Elkoymanın Hukuki Niteliğ

2.2.1. Elkoyma Bir Koruma Tedbiridir

Bilindiği gibi ceza muhakemesi, suç haberinin alınması ile başlar, bir süre devam eder ve bir hükümle sona eder. Ceza muhakemesinde, hukuk muhakemesinden farklı olarak maddi gerçeğe ulaşmak hedeftir. Bu sebeple ceza muhakemesinde karar verme yetkisine sahip olan makamların delil toplamak, muhakemenin yapılmasını ve verilen kararın infazını sağlamak için müracaat edebilecekleri çok çeşitli hukuki çareler vardır. Bunlar yakalama, tutuklama, elkoyma, zorla getirme tedbirleri sayılabilir. Bu çarelerin hepsini ifade etmek üzere, ceza muhakemesi hukukunda koruma tedbirleri75 terimi kullanılmaktadır76.

Elkoyma işlemi de hukuki niteliği itibarıyla bir koruma tedbiridir77. Bahsedildiği gibi, koruma tedbirleri denilen bu işlemlerin amacı, delillere ulaşmak,

74

Kunter, Yenisey, Ceza Muhakemesi Hukuku, s. 408.

75 _{Kunter, Yenisey, Nuhoğlu, Ceza Muhakemesi, s. 730: Koruma Tedbiri: Ceza yargılamasının}

yapılmasını veya yapılan yargılamanın sonunda verilecek kararların yerine getirilmesini sağlamak amacıyla, kural olarak ceza yargılamasında karar verme yetkisine sahip olanlar tarafından, gecikmesinde sakınca bulunan durumlarda, geçici olarak başvurulan ve hükümden önce sanığın temel hak ve özgürlüklerine müdahaleyi gerektiren yasal çarelere koruma tedbirleri denir. Bkz. Yurtcan, Erdener, Ceza Yargılaması s. 313 vd; Öztürk, Bahri ve Erdem, Mustafa Ruhan, Ceza Muhakemesi, s. 484; Özbek, Veli Özer, Ceza Muhakemesi, s. 370; Gedik, Müsadere, s.. 23.

Gökcen, Postada Elkoyma, s. 17.: Ceza yargılaması işlemleri olan koruma tedbirleri, yargılamanın usulüne uygun olarak yapılması, delillerin güvence altına alınması, yargılamanın sonunda verilecek hükümlerin yerine getirilmesi veya yargılama giderlerinin karşılanması amacıyla uygulanabilirler. Böylece, koruma tedbirleri, zamanın geçmesinin ceza yargılamasının üzerindeki olumsuz etkilerini gidermeye veya azaltmaya yaramaktadırlar Tosun, Kerim CMK ve CGĐK s 818

Doktrinde, koruma tedbirlerinin: “yargıdan önce temel hakkı sınırlama”, “geçici olma”, “araç olma” gibi özellikleri; “gecikmede tehlike”, “görünüşte haklılık”, “oranlılık” gibi önkoşulları; “tutuklama”, “yakalama”, “teminatla salıverme”, “elkoyma”, “zorla getirme”, “arama”, “yurtdışına çıkarmama”, “işten el çektirme”, “belli günlerde imza atma”… gibi çeşitleri olduğu kabul edilmektedir. Bkz Kunter, Yenisey, Nuhoğlu, Ceza Muhakemesi, s. 48; Yurtcan, Ceza Yargılaması, s. 313 vd.; Öztürk, Erdem, Ceza Muhakemesi, s. 484 vd.; Centel, Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku, s. 244 vd.; Tosun, CMK ve CGĐK s. 818 vd.; Yenisey, Hazırlık Soruşturması, s. 99 vd.; Gedik, Doğan Müsadere, s. 23 vd. kullanılan terim konusunda doktrinde birlik bulunmamaktadır.

76 _{Gökcen, Postada Elkoyma s. 14.}

77 _{Bkz. Öztürk, Erdem, Ceza Muhakemesi s. 552; Gökcen, Ahmet Postada Elkoyma s. 13 vd.; Centel,}

muhakemeyi sağlık bir biçimde yapıp maddi gerçeğe ulaşmak ve verilen hükmün kağıt üzerinde kalmasını önlemektir. Bu anlamda koruma tedbirleri şu şekilde tanımlanmaktadır;

"Ceza muhakemesinin yapılmasını veya yapılan muhakemenin sonunda

verilecek kararların kağıt üzerinde kalmamasını ve muhakeme masraflarının karşı- lanmasını sağlamak amacıyla, kural olarak ceza muhakemesinde karar verme yetkisini haiz olan yetkililer tarafından, gecikmede sakınca bulunan durumlarda, geçici olarak başvurulan ve hükümden önce bazı temel hak ve hürriyetlere müdahaleyi gerektiren kanuni çarelere" koruma tedbiri denir.78

2.2.2. Yargıdan Önce Temel Bir Hakkı Sınırlama

Koruma tedbirlerini diğer işlemlerden ayıran ve hepsinde müşterek olan iki husus vardır. Bunlar “yargıdan önce temel bir hakkı sınırlama” ile “geçici ola” özelliğidir.

Koruma tedbirlerinin uygulanması ile bu tedbirin muhatabı olan sanık, şüpheli veya diğer şahısların hak ve hürriyetlerine sınırlamalar getirmektedirler79. Devletin bu haklara müdahale etmesinin sebebi, sanıkların kendi suçlarının ispatlanması konusunda Devletle işbirliği yapmalarının tabii olarak mümkün olmamasıdır. Eğer Devlet bu hakları sınırlandırmayarak delil toplamazsa ceza muhakemesi işlemez duruma gelebilir80.

Kolluk tarafından yapılan hukuka uygun bir elkoyma işlemi öncelikle mülkiyet hakkını sınırlamaktadır. Elkoyma suretiyle bazı temel haklar sınırlandırılırken, kişinin hakları da tamamen göz ardı edilmemiştir. Burada kişiler için en büyük güvence elkoyma kararlarının, kural olarak hakim tarafından verilmesidir. Gecikmesinde sakınca bulunan hallerde bile bilahare hakim onayına sunulmak

şartıyla, yetkili mercilerin yazılı emir gerekmektedir.

78 _{Öztürk, Erdem, Ceza Muhakemesi s. 484.} 79

Kısaca “insan hakları” dediğimiz bu haklar ırk, renk, cins, dil, din siyasi veya diğer herhangi bir akide, milli veya sosyal menşe, servet, doğuş veya diğer herhangi bir fark gözetilmeksizin, insanın insan olması nedeniyle her insan tarafından istifade edilebilen haklardır (ĐHEB md. 1).

Ayrıca, koruma tedbirlerinin amacına ulaşmak için daha hafif tedbirlerin kullanılması maddi ve hukuki olarak mümkün ise, kesinlikle koruma tedbirirne başvurulmamalıdır.

2.2.3. Bir Tehlike veya Zarar Đhtimalini Önlemek

Tehlike, zarar ihtimalidir ve hukuk tehlikeleri halleri göz önünde tutarak bunlara karşı bazı çarelere başvurur. Tehlike ya uzak ya da yakındır. Eğer tehlike uzak ise önleme tedbirinden bahsedilir. PVSK’nın 2. maddesine göre kolluğun, suç işlenmesini önleme görevi vardır. Bu maddeye göre;

“…Kanunlara, tüzüklere, yönetmeliklere, Hükümet emirlerine ve kamu düzenine uygun olmıyan hareketlerin işlenmesinden önce bu kanun hükümleri dairesinde önünü almak,” hükmü bulunmaktadır. Ayrıca, PVSK’nın 1. maddesinde

yer alan; “polis, asayişi amme, şahıs, tasarruf emniyetini ve mesken masuniyetini

korur. Halkın ırz, can ve malını muhafaza ve ammenin istirahatini temin eder”

düzenlemesi de kolluğun önleyici elkoyma yetkisini kullanabileceğini yönünde yasal dayanak oluşturmaktadır.

Önleme amaçlı elkoyma yetkisi, kolluğun taşınması veya bulundurulması suç olmayan ancak, kamunun güvenliği ve emniyeti için tehlikeli bir vasıta olarak kullanılması muhtemel her türlü eşyaya elkonulmasıdır. Önleyici amaçlı elkoyma geçici olarak yapılır ve söz konusu tehlikenin ortadan kalkmasından sonra elkonulan eşya sahibine iade edilir.

Bu kapsamda, kolluğun yakaladığı ve gözaltına aldığı şahısları ile nezarethaneye veya cezaevine alınacak şahısların üzerlerinin aranarak başkalarına veya kendilerine zarar verebilecek eşya veya materyallere geçici olarak elkonulması da tehlike kavramıyla açıklanmalıdır. Zira, Adli ve Önleme Aramaları Yönetmeliği’nin 4. maddesinde elkoyma; "suçun veya tehlikelerin önlenmesi

amacıyla veya suçun delili olabileceği veya müsadereye tâbi olduğu için, bir eşya üzerinde, rızası olmamasına rağmen, zilyedin tasarruf yetkisinin kaldırılması işlemi"

2.3. Elkoymaya Hakim Olan Đlkeler