Elkoymaya Karar Verebilmek Đçin Gerekli Olan Şüphe

1412 sayılı CMUK da arama ve elkoyma için gerekli olan şüphenin derecesi konusunda açık bir düzenleme bulunmamakla birlikte 5271 sayılı CMK'nın 116/1. maddesinde aramanın yapılabilmesi için, arama yapılacak yerde elkonulabilecek delil elde edilebileceği yolunda "makul şüphe" bulunması gerektiği kabul edilmiştir. Ayrıca, CMK’nın 116. maddesinde makul şüphenin yanı sıra; 128. maddede kuvvetli

şüphe, 129. maddede suç işlendiği şüphesi, 170. maddede yeterli şüphe ve 289. maddede geçerli şüphe gibi değişik şüphe türleri düzenlenmiştir.

Ceza muhakemesi hukukumuza göre elkoyma işlemi yapabilmek için ortada bu işlemi yapma yetkisini veren bir elkoyma kararının veya emrinin bulunması bir zorunluluktur. Ancak, kolluğun böyle bir karar veya emir talep edebilmesi için de hakimi veya yetkili mercii ikna edecek yeterli şüphe sebebinin bulunması gereklidir. Elkoyma kararını veya emrini vermeye yeterli şüphe sebebi yok ise karar veya emir verilemez. Bu nedenle elkoyma konusunda karar veya emir olmasına ilişkin şarttan önce karar vermeye yeterli şüphe olması konusunun açıklanması gereklidir.

179 _{Özbek, Veli Özer, Arama s. 374.}

2.8.2.1. Şüphe Kavramı

Arapça bir kelime olan şüphe (kuşku) kelimesinin sözlüklerde iki temel anlamı bulunmaktadır. Bunlardan birincisi "Bir şeyle, bir olguyla ilgili gerçeğin ne

olduğunu tam olarak bilememekten, kestirememekten doğan kararsızlık, güvensizlik duygusu"180 ikinci halde ise "Zihnin çeşitli alternatifler arasında seçme yapma

konusunda tereddüt etmesi, hangisinin doğru olduğunu kestirememesi"181 söz konusu olmaktadır.

Kuşku kelimesi ise “bir olguyla ilgili gerçeğin ne olduğunu kestirememekten

doğan kararsızlık, kuruntu, işkil, acaba”182 olarak tanımlanmaktadır.

Ceza soruşturmasına başlamak için gerekli şüphenin, maddi olgulara ve delillere dayanması gerekir. Hukuk devletinde, delile dayanmayan bir şüphe nedeniyle ceza soruşturmasına ve koruma tedbirlerine başvurulamaz.

2.8.2.2. Elkoymaya Yeterli Şüphe

CMK’da koruma tedbirlerinin uygulanabilmesi için makul veya yeterli şüphe ön şart olarak belirtilmektedir. Makul şüphe akla uygun şüphedir. Kanun, arama için kuvvetli veya yeterli şüpheyi değil bunlardan daha az yoğunluğa sahip olan makul

şüpheyi arama kararı verilmesi için yeterli saymıştır183. Makul şüphe, olayı dışarıdan izleyen kişileri de inandırması gerektiği için objektiftir. Ancak, kolluk memuru açısından kendi değer yargılarına ve mesleki tecrübesine dayalı olarak değerlendirildiği için sübjektiftir184.

Makul şüphenin ne olduğunu Adli ve Önleme Aramaları Yönetmeliğinin 6. maddesi şu şekilde tanımlamıştır;

180 _{Püsküllüoğlu, Ali, Türkçe Sözlük, 5. Baskı, Đstanbul, 2004, s. 1169.} 181

Develioğlu, Ferit Osmanlıca - Türkçe Ansiklopedik Lügat, Đstanbu,l 1981, s. 402.

182 _{Türk Dil Kurumu, Genel Türkçe Sözlük, Ankara, 2005, s. 336.} 183 _{Öztürk, , Erdem, , Ceza Muhakemesi, s. 538.}

“Makul şüphe, hayatın akışına göre somut olaylar karşısında genellikle duyulan şüphedir.

Makul şüphe, aramanın yapılacağı zaman, yer ve ilgili kişinin veya onunla birlikte olanların davranış tutum ve biçimleri, kolluk memurunun taşındığından

şüphe ettiği eşyanın niteliği gibi sebepler göz önünde tutularak belirlenir.

Makul şüphede, ihbar veya şikâyeti destekleyen emarelerin var olması gerekir.

Belirtilen konularda şüphenin somut olgulara dayanması şarttır.

Arama sonunda belirli bir şeyin bulunacağını veya belirli bir kişinin yakalanacağını öngörmeyi gerektiren somut olgular mevcut bulunmalıdır”.

Bu düzenlemenin getirdiği en önemli yenilik; makul şüphe sebeplerinin somut olaylara dayanması gerektiğinin açıkça belirtilmesi ve arama sonucunda belirli bir

şeyin bulunacağının veya belirli bir kişinin yakalanacağının öngörülmesi gerektiğidir. Buna göre; soyut olarak belirli bir yerde suçluların yakalanma ihtimaline binaen adli arama kararı verilemez.

Elkoyma için ne kadarlık bir şüphenin gerektiği üzerinde de durulmalıdır. Gerçekten de şüphe kavramı, ceza muhakemesinde, başlangıç şüphesi, basit şüphe, yeterli şüphe ve kuvvetli şüphe olarak ayrımlara tabi tutulmuştur.

Bir koruma tedbiri olan elkoyma işleminin gerçekleşmesi ile kişinin mülkiyet hakkına ve çoğu kez de kişinin özel hayatına, konut dokunulmazlığına müdahale edilmektedir. Böylesine önemli bir koruma tedbirinin başlangıç şüphesine veya basit

şüpheye dayalı olarak yapılması beklenemez. Bu nedenle, elkoyma işleminin yapılabilmesi için, elkoyma işlemine konu edilecek eşyanın alınması ile elkoymanın amacına ulaşılacağı yolunda makul şüphe sebebinin bulunması gerekir185. Ancak bir suç işlenmeden de idari mahiyette elkoyma kararı vermek mümkündür. Buna örnek olarak PVSK, Kabahatler Kanunu veya basında yer alan TMSF’nin Devlet alacakları

ile ilgili elkoymaları gösterilebilir. Ancak, biz burada ceza muhakemesi açısından elkoyma müessesesindeki şüphe kavramına değineceğiz.

Soruşturmada elkoyma için basit şüphe186 sebebinin yeterli olduğunu savunanlar187 olduğu gibi, bu işlem için kuvvetli şüphe sebebinin bulunması gerektiği de ileri sürülmüştür188.

Burada kolluğun dikkat etmesi gereken şüphe, suçun işlenip işlenmediğine dair

şüphenin derecesi değildir. Elbette ceza muhakemesinin başlaması için en azından başlangıç şüphesine ihtiyaç vardır. CMK’nın Bir Suçun Đşlendiğini Öğrenen Cumhuriyet Savcısının Görevi başlıklı 160. maddesi; “Cumhuriyet savcısı, ihbar

veya başka bir suretle bir suçun işlendiği izlenimini veren bir hâli öğrenir öğrenmez kamu davasını açmaya yer olup olmadığına karar vermek üzere hemen işin gerçeğini araştırmaya başlar.

Cumhuriyet savcısı, maddi gerçeğin araştırılması ve adil bir yargılamanın yapılabilmesi için, emrindeki adli kolluk görevlileri marifetiyle, şüphelinin lehine ve aleyhine olan delilleri toplayarak muhafaza altına almakla … yükümlüdür” hükmü

bulunmaktadır.

Kanunun lafzından da anlaşılacağı gibi, suç işlendiği izlenimi veren bir şüphe olmadan ceza muhakemesi başlamayacağına göre, bir koruma tedbiri olan elkoyma da söz konusu olmayacaktır. Ancak, bir suçun işlendiğine dair basit bir şüphe ve hatta kuvvetli bir şüphe sebebi bulunmasına rağmen, elkoyma işlemine konu olacak

186 _{Burada aranan şüphe, kural olarak kuvvetli şüphe ise de, somut olayın durumuna göre yeterli şüphe}

hatta bazen ispatı son derece zor, istisnai durumlarda, örneğin, organize suçluluğun söz konusu olduğu durumlarında basit şüphe ile yetinile bilinmelidir. CMK genellikle elkoymadan önce yapılan işlem olan aramada maku şüphe aradığına göre CMK md 116, bu yapılan açıklama artık CMK’ya uygundur: Öztürk, Erdem, Ceza Muhakemesi s. 556.

187 _{Kanun koyucunun elkoyma için kuvvetli şüphe sebebinin varlığını araması durumunda bunun}

tutuklamada olduğu gibi açıkça gösterilmesi gerektiği, böyle yapılmadığına göre elkoyma için yeterli şüphenin arandığı ileri sürülmüş, buradaki yeterli şüphe ile, suçun işlendiğine dair yeterli şüphenin mi, yoksa elkoyma işleminin yapılmasının elkoymanın amacına uygun olacağı yolunda yeterli şüphenin mi kast edildiği açıklanmamıştır: Gökcen, Postada Elkoyma s. 73.

188

Elkoyma işleminin yapılması için kuvvetli şüphenin gerekli olduğunu, ancak oranlılık ilkesi gereği olarak, somut olayın özelliğine göre, özellikle organize suçluluk gibi delil elde etmenin zor olduğu durumlarda basit şüphenin yeterli olacağı savunulmuştur: Öztürk, Erdem, Ceza Muhakemesi s. 556.

eşyanın alınması ile elkoymanın amacına uygun hareket edilmiş olacağını gösteren delil ve bu delile dayalı şüphe olmayabilir.

Örneğin; bir kaçakçılık olayının işlendiğine ve bu suçun şüpheli kişi tarafından işlendiğine dair kuvvetli şüphe bulunabilir ve hatta şüpheli bu nedenle gözaltına alınmış veya tutuklanmış olabilir. Ancak şüphelinin eşyalarına suçta kullanılması nedeniyle elkoyabilmek için bu eşyaların suçta kullanıldığına dair yeterli şüphe yok ise elkoyma işlemi yapılamaz189.

Hemen ifade edelim ki elkoymaya konu olan delil niteliğindeki eşya, şüpheli ya da sanığın aleyhine olabileceği gibi lehine de olabilir. Burada aslolan soruşturulmakta olan suç şüphesinin aydınlatılmasına yardımcı olmaktır190.