ANALYSIS OF PRICE AND COST DIFFERENCESANALYSIS OF PRICE AND COST DIFFERENCES
fiekil 4: Fiyat ve Maliyet Süreci
Maliyetlerle fiyatlar aras›ndaki iliflkiyi ortaya koymak, regülasyon kurumlar›n›n hedeflerini oluflturmak için ilk atacaklar› ilk ad›mlardan birdir. Ancak, maliyet-lerin fiyatlar›n belirlenmesinde yüzde yüz etkili olmad›¤› da aç›kt›r. (Europe Economics , 74) Bu anlamda, fiyat farkl›l›klar›n› sadece maliyetleri dikkate ala-rak aç›klamaya çal›flmak yanl›fl sonuçlar do¤urabilecektir. (European Commis-sion , 4) Talebin ve arz›n özellikleri fiyat› belirleyen önemli faktörlerdendir. Ör-ne¤in, Ramsey fiyatlama modeline göre, sunulan hizmetlerin esnekliklerinde-ki farkl›l›klara göre, genel ve ortak maliyetler hizmetlere farkl› fleesnekliklerinde-kilde yans›-t›lmaktad›r. Fiyatlar› çok esnek olan bir hizmete ortak maliyetler daha az yan-s›t›l›rken, fiyat esnekli¤i çok düflük olan, di¤er bir ifadeyle tüketilmesi ve kul-lan›lmas› bir nevi zorunlu olan hizmetlere ortak maliyetler daha fazla yüklen-mekte ve bu hizmetlerin fiyatlamas› daha yüksek yap›labilyüklen-mektedir. (OFTEL, 2) Di¤er bir ifade ile fiyatlar ile sat›fl miktarlar› aras›nda talep esnekli¤ine ba¤-l› olarak ters yönlü bir iliflki söz konusudur. Bu iliflkiye dayaba¤-l› olarak fiyatlar
art-YTL
Fiyat
Maliyet
Zaman
t›kça sat›fllar düflmekte, fiyatlar düfl-tükçe de sat›fllar artmaktad›r. Bu ne-denle iflletmeciler yüksek fiyatla daha az mal ve hizmet satmak veya düflük fiyatla daha yüksek mal ve hizmet satmay› tercih edebilmektedirler.
(Akdo¤an, 588)
Rekabetin yo¤un oldu¤u piyasalarda fiyatlar›n maliyetlere çok yak›n
oldu-¤u, rekabetin olmad›¤› piyasalarda veya talebin fiyata endeksli olmad›¤›
piyasalarda fiyat ile maliyet farkl›l›¤›
çok yüksek olabilmektedir.(Xavier, 217) Mobil flebeke maliyetlerinde de ortak maliyetlerin çok yüksek oldu¤u ve da¤›t›m›n›n fiyat politikalar› aç›s›n-dan yap›lmas› gerekti¤i savunulmak-tad›r. (Europe Economics , 7) Ortak maliyetlerin çok yüksek olmas› nede-niyle, fiyatlama ile maliyetler aras›n-da farkl›l›klar olabilmektedir. (Study on Cost , 2002, 5) Ayr›ca mobil tele-komünikasyon sektöründe s›n›rl› say›-daki lisanslar›n olmas› bu sektörün ekonomik konjonktürden çok etki-lenmemesine ve ücretlerde, özellikle de araba¤lant› ça¤r› sonland›rma üc-retlerinde, çok düflüfl olmamas›na ne-den olmaktad›r.
Telekomünikasyon sektöründe afl›r›
fiyatlamay› EPG iflletmecilerinin piya-saya girifl engeli olarak yeni giren ifl-letmeciler aleyhine kullan›labilmesi söz konusu olabilmektedir. Araba¤-lant› ücretleri de dolayl› olarak pera-kende fiyatlar› ve rekabeti çok
etkile-yebilmektedir. Nitekim araba¤lant›
ücretlerinin belirlenmesinin son kulla-n›c› ücretleri ve fiyat regülasyonu ala-n›nda kilit rol üstlenmektedir.(Freund ve Ruhle, 2002, 37-40) ‹flletmeciler sunduklar› hizmetlerin maliyetlerini tespit ettikten sonra, stratejik neden-lerle fiyatlar›n› maliyetlerinden çok farkl› belirleyebilirler. Örne¤in, ifllet-mecinin abone kaç›fllar›n› önlemek için kendi flebekesi içerisindeki ara-malar› (flebeke içi ücretleri) maliyetle-rinin çok alt›nda fiyatlamas› söz ko-nusu olabilmektedir. Ayn› flekilde, pi-yasaya yeni girmifl bir iflletmeci, piya-sada sundu¤u hizmetin tutunmas›
için belli bir süre maliyetlerin alt›nda fiyatlama yapabilecektir. Bu flekilde de, ölçek ekonomilerinden faydala-nabileceklerdir. Abone say›s› ve trafik miktar› artt›¤›nda da fiyatlar› maliyet-lerin üzerinde belirleyerek bafllang›ç-ta abone elde etmek için fiyatlar› dü-flük belirlemenin kay›plar›n› telafi ede-bilmektedirler. (Europe Economics, 73) Ayn› zamanda telekomünikasyon sektöründe araba¤lant› ça¤r› sonlan-d›rma ücretlerini maliyetlerin çok üzerinde belirleyip flebeke d›fl› ücret-lerin artmas› sa¤lanmakta ve di¤er taraftan da flebeke içi ücretler düflük tutularak abonelerinin di¤er iflletme-cilere geçifli engellenebilmektedir. Bu kapsamda EPG iflletmecileri dolayl›
olarak da fiyat ayr›mc›l›¤› yapmakta-d›rlar. Ça¤r› sonland›rma ücretleri,
kendi aboneleri aras›nda oldu¤unda (flebeke içi ücretlerde) düflük, di¤er iflletmecilerin aramalar› durumunda (flebeke d›fl› aramalarda) yüksek üc-retlendirilmesi söz konusu olabilmek-tedir. Di¤er taraftan, iflletmecinin araba¤lant› ça¤r› sonland›rma ücret-lerini yüksek tutarak flebeke d›fl› üc-retleri yüksek, kendi flebeke içi ücret-leri düflük belirleyerek fiyat s›k›flt›rma-s› yapmas›k›flt›rma-s› söz konusu olabilmekte-dir. Sektörde araba¤lant› ça¤r› son-land›rma ücretlerini maliyet bazl› be-lirleyip flebeke içi ücretleri maliyetle-rin alt›nda belirleyebilece¤i fleklinde tersi durumda görülmektedir. Nite-kim araba¤lant› ça¤r› sonland›rma hizmeti iflletmecilerin birbirlerini ara-yabilmesi için gerekli olan bir hizmet oldu¤undan ve araba¤lant› ça¤r› son-land›rma ücretleriyle fiyat s›k›flt›rmas›
yap›labilece¤inden, araba¤lant› ça¤r›
sonland›rma ücretleri pazara girifli dolayl› olarak engelleyebilecek önem-li bir sonuç do¤urabilecektir. Ayn› za-manda flebeke içi ücretleri düflük, araba¤lant› ça¤r› sonland›rma ücret-lerini maliyetlerin üzerinde belirleye-rek çapraz subvansiyon yap›labilmesi mümkün olabilmektedir.
‹ngiltere’deki GSM iflletmecilerinin ileri sürdü¤ü gibi, araba¤lant› ücretle-rinin yüksek olmas›, dolayl› olarak fle-beke içi ücretlerin düflük olmas›yla aboneye yans›t›lmaktad›r. Bu kap-samda, mobil araba¤lant›
ücretleri-nin düflürülmesiyle flebeke içi ücretle-rin yükselece¤i de¤erlendirilmeleri yap›lmaktad›r. (Littlechild , 2004, 13) Araba¤lant› ücreti düflük de olsa yük-sek de olsa alternatifi olmad›¤›ndan, her halükarda yerleflik sabit iflletmeci taraf›ndan mobil iflletmecileri aran-maktad›r. Bu nedenle, mobil iflletme-cilerinin araba¤lant› ça¤r› sonland›r-ma ücretlerini düflürmek istemedikle-ri görülmektedir. Mobil/mobil arama-lar›nda ise mobil iflletmecilerinin kar-fl›l›kl› trafik miktarlar› çok fark etme-mesine ra¤men piyasa pay› yüksek olan iflletmeciler flebeke içi ücretleri düflük tutarak, abone say›s›n›n art-mas›n› ve di¤er iflletmecilere abonele-rinin kaymamas›n› hedeflemektedir.
Bu nedenle, dolayl› olarak sabit ifllet-meciler ve piyasaya sonradan giren mobil iflletmecileri mobil araba¤lant›
ücretlerinin yüksek olmas›ndan olum-suz etkilenebilmektedirler.
‹flletmeciler, düflen araba¤lant› ücret-lerini telafi etmek için, tüketici tarife-lerini (flebeke içi ücretleri) yükseltme-leri durumunda bundan tüketiciler faydalanamayabilecektir.Tarifelerin yüksek olmas› nedeniyle abone say›s›-n›n istenen seviyeye ulaflmamas› du-rumunda da bu husus dolayl› olarak;
iflletmeciler, tüketiciler ve sektör aç›-s›ndan olumsuz sonuçlar do¤urabile-cektir. Ancak, araba¤lant› ça¤r› son-land›rma ücretlerinin düflmesi son kullan›c› ücretlerine yans›d›¤›
takdir-de araba¤lant› ücretlerintakdir-deki düflüfle paralel son kullan›c› ücretlerindeki düflüfl iflletmecilerin abonelerinin bir-birini daha fazla aramalar›n› sa¤laya-cak, bu da araba¤lant› ça¤r› sonlan-d›rma trafi¤ini art›rabilecektir. Di¤er bir ifade ile talebin fiyat esnekli¤i öl-çüsünde kullan›c›lar›n telefon görüfl-mesi artabilecektir. Bu flekilde, ifllet-mecilerin gelirleri birim araba¤lant›
ücretlerinin düflmesi nedeniyle düfler-ken, toplam ça¤r› trafi¤inin ve top-lam araba¤lant› gelirinin artmas› ne-deniyle artabilecektir. (MerrillLynch, 2001, 21)
Telekomünikasyon iflletmecilerinin flebeke yap›s› ve maliyetleri analiz edildi¤inde flebeke içi ücretlerin ara-ba¤lant› ça¤r› sonland›rma maliyetle-rinden düflük olmamas› gerekmekte-dir. Fiyatlar›n maliyetlerden farkl› ol-mas›n›n çeflitli sebepleri söz konusu-dur. Özellikle piyasa pay› fazla olan iflletmeciler flebeke içi ve flebeke d›fl›
ücret farkl›laflt›rmas› yaparak küçük iflletmecilere karfl› kullanabilmektedir-ler. Genel olarak da flebeke d›fl› ücret-ler flebeke içi ücretücret-lerden fazla olabil-mektedir. fiebeke içi ücret ve flebeke d›fl› ücret farkl›laflt›rmas›n›n da piyasa pay› yüksek olan iflletmeciler aç›s›n-dan bir avantaj olabilece¤i de¤erlen-dirilmektedir.(Werner, 2005, 1; Ho-ernig, 2004, 1) Nitekim küçük ifllet-meciler de flebeke d›fl› ücretlerin yük-sek belirlenmesinin rekabeti
engelle-di¤ini savunmaktad›rlar. (Hoernig, 2004, 1) Bununla birlikte, küçük iflletmeciler de büyük iflletmecilerle rekabet ede-bilmek için flebeke içi ücretleri mali-yetlerin alt›nda belirleyebilmektedir-ler.(Frontier, 8)
VI. Sonuç
Son y›llarda telekomünikasyon sektö-ründe ortak ve genel maliyetlerin su-nulan hizmetlere yans›t›lmas›nda çe-flitli alternatif yöntemler uygulanmak-ta ve savunulmakuygulanmak-tad›r. Özellikle ifllet-meciler ortak ve genel maliyetlerin yans›t›lmas›nda Ramsey fiyatlama yönteminin uygulanmas›n› ve ara-ba¤lant› ça¤r› sonland›rma ücretleri-nin yüksek olmas›n› savunmaktad›r-lar. Ancak, hizmetlerin talep
esnekli-¤inin hesaplanmas›n›n çok zor olma-s› ve mobil araba¤lant› ça¤r› sonlan-d›rma piyasas›nda rekabet olmad›¤›n-dan ve her iflletmeci dolayl› olarak monopol durumunda oldu¤undan, Ramsey fiyatlama yönteminin uygu-lanmas›n›n yerinde olmayaca¤› düflü-nülmektedir.
Di¤er taraftan, bir iflletmecinin yeni abone elde etmesinin, dolayl› olarak flebeke d›flsall›¤›yla di¤er iflletmecile-re faydas› olacakt›r. O aboneyi di¤er abonelerin aramas› sonucunda ifllet-meci dolayl› olarak gelir elde edecek-tir. Pozitif flebeke d›flsall›klar›n›n mali-yetlere yans›t›lmas›n›n gerekli oldu¤u düflünülmektedir. Ancak, piyasa pay›
b ü y ü k o l a n i fl l e t m e c i l e r fl e b e k e d › fl s a l -l›¤›ndan faydalanmak için flebeke içi
ücretlerini araba¤lant› ça¤r› sonlan-d›rma ücretlerinden düflük tutarak, fi-yat s›k›flt›rmas› ve/veya çapraz süb-vansiyon yaparak piyasaya sonradan giren veya piyasa pay› düflük olan ifl-letmeciler aleyhine, piyasa pay›n› sü-rekli yüksek tutabilecektir. Maliyet analizlerinde ve sunulan hizmetlerin ücretlerinin regülasyonunda niha-i amaç rekabetniha-in sa¤lanmas› ve tüke-ticilerin korunmas› olmal›d›r. Araba¤-lant› ücretlerinin yüksek olmas› da, çapraz sübvansiyon, y›k›c› fiyatlama, afl›r› fiyatlama gibi rekabet ihlallerini dolayl› veya dolays›z ilgilendirmekte;
sonuç olarak da rekabetin engellen-mesine ve tüketicilere yans›t›lan fiyat-lar›n yüksek olmas›na neden olabil-mektedir. Bu kapsamda iflletmecile-rin araba¤lant› ça¤r› sonland›rmada tekel konumda olmalar› nedeniyle araba¤lant› ça¤r› sonland›rma ücret-lerinin flebeke içi ücretlerden fazla ol-mamas› gerekti¤i ve bunun uygulan-mas›n›n da regülasyon kurumlar› ta-raf›ndan özellikle araba¤lant› ça¤r›
sonland›rma ücretlerinin düzenlen-mesi gerekmektedir.
Telekomünikasyon sektöründe yerle-flik EPG iflletmecileri maliyetlerini yük-sek gösterecek bir yöntemi benimser-ken, regülasyon kurumu aç›s›ndan bak›ld›¤›nda ise, piyasaya yeni giriflle-ri teflvik eden ancak yerleflik EPG’ye sahip iflletmecinin zarar›na neden
ol-mayacak fiyatlar›n oluflmas›n› ve kay-naklar›n etkin da¤›l›m›n› sa¤layacak bir maliyet standard›n›n ve yöntemi-nin benimsenmesiyöntemi-nin uygun olaca¤›
düflünülmektedir. Bununla birlikte, regülasyon kurumu aç›s›ndan EPG ifl-letmecilerinin sunduklar› hizmetlerin maliyetlerinin ortaya ç›kar›lmas› tüm sorunlar› çözemeyecektir. Regülas-yon kurumlar›n›n ücretleri tespit ederken maliyetleri tespit etmesi ge-rekti¤i, ancak regülasyon aç›s›ndan de¤erlendirme yap›l›rken sadece ma-liyetler de¤il, di¤er hususlar›n da dik-kate al›nmas› gerekmektedir. ‹fllet-meciler aç›s›ndan fiyatlama kararlar›-n›n ve fiyatlama konusunda yap›la-cak düzenlemeleri, sadece maliyetle-re dayal› olarak yap›lmas›n›n tam ola-rak do¤ru bir yaklafl›m olmayacakt›r.
Burada kritik olan husus maliyetlerin temel belirleyici oldu¤unun dikkate al›nmas›d›r. Regüle edilen ücretler maliyetlerin çok üzerinde oldu¤unda piyasada rekabetin sa¤lanamamas›-na ve tüketicilerin korusa¤lanamamas›-namamas›sa¤lanamamas›-na, maliyetlerin çok alt›nda oldu¤unda da gerekli yat›r›mlar›n yap›lmamas›na neden olabilecektir. Bu çerçevede, maliyetlerin hesaplanmas› regülas-yon kurumlar› kadar iflletmeciler aç›-s›ndan da önemli olup, iflletmecilerin düzenlenmeseler dahi maliyetlerini iyi bir flekilde hesaplayarak fiyatlama politikalar›n› buna göre belirleyebil-meleri gerekmektedir. Telekomüni-kasyon sektöründe, piyasada rekabet varm›fl gibi fiyatlar›n maliyetlere veya
m a l i y e t l e r i n f i y a t l a r a m ü m k ü n o l d u
-¤unca yaklaflt›r›lmas› ve iflletmecilerin maliyetleri düflürmeye yönlendirilme-si önemlidir.
Maliyet teknik bir husus, fiyatlama ise bir politika tercihi oldu¤undan fi-yat farkl›l›klar›n› sadece maliyetleri dikkate alarak aç›klamak yanl›fl so-nuçlar do¤urabilecektir.
Regülasyon kurumlar›n›n fiyat düzen-lemesi yaparken;
• maliyetleme ve fiyatlaman›n say-dam ve objektif olmas›,
• yerleflik EPG iflletmecilerinin ilgili
maliyetlerini ve makul kar marj›n› dik-kate almas›,
• sürdürülebilir rekabetin sa¤lanma-s›n›n teflvik edilmesi,
• piyasa çarp›kl›¤›na neden olmamas›,
• sektörde rekabetin tesis edilmesi ve
• rekabetin sa¤lanmas› ve tüketicinin korunmas› için özellikle araba¤lant›
ça¤r› sonland›rma ücretlerini regüle ederek çapraz sübvansiyona, afl›r› fi-yatlamaya ve fiyat s›k›flt›rmas›n›n en-gellenmesi
hususlar›nda etkin politikalar olufltur-mas› gerekmektedir.
KAYNAKÇA
Australian Competition & Consumer Commission (1), Pricing Methodology for the GSM Termination Service, Final Report, July 2001.
Australian Competition & Consumer Commission (2), Pricing Methodology for the GSM and CDMA Termination Services, Draft Report June 2002.
Bayaz›tl›, Ercan ve Yaz›c›, Kuddusi, “Telekomünikasyon sektöründe araba¤lant› kav-ram› ve mobil araba¤lant› ücretleri regülasyonu”,‹ktisat ‹flletme ve Finans, (2006).
Bradford, Cornell. (1993) Corporate Valuation,.New York: [yayl.y.]
Cesur, Ahmet Mithat, (1993) Özellefltirme ve Firma De¤erlemesi Ankara: Özellefl-tirme ‹daresi Proje De¤erlendirme Genel Müdürlü¤ü
Competition Commission, OFTEL, “Vodafone, O2, Orange and T-Mobile: Reports on references under section 13 of the Telecommunications Act 1984 on the charges made by Vodafone, O2, Orange and T-Mobile for terminating calls from fixed and mobile networks: Volume 2: Chapters 3 to 15”, UK, January 2003.
Courcoubetis Costas, An Introduction to Communications Networks and Services, October 2002.
Crandall, Robert W. ve Sidak J. Gregory, “Should Regulators Set Rates to Terminate Calls on Mobile Networks?”, Yale Journal on Regulation 21 (2004).
Dippon, Christian Michael “Local loop unbundling: flaw of the cost model proxy mo-del”, Info 3 (2001).
Dippon, Christian Michael (2001)Competitive Pricing Methodologies for Wholesale Broadband Services. [y.y.]: NERA
Do¤an, Ahmet (1996) Faaliyete Dayal› Maliyet Sistemi ve Türkiye Uygulamas›
(Yay›mlanmam›fl Doktora Tezi) Ankara, Ankara Üniversitesi
Drury, Colin, (1996) Management and Cost Accounting, 4.bs. [y.y.]: [yayl. y.]
Europe Economics, Cost Structures in Mobile Networks and Their Relationship to Prices, Contract No. 48544, London, 28 November 2001.
European Commission, Study on Cost Structures in Mobile Networks and Their Relationship to Prices, Working Dokument, Open Network Provision Committee, ONPCOM02-09, 18 February 2002.
Falch, Morten, “TELRIC-the way towards competition? A European point of view”, Review of Network Economics, Vol. 1, Issue 2, September 2002.
Freund, Mag. Natascha ve Ruhle, Ernst-Olav, “Regulatory concept for fixed-to-fixed and fixed-to-mobile interconnection rates in the European Union”, Regional ITS Europe conference, Madrid, September 2002.
Frontier Economics, On-net/off-net differentials, March 2004,
Gabel David, “Pricing voice telephony services: who is subsidizing whom?”, Telecommunication Policy, Vol. 19, No. 6, 1995.
Gündüz H. Erdin, (1996) Dünya Klas›ndaki ‹flletmelerde Bir Maliyet Yönetimi Arac› Olarak Faaliyetlere Dayal› Maliyet Sistemi ve Bir Uygulamas›,
(Yay›mlanmam›fl Doktora Tezi) Eskiflehir, Anadolu Üniversitesi
Haucap, Justus ,(2003). The Economics of Mobile Telephone Regulation [y.y]: [yayl. y.]
Hoernig, Steffen, (2005) On-net and Off-net Pricing on Asymmetric Telecommu-nications Networks [y.y.]: [yayl.y.]
Houpis, George ve Valletti, Tommaso M., Mobile termination: what is the
“right” charge?, ITS Conference, Berlin, March 2004.
‹çöz Özge, .(2003) Telekomünikasyon Sektöründe Regülasyon ve Rekabet.
Ankara: Rekabet Kurumu.
Kim Sang Taek ve Kim Hyeong-Chan, “Models of interconnection in telecommunica-tions”, Seoul Journal of Economics, Vol. 14, No. 3, Fall 2001.
Koboldt Christian ve Maldoom Dan, “Optimal fixed to mobile interconnection char-ges”, Econ, 2001.
Larriera, Diego(2002) Pricing Telecommunication Services in the United Kingdom (Yay›mlanmma›fl Master tezi) UK, University of Strathclyde University,
Levine, Michael E., “Price Discrimination Without Market Power”, Yale Journal of Regulation, Vol. 19:1, 2002
Liebowitz, S. J ve Margolis Stephen E., Network Externalities (Effects).
Littlechild, Stephen C., Mobile Termination Charges: Calling Party Pays vs Receiving Party Pays, CWPE 0426, April 2004.
Lust, Philipp, “Mobile Interconnection”, International Journal of Communications Law and Policy, Issue 7, Winter 2002/2003.
MerrillLynch, Calling Fundamentals, Telcommunications, December 2001.
Müftüo¤lu M. Tamer (1999), ‹flletme ‹ktisadi, 3.bs. Ankara: [yayl.y.]
ODTR, The Development of Long Run Incremental Costing for Interconnection, Document No. ODTR 99/38, June 1999.
OECD (1), Access Pricing in Telecommunications, 2004.
OECD (2), The Regulation of Access Services (with a focus on telecommunications), DAFFE/COMP (2003)28, 07-Nov-2003,
OFCOM, Wholesale Mobile Voice Call Termination, 1 June 2004.
OFTEL, Review of the charge control on calls to mobiles, 26 September 2001.
Page, William H. ve Lopatka John E., Network Externalities, 1997.
Ridyard, D., Exclusionary Pricing and Price Discrimination Abuses Under Article 82: An Economic Analysis, NERA, February 2002.
Rohlfs, Jeffrey H., Network Externalities and Their Internalization with Respect to the U.K. Mobile Market, Strategic Policy Research, April 19, 2002.
Sezer, Sibel (2001) Faaliyet Baz›nda Maliyet Yaklafl›m› ve Bir Örnek Uygulama (Yay›mlanmam›fl Master Tezi) Ankara, Gazi Üniversitesi
Sheehan Michael, “Why Ramsey Pricing is Wrong: The Case of Telecommunications Regulation”, Journal of Economic Issues, Vol. XXV, No. 1, March 1991.
Topkaya Ferhat, (2003). Telekomünikasyon Sektöründe Eriflim Sorunlar› Ankara:
Rekabet Kurumu.
Train, Kenneth E. (1991) Optimal Regulation, London, England: The MIT Press Cambridge
Werner, Martin, The Impact of On-net/Off-Net Retail Price Strategies In The Mobile Communications Sector.
Wright, Julian, Competition and Termination in Cellular Networks, January 25, 2000.