Değerler eğitimi üzerine yapılan uygulamalı çalışmalar

yönelik uygulamalı çalışmalar mevcuttur. Tulunay Ateş’in (2017) değerler eğitimine ilişkin yapılan ulusal çaptaki deneysel çalışmaların sonuçlarını analiz ettiği araştırmasında, değerler eğitimi uygulamalarının öğrencilere kazandırılmak istenen olumlu özellikler açısından başarılı sonuçlara ulaştığı tespit edilmiştir. Ulusoy ve Dilmaç’ın (2014) araştırmalarında inceledikleri uluslararası düzeyde yapılan uygulamalı çalışmaların sonuçlarının da genellikle olumlu olduğu görülmektedir. Mevcut araştırmada söz konusu uygulamalı çalışmalardan sosyal bilgiler dersiyle ilişkilendirilen veya ortaokul düzeyinde yapılan çalışmalara daha detaylı olarak yer verilmiştir.

Yetim (2015), 5. sınıf öğrencilerinin Sosyal Bilgiler Öğretim Programında geçen yardımseverlik ve dayanışma değerlerini kazanımında örnek olay ve drama yöntemlerinin etkisini incelemiştir. Uygulama sonucunda her iki değer açısından da örnek olay yönteminin değer kazandırmada daha etkili olduğu görülmüştür. Ersoy (2013), sosyal bilgiler dersindeki değerlerin kazanımı açısından hazırladığı aile katılımlı karakter eğitimi programının

öğrencilerin değer kazanımına olumlu etkiler sağladığını ortaya çıkarmıştır. Izgar (2013), 8. sınıflara yönelik hazırladığı değerler eğitimi programının öğrencilerin demokratik tutum ve davranışlarına etkili olduğunu belirtmiştir. Aladağ (2012) ise uygulanan değerler eğitimi programının 5. sınıf öğrencilerinin sorumluluk değerini bilişsel düzeyde kazanmalarına olumlu katkı sağladığını ortaya çıkarmıştır. Mazman Budak (2012) tarafından gerçekleştirilen uygulamada, doğal ve kültürel varlıklar aracılığıyla yapılan etkinliklerin estetik değerinin farkındalığını kazandırmadaki etkisini araştırmıştır. Çalışma sonucunda öğrencilerin

farkındalıklarının arttığı ve estetik değer taşıyan eserlerinin önemini kavradıkları ortaya çıkarılmıştır. Bekdaş’ın (2012) 7. sınıf Sosyal Bilgiler Öğretim Programının öğrencilerin değerlere karşı tutumlarındaki etkisini ortaya çıkarmayı amaçladığı çalışmasında, öğretim programının etkili olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Öğretici (2011) araştırmasında, duyarlılık ve sorumluluk değerine ilişkin kazanımlara bütünleştirilmiş şekilde hazırladığı ve uyguladığı etkinliklerin, 6. sınıf öğrencilerinin sözü edilen değerleri kazanmasında olumlu etkisi olduğu sonucuna ulaşmıştır. Sancak (2011) ise Mesnevi adlı eserde yer alan hikâyelerin sosyal bilgiler dersindeki rolünü incelemiş ve araştırma sonunda, öğrencilerin hoşgörü,

yardımseverlik ve misafirperverlik değerini kazanmalarında etkili olduğu sonucuna ulaşmıştır. Bilimsellik, adil olma ve barış değerlerine özgü karakter programının karaktere ve akademik başarıya etkisini sınayan deneysel çalışma sonucunda (Katılmış, 2010; Katılmış, Ekşi & Öztürk, 2011), hazırlanan programın 7. sınıf öğrencilerinin belirlenen değerleri edinmelerine ve akademik başarılarına olumlu etkisinin olduğu bulunmuştur. Tahiroğlu, Yıldırım ve Çetin (2010) tarafından değerler eğitimi yaklaşımlarına uygun olarak geliştirilen etkinliklerin 7. sınıfların çevreye ilişkin tutumlarına etkisi incelenmiştir. Araştırma sonucunda, uygulamanın öğrencilerin çevreye ilişkin olumlu tutum geliştirmesinde etkili olduğu tespit edilmiştir. Aynı sınıf kademesine yönelik bir diğer deneysel çalışma ise Yiğittir ve Yalçınkaya (2009)

tarafından yapılmıştır. İyilik günlüğü tutma etkinliğinin etkililiği belirlenmek istenmiş ve çalışma sonucunda etkinliğin öğrencilerde iyilik yapma isteği oluşturduğu ve iyilik sayısında artış meydana geldiği görülmüştür. Çetin-Balcı (2009), 5. sınıf öğrencilerinin adil olma değerini kazanmalarında çoklu zekâ kuramına göre hazırlanan etkinliklerin etkili olup olmadığını ve hangi zekâ alanlarının daha üst düzeyde adil olma değerini kazandığını incelemiştir. Çalışma sonucunda, yapılan uygulamanın adil olma değerini içselleştirmede anlamlı bir etki sağlamadığı, bununla beraber doğa zekâsı, matematiksel zekâ ve müziksel zekâ alanı baskın olan öğrencilerin adil olma değerini daha fazla içselleştirdikleri ortaya

çıkarılmıştır. Aynı sınıf düzeyine yönelik Kurtulmuş (2009) tarafından gerçekleştirilen uygulamalı çalışmada, sosyal bilgilerde doğrudan kazandırılması gereken değerler arasından dayanışma, akademik dürüstlük ve adil olma değerlerinde deney grubu lehine sonuç elde edilmiştir. Balcı (2008), sosyal bilgiler dersi kapsamında değer odaklı yapılandırılan ünitelerin, öğrencilerin değerleri kazanmalarına etkisini incelemiş ve çalışma sonucunda, yapılandırılan derslerin 6. sınıf ünitelerinde geçen değerleri kazanmalarına olumlu katkı sağladığı bulunmuştur. Ö. Aydın (2008), 7. sınıf öğrencilerine yönelik hazırladığı

yardımseverlik ve sorumluluk karakter eğitim programının öğrencilerin yardımseverlik ve sorumluluk değerlerine etkisini incelemiştir. Uygulama sonunda, hazırlanan programın öğrenciler üzerinde olumlu karakter gelişimi sağladığı tespit edilmiştir. Keskinoğlu (2008) hazırladığı Mesnevi temelli değerler eğitiminin, 5. sınıf öğrencilerinin değerleri edinmesinde, ahlaki olgunluk seviyelerinin gelişmesinde ve saldırganlık düzeylerinin azalmasında olumlu etkiye sahip olduğu ortaya çıkarılmıştır. Dilmaç (1999) ise ilköğretim 4. ve 5. sınıf

öğrencilerine yönelik yaptığı çalışma sonucunda, uyguladığı insani değerler eğitimi

programının öğrencilerin ahlaki olgunluk düzeylerinin gelişmesinde olumlu etki sağladığını ortaya koymuştur.

Uluslararası literatüre bakıldığında, Nucci, Creane ve Powers (2015), sosyal bilişsel alan teorisine göre yapılandırılmış derslerin ahlaki muhakeme becerisine etkisini

incelemişlerdir. Çalışmada derslerin içerikleri ortaokul sosyal bilgiler öğretmeni tarafından yapılandırılmış ve tarih derslerinin içeriğine ahlak ve toplumsal anlaşmaya dair konular yerleştirilmiştir. Tarih derslerinin içeriğine yerleştirilen ahlaki ve sosyal sorunların sınıf içi küçük gruplar oluşturularak tartıştırıldığı uygulama sonunda hem öğretmenlere ders işlemek için zaman kaldığı hem de öğrencilerde ahlaki muhakeme becerisinin geliştiği görülmüştür. Araştırmacılara göre, ahlaki eğitimi okul ortamında sürdürmenin en etkili yolu mevcut akademik müfredatın içerisine entegre etmektir. Alan temelli ahlak eğitimi yaklaşımı ile

tasarlanmış derslerin öğrencilerin ahlaki gelişimine etkisini araştıran bir diğer çalışma ise Midgette ve diğerleri (2018) tarafından yapılmıştır. Yapılan çalışmada, tasarlanan derslerin öğrencilerin gelişimine etkisinin kapsamlı olmadığı bulunmuştur. Deney grubu öğrenci gruplarından hiçbirinin, ahlaki akıl yürütmede kontrol grubunun üzerinde bir seviye

göstermedikleri ortaya çıkarılmıştır. Aynı çalışmanın sonucunda, ders araştırmasının (lesson study) öğretmenler üzerinde pozitif etkiye sahip olduğu görülmüştür. Ayrıca öğretmenlerin ahlaki eğitimci olarak kapasitelerinin arttığı ortaya çıkarılmıştır. Quyen, Zaharim ve Hashim (2015) tarafından yapılan çalışmada ise informal değerler eğitimi programının 5. sınıf

öğrencilerinin sorumluluk değerini kazanmasındaki etkisi incelenmiştir. Araştırma sonucunda, uygulanan programın öğrencilerin sorumluluk değerini kazanmasında olumlu etkiye sahip olduğu, bununla birlikte bazı öğrenci cevaplarının sosyal arzulanabilirlik etkisine düştüğünün gözlediği belirtilmiştir. Thompson (2002) tarafından yapılan başka bir araştırmada, hazırlanan karakter eğitimi programının etkililiği uzun bir dönem boyunca gözlemlenmiş ve çalışma sonucunda, karakter eğitimi programının öğrencilerin davranışlarında değişimler meydana getirdiği ve gelişmiş davranışlar sağladığı ortaya çıkarılmıştır. Özellikle ebeveynler ve öğretmenler ile yapılan görüşmeler neticesinde, diğer okullarla karşılaştırıldığında karakter eğitimi uygulanan okulda disiplin sorunlarının azaldığı sonucuna varılmıştır.

Farklı branşlar veya farklı sınıf dereceleri üzerine yapılmış değerler eğitimi konulu uygulamalı çalışmalar da mevcuttur. İpekçi (2018), matematik öğretim programı; Engin (2014), Türkçe ve beden eğitimi dersleri; Kunduroğlu (2010) ve Herdem (2016) ise fen ve teknoloji dersi ile bütünleştirilmiş değerler eğitimi programı uygulamışlardır. Araştırmaların tümünde yapılan uygulamaların, öğrencilerin değerleri kazanma düzeylerinde olumlu bir etkiye sebep olduğu tespit edilmiştir. Sınıf bazında ise ilkokul öğrencilerine yönelik Demir (2018), değerler eğitimi yaklaşımlarına uygun olarak öğrenci sorumluluklarını hayat bilgisi dersine entegre ettiği etkinlikleri; Taş (2016), Mesnevi destekli değerler eğitimi; Topcubaşı

(2015), farklılıklara saygı eğitimi; V. Aktepe (2010; 2014), etkinlik temelli yardımseverlik değer eğitimi; Tahiroğlu (2012) ise değerler eğitimi yaklaşımlarına (değer açıklama ve değer analizi) uygun tasarlanan trafik eğitimi programlarını uygulamışlardır. Adı geçen çalışmaların hepsinde uygulanan programların değer kazanımına olumlu katkı sağladığı bulunmuştur. Bununla birlikte, Uzunkol ve Yel (2016) tarafından hazırlanan değer eğitimi programının beceriler üzerine olumlu etkisinin olduğu ancak değer kazandırmada anlamlı bir etkiye sahip olmadığı bulunmuştur. Benzer şekilde Demirhan İşcan (2007) tarafından ilkokul öğrencilerine yönelik hazırlanan değerler eğitimi programı sonucunda, deney grubu ve kontrol grubu

arasında duyuşsal özelliklere ilişkin anlamlı bir farklılığın olmadığı ortaya çıkarılmıştır. Sözü edilen çalışmalar dışında lise öğrencilerine yönelik Dilmaç (2007) insani

değerler eğitimi ve Gültekin (2007) değerler eğitimi yaklaşımlarına göre hazırlanmış hoşgörü değeri eğitimi; anaokulu öğrencilerine yönelik A. Yıldırım (2018), cesaret temelli değerler eğitimi ve Sapasağlam (2015) sosyal değerler eğitimi programı uygulamışlardır. Her dört çalışma sonucunda da hazırlanan programların öğrencilerin değerleri ve becerileri

edinmesinde olumlu katkı sağladığı bulunmuştur. Mevcut araştırma ile ilgili olarak Gültekin’in (2007) yaptığı çalışma sonucunda, öğrenci katılımı açısından değer analizi

yaklaşımının, değer açıklama ve ahlaki muhakeme yaklaşımlarına oranla öğrenci aktifliğini ve ilgisini korumada daha etkili olduğu görülmüştür.

2.3.5. Değerler eğitimine yönelik ölçme aracı geliştirme çalışmaları. Değerler yapı