• Sonuç bulunamadı

MUHASEBE MESLE⁄‹N‹N DÜNÜ VE MUHASEBE MESLE⁄‹N‹N DÜNÜ VE BUGÜNÜNÜN KARfiILAfiTIRILMASI BUGÜNÜNÜN KARfiILAfiTIRILMASI

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "MUHASEBE MESLE⁄‹N‹N DÜNÜ VE MUHASEBE MESLE⁄‹N‹N DÜNÜ VE BUGÜNÜNÜN KARfiILAfiTIRILMASI BUGÜNÜNÜN KARfiILAfiTIRILMASI"

Copied!
243
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)
(2)

MUHASEBE MESLE⁄‹N‹N DÜNÜ VE MUHASEBE MESLE⁄‹N‹N DÜNÜ VE BUGÜNÜNÜN KARfiILAfiTIRILMASI BUGÜNÜNÜN KARfiILAfiTIRILMASI

Yahya ARIKAN

‹SMMMO Baflkan›

MUHASEBE MESLE⁄‹NDE MEYDANA GELEN FONKS‹YONEL DE⁄‹fi‹KL‹KLER

M

uhasebe mesle¤inin fonksiyonlar›ndaki de¤iflikliklerle birlikte, mesle--

¤in faaliyet alan› içindeki vergisel ifllemlerinin dünü ve bugününü kar-- fl›laflt›rd›¤›m›zda;

• Muhasebe mesle¤inin fonksiyonlar› artm›fl ve ekonomik olaylar›n, ihtiyaç-- lar›n ekonomideki aktörlerin, etkileflimli olarak de¤iflmesine, geliflmesine ve çeflitlenmesiyle birlikte, muhasebe mesle¤inden talep edilen hizmetler daha kaliteli bir flekilde istenir hale gelmifltir. Bunlar›; maliyet muhasebesi, yönetim muhasebesi, bütçeleme, kurumsal yönetim, risk yönetimi, yönetim dan›fl-- manl›¤›, vergi dan›flmanl›¤›, vergi sorunlar› ve yüklerinin tespiti, vergi tasdiki, ekonomik ihtilaf ve davalarda araflt›rmac› bilirkiflilik, de¤erleme ve derecelen-- dirme ifllemleri, bilgi ifllem sistemlerinin ihtiyac› karfl›layacak biçimde kullan›l-- mas›, iç denetim sistemlerinin kurulmas›, ba¤›ms›z d›fl denetim ve finansal ra-- porlama benzeri hizmet alanlar› olarak s›ralayabiliriz.

• Ortak muhasebe dilini kullanma zorunlulu¤u ortaya ç›km›fl. Küreselleflme ve artan uluslararas› ticaret hacmiyle birlikte, çokuluslu flirketlerin artmas›;

muhasebe mesle¤inin ortak standartlarla yap›lmas› mecburiyetini getirmifltir.

• Son y›llarda yaflanan flirket yolsuzluklar›, muhasebe skandallar›, Halka arz-- lar, arzulanan fleffafl›k nedeniyle denetimin önemi artm›flt›r.

• Küreselleflme; beraberinde sivil sektörlerin, mesleklerin ve karfl›tlar›n›n da küreselleflmesini do¤urmufltur. Büyük ölçekli çokuluslu flirketlerin ekonomide belirleyici rol oynad›¤› günümüzd , ayr›ca uluslararas› ölçekte dolafl›ma giren büyük emeklilik, sigorta ve sendika fonlar›n›n da ortaya ç›kt›¤›n› görüyoruz.

Ayr›ca, muhasebe ve denetim mesle¤i gibi birçok meslek mensuplar›n›n da,

5

(3)

12

mali ÇÖZÜM

‹SMMMO Yay›n Organ›

uluslararas› örgütlenmelere gittikleri gerçe¤i ile karfl› karfl›ya bulunmaktay›z.

• Muhasebe ve denetim mesle¤i ka-- riyer mesle¤i haline gelmifltir. Ça¤›m›-- z›n ayr›t edici özelli¤i olan bilginin kullan›m› uzmanlaflmay› gerektirmek-- tedir. Muhasebe mesle¤inin artan fonksiyonlar›na ba¤l› olarak, muha-- sebe meslek mensuplar› da birçok alanda uzmanlaflmak zorundad›rlar.

Art›k birçok alanda uzman muhase-- becilerin ortak çal›flt›¤›, organize bü-- rolar kurarak faaliyette bulunma ge-- re¤i do¤mufltur.

VERG‹ YASALARIMIZDA BEYANNAME VE ÖDEME SÜRELER‹NDE MEYDANA GELEN DE⁄‹fi‹KL‹KLER

A. VERG‹ BEYANNAMELER‹YLE

‹LG‹L‹ B‹LD‹R‹MLER

1. Gelir Vergisi Beyannamesi ve Ödeme Süreleri: Gelir üzerinden al›-- nan temel vergi olan gelir vergisi, 193 say›l› kanunla 01.01.1961 ‘den itibaren yürürlü¤e girmifltir. Gelir ver-- gisi prensip olarak mükellef beyan›na dayan›r. Bir takvim y›l› içinde elde edi-- len kazanç ve iratlar gelir vergisine tabidir. Takvim y›l› 1 Ocak – 31 Ara-- l›k tarihleri aras›ndaki 12 ayl›k döne-- mi kapsar.

Gerçek usulde vergilendirilen mükel-- lefler için beyan süresi, izleyen y›l›n Mart ay› içinde; Ödeme süresi Mart, Haziran, Eylül aylar›nda iken 5035 sa--

y›l› “Baz› Vergi Kanunlar›nda De¤iflik-- lik Yap›lmas› Hakk›nda Kanun” ile ya-- p›lan de¤ifliklikle beyan süresi 01.01.2004 ‘den itibaren Mart ay›n›n 15.günü akflam›na kadar, Ödeme sü-- resi ise MartTemmuz aylar›nda ol-- maktad›r. 01.03.2007 tarihinde Tür-- kiye Büyük Millet Meclisinde kabul edilen 5588 say›l› kanun ile 193 say›-- l› Kanunun 92 nci maddesinde yer alan “Mart ay›n›n on beflinci günü akflam›na kadar,” ibaresi “Mart ay›-- n›n bafl›ndan yirmi beflinci günü ak-- flam›na kadar,” olarak, “fiubat ay›n›n onbeflinci günü akflam›na kadar,”

ibaresi “fiubat ay›n›n bafl›ndan yirmi-- beflinci günü akflam›na kadar,” ola-- rak düzenlenmifltir. (‹lgili yasa dergi-- nin yay›m› sürecinde Cumhurbaflkan›

taraf›ndan 28. maddeyle ilgili olarak TBMM’ ye geri gönderilmifltir.) Gelir Vergisi Kanununda farkl› za-- manlarda çeflitli de¤ifliklikler yap›lm›fl-- t›r. Bunlardan beklide en kapsaml›s›

4369 say›l› kanunda yap›lan de¤iflik-- liktir. 4369 say›l› kanunun gelirin ta-- n›m› ve 7’nci gelir unsurunu de¤iflti-- ren hükümleri hiç uygulanmadan 4444 say›l› kanunla 2003 y›l› gelirleri-- ne uygulanmak üzere ertelenmifltir.

4783 say›l› kanunla 01.01.2003 tari-- hinden itibaren geçerli olmak üzere 4369 say›l› kanunla gelirin tan›m›na iliflkin yap›lan de¤ifliklikler yürürlük-- ten kald›r›lm›flt›r.

(4)

4369 say›l› kanunla yap›lan de¤ifliklik-- le gelir, bir gerçek kiflinin bir takvim y›l› içinde elde etti¤i, tasarruf ve har-- camas›na kaynak teflkil eden her tür-- lü kazanç ve irad›n safi tutar› olarak tan›mlanm›flt›r. Bu anlay›fl de¤iflikli¤i gelir vergisinde , geliri belirli bir kay-- na¤a ba¤l›l›k ve süreklilik unsurlar›n-- dan hareketle aç›klayan kaynak teori-- sinden belirli bir dönemde yap›lan tü-- ketim ve net servette meydana gelen art›fl ve azal›fllardan hareketle aç›kla-- yan net art›k teorisine geçildi¤ini gös-- termektedir.

4783 say›l› kanunla gelirin tan›m› ve vergilenmesi aç›s›ndan tekrar kaynak teorisine geri dönülmüfl ve vergilene-- cek gelir unsurlar› tek tek say›lm›flt›r.

Böylece 4369 say›l› kanun öncesine dönülmüfltür. Buna göre gelir, bir gerçek kiflinin bir takvim y›l› içinde el-- de etti¤i kazanç ve iratlar›n safi tuta-- r›d›r.

2. Geçici Vergi Beyannamesi Verilme ve Ödeme Süreleri : Gerçek usulde ticari kazanç sahipleri ile serbest mes-- lek erbab› için, bir sonraki y›l›n mart ay›nda verecekleri y›ll›k beyanname-- lerine göre hesaplanacak olan gelir vergilerinden mahsup edilmek üzere, cari vergilendirme dönemi içinde ge-- çici vergi ödenmesi 193 Say›l› Gelir Vergisi Kanunun Mükerrer 120.mad-- desi ile hükme ba¤lanm›flt›r.

Yukar›da belirtildi¤i üzere, Gelir Ver--

gisi Kanunu’nun Mükerrer 120’nci maddesinde yer alan geçici vergi dö-- nemleri 01.01.2001 tarihinden itiba-- ren üçer ayl›k dönemler itibariyle be-- lirlenmifltir.

Beyan süreleri, 4444 say›l› kanun ile 2000 y›l›nda, 6 ay olarak uygulanm›fl-- t›r. Ancak 2000/1514 say›l› BKK ile süreler, 01.01.2001’den geçerli ol-- mak üzere yine üç ayl›¤a dönmüfltür.

01.03.2007 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisinde kabul edilen 5588 say›l› kanun ile mükerrer 120 nci maddesinin -ikinci f›kras›nda yer alan

“geçici verginin beyan- süresini üç - ayl›k dönemi izleyen ikinci ay›n onun- cu,-” ibaresi “geçici verginin beyan süresini üç ayl›k dönemi izleyen ikinci ay›n ondördüncü,” ve üçüncü f›kra- s›nda yer alan “dönemi izleyen ikinci ay›n onuncu günü akflam›na kadar”

ibaresi “dönemi izleyen ikinci ay›n on- dördüncü günü akflam›na kadar” ola- rak. (‹lgili yasa derginin yay›m› süre- cinde Cumhurbaflkan› taraf›ndan 28.

maddeyle ilgili olarak TBMM’ ye geri gönderilmifltir.)

3. Kurumlar Vergisi Beyannamesi Verilme ve Ödeme Süreleri: Ku- rumlar vergisi, sermaye flirketlerinin, kooperatiflerin, iktisadi kamu mües- seselerinin, dernek, sendika, cemaat ve vak›flar›na ait iktisadi iflletmelerin, ifl ortakl›klar›n›n kurumlar vergisi ko- nusuna giren gelir unsurlar›ndan olu- flan kazançlar› üzerinden al›n›r.

(5)

5422 say›l› Eski Kanun 01.01.1950’de yürürlü¤e girmifl olup, bu kanunun 21. maddesi hükmüne göre y›ll›k be- yannamenin beyan süresi, hesap dö- neminin kapand›¤› ay› takip eden dördüncü ay›n içindedir. (130 nisan) 5035 say›l› “Baz› Vergi Kanunlar›nda De¤ifliklik Yap›lmas› Hakk›nda Ka- nun” ile yap›lan de¤ifliklikle beyan sü- resi, hesap döneminin kapand›¤› ay›

takip eden dördüncü ay›n 15. günü, ödeme süresi beyan›n verildi¤i ay›n sonuna kadard›r.

En son, 5520 say›l› yeni Kurumlar Vergisi Kanununa göre, y›ll›k beyan- name beyan süresi, hesap döneminin kapand›¤› ay› izleyen dördüncü ay›n birinci gününden yirmi beflinci günü akflam›na kadar, ödeme süresi be- yannamenin verildi¤i ay›n sonuna ka- dard›r.

4. Muhtasar Beyanname Verilme ve Ödeme Süreleri : Vergilemede genel kural mükellef taraf›ndan veri- lecek y›ll›k beyannameye göre tarh ve tahakkuk ettirilmesi olmakla bera- ber, bir k›s›m gelir unsurlar›n›n vergi- lendirilmesi bu gelirlerin beyan edil- mesi beklenmeksizin, bu geliri mükel- lefe sa¤layan vergi sorumlular›nca kesintiye tabi tutulmak ve kesintiyi yapanlar taraf›ndan ilgili vergi dairesi- ne ödenmesi fleklinde yap›lmaktad›r.

Gelir Vergisi Kanunun 94. maddesine

göre yap›lacak vergi tevkifat›, esas iti- bariyle istihkak sahiplerinin gelir ver- gisine mahsuben yap›lmaktad›r.

Gelir Vergisi Kanunu’nun 98. madde- si hükmü gere¤i, beyan süresi, vergi- lendirme dönemini takip eden ay›n 20. günü; ödeme süresi, vergilendir- me dönemini takip eden ay›n 20. gü- nüdür.

4842 say›l› “Baz› Vergi Kanunlar›nda De¤ifliklik Yap›lmas› Hakk›nda Ka- nun” ile yap›lan de¤ifliklikle beyan sü- resi vergilendirme dönemini takip eden ay›n 23. günü, ödeme süresi, vergilendirme dönemini takip eden ay›n 23. günüdür. Ancak 4842 say›l›

kanunla gelen ve 01.01.2004’de yü- rürlü¤e girecek düzenlemeler yürür- lü¤e girmemifltir.

En son, 5035 say›l› “Baz› Vergi Ka- nunlar›nda De¤ifliklik Yap›lmas› Hak- k›nda Kanun” ile yap›lan de¤ifliklikle beyan süresi, vergilendirme dönemi- ni takip eden ay›n 20. günü; ödeme süresi, vergilendirme dönemini takip eden ay›n 26. günüdür. 01.03.2007 tarihinde Türkiye Büyük Millet Mecli- sinde kabul edilen 5588 say›l› kanu- nun 98 inci maddesinde yer alan “er- tesi ay›n yirminci günü akflam›na ka- dar,” ibaresi “ertesi ay›n yirmiüçüncü günü akflam›na kadar,” olarak,

“Ocak, Nisan, Temmuz ve Ekim ayla- r›n›n yirminci günü akflam›na kadar”

ibaresi “Ocak, Nisan, Temmuz ve

(6)

Ekim aylar›n›n yirmiüçüncü günü ak- flam›na kadar” olarak. (‹lgili yasa der- ginin yay›m› sürecinde Cumhurbaflka- n› taraf›ndan 28. maddeyle ilgili ola- rak TBMM’ ye geri gönderilmifltir.) 5. Katma De¤er Vergisi Beyannamesi Verilme ve Ödeme Süresi : 02 Kas›m 1984 tarihinde resmi gazetede yay›n- lanarak 01.01.1985 tarihinden itiba- ren yürürlü¤e giren KDV Kanu- nu’nun 41. maddesi hükmü gere¤in- ce beyan süresi, izleyen ay›n 25. gü- nü, ödeme süresi vergilendirme dö- nemini takip eden ay›n 25.günüdür.

4842 say›l› “Baz› Vergi Kanunlar›nda De¤ifliklik Yap›lmas› Hakk›nda Ka- nun” ile yap›lan de¤ifliklikle beyan sü- resi vergilendirme dönemini takip eden ay›n 23. günü, ödeme süresi, vergilendirme dönemini takip eden ay›n 23. günüdür. Ancak 4842 say›l›

kanunla gelen ve 01.01.2004’de yü- rürlü¤e girecek düzenlemeler yürür- lü¤e girmemifltir.

En son, 5035 say›l› “Baz› Vergi Ka- nunlar›nda De¤ifliklik Yap›lmas› Hak- k›nda Kanun” ile yap›lan de¤ifliklikle beyan süresi, vergilendirme dönemi- ni takip eden ay›n 20. günü; ödeme süresi, vergilendirme dönemini takip eden ay›n 26. günüdür. 01.03.2007 tarihinde Türkiye Büyük Millet Mecli- sinde kabul edilen 5588 say›l› kanu- nun ile 25/10/1984 tarihli ve 3065 say›l› Katma De¤er Vergisi Kanunu-

nun 41 inci maddesinde yer alan “yir- minci günü” ibaresi “yirmi dördüncü günü” olarak de¤ifltirilmifltir. (‹lgili ya- sa derginin yay›m› sürecinde Cum- hurbaflkan› taraf›ndan 28. maddeyle ilgili olarak TBMM’ ye geri gönderil- mifltir.)

B. MESLEK MEVZUATIYLA ‹LG‹L‹

B‹LD‹R‹MLER

1. Vergi Levhas› Tasdik Edilen Mü- kelleflerin Vergi Dairesine Bildiri- mi: 13.04.1999 tarih ve 23665 say›l›

Resmi Gazetede yay›mlanan 272 Seri No lu Vergi Usul Kanunu Genel Teb- li¤ ve 25/05/1999 Tarih ve 1999/03 Say›l› Vergi Usul Kanunu ‹ç Genelge- si hükümlerine göre; Serbest Muha- sebeci, Serbest Muhasebeci Mali Mü- flavirlerin ve Yeminli Mali Müflavirle- rin Tasdik ettikleri Vergi levhalar›n›

25/Haziran Tarihine kadar ba¤l› ol- duklar› Vergi Dairelerine bildirmeleri gerekmektedir.

2. Beyannameleri ‹mzalanan Mü- kelleflerin Listesinin Vergi Dairesi- ne Bildirimi: 29.06.1997 tarih ve 23034 say›l› Resmi Gazetede yay›m- lanan "4 Seri No lu Vergi Beyanname- lerinin Serbest Muhasebeci ve Ser- best Muhasebeci Mali Müflavirlerce

‹mzalanmas› Hakk›nda Genel Tebli¤"

hükümlerine göre; Meslek mensupla- r›m›z›n VUK Mükerrer 227. Madde uyar›nca ‹lgili y›l›n Ayl›k, Üç ayl›k ve Y›ll›k Beyannamelerini imzalad›klar›

(7)

Mükelleflerin listesini, 15 May›s Tari- hine kadar ba¤l› olduklar› Vergi Da- irelerine vermeleri gerekmektedir.

C. SSK VE BA⁄KUR ‹LE ‹LG‹L‹

B‹LD‹R‹MLER:

1. SSK B‹LD‹RGELER‹: SSK’ya bildiri- len ayl›k prim ve hizmet belgeleri, iz- leyen ay›n son gününe kadar verile- bilmektedir. (1980’den beri bu mev- zuatta herhangi bir de¤ifliklik olma- m›flt›r.)

2. BA⁄KUR PR‹MLER‹: Ba¤Kur’a ay- l›k belge ve bildirimde bulunulma- maktad›r. Primler ayl›k olarak, Banka- lar arac›l›¤›yla Kuruma ödenmekte- dir. (1980’nden beri bu mevzuatta herhangi bir de¤ifliklik olmam›flt›r.) D. D‹⁄ER VERG‹ BEYANNAMELER‹:

1. 4760 SAYILI ÖZEL TÜKET‹M VERG‹S‹ BEYANI: (Md.14)

Kanun’un R.Gazete’de ilan›: 12.06.

2002 (Yürürlük 1.8.2002’den geçerli olmak üzere yay›m› tarihinde) Vergilendirme dönemi, Bu Kanuna ekli (I) say›l› listedeki mallar için her ay›n ilk onbefl günlük birinci ve kalan günlerden oluflan ikinci dönem (III) ve (IV) say›l› listedeki mallar ile (II) sa- y›l› listedeki mallardan kay›t ve tescile tabi olmayanlar›n tesliminde, faaliyet- te bulunulan takvim y›l›n›n birer ayl›k dönemleridir.Beyanname, (I) Say›l› lis- tedeki mallar için (Yani Petrol ve Do-

¤algaz ürünleri için) vergilendirme dönemini izleyen onuncu günü, di¤er mallar için (Yani Motorlu Tafl›t Araç- lar›na ‹liflkin ürünler, Kolal› Gazoz, Al- kollü ‹çecekler ve Tütün Mamullerine

‹liflkin Ürünler ve Dayan›kl› Tüketim ve Di¤er Mallara ‹liflkin ürünler için) vergilendirme dönemini izleyen ay›n onbeflinci günü akflam›na kadar mü- kellefin KDV yönünden ba¤l› oldu¤u vergi dairesine verilir. Vergi, Beyan- name verme süresi içinde ödenir. (Bu uygulama 2002’den beri yürürlükte- dir.)

2. 197 SAYILI MOTORLU TAfiITLAR VERG‹S‹ BEYANI: (Md.9)

Kanun’un R.Gazete’de ilan›: 23.2.1963 (Yürürlük: 1 Mart 1963)

Motorlu Tafl›t Vergisi, tafl›tlar›n kay›t ve tescilinin yap›ld›¤› yerin Vergi Da- iresince, bütçe y›l›n›n ilk ay›nda, y›ll›k olarak tahakkuk ettirilir hükmü afla¤›- daki flekilde de¤ifltirilmifltir.

(De¤iflik: 3.12.19883505/26 Md.) Motorlu Tafl›t Vergisi, tafl›tlar›n kay›t ve tescilinin yap›ld›¤› yerin vergi da- iresi taraf›ndan her y›l Ocak ay›n›n bafl›nda y›ll›k olarak tahakkuk etmifl say›l›r. fiu kadarki, y›l içinde bu Kanu- nun 10. ve 11. maddelerince, vergi miktarlar›nda bir de¤ifliklik olmas› ha- linde, bu de¤iflikli¤e göre ödenecek vergi; de¤ifliklik, takvim y›l›n›n ilk alt›

ay›nda yap›lm›fl ise takip eden son al-

(8)

t› ayl›k dönemin bafl›nda, son alt›

ay›nda yap›lm›fl ise takip eden takvim y›l› bafl›nda tahakkuk ettirilmifl say›l›r.

Motorlu Tafl›t Vergisi her y›l Ocak ve Temmuz aylar›nda iki eflit taksitte ödenir. (Halen geçerli uygulamad›r) 3. 1319 SAYILI EMLAK VERG‹S‹

KANUNU BEYANI:

Kanun’un R.Gazete’de ilan›: 11.8.1970 (Yürürlük 1.3.1971)

‹lk kanun 1982 y›l›nda afla¤›daki fle- kilde de¤iflmifltir.

Madde:10

(De¤iflik: 21/1/1982 2587/4 md.)Bi- na Vergisi, mükelleflerin yaz›l› beyan›

üzerine tarh ve tahakkuk ettirilir.

fiu kadar ki, mükelleflerin beyan ede- cekleri de¤erler Maliye ve Bay›nd›rl›k bakanl›klar›nca müfltereken tespit ve ilan edilecek bina metrekare normal inflaat maliyet bedelleriyle bu Kanu- nun 20 nci maddesine göre buluna- cak arsa veya arsa pay› de¤eri esas al›narak, 31 nci madde uyar›nca ha- z›rlanm›fl bulunan tüzük hükümlerin- den yararlan›lmak suretiyle hesapla- nacak maliyet bedelinden düflük ola- maz. Düflük beyanda bulunulmas›

halinde, mükellefin beyan› vergi da- iresince maliyet bedeline yükseltile- rek tahakkuka esas al›n›r ve mükelle- fe bildirilir. (Bu cümle 4369 Say›l› Ka- nun’un 82/6 maddesiyle yürürlükten kald›r›lm›flt›r.Yürürlük 29.7.1998)

Geçici ve daimi muafiyetten faydala- nacak olanlar›n da beyanname ver- meleri mecburidir.

Bir vergi dairesi faaliyet bölgesi için- deki bir mükellefe ait binalar ayn› be- yannamede birlefltirilerek beyan olu- nur.

(Madde: 10 ve 20) Emlak Vergisi’nde beyan esas›, 4751 Say›l› Kanun’un 7/b maddesiyle yürürlükten 9.4.2002’de kald›r›lm›flt›r. (Son ve geçerli uygula- mad›r.)

Madde:23Bildirim Verme süresi: (Ka- nunun Son hali)

(4751 say›l› Kanunun 2/E maddesiyle de¤iflen madde Yürürlük: 9.4.2002) Bu Kanunun 33 üncü maddesinde (8 numaral› f›kra hariç) yaz›l› vergi de¤e- rini tadil eden nedenlerin bulunmas›

halinde (geçici ve daimi muafiyetten faydalan›lmas› hali dahil) emlâk vergi- si bildirimi verilmesi zorunludur. Dev- lete ait arazi için bildirim verilmez.

Bildirimler;

a. Yeni infla edilen binalar için, inflaa- t›n sona erdi¤i veya inflaat›n sona er- mesinden evvel k›smen kullan›lmaya bafllanm›fl ise her k›sm›n kullan›lmas›- na baflland›¤› bütçe y›l› içerisinde,

*(Bundan önceki de¤ifliklikler eski- den yeniye do¤ru s›ralanm›flt›r.

8.12.19802350 Say›l› Kanun’nun 4.maddesiyle de¤iflen f›kra (Bina, ar- sa ve araziler için 4 y›lda bir defa ol-

(9)

mak üzere verilecek beyannameler, MB’nca mükelleflerin genel beyana davet edildikleri tarihi takipeden büt- çe y›l›n›n Mart,Nisan, May›s aylar›n- da)**(30.5.19853208 Say›l› Ka- nun’un 4.maddesiyle de¤iflen f›kra ((a) f›kras›nda yaz›l› beyanname ver- me süresini A¤ustos ay›na kadar uzatmaya ve genel beyan dolay›s›yla vergi dairelerine verilecek emlak ver- gisi beyannamelerini iki ay önceden kabul etmeye Maliye ve Gümrük Ba- kanl›¤› yetkilidir.)

b. Bu Kanunun 33 üncü maddesinde (8 numaral› f›kra hariç) yaz›l› vergi de-

¤erini tadil eden sebeplerin do¤mas›

halinde, de¤iflikli¤in vuku buldu¤u bütçe y›l› içerisinde, *(8.12.19802350 Say›l› Kanun’un 4.Md.(Yeni infla edi- len binalara ait beyannameler, inflaa- t›n sona erdi¤i veya inflaat›n sona er- mesinden evvel k›smen kullan›lmaya bafllanm›fl ise her k›sm›n kullan›lmas›- na baflland›¤› bütçe y›l› içerisinde.) **

(30.5.19853208 Say›l› Kanunun 4.Md. ((b) f›kras›nda yaz›l› haller büt- çe y›l›n›n son üç ay› içinde vuku bul- du¤u takdirde, beyanname, olay›n vuku buldu¤u tarihten itibaren üç ay içinde verilir.)

Emlâk›n bulundu¤u yerdeki ilgili bele- diyeye verilir.

Yukar›daki f›kralarda yaz›l› haller büt- çe y›l›n›n son üç ay› içinde vuku bul- du¤u takdirde bildirim, olay›n vuku

buldu¤u tarihten itibaren üç ay için- de verilir. Elbirli¤i mülkiyetinde mü- kellefler müflterek imzal› bir bildirim verebilecekleri gibi, münferiden de bildirim verebilirler. Payl› mülkiyet ha- linde ise bildirim münferiden verilir.

Elbirli¤i mülkiyetinde münferiden bil- dirim verildi¤i takdirde, gayrimenkule ait vergi de¤eri üzerinden hissedarla- r›n adedine göre ayr› ayr› tarh ve ta- hakkuk yap›l›r.

Bildirimlerin flekli ve kapsam› Maliye Bakanl›¤›nca belirlenir.

Ödeme Süresi: (Madde 30)

(17.7.1972 Tarihli1610 Say›l› Ka- nun’un 20.maddesiyle de¤iflen flekli) Emlak Vergisinin birinci taksidi, Mart,Nisan,May›s aylar›nda; ikinci taksiti Kas›m ay› içinde ödenir.(Halen geçerli uygulamad›r.)

4. 7338 SAYILI VERASET ‹NT‹KAL VERG‹S‹ KANUNU:

Kanun’un R.Gazete’de ilan›: 15.6.1959 (Yürürlükte ayn› tarihli)

Madde 9: Beyanname verilme müd- deti: (Son hali)

Beyannameler afla¤›da yaz›l› müddet- lerde verilir:

1. Veraset tarikiyle vuku bulan intikal- lerde:

a. Ölüm Türkiye'de vuku bulmufl ise mükelleflerin Türkiye'de bulunmalar›

halinde ölüm tarihini takip eden dört

(10)

ay içinde, mükelleflerin yabanc› bir memlekette bulunmalar› halinde ölüm tarihini takip eden alt› ay içinde;

b. Ölüm yabanc› bir memlekette vu- ku bulmufl ise mükelleflerin Türki- ye'de bulunmalar› halinde ölüm tari- hini takip eden alt› ay içinde, mükel- lefler müteveffan›n bulundu¤u mem- lekette olduklar› takdirde ölüm tarihi- ni takip eden dört ay içinde, mükel- lefler müteveffan›n bulundu¤u yerin d›fl›nda baflka bir yabanc› memleket- te olduklar› takdirde de ölüm tarihini takip eden sekiz ay içinde;

c. Gaiplik halinde, gaiplik karar›n›n ölüm siciline kaydolundu¤u tarihi ta- kip eden bir ay içinde;

2. Di¤er suretle vaki intikallerde mal- lar›n hukuken iktisap edildi¤i tarihi takip eden bir ay içinde.

3. (4369 say›l› Kanunun 72'inci mad- desiyle de¤iflen bent; Yürürlük;

1.8.1998) Gerçek veya tüzel kiflilerce düzenlenen yar›flma ve çekilifller ile (4783 say›l› Kanunun 11/b madde- siyle de¤iflen ibare Yürür- lük;01.02.2003)futbol müsabakalar›- na ve at yar›fllar›na(De¤iflmeden ön- ce futbol müsabakalar›na ibaresi var- d›) ait müflterek bahislerde, yar›flma ve çekilifl ile müsabakalar›n yap›ld›¤›

günü takip eden ay›n 20 nci günü akflam›na kadar (De¤iflmeden önce Futbol müsabakalar›na ait müflterek bahislerde, futbol müsabakalar›n›n

yap›ld›¤› günü takip eden ay›n 20.gü- nü akflam›na kadar ibaresi vard›.Bu ibare 3219 Say›l› Kanunun 3.maddesi) Ödeme Zaman› (Madde 19) (Son hali):

(4369 say›l› Kanunun 75'inci madde- siyle de¤iflen f›kra; Yürürlük; 29.7.1998) Veraset ve ‹ntikal Vergisi tahakku- kundan itibaren (3) y›lda ve her y›l May›s ve Kas›m aylar›nda olmak üze- re iki eflit taksitte (gerçek ve tüzel ki- flilerce düzenlenen yar›flma ve çekilifl- lerde kazananlara ödenecek ikrami- yeler ile (4783 say›l› Kanunun 11/d maddesiyle de¤iflen ibare Yürür- lük;01.02.2003)futbol müsabakalar›- na ve at yar›fllar›na ait (De¤iflmeden önce Spor Toto teflkilatlar›nca futbol müsabakalar›na ait ibaresi vard›) müflterek bahisler dolay›s›yla da¤›t›- lacak ikramiyelerden kesilen vergiler beyanname verme süresi içinde) ödenir.(6.6.1985 Tarihli3219 Say›l›

Kanunun 5.maddesiyle de¤iflen f›kra flu flekildeydi.Veraset ve ‹ntikal Vergi- si tahakkukundan itibaren 5 y›lda ve her y›l May›s ve Kas›m aylar›nda ol- mak üzere iki eflit taksitte(Spor Toto Teflkilat›nca futbol ve müsabakalar›- na ait müflterek bahisler dolay›s›yla da¤›t›lacak ikramiyelerden kesilen vergiler beyanname süresi içinde) ödenir.)

(194 say›l› K.H.K.'nin 1'inci maddesi ve 2997 say›l› Kanunun 1'inci madde- siyle de¤iflen f›kra) Tescil tarihinden

(11)

itibaren en geç 15 gün içinde sonucu ilgili vergi dairesine bildirmek üzere, intikal eden gayrimenkullerin tescil ifl- lemi, veraset ve intikal vergisinin ta- hakkuku beklenmeksizin yap›l›r. An- cak, intikali yap›lan gayrimenkule isa- bet eden veraset ve intikal vergisi ta- mamen ödenmedikçe devir ve fera¤›

yap›lamaz ve üzerinde herhangi bir ayni hak tesis edilemez. Tapu me- murlar› vergi dairesince verilmifl iliflik kesme belgesi olmaks›z›n devir ve fe- ra¤ ifllemi yapamazlar, aksi halde ver- ginin ödenmesinden mükellefler ile birlikte müteselsilen sorumlu olurlar.

Ancak, mükelleflerce, tahakkuk eden vergiye karfl›l›k 6183 say›l› kanunun 10'uncu maddesinde yaz›l› cinsten (Bu maddenin 5'inci bendinde yaz›l›

menkul mallar hariç) teminat göste- rildi¤i takdirde intikal eden gayrimen- kullerin bir k›sm›n›n veya tamam›n›n devir ve fera¤›na izin verilebilir. Temi- nat olarak gösterilecek gayrimenkul- lerin de¤eri 6183 say›l› kanunun 90'›nc› maddesinde yaz›l› komisyon- lar taraf›ndan ayn› kanunun 91'inci maddesine göre tespit edilir.

5. 2464 SAYILI BELED‹YE GEL‹RLER‹

KANUNU:

Kanun’un R.Gazete’de ilan›: 29.5.1981 (Yürürlük Tarihi:1981)

Akaryak›t Tüketim Vergisi: 2328.

maddeler aras›nda düzenlenen bu

vergi, 20.11.1984 Tarihli Resmi Ga- zetede yay›nlanm›fl olan, 3074 Say›l›

Akaryak›t Tüketim Vergisi Kanunu ile kald›r›lm›flt›r. Bu Kanun’da 12.6.2002 Tarihinde Resmi Gazete’de yay›nla- nan Özel Tüketim Vergisi Kanu- nu’nun 18.Maddesinin 5.F›kras› ile kald›r›lm›flt›r.

Çevre Temizlik Vergisi:

(Mük.Md.44) (15.7.19933914 Say›l›

Kanunun 1.maddesi ile eklenen mad- de) ‹flyeri ve di¤er flekillerde kullan›- lan binalara ait Çevre temizlik vergisi, belediyelerce binalar›n tarifedeki de- recelere intibak ettirilmesi üzerine her y›l›n Ocak ay›nda y›ll›k tutar› itiba- riyle tahakkuk etmifl say›l›r. Tahakkuk eden vergi, bir defaya mahsus olmak üzere, belediyelerin ilan mahallerinde bir ay süre ile topluca ilan edilir. ‹flye- ri ve di¤er flekilde kullan›lan binalarla ilgili olarak tahakkuk eden bu vergi, her y›l Emlak Vergisinin taksit sürele- rinde (1.1.2000 tarihinde yürürlü¤e giren 4444 Say›l› Kanunun 9.madde- si ile (yani birinci taksidi, Mart,Ni- san,May›s aylar›nda; ikinci taksiti Ka- s›m ay› içinde)) ödenir.(Halen geçerli uygulamad›r.)(Eski hali 4444 Say›l›

Kanunun 9.maddesi ile de¤iflmeden önceki flekli: Y›ll›k olarak tahakkuk eden bu vergi mükelleflerce her y›l Ocak ve Temmuz Ay› içinde iki eflit taksitte ödenir.)

(12)

6. 492 SAYILI DAMGA VERG‹S‹

KANUNU:

Kanun’un R.Gazete’de ilan›: 11.7.1964 (Yürürlük Tarihi:11.10.1964)

a. Pul Yap›flt›rmas› Zaman›: (Mad- de 20) 1.1.2005 Tarihinden itibaren geçerli olmak üzere, 5281 Say›l› Ka- nun’un 44/2.Maddesi ile yürürlükten kald›r›lm›flt›r. (Kald›r›lmadan önceki son flekli: Damga pullar›n›n ka¤›tlar›n düzenlendi¤i anda yap›flt›r›lmas›

mecburidir. Ancak postanelerce gümrüklere verilen liste beyanname- lerin pullar› müraselat›n tesliminde yap›flt›r›l›r.)

b. Makbuz Karfl›l›¤› Ödemelerde Ödeme Zaman›: (Madde 22) (En Son hali) (5281 say›l› Kanun' un 3'ncü madde- si ile de¤ifltirilen madde, Yürürlük:

1.1.2005 tarihinden geçerli olmak üzere 31/12/2004) Makbuz karfl›l›¤›

ödemelerde Damga Vergisi;

a. Maliye Bakanl›¤›nca belirlenen mükellefler, kurum ve kurulufllar ta- raf›ndan bir ay içinde düzenlenen ka-

¤›tlar›n vergisi, ertesi ay›n yirminci günü akflam›na kadar vergi dairesine bir beyanname ile bildirilir ve yirmial- t›nc› günü akflam›na kadar ödenir.

(17.6.2003 Tarihinde yürürlü¤e gi- ren 4884 Say›l› Kanunun 9.maddesi ile de¤iflmeden önceki flekli. Ano- nim, Eshaml› komandit ve limited flir- ket mukavelenamelerinin veya bun-

lar›n süre uzatmalar› hakk›ndaki ka- rarlar›n›n tescil tarihinden itibaren (3.7.2001 Tarihinde yürürlü¤e giren 4684 Say›l› Kanunun 22.maddesi ile de¤iflmeden önceki flekli flöyledir:

tescil ve ilan› tarihinden itibaren) üç ay içinde.

b. (a) bendi d›fl›ndaki hallerde, ka¤›- d›n düzenlendi¤i tarihi izleyen onbefl gün içinde vergi dairesine bir beyan- name ile bildirilir ve ayn› süre içinde ödenir.( 3.12.1988 Tarihli 3505 Say›- l› Kanunun 29.maddesi ile, Müsa- adenin devaml› olarak ve belirli ka¤›t- lara flamil olmak üzere verilmesi ha- linde, bir ay zarf›nda düzenlenecek ka¤›tlar›n vergisi, ertesi ay›n 20.günü akflam›na kadar vergi dairesine bir beyanname ile bildirilir ve ayn› süre içinde –Maliye ve Gümrük Bakanl›-

¤›’n›n gösterece¤i lüzum üzerine, makbuz verilmesi flekliyle ödeme ya- p›lmas› hallerinde, bir ay zarf›nda dü- zenlenecek ka¤›tlar›n vergisi, ertesi ay›n 20.günü akflam›na kadar vergi dairesine bir beyanname ile bildirilir ve ayn› süre içinde, vergi dairesine ödenir.)

Maliye Bakanl›¤›, bu maddenin uygu- lanmas›na iliflkin ka¤›tlara ait vergi- nin yukar›daki sürelere ba¤l› kalmak- s›z›n ve beyanname aranmaks›z›n ka-

¤›d›n düzenlenmesindenönce veya noterlerce iflleme tâbi tutulmas› s›ra- s›nda ödenmesi zorunlulu¤unu getir-

(13)

meye,vergiyi ifllem an›nda ilgili kurum veya kurulufluna makbuz karfl›l›¤› ödet- tirmeye yetkilidir.

c. ‹stihkaktan Kesinti fiekliyle Ödemelerde Ödeme Zaman›: (Madde 23) Genel bütçeli daireler d›fl›nda kalan ve istihkaktan kesinti yapmak durumun- da bulunan daire ve müesseseler taraf›ndan bir ay içinde kesilen damga ver- gisi, ertesi ay›n 20.günü akflam›na kadar ödemenin yap›ld›¤› yer vergi daire- sine bir beyanname ile bildirilir ve (31.7.2004’tarihinde yürürlü¤e giren 5228 Say›l› Kanun’un 59.maddesiyle de¤iflmeden önceki flekli: ayn› süre içinde ya- t›r›l›r, fleklindeydi.) 26.günü akflam›na kadar yat›r›l›r.

7. 6802 SAYILI G‹DER VERG‹LER‹ KANUNU BEYAN VE ÖDEME TA- R‹HLER‹

(R.Gazetede Yay›m Tarihi 2 3.7.1956) Yürürlük Tarihi: (1957)

ESK‹ DURUM YEN‹ DURUM

VERG‹ TÜRÜ

BEYAN ÖDEME BEYAN ÖDEME

‹ST‹HSAL VERG‹S‹ vergiye tabi ifllemin yap›ld›¤›

aydan sonraki ay›n 15 inci günüakflam›na kadar

Beyanname verme süresi içinde

-(3065 Say›l›

Katma De¤er Vergisi Kanununun 61- a maddesiyle kald›r›lm›flt›r) 1.1.1985 tarihinde yürürlü¤e girmifltir.

-(3065 Say›l›

Katma De¤er Vergisi Kanununun 61-amaddesiyle kald›r›lm›flt›r) 1.1.1985 tarihinde yürürlü¤e girmifltir.

NAKL‹YAT VERG‹S‹ Tafl›ma müesseseleri ile PTT Genel Müdürlü¤ü, ifllemin yap›ld›¤› ay›n sonundan itibaren 45 gün içinde.

Beyanname verme süresi içinde

-(3065 Say›l›

Katma De¤er Vergisi Kanununun 61- a maddesiyle kald›r›lm›flt›r) 1.1.1985 tarihinde yürürlü¤e girmifltir.

-(3065 Say›l›

Katma De¤er Vergisi Kanununun 61-amaddesiyle kald›r›lm›flt›r) 1.1.1985 tarihinde yürürlü¤e girmifltir.

(14)

Devlet Demiry ollar›, Devlet Havayollar›

ve Denizcilik Bankas› için ifllemin yap›ld›¤› ay›n sonundan itibaren 75 g ü niçinde.

Beyanname verme süresi içinde

-(3065 Say›l›

Katma De¤er Vergisi Kanununun 61- a maddesiyle kald›r›lm›flt›r) 1.1.1985 tarihinde y ürürlü¤e girmifltir.

-(3065 Say›l›

Katma De¤er Vergisi Kanununun 6 1-a maddesiyle kald›r›lm›flt›r) 1.1.1985 tarihinde y ürürlü¤e girmifltir.

BANKA VE S‹GORTA MUAMELELER‹

VERG‹S‹

vergiye tabi ifllemin yap›ld›¤›

aydan sonraki ay›n 15 inci g ü n ü akflam›na kadar

Beyanname verme süresi içinde

vergiye tabi ifllemin yap›ld›¤› aydan sonraki ay›n 1 5 inci günü akflam›na kadar

Beyanname verme süresi içinde

ÖZEL ‹LET‹fi‹M VERG‹S‹ vergiye tabi ifllemin yap›ld›¤›

aydan sonraki ay›n 15 inci g ü n ü akflam›na kadar

Beyanname verme süresi içinde

vergiye tabi ifllemin yap›ld›¤› aydan sonraki ay›n 1 5 inci günü akflam›na kadar

Beyanname verme süresi içinde

fiANS OYUNLARI

VERG‹S‹ izleyen ay›n

yirminci günü akflam›na kadar

Beyanname verme süresi içinde

izleyen ay›n yirminci günü akflam›na kadar

Beyanname verme süresi içinde

‹LAN VE REKLAM

H‹ZMETLER‹ VERG‹S‹ vergiye tabi ifllemin yap›ld›¤›

aydan sonraki ay›n 15 inci g ü n ü akflam›na kadar

Beyanname verme süresi içinde

-(3065 Say›l›

Katma De¤er Vergisi Kanununun 61- a maddesiyle kald›r›lm›flt›r) 1.1.1985 tarihinde y ürürlü¤e girmifltir.

-(3065 Say›l›

Katma De¤er Vergisi Kanununun 6 1-a maddesiyle kald›r›lm›flt›r) 1.1.1985 tarihinde y ürürlü¤e girmifltir.

B‹NA ‹NfiAAT VERG‹S‹ vergiye tabi ifllemin yap›ld›¤›

aydan sonraki

Beyanname verme süresi içinde

-(Belediye Gelirleri Kanununda

-(Belediye Gelirleri Kanununda

(15)

TEKNOLOJ‹K GEL‹fiMELER

A. ELEKTRON‹K BEYANNAMELER Elektronik beyanname uygulamas›- n›n amac›; mükelleflerin vergilendir- meye iliflkin ödevlerini yerine getir- mede, geliflen bilgi ifllem teknolojile- rinden yararlanmak, vergi beyanna- meleri ile bildirim ve eklerinin kolay, h›zl›, ekonomik ve güvenilir bir flekil- de idareye intikalini sa¤lamak, vergi beyannamelerinin doldurulmas›ndaki hatalar› en aza indirerek mükellef ma¤duriyetini önlemek, vergi dairesi- nin beyanname kabul, tarh, tahak- kuk ve tahsilat ifllemlerini azaltarak ifl ve ifllemlerini kolaylaflt›rmak ve di¤er alanlarda mükellefe daha iyi hizmet vermesini sa¤lamakt›r.

213 say›l› Vergi Usul Kanununun (31.07.2004 tarih, 25539 say›l› Res- mi Gazete’de yay›mlanan 5228 say›l›

Kanunun 8 inci maddesiyle de¤iflik) mükerrer 257 nci maddesinin birinci f›kras›n›n (4) numaral› bendi;

“….. vergi beyannameleri ve bildirim- lerin, flifre, elektronik imza veya di¤er güvenlik araçlar› konulmak suretiyle

‹nternet de dahil olmak üzere her türlü elektronik bilgi iletiflim araç ve ortam›nda verilmesi, beyanname ve bildirimlerin yetki verilmifl gerçek ve- ya tüzel kifliler arac› k›l›narak gönde- rilmesi hususlar›nda izin vermeye ve- ya zorunluluk getirmeye, beyanna-

me, bildirim ve bilgilerin aktar›m›nda uyulacak format ve standartlar ile uy- gulamaya iliflkin usul ve esaslar› tes- pit etmeye, bu zorunlulu¤u beyanna- me, bildirim veya bilgi çeflitleri, mü- kellef gruplar› ve faaliyet konular› iti- bar›yla ayr› ayr› uygulatmaya ,.…”

fleklinde de¤ifltirilmifltir. Maliye Ba- kanl›¤›’na verilen yetki kapsam›nda, konuyu düzenleyen VUK’nun 340 Se- ri no.lu Genel Tebli¤i 30.09.2004 ta- rih, 25599 say›l› Resmi Gazete’de ya- y›mlanarak, 01.10.2004 tarihinde ge- çerli olmak üzere yürürlü¤e girmifl bulunmaktad›r.

B. ELEKTRON‹K B‹LD‹RGELER EBildirgede ‹flverenlerin, çal›flt›rd›klar›

iflçilerine ait sigorta prim belgelerini internet üzerinden vermeleri ve bildi- rimlerine ait tahakkuk bedellerini de, otomatik ödeme ve internet bankac›- l›¤› yoluyla ödeyebilmeleri için olufltu- rulan elektronik bir portald›r.

Yeni uygulama çerçevesinde iflçi ve iflverenlerin Sigorta ‹l/Sigorta Müdür- lüklerine giderek yapt›klar› ifllemlerin büyük ço¤unlu¤u, internet ortam›n- da da yap›labilecektir.

EBildirge uygulamas›na geçilmesiyle birlikte, daha önce ayl›k olarak bildi- rilen “tahakkuk bilgileri” ile 4 ayl›k olarak bildirilen “bordro bilgileri”, bir- lefltirilerek ayl›k olarak al›nacakt›r.

(16)

EBildirge, 01.08.2004 tarihinden iti- baren tüm Türkiye genelinde özelres- mi sektör iflveren ay›r›m› yap›lmaks›- z›n uygulamaya girecektir.

C. B‹LG‹SAYARLI MUHASEBE B‹LG‹

S‹STEMLER‹NDE MEVCUT DURUM Ülkemizde bilgisayarlar›n ifl hayat›n- da yayg›n bir flekilde kullan›lmaya bafllamas›, 1980’li y›llar›n bafl›na rast- lamaktad›r. O günden günümüze ka- dar geçen sürede konu ile ilgili olarak çok önemli ve h›zl› geliflmeler yaflan- m›flt›r ve bu geliflmeler yaflanmaya devam etmektedir.

Bilgisayarlar ifl dünyas›nda daha çok

“muhasebe fonksiyonu” kapsam›nda yer alan faaliyetlerin, daha h›zl›, daha güvenli ve daha düflük maliyetle yeri- ne getirilmesi amac›yla kullan›lmakta- d›r.

Muhasebe Faaliyetlerinin bilgisayar ortam›nda izlenmesinde öncülük eden programlar “genel muhasebe programlar›” fleklinde yap›land›r›lm›fl- t›r. Bu programlarda, iflletme olaylar›- n› temsil eden ve baflka ortamlarda haz›rlanm›fl fatura ve benzeri belgele- rin ve bu belgelerde yer alan bilgile- rin “muhasebe fiflleri” ne dönüfltürü- lerek ifllenmesi gerçeklefltirilmekte- dir. Günümüzde oldukça geride kal- m›fl say›labilecek bu tür sistemleri kul- lanan iflletmeler ve muhasebe hizmeti veren bürolara rastlamak mümkündür.

Bu tip programlar›n temel ürünü, devlet birimlerine verilecek beyan ve bildirimlerin daha h›zl› bir flekilde ha- z›rlanmas›n› sa¤lamakt›r. Bu tip prog- ramlar›n yer ald›¤› ortamlarda ifllet- me kararlar›n›n al›nmas›nda yard›mc›

olabilecek bilgilerin üretildi¤ini iddia etmek mümkün de¤ildir.

Bugün muhasebe bilgi sistemlerinde ifllemler;

a. Yar› Otomatik Entegre sistemler : Bu tip sistemlerde, genel muhasebe programlar›nda gerçeklefltirilen faali- yetlerin yan›nda di¤er baz› iflletme fa- aliyetleri de bilgisayar ortam›nda yü- rütülebilmektedir. Örne¤in stok kon- trolü, müflteri takibi, çek – senet, na- kit gibi ödeme belgelerinin izlenmesi, banka hesaplar›n›n takibi, personel ile ilgili ifllemlerin bilgisayar ortam›n- da izlenmesi, v.b. Bu faaliyetlerin mu- hasebe fifllerine dönüfltürülerek kay›t- lara al›nmas› ve dolay›s›yla muhasebe faaliyetleri kapsam›nda ifllenmesi, ifl- lemleri yar›manuel olarak otomasyo- na ba¤lanm›fl olan sistemler bu gru- bu oluflturmaktad›r.

b. Tam Otomatik Entegre Sistemler:

Bu gruba giren sistemlerde, yukar›da belirtilen muhasebe faaliyetlerine destek olarak yürütülen faaliyetlerin do¤rudanotomatik olarak muhase- belefltirilmesi, di¤er bir ifade ile mu- hasebe fifllerine dönüfltürülmesi ifl-

(17)

lemleri gerçeklefltirilebilmektedir.

Kuflkusuz bu tip sistemler yukar›da aç›klanmaya çal›flan sistemlerden da- ha ileride bulunmaktad›r. Bu sistem- ler daha çok orta ve büyük ölçekli ifl- letmelerde karfl›m›za ç›kmaktad›r.

D. KURUMSAL KAYNAK PLANLAMA S‹STEMLER‹

Günümüzde firmalar faaliyetlerinin büyük bir bölümünü bilgi ifllem or- tamlar›nda gerçeklefltirmeye yönel- mektedir. Bunun sonucunda gerek operasyonel ifllemler, gerekse finan- sal ifllemler bilgi ifllem sistemleri ile bir bütünlük içinde ve çok boyutlu olarak gerçeklefltirilmektedir. Bu ko- nuda gerek ülkemizde gerekse ülke- miz d›fl›nda firma kaynak planlama si- temleri olarak, SAP, BAAN, ORACLE- E, MIS9000, vb ürünlere s›kça rast- lanmaktad›r. Bu ürün firmalar›n her türlü yönetsel ve yürütsel faaliyetleri- nin çözümünde, gözlemlerimize gö- re, önemli tasarruflar sa¤lad›klar› gö- rülmektedir.

E. ELEKTRON‹K DENET‹M UYGULAMALARI

Vergi mevzuat›nda 1998 y›l›nda yap›- lan genifl kapsaml› de¤ifliklikler ara- s›nda bilgisayarl› muhasebe alan›nda da bir tak›m yeniden düzenlemeler yap›lm›flt›r.

4369 say›l› yasa bilgisayar ortam›nda muhasebe ile ilgili olarak Vergi Usul

Kanunu’ nun iki maddesini de¤ifltir- mifltir.

Yasa koyucu, VUK md. 256’ da yap- t›¤› de¤ifliklikle vergi mükellefi ve di-

¤er sorumlular›n muhafaza ve ibraz zorunlulu¤u bulunan defter ve belge- lere özellikle “manyetik teyp, disket ve benzeri ortamlar› ekleyerek muha- sebenin yürütüldü¤ü bilgisayar orta- m›n› vergi denetimi alan›na dahil et- mifltir. Bu ba¤lamada “disket ve ben- zeri ortamlar” ifadesinin çok genifl bir alan› kapsad›¤›n› da özellikle belirt- mek gerekir.

Maddedeki baflka bir de¤ifliklik ise bilgisayar flifreleri için de ibraz ve arz zorunlulu¤u getirmektedir.

F. ELEKTRON‹K DEFTER UYGULAMALARI

30.12.2001 tarihinde yay›mlanan 4731 say›l› Kanunun 4/E maddesiyle VUK Mük.Md 2 eklenen f›kra ile Ma- liye Bakanl›¤›; elektronik defter, bel- ge ve kay›tlar›n oluflturulmas›, kayde- dilmesi, iletilmesi, muhafaza ve ibraz›

ile defter ve belgelerin elektronik or- tamda tutulmas› ve düzenlenmesi uy- gulamas›na iliflkin usul ve esaslar› be- lirlemeye, yetkisini alm›flt›r. Bu mad- deyle ilgilide VUK Genel Tebli¤ Tas- la¤› da haz›rlanm›fl olup internet site- sinde tart›flmaya aç›lm›flt›r.

(18)

SONUÇ

Muhasebe mesle¤inin de¤iflimi, mes- lek mensuplar›n›n de¤iflimini de zo- runlu k›lmaktad›r. Bu nedenle meslek mensuplar›n›n önümüzdeki süreçte iki seçene¤i bulunmaktad›r.

Birincisi, meslek mensuplar› sadece flahsi iliflkileri ile sürdürdükleri mesle- ki faaliyetlerine devam edecek, tek bafl›na müflterilerinin ihtiyaçlar›na ce- vap vermeye çal›flacak, zaman s›k›nt›- s› nedeniyle kendini yenileyemeye- cek, k›sa vadede kazanc›n› art›racak ama orta ve uzun vadede müflteri kay›p- lar› ve mesleki tatminsizlik yaflayacakt›r.

‹kincisi, meslek mensuplar› faaliyetle- rine göre uzmanlaflacak, tek adam muhasebe bürolar› yerine ortakl›k fleklinde faaliyet vermeyi ya da ku- rumsallaflmay› tercih edecek, müflte- rilerinin de¤iflen hizmet beklentilerini yüksek kalite ve teknolojik alt yap› ile karfl›layacak, e¤itimi ve kiflisel gelifli- mi ön planda tutacak ve global mu- hasebeci olacakt›r. Bu seçene¤i seçe- cek olan meslek mensuplar›n›n bafla- r›s›ndaki en önemli kriter de, sürekli mesleki geliflim ve sürekli mesleki e¤i-- timdir.

(19)
(20)

REFEREED PAPERS

(21)
(22)

HALKA AÇIK S‹GORTA HALKA AÇIK S‹GORTA

fi‹RKETLER‹NDE BA⁄IMSIZ DENET‹M fi‹RKETLER‹NDE BA⁄IMSIZ DENET‹M OLGUSU VE TÜRK‹YE’DEK‹ YASAL OLGUSU VE TÜRK‹YE’DEK‹ YASAL DÜZENLEMELER

DÜZENLEMELER

"AUDITING ISSUES IN PUBLICLY-HELD

"AUDITING ISSUES IN PUBLICLY-HELD

INSURANCE COMPANIES AND LEGAL LAWS INSURANCE COMPANIES AND LEGAL LAWS AND REGULATIONS IN TURKEY"

AND REGULATIONS IN TURKEY"

Doç. Dr. Seval Kardefl SEL‹MO⁄LU*

Özet

K

üreselleflme ile birlikte ülkelerin hem ekonomilerinde hem de ekonomi- nin dinami¤i olan önemli sektörlerinde önemli ölçüde de¤iflimler göz- lemlenmektedir. Bu etkileflim, köklü büyük de¤iflimleri de beraberinde getirmektedir. Ülkelerin geliflmifllik düzeyinin ölçülmesinde çeflitli göstergeler vard›r ki bunlardan biri de sigorta sektörüdür. Türkiye aç›s›ndan bak›lacak olursa sigorta sektörü özellikle de Avrupa Birli¤ine girifl aflamas›nda olan bir ülke olarak h›zla geliflen ve de¤iflen bir sektör durumundad›r. Bu h›zl› gelifli- mi ve de¤iflimi yakalayabilmek içinde bu sektörün süratle yeni yasal düzenle- melere kavuflturulmas› ve güvenilirli¤inin artt›r›lmas› kaç›n›lmaz bir gerçektir.

Geliflen sermaye piyasalar› aç›s›ndan kamuya aç›klanan finansal bilgilerin do¤ru, güvenilir ve kaliteli olmas› flartt›r. Bilgi kullan›c›lar›n›n kamuya aç›kla- nan güvenilir bilgilere dayanarak do¤ru ve tutarl› kararlar almas›n› sa¤lanmak ise önemli bir olgudur. Özellikle finansal bilgilerdeki güvenilirlik, ba¤›ms›z de- netimle örtüflen bir kavramd›r. Bu çal›flmada söz konusu bilgilerin güvenilirli-

¤ini artt›rma yönünde ba¤›ms›z denetime ve denetçilere önemli görevler düfl- mektedir. Ülkemizde bu yönde Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Müflavirler

5

* Anadolu Üniversitesi ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Fakültesi- ‹flletme Bölümü

(23)

ve Yeminli Mali Müflavirler Odalar›

Birli¤i (TÜRMOB), Sermaye Piyasas›

Kurulu (SPK) ve Hazine Müsteflarl›¤›

gibi çeflitli kurumlar yasal düzenleme- ler yapmaktad›r. Halen sigorta sektö- rüne yönelik olarak yap›lan muhase- be ve ba¤›ms›z denetimle ilgili yasal düzenlemeler mevcuttur. Amaç gele- cekte bu düzenlemelerin uluslar aras›

normlarla uyumlaflt›r›lm›fl hale getiril- melerini sa¤lamakt›r. Bu yöndeki ça- l›flmalar hali haz›rda devam etmekte- dir ki bu baflar›ld›¤›nda sigorta sektö- rü ile ilgili önemli ilerlemeler kaydedil- mifl olacakt›r.

Anahtar Kelimeler: Sigorta fiirketle- ri, Ba¤›ms›z Denetim, Sermaye Piya- sas› Kanunu, TÜRMOB

Abstract

Significant changes are being obser- ved in both the eco-dynamics and major industrial segments, the dyna- mics of such economics, with globa- lisation. This large interaction brings about radically big changes. There are various indicators of the level of growth of states, one of which is do- ubtlessly the insurance industy. It is one of the fastest growing, much promising segments for Turkey, not only as an individual country but also a State at the brink of accession to the European Communities. In order to grab this fast development, there is the absolute need for a fast and steady mechanism to set up and in-

troduce fresh new legal arrange- ments and some more stubborn sa- feguards of security. Reliability is another concept which goes side byl side with independent audits. It es- pecially needs particular concern, for more accurate and reliable financial information of admissible quality disclosed to the general public wo- uld entail to more accurate and he- althy decision making. In our co- untry, various entities make regula- tory arrangements, among which, accountable are Union of Chambers of Certified Public Accountants of Turkey (TURMOB), the Capital Mar- ket Board (CMB) and Treasury Un- dersecretary. There have been mis- cellaneous efforts on legal arrange- ments covering accounting and inde- pendent audits, which are still under- way, aimed rather at harmonisation of local industrial practice on insu- rance with internationally accepted standards.

Keywords: Insurance Companies, Auditing, Capital Market Board, Uni- on of Chambers of Certified Public Accountants of Turkey (TÜRMOB) 1.G‹R‹fi

Küreselleflme ile birlikte ülkelerin hem ekonomilerinde hem de ekono- minin dinami¤i olan önemli sektörler- de önemli ölçüde de¤iflimler gözlem- lenmektedir. Bu büyük etkileflim kök- lü büyük de¤iflimleri de beraberinde

(24)

getirmektedir. Ülkelerin geliflmifllik düzeyinin ölçülmesinde çeflitli göster- geler vard›r ki bunlardan biride sigor- ta sektörü. Türkiye aç›s›ndan bak›la- cak olursa özelliklede Avrupa Birli¤i- ne girifl aflamas›nda olan bir ülke ola- rak h›zla geliflen bir sektör durumun- dad›r. Bu h›zl› geliflmeyi yakalayabil- mek içinde bu sektörün süratle yeni yasal düzenlemelere kavuflturulmas›

ve güvenilirli¤inin artt›r›lmas› kaç›n›l- maz bir gerçektir.

Güvenilirlik ise do¤ru ve kaliteli finan- sal bilgilerin kamuya aç›klanmas›

aç›klanan bu bilgilerin ise ba¤›ms›z denetimden geçmesi ile sa¤lanabilir.

Günümüzde her iflletme için art›k ka- muya aç›klanan mali tablolar›n do¤- ru, güvenilir ve tam aç›klanm›fl bilgi- ler içeriyor olmalar› gerekmektedir.

Ayr›ca bu gerekli yasal düzenlemeler- le da iflletmeler için zorunlu hala ge- tirilmifltir. Çünkü finansal bilgilerini kamuya aç›klayan iflletmelerin bu bil- gilerini kullanarak kendileri ile ilgili kararlar almaktad›rlar. ‹flte iflletme ile ilgili bu bilgi kullan›c›lar›n›n alacaklar›

kararlar›n do¤ru ve güvenilir olmas›

da aç›klanan bilgilerin güvenilirli¤i ve do¤rulu¤u ile yak›ndan ilgilidir. Birbir- leri ile olan bu etkileflimleri dikkate al›nd›¤›nda iflletmelerin finansal bilgi- lerinin do¤ru ve güvenilir olmas›n›

önemi asla yats›namaz.

Dünyada sigorta flirketlerinin iflleyifli h›zla geliflmekte ve önemli bir sektör haline gelmektedir. Ayr›ca ülkemizde

sigorta flirketleri sosyal güvenlik siste- minin yetersiz olmas›yla da önemli bir alternatif çözüm haline gelmekte- dir. Sigorta sektörü ekonomik gelifl- melere paralel olarak geliflip yayg›nla- flan bir sektör oldu¤undan, ülkelerin geliflmifllik düzeylerinin belirlenmesin- de önemli bir organizasyon olarak ka- bul edilmektedir (Atay,21.) O halde si- gortan›n temel ifllevi, çeflitli nedenler- den dolay› ortaya ç›kan bir tak›m risk- lerle karfl› karfl›ya kalan toplumdaki bi- reyleri bu risklerden korumak fleklinde tan›mlanmaktad›r(Sa¤lam,1996,1).

Sigorta iflletmeleri ülkelerin mali yap›- lar› üzerinde önemli etkilere sahip ve devletler aç›s›ndan da sosyal ifllevle- re katk›da bulunan bir sektör olarak ifllev görmektedir. Sektörün mali kat- k›s› toplumdaki bireylere ve iflletmele- re ekonomik ve sosyal güvence sa¤- lama görevini de üstlenmek fleklinde aç›klanabilir. Çal›flma sistemi ile fon- lar yaratan bir sektör olarak bu sa¤la- nan fonlar›n finansal piyasalara akta- r›lmas› ile de ülkelerin ekonomik olarak kalk›nmalar›na yard›mc› olunmaktad›r.

Böyle yaflamsal bir öneme sahip olan sigortac›l›k sektörünün bu aç›klama- lar do¤rultusun da di¤er sektörler- den daha fazla denetlenmifl, güveni- lir ve do¤ru bilgiler üreten ve bunu kamuya aç›klayan bir sektör haline getirilmesi gerekmektedir.

(25)

2.S‹GORTA fi‹RKETLER‹N‹N GENEL YAPISI

TTK’nun 1263 nolu maddesi hem si- gorta hemde sigortac› (sigorta ifllet- mesi) kavramlar›n› birlikte ele alm›fl- t›r (www.hukuki.net/kanun/

6762.13index.asp);

“Madde 1263 - Sigorta bir akittir ki bununla sigortac› bir prim karfl›l›¤›n- da di¤er bir kimsenin para ile ölçüle- bilir bir menfaatini halele u¤ratan bir tehlikenin (bir rizikonun) meydana gelmesi halinde tazminat vermeyi ya- hut bir veya birkaç kimsenin hayat müddetleri sebebiyle veya hayatlar›n- da meydana gelen belli bir tak›m ha- diseler dolay›s›yla bir para ödemeyi veya sair edalarda bulunmay› üzerine al›r.”

Türkiye aç›s›ndan sigorta sektörüne bak›ld›¤›nda elbette ki yukar›da bah- sedilen ve ülkeler aç›s›ndan yarat›lan katma de¤erlerin bizim ülkemizde de yarat›ld›¤›ndan kuflku duyulamaz. Ül- kemizde sigorta sektörüne ait bir sü- rü yasal düzenlemeler yap›lm›fl halen- de yap›lmaktad›r.

Mevcut düzenlemelerin güncellen- mesi çal›flmalar›n›n nedenleri ise;

¸ Avrupa Birli¤ine uyum sa¤lanmas›

ve d›fl piyasalara aç›lma ,

¸ Sermaye piyasalar›n›n geliflmesine yard›mc› oluma,

¸ Ekonomik kalk›nmaya için fon ya- ratma,

¸ Gelir düzeyindeki art›fllar nedeniyle yeni taleplerin ortaya ç›kmas›, olarak s›ralanabilir ( Sa¤lam,1996,2).

Ülkemizde sigorta ve reasürans flir- ketlerinin kurulufluna ait düzenleme 16.06.1994 tarih ve 539 say›l› Kanun hükmünde Kararname ile de¤iflik 7397 say›l› Sigorta Murakabe kanu- nu ile düzenlenmifltir.

1994 y›l›nda ç›kart›lan 537, 539 say›- l› ve 1999 y›l›nda ç›kart›lan 587 say›l›

Kanun Hükmünde Kararname'ler bu alanlarda sigortac›l›k faaliyetlerini ye- niden düzenlemifltir.

Bu kanuna göre sigorta ve reasürans flirketlerinin kurulmas›, yabanc› ülke- lerde kurulmufl bir sigorta veya re- asürans flirketinin Türkiye’de faaliyet- te bulunmas› “T.C. Baflbakanl›k Hazi- ne Müsteflarl›¤›’n›n iznine tabidir Ülkemizde faaliyette bulunacak si- gorta flirketleri, anonim flirket veya karfl›l›kl› flirket fleklinde kurulabilirler (Koçak,2000,29). Uygulamada ise 1997 y›l›ndan bu yana ülkemizde fa- aliyette bulunan sigorta flirketleri anonim flirket türünde olup karfl›l›kl›

flirket türü mevcut de¤ildir.

Ülkemizde sigorta sektöründe faali- yette bulunan unsurlar sigorta flirket- leri, reasürans flirketleri, acenteler ve insan kaynaklar› olarak 4 grup alt›n- da ele al›nabilir.

Ülkemizdeki sigorta sektörüne ait muhasebe uygulamalar›nda iseSigor- ta ve Reasürans flirketleri “Tek düzen Muhasebe Sistemi” 1992 ve 1993 y›l- lar›ndan itibaren ihtiyari olarak kulla- n›lmakta iken 1994 y›l›ndan itibaren

(26)

ise uygulama zorunlu hale getirilmifl- tir. Sigorta ve Reasürans flirketleri fi- nansal tablolar›n düzenlenmesi ve su- nulmas› esaslar›na uymak zorunda de¤illerdir . Ancak sigorta ve reasü- rans flirketlerinin haz›rlad›¤› kendileri- ne özgü bilanço ve gelir tablolar›, te- mel mali tablolar olup, ek finansal tablo düzenlememektedirler.

Tek Düzen Hesap Plan› amac› çerçe- vesinde, sigorta ve reasürans flirketle- rince tek tip bilanço ve kar / zarar cetvellerinin düzenlenmesini temi- nen, Hazine ve D›fl Ticaret Müsteflar- l›¤› taraf›ndan tek tip bilanço ve kar / zarar cetvelleri haz›rlanm›fl ve 31.12.1993 tarihinden itibaren de sigorta ve re- asürans flirketlerinde uygulamaya bafllan›lm›flt›r (Koçak,2000,30).

Sigorta iflletmelerinde üç ayr› bilanço ve gelir tablosu bulunmaktad›r ki bunlar;

1- Elementer Dallar Bilânço ve Kar / Zarar Tablosu,

2- Hayat Dal› Bilânço ve Kar / Zarar Tablosu,

3- Genel Bilânço ve Kar / Zarar Tab- losudur.

3.BA⁄IMSIZ DENET‹M OLGUSU Günümüzde bir ülkenin sahip oldu¤u ekonomik kaynaklar›n büyük bir k›s- m›n›n iflletmelerin elinde oluflu finan- sal bilgilerin iki önemli ifllevi görmesi- ni sa¤lar: Ekonomik kaynaklar aras›n- da bir seçim yapabilme ve ekonomik kaynaklar›n kullan›lma baflar›s›n› ölçme.

Gerçekten iflletmeler ellerindeki k›t kaynaklarla servetlerini artt›rma, yat›- r›mc›lar da paralar›n› en karl› alanlara yat›rma çabas› içindedir. Bu da, ifllet- melerin ve yat›r›mc›lar›n alacaklar›

ekonomik kararlar›n› finansal bilgile- re dayand›rmalar›yla olur.

Ayr›ca iflletme yönetimi, yapt›¤› iflleri gerek iflletmeye katk›lar› gerek koy- duklar› kurallar bak›m›ndan ölçmede finansal bilgileri bir araç olarak kulla- n›rlar. Ayr›ca yat›r›mc›lar ile di¤er ç›- kar gruplar›, iflletme aktiflerinin ne flekilde kullan›ld›¤›n› ve bunlar›n ve- rimli alanlara yat›r›l›p yat›r›lmad›¤›n›

yine bu bilgilere dayanarak de¤erlen- dirirler.

Di¤er taraftan bilgi kullan›c›lar›nca al›nacak ekonomik kararlar›n isabetli olabilmesi için kararlar›n dayana¤›

olan finansal bilgilerin do¤ru ve gü- venilir olmas› gerekir. Fakat finansal bilgilerin iflletmece üretilip raporlan- mas› iflletme d›fl›ndaki bilgi kullan›c›- lar›n›n mali tablolara güvenmemeleri- ne neden olur. Bunun için analize ta- bi tutulmalar›ndan önce mali tablola- r›n do¤ruluk ve güvenilirli¤inin araflt›- r›lmas› gerekir. Ancak iflletme d›fl›n- daki kullan›c›lar›n bu araflt›rmay› ya- pacak ne deneyimleri ve bilgileri, ne de olanak ve yetkileri vard›r. Böyle olunca, mali tablolar›n do¤ruluk ve güvenilirli¤ini tarafs›z olarak ortaya koymak suretiyle onlara olan güveni sa¤lamak için, bu konuda deneyim

(27)

ve yetki sahibi olan üçüncü bir kifliye gereksinim duyulur. Bu kifli ba¤›ms›z muhasebe uzman› olup, di¤er görev- lerinin yan›nda denetim yapt›¤›nda denetçi ad›n› al›r. ‹flletme d›fl›ndan uzman biri taraf›ndan yap›lmas› de- netime “Ba¤›ms›z Denetim” veya

“D›fl Denetim” denmesine de neden olur. Bu durumda denetçiye de “ D›fl Denetçi” ad› verilir.

Denetim, finansal bilgilerin önceden belirlenmifl ölçütlere uygunluk dere- cesini araflt›rmak amac›yla sistematik ve tarafs›z olarak kan›t toplanmas›, toplanan kan›tlar›n de¤erlendirilmesi ve ulafl›lan sonucun görüfl olarak bil- gi kullan›c›lar›na denetim raporuyla iletilmesi sürecidir (Çömlekçi,2003,10) Finansal bilgilerden kas›t iflletmenin mali tablolar›d›r. Denetimin tamam- lanmas›ndan sonra bir görüflün aç›k- lanabilmesi için bu tablolar›n iflletme yönetimince denetim bitmeden önce haz›rlanm›fl olmas› gerekir.

Denetimin ölçütü Genel Kabul Gör- müfl Muhasebe ‹lkeleridir (Güredin, 2007,42). Bu ilkeler otoritelerce da- ha önceden belirlenmifl olup, her de- netimde kullan›lmaya haz›r durumdad›r.

Mali tablolar onun üretildi¤i muhase- be sistemi ve süreciyle birlikte incele- meye al›n›r. Bu da, denetim çal›flma- lar›na iflletmenin mali tablolar›n› ha- z›rlamas›ndan önce, yani y›l içinde bafllan›laca¤› demektir. Bu nedenle denetim belgelerin ve kay›tlar›n ince-

lenmesi, gözlemlerde bulunma, yok- lama ve üçüncü kiflilerin bilgisine bafl- vurma fleklinde geliflir. Bu yolla da ifl- letme içinden ve d›fl›ndan mali tablo- lar›n do¤rulu¤u ve güvenilirli¤ine ilifl- kin kan›tlar toplan›r.

Toplanan kan›tlar, iflletmece haz›rlan- m›fl olan mali tablolar›n ekonomik ka- rarlarda etkin olarak kullan›labilecek nitelikte olup olmad›¤› ile iflletmenin incelemeye al›nan dönemdeki gerçek mali durumunu ve faaliyet sonuçlar›- n› yans›t›p yans›tmad›¤› yönünden de¤erlendirilir.

Kan›tlar›n de¤erlendirilmesi sonucun- da mali tablolar›n genel kabul gör- müfl muhasebe ilkelerine uygunluk derecesi hakk›nda bir görüfle ulafl›l›r ve bu görüfl bir denetim raporuyla aç›klan›r.

Denetimin bütün aflamalar›nda plan- l›, ak›lc› ve örneklemeye dayal› çal›fl- malar›n yap›lacak olmas› onun siste- matik olma özelli¤ini gösterir. Dene- timin ayn› anda iki tarafa birden (ifl- letme ve bilgi kullan›c›lar›) hizmet et- mesi, onun tarafs›z bir flekilde yap›l›p sonuçland›r›lmas›n› gerektirir.

Denetim, plan haz›rlama, örnekleme yap- ma, kan›t toplama ve de¤erlendirme, bir görüfle varma ve bunu denetim ra- poruyla aç›klama gibi belirli bir faaliyeti içerdi¤i için bir süreç olarak tan›mlan›r.

D›fl raporlamada bir iflletmenin en önemli görevinin bilgi kullan›c›lar›na

(28)

genel kabul görmüfl muhasebe ilkele- rine uygun mali tablolar sunmak ol- du¤u buraya kadar yap›lan anlat›m- larda vurgulanmaya çal›fl›lm›flt›r. De- netçinin mali tablolar hakk›ndaki gö- rüflü de bu aç›dan çok önemli olmak- ta idi. Yaln›z,bu arada,mali tablolar›n iflletmenin bilgi ak›fl sisteminin bir so- nucu oldu¤u da unutulmamal›d›r. Bu nedenle mali tablolar hakk›nda bir hükme var›rken iflletmenin bilgi ak›fl sisteminin yap›s›n›n ve iflleyiflinin çok iyi de¤erlendirilmesi gerekir.

Söz konusu de¤erlendirme ise ifllet- menin nas›l bir iç kontrolsistemi oldu-

¤u ve bu sistemdeki bilgilerin ak›fl›n›n ne flekilde yap›land›r›ld›¤› yönünde yap›lmal›d›r. Di¤er bir ifade ile ifllet- mede kurulmufl olan iç kontrol siste- minin genel yap›s› ve bu sistemdeki bilgi ve belge ak›fl› ile siteme iliflkin gelifltirilmifl kontrol prosedürlerinin nas›l oluflturuldu¤u incelenmelidir.

Bu incelemenin özü iflletmenin iç kontrol sisteminin etkinli¤ini ölçmeye yöneliktir. Ba¤›ms›z uzman›n denet- leyece¤i iflletmenin mevcut bilgi siste- minin d›flar›ya bilgi aktarmaktan uzak oldu¤u kan›s›na varmas› halinde baz›

ek çal›flmalar daha yapmas› ve baz›

özel durumlar› de¤erlendirmesi gere- kece¤i aç›kt›r.

Ço¤u denetim çal›flmalar›nda bu du- rumla karfl›lafl›lm›fl olmas› denetim ifli- ne yaklafl›m biçimini veren ve de¤er- lendirmelerin nas›l yap›laca¤›n› belir- leyen baz› kurallar›n gelifltirilmesini gerektirmifltir.

Uzun süre yap›lan çal›flmalardan ve edinilen deneyimlerden sonra geliflti- rilmifl olan ve her denetimde her de- netçinin uymas› gerekli bu genel nite- likteki asgari kurallara “Genel Kabul Görmüfl Denetim Standartlar› “denir (Kepekçi,2004,17).

Bu standartlar bir denetimde en az›n- dan genel hatlar›yla nelerin yap›lmas›

gerekti¤i yönünde bir k›lavuz görevi görür. Fakat neyin, ne zaman, ne miktarda ve nas›l yap›lmas› gerekti¤i konusuna bu standartlar girmez;

bunlar› belirlemeyi denetçiye b›rak›r.

Genel kabul görmüfl denetim stan- dartlar› on adet olup, flu üç grup al- t›nda toplan›r (Güredin,2007.42):

¸ Genel Standartlar

¸ Çal›flma Alan› Standartlar›

¸ Raporlama Standartlar›

4.TÜRK‹YE’DEK‹ YASAL DÜZENLEMELER‹N BOYUTU Türkiye’de ba¤›ms›z denetim uygula- malar› 1987 y›l›nda SPK taraf›ndan ele al›nmadan önce ba¤›ms›z dene- tim çal›flmas› ço¤unlukla yabanc› or- takl› flirketler taraf›ndan talep edilen ve o zamanlar merkezleri yurt d›fl›nda bulunan dünyan›n büyük sekizleri olarak adland›r›lan ba¤›ms›z denetim flirketlerince yap›lmaktayd› ( Ba¤›ms›z Denetim Raporu,1) . Türkiye’ de ba-

¤›ms›z denetim uygulamalar› ilk defa gündeme 1987 y›l›nda bankalar›n de- netimi ile gelmifltir (Kaval,2005,34).

(29)

3 1 . 1 2 . 1 9 8 7 t a r i h i n d e S e r m a y e p i y a - sas› kurulunun ba¤›ms›z denetim ile

ilgili olarak “ Sermaye Piyasas›nda Ba-

¤›ms›z D›fl Denetleme Hakk›ndaki Yö- netmelik” yay›mlad›¤› ilk tebli¤ yasal düzenlemelerin bafllang›c›n› olufltur- maktad›r. Bu ba¤lamda da Kademe- li olarak bankalara, Sermaye Piyasas›

Kanununa tabi flirketlere ve sigorta flirketlerine ba¤›ms›z denetim zorun- lulu¤u getirilmifltir. Böylece, ba¤›ms›z denetim faaliyetini yürüten kuruluflla- r›n say›s› da h›zla artm›flt›r (Oskay ve Acar,2007.143).

Günümüzde Türkiye’de ba¤›ms›z de- netim ve ba¤›ms›z denetçi ile ilgili uy- gulamalar›n yasal düzenlemelerini Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Müflavirler ve yeminli mali Müflavirler Odalar› Birli¤i (TÜRMOB), Sermaye Piyasas› Kurulu (SPK) , Bankac›l›k Dü- zenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) ve Hazine Müsteflarl›¤›, Ener- ji Piyasas› Düzenleme Kurulu (EPDK) gibi çeflitli kurumlar yapmaktad›r.

Her kurumun kendilerine ait farkl›

düzenlemeleri söz konudur (Oksay ve Acar,2007,142).

TÜRMOB özellikle 1989 y›l›nda yürür- lü¤e 3568 say›l› meslek yasas› ile de- netim mesle¤i ile ilgili düzenlemeleri yapmaktad›r ve bu konudaki tek oto- ritedir. Bunun yan› s›ra TÜRMOB 2003 y›l›nda bünyesinde Türkiye De- netim Standartlar› Kurulunu (TÜ- DESK) faaliyete geçirmifltir ki bu ku- rul denetim standartlar›n›n oluflturul-

mas› ve yay›mlanmas› ile ilgili bir nos- yona sahiptir. Kurul Uluslararas› Mu- hasebeciler Federasyonu (IFAC) üye- sidir. Bu ba¤lamda federasyon bün- yesinde bulunan Uluslararas› Dene- tim ve Güvence Standartlar› Kurulu (IAASB) taraf›ndan yay›nlanan stan- dartlar› Türkçe’ye çevirme ve yay›nla- ma hakk›na da sahip tek kurulufltur.

Çünkü bu konu 3568 say›l› meslek yasas›na göre TÜDESK’in amac› Ruh- satl› meslek mensuplar›n›n üstlendik- leri denetim faaliyetlerini disiplinli bir flekilde yürütebilmeleri için ulusal de- netim standartlar›n› oluflturmak ve yay›nlamak ve bu standartlar›n gün- celli¤ini korumak fleklinde belirtilmek- tedir (www. turmob.org.tr).

SPK ise Haziran 2006 ve Temmuz 2006 y›l›nda yay›nlad›¤› birbirlerini ta- mamlayan iki adet tebli¤ ile ba¤›ms›z denetim faaliyetine, ba¤›ms›z dene- tim kurulufllar›na ve ba¤›ms›z denet- çilere iliflkin standart, ilke, usul ve esaslar› belirlemek iflini üstlenmifltir ki bu tebli¤ler “Sermaye Piyasas›nda Ba-

¤›ms›z Denetim Standartlar› Hakk›n- daki Tebli¤” (Seri X, No: 22) Seri X, :N0 23 tebli¤lerdir (www.spk.gov.tr).

Sözü geçen bu tebli¤lerin içeri¤inde toplam 34 bölüm bulunmaktad›r.

Her bölüm Uluslararas› denetim stan- dartlar›na aittir. Afla¤›da Tablo-1’de Sermaye Piyasas› Kurulunun yay›mla- d›¤› tebli¤in bölümleri gösterilmekte- dir (www.spk.gov.tr):

(30)

TABLO -1 Sermaye Piyasas› Kanunu Seri X No:22 Tebli¤ Bölümleri

TEBL‹⁄

BÖLÜMLER‹ BÖLÜM BAfiLIKLARI

1. BÖLÜM Ba¤›ms›z denetimin amac› ve genel ilkeler 2.BÖLÜM Ba¤›ms›z denetim faalyetinde bulunma flartlar›

3.BÖLÜM Ba¤›ms›z denetim sözleflmesi 4.BÖLÜM Ba¤›ms›z denetim kalitesinin kontrolü 5. BÖLÜM Ba¤›ms›z denetim çal›flmas›n›n belgelendirilmesi

6. BÖLÜM Finansal tablolar›n ba¤›ms›z denetiminde hile ve usulsüzlükler konusunda ba¤›ms›z denetçinin sorumlulu¤u

7. BÖLÜM Ba¤›ms›z denetimi yap›lan iflletmenin tabi oldu¤u mevzuat›n dikkate al›nmas›

8. BÖLÜM Ba¤›ms›z denetimle ilgili hususlar›n yönetimden sorumlu kiflilere iletilmesi 9. BÖLÜM Ba¤›ms›z denetimin planlanmas›

10. BÖLÜM ‹flletmenin faaliyet koflullar›n›n ve çevresiyle olan iliflkilerinin anlafl›lmas› ve bu konulara iliflkin önemli yanl›fll›k riskinin de¤erlendirilmesi

11. BÖLÜM Ba¤›ms›z denetimde önemlilik

12. BÖLÜM De¤erlendirilmifl risklere karfl› uygulanacak Ba¤›ms›z denetim teknikleri 13. BÖLÜM D›flardan hizmet alan iflletmelerle ilgili ba¤›ms›z denetim

14. BÖLÜM Ba¤›ms›z denetim kan›t›

15. BÖLÜM Ba¤›ms›z denetim kan›t›- özellik arz eden hesap kalemleri için dikkate al›nmas› gereken hususlar 16. BÖLÜM D›fl kaynaklardan elde edilen do¤rulama

17. BÖLÜM ‹lk ba¤›ms›z denetimler- aç›l›fl bakiyeleri 18. BÖLÜM Analitik inceleme teknikleri

19. BÖLÜM Ba¤›ms›z denetim örneklemesi ve di¤er seçilmifl test teknikleri 20. BÖLÜM Muhasebe tahminlerinin ba¤›ms›z denetimi

21. BÖLÜM Makul de¤er hesaplamalar› ve bunlara iliflkin kamuya yap›lan aç›klamalar›n ba¤›ms›z denetimi 22. BÖLÜM ‹liflkili taraflar

23. BÖLÜM Bilanço tarihinden sonra ortaya ç›kan olaylar 24. BÖLÜM ‹flletmenin süreklili¤i

25. BÖLÜM ‹flletme yönetiminin sorumluluklar›n› içeren teyit mektuplar›

26. BÖLÜM Ba¤›ms›z denetimde di¤er ba¤›ms›z denetçilerin çal›flmalar›ndan yararlan›lmas›

27. BÖLÜM Ba¤›ms›z denetimde iç denetim çal›flmalar›ndan yararlan›lmas›

28. BÖLÜM Ba¤›ms›z denetimde uzman çal›flmalar›ndan yararlan›lmas›

29. BÖLÜM Genel amaçl› tam set finansal tablolara iliflkin ba¤›ms›z denetim raporlar›

30 BÖLÜM Ba¤›ms›z denetim raporunsa flartl› görüfl, olumsuz görüfl ya da görüfl bildirmekten kaç›n›lmas›

durumlar›nda raporlaman›n esaslar›

31.BÖLÜM Karfl›laflt›rmal› bilgiler

32 BÖLÜM Ba¤›ms›z denetime tabi tutulmufl finansal tablolar› içeren belgelerde yer alan di¤er bilgiler 33 BÖLÜM Özel amaçl› ba¤›ms›z denetim raporu

34.BÖLÜM Ara dönem finansal tablolar›n incelenmesi

Referanslar

Benzer Belgeler

Necmettin Erbakan Üniversitesi Ereğli Eğitim Fakültesi 2010-2011 öğretim yılında Matematik ve Fen Bilimleri Eğitimi Bölümü, Bilgisayar ve Öğretim

[r]

Necmettin Erbakan Üniversitesi Ereğli Eğitim Fakültesi 2010-2011 öğretim yılında Matematik ve Fen Bilimleri Eğitimi Bölümü, Bilgisayar ve Öğretim

Bu amaçlara ulaşmak için Fakültemiz, verilmekte olan derslerin ve içeriklerinin bilimsel araştırmalara temel teşkil edecek kaliteye ulaştırılması ve sürekli

Necmettin Erbakan Üniversitesi Sağlık Kültür ve Spor Daire Başkanlığı; 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunun 46’ncı ve 47’nci maddeleri, 124 sayılı

Akne eğilimli ciltler için Salisilik Asit içeriği ile Gözeneklerin temizlenmesini sağlar.Aynı zamanda temizlenen gözenekler daralır ve daha düzenli bir cilt tonu

Bu amaçlara ulaşmak için Fakültemiz, verilmekte olan derslerin ve içeriklerinin bilimsel araştırmalara temel teşkil edecek kaliteye ulaştırılması ve sürekli

¤i, Maliye Bakanl›¤› Muhasebe Siste- mi Uygulama Genel Tebli¤i S›ra No:1’de koflullu borç zarar karfl›l›klar›, koflullu borçlar ve koflullu aktifler ile ilgili olarak