Gönüllü Sağlıklı Zihinlilik

James’e göre gönülsüz sağlıklı zihinlilik, nesneler hakkında hemen iyi düşünme, mutlu olma hali iken; gönüllü yani sistematik sağlıklı zihinlilik ise nesneleri soyut bir şekilde algılamaktır. Her tür soyut algılama şekli, algılanan şeyin

452 W.James, ER, s. 71.

453 C.C.H. Cook, agm., s. 145; R. R. Niebuhr, agm., s. 225. 454 Bkz. W.James, VRE, s. 97-99; W.James, ER, s. 73-73.

bir yönünü o şeyin cevheri olarak görürken diğer yönlerini göz ardı eder.455 _İşte, sistematik sağlıklı zihinlilik, varoluşun zati ve evrensel yönünü iyi olarak algılamaktır. Bu kişiler, kötülüğü kendi görüş alanlarından bilinçli olarak çıkartırlar. Bunu yaşamayan kişinin kabul etmesi ve anlaması James’e göre anlaşılması zor bir durumdur. Ancak mutluluğun diğer duygusal haller gibi insanın kendisini rahatsız eden şeylere karşı kendisini koruyabileceği içgüdüsel bir silah olduğu unutulmamalıdır. Mutluluğa gerçekten sahip olunduğunda kötülük fikri iyilik düşüncesinden daha gerçek bir varlığa sahip olamaz. Fiilî olarak mutlu olan bir kimse hangi sebeple olursa olsun kötülüğe inanmaz. Mutlu kimse onu görmezden gelmelidir, ancak bunu görmezden gelmek tam olarak dürüst bir zihinde bilinçli bir dinî politika haline gelebilir. Sistematik sağlıklı zihinliliğe göre kötülük olarak isimlendirdiğimizin çoğu, insanların olgulara bakış şekliyle ilgilidir. Acı çeken bir kimse iç halini korku halinden mücadele haline dönüştürdüğünde kötü dediğimiz şey kaybolur. O halde kötülüğün gücü küçümsenmeli, varlığı inkâr edilmeli, dikkat başka tarafa yönlendirilmeli ve kişi merkezin kendisi olduğunu kabul etmelidir. Böyle olduğu müddetçe olgular hala var olmaya devam etmekle birlikte o olguların kötü karakteri artık var olmayacaktır. Mutsuzluk tavrı sadece acı veren değildir, aynı zamanda adi ve çirkindir.456 _{Özleyen, acıyan ve mırın kırın eden bir ruh halinden} daha adi ve bayağı bir şey olamaz ve bu hali doğuran şeyin doğurduğu dış etkenlerin ne olduğu önemli değildir. Başkalarına bu ruh halinden daha zararlı bir şey yoktur. Rahatsız ruh hali kendisini doğuran sıkıntıyı daha da şiddetlendirir ve devam ettirir. Her ne pahasına olursa olsun bu kötü ruh halinin hâkimiyet alanı azaltılmalı ve onun kendimizde ve başkalarında izi sürülüp yakalandığı yerde öldürülmeli ve hiçbir zaman için ona müsamaha gösterilmemelidir. Bu disiplini sürdürmenin yolu ancak dışımızdaki şeylerin karanlık yönlerini küçültmek ve aydınlık yönlerine bilinçli bir şekilde vurgu yapmak ile mümkündür.457

James sağlıklı zihinlilikte her şeyin mutlaka iyi olması gerektiğine dair mistik bir içgüdüden bahsetmemektedir. Onun sağlıklı zihinlilikten kastı daha basit, sıradan ve mistik olmayan kötülüğü reddetme biçimleridir ama gerçekte hepimizin sağlıklı zihinliliği az çok içimizde barındırdığımızı da düşünmektedir. Nitekim insan çoğu zaman hastalıklarını bile inkâr eğilimindedir.

James, yaşadığı dönemin son 50 yılında Hristiyanlıkta idealizmin ilerleyişi sebebiyle sağlıklı zihinli bir düşünce yapısının benimsenmesinin yaygınlaştığını

455 C.C.H. Cook, agm., s. 145; W.James, ER, s. 76.

456 Bkz. R. R. Niebuhr, agm., s. 220; bkz. J. R. Shook, age, s. 88. 457 W.James, VRE, s. 102.

düşünmektedir. Bu dönemde artık bazı kilise cemaatleri ve cemaatler ebedi aslî günahı görmezlikten gelmeye başlamış hatta inkâr etmiştirler. İnsanın değersizliğinden çok değerliliğine vurgu yaparak eski moda Hristiyanların daima ruhlarını kurtarmaya dair meşguliyetlerini kaçınılması gereken bir şey olarak görmeye başlamışlar ve ataları tarafından müşriklik ve putperestlik olarak görünen umutlu ve agresif tavır, bu cemaatlerin gözünde Hristiyan karakterinin ideal bir unsuru olmuştur. James, burada, bu cemaatlerin haklı veya haksız olduklarına değinmemekte ve sadece süregelen değişikliğe dikkat çekmektedir. Ayrıca bu zihin yapısının gelişmesinde bir asırdır güç kazanan evrim teorisinin son 25 yıl içinde Avrupa ve Amerika’da hızla yayılmasının da etkili olduğunu ve bu teorinin “tabiat” adlı yeni bir dinin ortaya çıkışı için ortamı hazırladığını düşünmektedir. Bu tabiat dini de Hristiyanlığı insanların büyük bir kısmının zihninden uzaklaştıran bir yapı arz etmiştir. James’e göre evrensel bir evrim fikri, sağlıklı zihinli kimselerin dinî ihtiyaçlarına uyan genel bir ilerlemeci doktrine dayanmaktadır. Bu sebepledir ki evrimcilik iyimser olarak yorumlanmış ve insanların inandıkları dinin yerine geçen bir şey olmuştur. Evrimciliğe eğilimli olan kimseler ya bilimsel bir eğitime tabi tutulanlar, ya popüler bilim kitapları okumayı sevenler, ya da Ortodoks Hristiyan inancının kabalığı ve akıl dışılığını gördükten sonra tatmin olmayan kimselerdir. James bu tiplerden birine örnek olarak Starbuks koleksiyonundaki bir ankete verilen cevaplardan bir örneği aktarmaktadır. James’e göre bu cevabı yazan yazarın zihin hali bir din olarak isimlendirilebilir. Çünkü bu zihin hali eşyanın genel tabiatına olan reaksiyonudur ve yine aynı zihin hali sistematik bir yansıtmacıdır. Bu zihin hali sadık bir şekilde kendisine sahip olan kimseyi belli iç ideallere bağlamaktadır. Bu kişide çoğumuza tanıdık gelen çağdaş bir tip karşımıza çıkmaktadır;458

“Soru: Din size ne ifade ediyor?

Cevap: Hiçbir şey ifade etmiyor ve görebildiğim kadarıyla din başkaları için faydasızdır…

Soru: Günah hakkındaki fikriniz nedir?

Cevap: Bana kalırsa günah yeterince ilerlememiş ve insanî gelişime arız olan bir durum ve hastalıktır. Marazîlik hastalığı iyice artırır…

Soru: Bu yöndeki tabiatınız nedir?

Cevap: Sinirli, aktif, uyanık kafalı, hem fizik hem de zihinsel açıdan uyanık ve tabiatın bizi uyumaya zorladığından dolayı çok üzgün biriyim.”459

James, eğer pişman bir kalp arıyorsak kesinlikle bu kişiye bakılmaması gerektiğini, bu karakterin sonludan memnuniyetinin onu bir istiridye kabuğu gibi

458 W.James, VRE, s.103-104; W.James, ER, s. 78. 459 W.James, VRE, s.105-106; W.James, ER, s. 79.

sardığını söylemektedir. Ona göre bu kişide popüler bilim tarafından teşvik edilen iyimserliğin mükemmel bir örneğini bulabiliriz. James bu noktadan itibaren doğa biliminden sağlıklı zihinliliğe doğru akan dini bir akıma geçmektedir. Bu akım, James’in yaşadığı dönemlerde Amerika’yı saran ve gün geçtikçe güçlenen ve İngiltere’deki adının ne olduğunu James’in bilmediği ‘Zihin Tedavi Hareketi’dir.460 James bu hareketin birçok fırkaları olmasına rağmen temel olarak aynı olduklarını, ayrıntıda farklılıklarının olduğunu düşünmesi sebebiyle genel bir isim altında birleştirmektedir.