Eserlerde yer alan değerlere ilişkin çalışmalar

popülerliğinin artmasıyla beraber, günümüze kadar gelmiş eserlerde yer alan değerleri ortaya çıkarmayı amaçlayan çalışmalar da aynı şekilde artış göstermiştir. Özellikle son beş yıldır lisansüstü çalışmaların çoğunun eserlerin incelenmesi yoluyla gerçekleştirildiği görülmektedir (Kurtdede Fidan & Öner, 2018). Çalışmalar incelendiğinde, çoğu araştırmanın eserlerde yer alan değerlerin ortaya çıkarılması (Aktan & Kılıç, 2015; Albayrak, 2017; Çomaklı, 2015; Er, Ünal & Gürel, 2016; Ertürk, 2017; Gedik, 2012; Kantar, 2014; R. Yılmaz, 2017; Tekşan, 2012; Zengin, 2017) şeklinde yapıldığı görülmüştür. Bunlar dışında farklı derslerin ders kitaplarının incelenmesi (Gerekten, 2018; Yaman, Taflan & Çolak, 2009) veya farklı edebi türlerin değerler eğitimine katkısı (Karatay, 2007; Kasapoğlu, 2013; Mutlu, 2016; Yenen Avcı, 2013) gibi çalışmalar dikkati çekmektedir. Mevcut araştırmada ise sosyal bilgiler dersi ile ilişki olduğu düşünülen çalışmaların sonuçlarına yer verilmesi uygun görülmüştür.

Programında geçen bilimsellik değerinin eserde sıklıkla vurgulandığını, bunun dışında adil olma, barış, duyarlılık, dürüstlük, çalışkanlık gibi değerlerinde eserde yer aldığını belirtmiştir. R. Yılmaz (2017), Safahat’ı incelediği çalışmasında, eserin sosyal bilgiler dersinde verilmek istenen değerler açısından zengin bir içeriğe sahip olduğunu belirtmiştir. Eserde, bağımsızlık, milli ve manevi kültürün korunması ve özgürlük gibi kavramların sıkça kullanıldığı

görülmüştür. Er ve diğerleri (2016), inceledikleri Bostan ve Gülistan adlı eserde, Sosyal Bilgiler Programında yer alan saygı, duyarlılık, hoşgörü, dürüstlük, yardımseverlik, sevgi, adil olma, sorumluluk, çalışkanlık, dayanışma değerlerinin hikâyeler ile öğrencilere aktarıldığını ortaya çıkarmışlardır. Çomaklı (2015) tarafından Mesnevi’nin incelendiği çalışmada da bilimsellik değerinin ön planda olduğu görülmüştür. Ayrıca eserde, Sosyal Bilgiler

Programında yer alan duyarlılık, sorumluluk, yardımseverlik, adil olma, dürüstlük, barış gibi birçok değerlerle ilişkilendirilebilecek hikâyelerin de yer aldığı belirtilmiştir. Sosyal Bilgiler Programı ile 100 temel eserin değerler açısından karşılaştırıldığı çalışmanın (Aktan & Kılıç, 2015) sonucuna göre, kitapların programda yer alan birçok değeri desteklediği görülmüştür. Sosyal Bilgiler Programında yer alan değerlerin 100 temel eserden hangilerinde ve ne derece bulunduğunu tespit etmeyi amaçlayan bir başka çalışmada (Kantar, 2014), yerli eserlerde sırasıyla en çok yardımseverlik, sevgi ve çalışkanlık değerlerinin bulunduğu; yabancı

eserlerde ise yardımseverlik, aile birliğine önem verme ve duyarlılık değerlerinin bulunduğu ortaya koyulmuştur. Ancak hem Aktan ve Kılıç’a (2015) hem de Kantar’a (2014) göre, 100 temel eserde ‘bağımsızlık’ değeri desteklenmemektedir. 100 temel eserin incelendiği bir diğer çalışma Gedik (2012) tarafından yapılmıştır. Araştırma sonunda incelenen eserlerde

sorumluluk, yardımseverlik ve dürüstlük değerlerine daha çok yer verildiği, bilimsellik, kültürel mirasa duyarlılık, hak ve özgürlüklere saygı, farklılıklara saygı, vatanseverlik, estetik ve barış değerlerinin ise çok az sayıda yer aldığı tespit edilmiştir. Tekşan (2012) tarafından yapılan ve Kutadgu Bilig adlı eserin incelendiği araştırmada ise eserde Sosyal Bilgiler

Programında yer alan bağımsızlık, özgürlük ve vatanseverlik değerlerine rastlanmamıştır. Bununla birlikte programda yer alan diğer değerler eserde yer almış, hatta adalet, değerlerin en üstünü sayılmıştır.

Söz konusu eserler dışında, sosyal bilgiler dersinin içeriğinde yer alan Türk tarihinin önemli ismi Nizamü’l Mülk’ün eseri Siyasetname’yi inceleyen çalışma (Zengin, 2017) sonucuna göre, eserde en çok üzerinde durulan değer, adalettir. Bunlar dışında bilgelik, cömertlik, din ve takva sahibi olmak, estetik, kanaatkarlık, merhamet, disiplin, sabır, misafirperverlik gibi değerlerinde yer aldığı ortaya çıkarılmıştır. Ayrıca eserde, devlette meydana gelen aksaklıkların, bu değerlere gerekli önemin gösterilmemesinden ve

değerlerdeki yozlaşmadan kaynaklandığı belirtilmiştir. Albayrak (2017) ise Köktürk ve Uygur Dönemi eserlerine yansıyan değerleri Schwartz’ın değer sınıflamasına göre incelediği

çalışmasında, eserlerde hazcılık boyutu dışında diğer bütün boyutlarda bir değer ifadesine rastlandığı sonucuna ulaşmıştır. Ayrıca eserlerde en çok dindar olmak, ulusal güvenlik ve itaatkâr olmak alt değerlerinin vurgulandığı görülmüştür.

Eserlerin yanında, gazetelerde de değerlerin incelendiği çalışmalara rastlanılmıştır. Akıncan (2018), ulusal gazetelerdeki haberleri sosyal bilgiler programında yer alan

yardımseverlik ve dayanışma değerleri açısından incelemiştir. Çalışma sonucunda, doğal afetler, bayramlar, seçim öncesi, belirli gün ve o günlerin haftalarında yardımseverlik ve dayanışma değerlerini içeren haberlerin sayısında artış olduğu ortaya çıkarılmıştır. Konak (2017) ise günlük gazeteleri Sosyal Bilgiler Öğretim Programındaki değerler açısından incelemiştir. Çalışma sonucunda incelenen gazetelerin manşet ve köşe yazıları bölümlerinde sorumluluk değerinin, reklam bölümlerinde sağlıklı olmaya önem verme değerinin, haber bölümlerinde ve görsellerde ise dayanışma değerinin vurgulandığı tespit edilmiştir. Benzer şekilde Önlen (2017), Sosyal Bilgiler Öğretim Programında yer alan sevgi, saygı ve hoşgörü değerlerinin gazete haberlerine yansımalarını incelemiştir. Araştırmada söz konusu değerlerin

ele alınan gazetelerin en az okunduğu düşünülen iç sayfalarda yer bulduğu sonucuna

ulaşılmıştır. Bunun yanı sıra, araştırmacının tespitine göre, bireylere olumlu örnek oluşturacak haberler, ilk sayfadan verilmemektedir.

2.3.4. Değerler eğitimi üzerine yapılan uygulamalı çalışmalar. İlgili literatürde