ANALYSIS OF PRICE AND COST DIFFERENCESANALYSIS OF PRICE AND COST DIFFERENCES
V. Fiyat ve Maliyet ‹liflkisi
B
ir iflletmecinin stratejileri ve baflar›s› faaliyet gösterdi¤i ekonominin ko-flullar›na ba¤l›d›r. Ekonomideki geniflleme ve daralma, iflletmecilerin stok politikas›n›, fiyat politikas›n›, yat›r›mlar›n›, borç alacak yönetimini ve te-mettü politikalar›n› etkileyecektir. Bu etkileflime ülkenin ekonomik koflullar›-n›n yan› s›ra dünya ekonomik koflullar› da etki etmektedir. Ekonomi durgun-luk içinde bulunuyorsa iflletmecilerin faaliyetlerinde de bir durgundurgun-luk yaflana-cak ve iflletmecilerin gelirlerinde bir azalma olabilecektir. Bu nedenle ekono-minin analizi, maliyetlerin ve fiyatlar›n hesaplanmas›nda büyük önem tafl›-maktad›r. Ekonominin analizinde, genel ekonomideki ve iflletmecinin faaliyet-te bulundu¤u sektördeki geliflmeler, vergi oranlar›ndaki, para ve sermaye pi-yasalar›ndaki ve teknolojideki geliflmeler analiz edilerek, ekonominin geniflle-me veya daralma dönemlerinden hangisine do¤ru gitti¤i saptanarak, bunla-r›n iflletmeci maliyetleri ve gelirleri üzerinde yapaca¤› etkilerin araflt›r›lmas›gerekebilecektir. Ekonomik konjonktürden etkilenmeyen ya da çok az
etkile-5
* Telekomünikasyon Kurumu, Telekomünikasyon Uzman›
** A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi ‹flletme Bölümü
nen sektörler savunmac› sektörler, ekonomik konjonktürden paralel fle-kilde etkilenen sektörler de dönemsel sektörler olarak ifade edilmektedir.
Özellikle teknolojik geliflme ve yeni bulufllar›n yo¤un oldu¤u sektörler ekonomik konjonktürden etkilen-meksizin büyümesini sürdüren sek-törlerdir.
Telekomünikasyon sektörünün duru-muna göre iflletmecilerin ve regülas-yon kurumlar›n›n amaçlar› ve fiyat politikalar› de¤iflebilmektedir. Fiyat-land›rmadaki amaç mamul de¤erlen-dirmesini ve tespit edilecek fiyat poli-tikalar›n› büyük ölçüde de¤ifltirebile-cektir. Fiyatland›rma amaçlar›n›n ifl-letmecinin genel amaçlar›ndan soyut-lanamayaca¤› dikkate al›narak, fiyat-land›rma amaçlar› ile iflletmecinin ge-nel amaçlar›n›n birlikte ele al›nmas›
yararl› olacakt›r. ‹flletmecinin uzun dönem amaçlar› flu flekilde ifade edi-lebilir:
• Kar amac›; mamullerin fiyat›n›n en iyi flekilde belirlemek,
• Piyasa amac›; en etkin fiyatla mal veya hizmet arzetmek, pazarda mak-simum pay› elde etmek, fiyat liderli¤i sa¤lamak,
• Kamu yarar›.
Fiyatland›rman›n de¤iflkenli¤i ve kar-mafl›kl›¤› ise standart bir çözüm bul-may› zorlaflt›rmaktad›r. Bu nedenle, fiyatland›rma politikas›n›n bir olayda görülen baflar›s› di¤er bir olayda
mümkün olmayabilmektedir. ‹flletme yöneticisinin de fiyatland›rma politi-kas›n›n belirlenmesi sürecinde mali-yet muhasebesinden optimum bir fle-kilde faydalanmalar› gerekmektedir.
Sektördeki baz› faktörler iflletmecinin karl›l›¤›n› ve risk derecesini etkileye-rek iflletmecilerin fiyatlama politikala-r›n› belirlemektedir. Fiyatlama faktör-lerinin analiz ve de¤erlendirilmesinde ise, teorik bilgi yan›nda tecrübenin de önemi büyüktür. Baflar›l› bir fiyat-lama için maharet ve tecrübe ile ma-liyet bilgilerinin iyi bir bilefliminin olufl-turulmas› gerekmektedir. Uygulama-da ise; teorisyenler tecrübeyi bir ke-nara b›rakmakta, uygulay›c›lar ise te-oriyi ilgisiz ve felsefi aç›klamalar ola-rak görmektedirler.( Bradford, 1993, 5-7) Bunun yan› s›ra; fiyatlar ve maliyetler çok kar›flt›r›labilmekte olup, ikisi her zaman ayn› olmayabilmektedir. Fiyat-lama, belirli bir zamanda mal ve hiz-metlerin piyasadaki de¤erinin para ile ifade edilmesidir. Tam rekabetçi bir piyasada fiyat ile maliyetin örtüfle-cek(Cesur, 1993, 58) olmas›na ra¤-men, uygulamada genel olarak, mali-yet ile fiyat›n örtüflmedi¤i durumlar bulunmaktad›r. Nitekim ikisinin de farkl› iki kavram oldu¤u de¤erlendiril-mektedir.( Europe Economics) Di¤er bir ifade ile maliyet teknik bir husus olup, fiyatlama ise politika tercihidir.
Fiyatlama politikalar›, maliyetler dik-kate al›narak belirlenebilece¤i gibi,
m a l i y e t l e r d i k k a t e a l › n m a k s › z › n p i y a s a d a a l › c › b u l d u ¤ u s ü r e c e , m a l i y e t l e r d e n b a ¤ › m s › z o l a r a k , f i y a t › t e s p i t e t m e p o l i t i k a s › ç e r ç e v e s i n d e d e b e l i r l e -nebilmektedir.(Dippon, 2001, 13-15)
Nitekim daha yüksek fiyat ödemek is-teyen ve ödeyebilecek tüketicilere maliyetlerin çok üzerinde fiyat uygu-lanmas›n›n, daha etkin olabilece¤i de¤erlendirilmektedir(Ridyard, 2002, 10). Di¤er taraftan, iflletmecilerin he-defleri ve amaçlar› da fiyatlamay› et-kileyecektir. Ancak, maliyetler yanl›fl hesapland›¤› için hizmetler düflük ve-ya yüksek five-yatlanm›fl olabilece¤i gibi, do¤ru maliyet tespit edilmesine ra¤-men yanl›fl fiyatlama da yap›lm›fl ola-bilecektir.
Maliyetler bir amaca ulaflmak için katlan›lan fedakarl›klar›n toplam›
olup(Müftüo¤lu, 1999, 167), temel olarak maliyet hesaplama nedenleri;
herbir hizmetin maliyetinin hesapla-narak fiyatlama kararlar›nda etkili olarak israf›n önlenmesi, üretim za-man›n›n k›salt›lmas›, kalitenin yüksel-tilmesi, çal›flanlar›n verimlili¤inin art›-r›lmas› ve temel olarak da maliyetle-rin azalt›larak fiyatlar›n rekabet sa¤la-yabilecek flekilde belirlenmesidir.(Se-zer, 2001,68) (Gündüz, 1996, 17) Maliyet hesaplamalar›, planlama, ha-berleflme, motivasyon ve rekabet ba-flar›s› için iflletme stratejisinin belirlen-mesinde ve yöneticilerin kararlar›nda önemli bir husustur.(Do¤an, 1996,
48) Do¤ru maliyet bilgilerinin olmas›
iflletmecilerin fiyatlama kararlar›nda ve politikalar›nda da çok önemli ol-maktad›r. (Gupta ve Galloway, 2001,1) Regülasyon kurumlar› aç›s›ndan etkin bir flekilde yat›r›mlar›n teflvik edilme-si, rekabetin sa¤lanmas› ve tüketici menfaatinin savunulmas› aç›s›ndan maliyetlerin hesaplanarak sunulan hizmetlerin ücretlerinin regüle edil-mesi gereklidir.
Sektörde fiyatlar düzenlenirken uzun dönemde rekabeti veya yat›r›m› en-gellememesi gerekir. Ayn› zamanda fiyat ve maliyeti belli bir zamanda
de-¤erlendirmek yan›lt›c› olabilmektedir.
Fiyatlama politikalar› ticari hususlar›
içerdi¤i kadar tüketici ve toplumsal ç›kar› da dikkate almal›d›r. Fiyatlar tam rekabetçi piyasalarda arz ve tale-be göre tale-belirlenirken, araba¤lant›
ça¤r› sonland›rma gibi rekabetin ol-mad›¤› alanlarda regülasyon kurum-lar› taraf›ndan belirlenmektedir. Ara-ba¤lant› ücretleri de hem politik hem de teknik sonuçlar› olan bir husus-tur.(Falch, 2002, 152) Regülasyon kurumlar›n›n temel amac›n›n, rekabe-tin art›r›lmas›, fiyatlar›n düflmesi ve minimum maliyetle hizmetin sunul-mas› oldu¤u dikkate al›n›rsa araba¤-lant› ücretlerinin belirlenmesinin öne-mi kendili¤inden ortaya ç›kacakt›r.
(Train, 1991, 21)
Çeflitli çal›flmalarda iflletmecilerin
ço-¤unlu¤u, maliyet bilgilerinin
fiyatla-ma kararlar›n› önemli oranda etkiledi¤ini düflünmüfltür, (Drury, 1996, 327) ancak sadece maliyetler dikkate al›narak fiyat farkl›l›klar›n›n aç›klanmas› do¤-ru de¤ildir.(Europe Economics, 64; European Commission, 4) Avustralya re-gülasyon kurumu da araba¤lant› ça¤r› sonland›rma ücretlerinin sadece mali-yetlere göre de¤il, baflka hususlar›n da dikkate al›narak belirlenmesi
gerekti-¤ini ortaya koymufltur.( Australian Competition , 2002, 17) Fiyat›n tamamen maliyetlere eflit olmas›, yeni teknolojilerin geliflmesini engelleyebilecektir.( Eu-rope Economics , 74) Ancak, bu de¤erlendirmenin yat›r›m yapman›n iflletme-ciler taraf›ndan tercih edilmesi durumunda geçerli olabilece¤i düflünülmekte-dir.