içinde dosyanın muameleye konulması, noksan olan harcın ödenmesine bağlıdır.” Hukuk Muhakemeleri
Kanunu’nun 447’nci maddesinin 2’nci fıkrası uyarınca, 1086 sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununa yapılan yollamalar, Hukuk Muhakemeleri Kanununun bu hükümlerin karşılığını oluşturan maddelerine yapılmış sayılacağı için Harçlar Kanunu’nun 30’uncu maddesinin 2’nci cümlesi ile 1086 sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu’nun 409’uncu maddesine yapılan yollama, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 150’nci maddesine yapılmış sayılmaktadır.