Özel Kolluk

Özel kolluk, genel kolluk dışında kalır ve özel yasalarına bağlıdır. Devlet ve yetkili diğer kamu tüzel kişilerince, özel kanunlar çerçevesinde kurularak teşkilâtlandırılan, kendi hizmet alanında güvenliği sağlama amacı taşıyan ve kendi kanunlarına göre silâh taşıma ve kullanma yetkisine sahip, MĐT, orman, belediye zabıtası, köy korucusu vb. kolluk kuvvetleridir34.

Özel kolluğun görevi hizmet alanı ile sınırlıdır. Sadece bazılarının silah taşıma ve kullanma yetkileri vardır. Özel kolluk kurulması aksine bir açıklama olmadıkça, genel kolluğun yetkilerini daraltmaz. Çünkü amaç, kural olarak daraltmak değil, suçlulukla daha etkili şekilde savaşmaktır35.

1.2.3.1. Sınır Kolluğu (Sınır Birlikleri)

Sınır, kıyı ve karasularımızın muhafaza ve emniyeti görevi, 6815 sayılı Sınır, Kıyı ve Karasularımızın Muhafazası ve Emniyeti, Kaçakçılığın Men, Takip ve Tahkikinin Đçişleri Bakanlığına Devri Hakkındaki Kanun ile J. Genel K. lığına verilmiş; ancak sahil ve karasularımızın korunması ve güvenliğinin sağlanması görevi 2692 sayılı Sahil Güvenlik Komutanlığı Kanunu ile Sahil Güvenlik Komutanlığı'na; kara sınırlarımızın korunması ve güvenliğinin sağlanması görevi de 3497 sayılı Kara Sınırlarının Korunması ve Güvenliği Hakkındaki Kanun ile Kara Kuvvetleri Komutanlığına verilmiştir36.

34 _{Jandarma Teşkilat Görev ve Yetkileri Yönetmeliği de özel kolluğu şu şekilde tanımlamıştır: Devlet}

ve yetkili diğer kamu tüzel kişilerince, özel kanunlar çerçevesinde kurulup teşkilatlandırılan; kendi hizmet alanında güvenliği sağlamak amacı taşıyan ve kendi kanunlarına göre silah taşıma ve kullanma yetkisine sahip; jandarma ve polis dışındaki gümrük, orman, belediye zabıtası, köy korucusu vb, kolluk kuvvetleridir (JTGYY md. 3/a-6).

35 _{Kunter Yenisey, Ceza Muhakemesi Hukuku s. 734.}

36 _{3497 sayılı Kanunun 2'nci maddesine göre kara sınırlarının korunması ve güvenliğinin sağlanması}

görevi KKK lığına ait olup bu görev sınır birliklerince;

• Kendi sorumluluğunda olan bölgede sının korumak ve güvenliğini sağlamak,

• Gümrük hattındaki giriş ve çıkış kaçakçılığı ile kara sınırları boyunca tesis edilen I inci derece askeri yasak bölge içerisinde suç teşkil eden eylemleri önlemek, suçluları yakalamak, bu bölgede işlenen meşhut suç faillerini 2'nci derece askeri yasak bölgede de takip etmek ve yakalamak, failleri hakkında zorunlu yasal işlemleri yapmak, yakalanan kişi ve suç delillerini ilgisine göre mahalli güvenlik kuvvetlerine teslim etmek,

Sınır birlikleri mensupları kendilerine bu kanun ile verilen görevlerin yapılmasında, diğer kanunların silah kullanma yetkisi dahil, güvenlik kuvvetlerine tanıdığı bütün hak ve yetkilere sahiptir.

Aynı kanunun geçici 9 uncu maddesi hükümleri gereğince, Doğu ve Güneydoğu sınırlarının korunması ve güvenliğinin sağlanması görevi KKK lığınca fiilen devralınıncaya kadar 6815 sayılı yasadan doğan görevlerin J. Gn. K. lığınca yerine getirilmesine devam edilmektedir. J. Genel K. lığı sınır birliklerinin kaçakçılığı men, takip ve tahkik görevi mülki (idari) görevdir (JTGYK md.7; JTGYY md.159).

1.2.3.2. Milli Đstihbarat Teşkilatı (MĐT)

MĐT, 2937 sayılı Devlet Đstihbarat Hizmetleri ve Milli Đstihbarat Teşkilatı Kanunu ile kurulmuş bir teşkilattır. Bu kanun ile Başbakana bağlı bir MĐT Müsteşarlığı kurulmuştur. Teşkilat müsteşar tarafından idare edilir (2937 sayılı Kanun md.3).

Teşkilatın görevleri kanunun 4 üncü maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre teşkilatın, Türkiye Cumhuriyetinin ülkesi ve milleti ile bütünlüğüne, varlığına, bağımsızlığına, anayasal düzenine ve milli gücünü meydana getiren bütün unsurlarına karşı içten ve dıştan yöneltilen mevcut ve muhtemel faaliyetler hakkında milli güvenlik istihbaratını Devlet çapında oluşturmak ve bu istihbaratı Cumhurbaşkanı, Başbakan, Genelkurmay Başkanı, Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreteri ile gerekli kuruluşlara ulaştırmak, Devletin milli güvenlik siyasetiyle ilgili planların hazırlanması ve yürütülmesinde ilgili makamların istihbarat istek ve

Đhtiyaçlarını karşılamak ve istihbarata karşı koymak gibi görevleri vardır.

• Kara sınırlarından iltica amacıyla giren muharip yabancı ordu mensupları hakkında 11.8.1941 tarihli ve 4104 sayılı Muharip Yabancı Ordu Mensuplarından Türkiye'ye Đltica Edenler Hakkında Kanun hükümlerini uygulamak, diğer mültecileri silah, mühimmat ve sair harp araç ve gereçlerinden arıtmak, bu mülteciler ile beraberinde getirdikleri malzemeleri ilgili makamlara teslim etmek, şeklinde yerine getirilir.

MĐT istihbarat amaçlı özel bir kamu kuruluşudur. Görevlerini saptayan madde incelendiğinde görülmektedir ki, MĐT sadece haber almak ve devlet organlarının değerlendirmesine sunmakla görevlidir. MĐT bilgi verecek, istihbarat toplayacak, devletin diğer organları (kolluk) suçlu varsa yakalayacaktır.37

Ancak yasa, yönetmelikte belirtilen MĐT mensuplarına, kanunda yazılı görevlerin yerine getirilmesi sırasında genel zabıtaya tanınmış olan hak ve yetkileri kullanma yetkisi vermiştir (2937 sayılı Kanun md. 6/son)38.

1.2.3.3. Köy Korucuları

Köy korucuları, 442 sayılı Köy Kanununun 68-82. maddelerinde görevleri düzenlenen kolluk kuvvetidir.

1.2.3.3.1. Köy korucusu

Köy korucusu, köyde kolluk hizmetlerini yürütür, muhtarın emri altındadır. Köy korucusu köy içinde herkesin ırzını, canını ve malını korumakla görevlidir. Köy Kanununa göre, her köyde en az bir korucu bulunur. Eğer köy nüfusu binden fazlaysa her beş yüz kişiye bir korucu daha tutulur. Korucular, ihtiyar meclisince tutulur ve muhtarın kaymakamlığa veya valiliğe bildirmesi ve yapılacak soruşturma sonucunda göreve başlarlar. Köy muhtarının emri ve denetimi altında bulunan korucular, köy sınırı içinde halkın ırz, can ve mal güvenliğini sağlarlar. Ayrıca eşkıya ve çapulculara karşı koyarlar. Silah ve mühimmatları, hükümet tarafından ihtiyar meclisine demirbaş olarak belge karşılığı teslim edilir. Korucular silahlarını sürekli taşırlar ve Köy Kanununun 77 nci maddesine göre silah kullanabilirler. Korucuya karşı koyanlar jandarmaya karşı koymuş gibi cezalandırılırlar.

37 _{Şekercioğlu, s. 26.}

38

MĐT mensuplarının görevlerini yerine getirirken, görevin niteliğinden doğan veya görevin ifası sırasında işledikleri iddia olunan suçlardan ötürü haklarında cezai takibat yapılması Başbakanın iznine bağlıdır (2937 sayılı Kanun md. 26).

1.2.3.3.2. Gönüllü köy korucusu

Gönüllü köy korucuları ise köy muhtarları ve ihtiyar heyetince önerilen ve kaymakamın veya valinin oluruyla görevlendirilen koruculardır. Bunlar ürün zamanlarında ortaya çıkan eşkıya ve yağmacılara karşı köy ve köy halkını korurlar (Köy K.md.74/1).

Öte yandan Bakanlar Kurulunca tespit edilecek illerde; olağanüstü hal ilanını gerektiren sebeplere ve şiddet hareketlerine ait ciddi belirtilerin köyde veya çevrede ortaya çıkması veya her ne sebeple olursa olsun köylünün canına ve malına tecavüz hareketlerinin artması hallerinde, valinin teklifi ve Đçişleri Bakanının onayı ile yeteri kadar geçici köy korucusu görevlendirilmesi kararlaştırılabilir. Bu şekilde görevlendirilecek geçici köy korucusu sayısı 40.000 kişiyi geçemez. Bakanlar Kurulu bu sayıyı yüzde elliye kadar artırmaya yetkilidir. Görevlendirmeyi gerektiren hallerin ortadan kalkması durumunda veya idari zaruret hallerinde görevlendirmeye ilişkin aynı usûl uygulanmak suretiyle geçici köy korucusu olarak yapılan görevlendirmelere son verilebilir (Köy.Kan.md.74/2). Geçici köy korucularından güvenlik güçleriyle birlikte operasyonlara katılanların iaşeleri, birlikte operasyona katıldıkları güvenlik güçlerinin bağlı olduğu birimlerce ve bu birimlerin bütçesinden karşılanmak üzere sağlanır (Köy Kan. 74/6).

Geçici köy korucularının görevlendirme işlemleri, görev alanı ve görevleri, silah ve zor kullanma yetkileri, özlük hakları ve eğitimi ile ilgili hususlar içişleri Bakanlığı tarafından çıkartılan Geçici Köy Korucuları Yönetmeliğinde düzenlenmiştir. Bu yönetmeliğin 13'üncü maddesiyle geçici köy korucularına birçok konuda idari kolluk yetkisi verilmiştir. Geçici köy korucuları, adli kolluk işleriyle ilgili olaylarda da delillerin kaybolmasını sağlayacak önlemleri alırlar (GKKY md. 13/c).

GKK'ları; idari bakımdan köy muhtarına bağlı olup, onun gözetim ve denetimine bağlıdır. Mesleki bakımdan görev yaptıkları köyün bağlı olduğu jandarma karakol komutanının emir ve komutası altındadır, ilçe jandarma komutanları, GKK teşkilatının eğitim ve özlük işlerini yürütmek, görevlerini etkin

bir biçimde yapmalarını sağlamak ve denetlemekle, mülki idare amiri adına yetkili ve sorumludurlar (GKKY md.16).

1.2.3.4. Çiftçi Mallarını Koruma Kolluğu

4081 sayılı Çiftçi Mallarının Korunması Hakkında Kanun, I inci maddesinde çiftçi mallarını tarif ettikten sonra, köy sınırları içinde ve zirai ürün ekilmekte olan yerleri, belediye hudutları içinde olsun olmasın koruma altına almıştır. Köy ihtiyar meclisi ile koruma meclisi, çiftçi mallarını koruma bekçisi seçerler ve bu kişilerin tayinlerini vali ya da kaymakamın onayına sunarlar (md.7). Koruma bekçileri silahlıdır, ancak silahları jandarma tarafından değil, köy bütçesinden demirbaş olarak alınıp verilir. Köy Kanununun 77'nci maddesinde gösterilen hallerde silah kullanma yetkisine sahiptirler. Çiftçi mallarına zarar verildiğini tespit ettikleri takdirde, zarar vermenin durdurulması için tedbir alırlar. Zararın tespitine yönelik delilleri toplayarak ihtiyar veya koruma meclisine bildirirler. Çiftçi mallarını koruma bekçilerine bazı kanunlarla ek görevler de verilmiştir (1918 say. Kan.md.2; 6831 say. Kan. md.79; 3167 say. Kan. md.20)39.

1.2.3.5. Orman Kolluğu

Orman Genel Müdürlüğünün Teşkilat ve Görevleri Hakkındaki KHK'nın Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun hükümlerine göre ormanların korunması görevi orman kolluğuna verilmiştir40.

Orman Kanununa göre, orman kolluğunun orman suçlarına ilişkin delilleri bir tutanak ile belirleme, suç alet ve vasıtaları ile nakil vasıtalarına elkoyma ve gerekirse suç işleyenleri yakalama yetkisi vardır (Orm.Kan. md.79). Ancak burada belirtilen "gerekirse yakalamak" tabiri keyfi şekilde yorumlanamaz. Ceza Muhakemesi Kanununun 90. maddesinde belirtilen yakalama ile ilgili koşulların gerçekleşmesi zorunludur. Orman kolluğu bu yasa hükümlerine aykırı davrananların kimliğini,

39 _{Yenisey, Feridun, Hazırlık Soruşturması, s. 80.} 40

Orman teşkilatında her sınıf, derece ve vazifede çalışan memurlardan, Orman Genel Müdürlüğünce lüzum görülecek olanlar Bakanlar Kurulunca seçilecek silahla donatılırlar. Bu silahlar memurlara demirbaş olarak verilir (Orman Kanunu md. 7). Silah taşımaya yetkili olanlar Orman Kanununun 78'inci maddesinde belirtilen durumlarda silahlarını kullanabilirler.

ikametgahlarını ve suçların niteliğini tespit ile kendileri, şüpheli ve hazır bulunanlardan en az iki kimseye imzalattıracakları bir tutanak düzenler. Orman kolluğu suçlunun kimliğini tespit edemiyorsa, köy muhtar ve ihtiyar heyetinden tespitini sağlayabilir. Bu da mümkün değilse en yakın kolluk karakolu aracılığıyla tespitini sağlar. Orman memurları bu tutanakları vakit geçirmeksizin bağlı bulundukları amirlerine gönderirler. Tutanaklar amirlerce tetkik edilerek adli işlem yapılmak üzere mahalli O Savcılığına verilir. Orman kolluğunca tutulan tutanaklar aksi sabit oluncaya kadar geçerlidir. Tutulan tutanağın aksi iddia edildiğinde, bu konuda tutanağı düzenleyen kolluk memurları ayrıca dinlenir (Orm.Kan.md.82). Talep vukuunda polis, jandarma, koy muhtar ve bekçileri orman memurlarına yardıma mecburdurlar (Orman Kan.md.79/2).

Orman suçlarından dolayı aramayı gerektiren haller CMUK'un 97 nci (Yeni CMK md. 119) maddesinde yazılı gecikmesinde sakınca bulunan hallerden sayılır ve bu aramaları orman memurları aynı madde hükmüne göre yaparlar (Orman Kan. md.88).

1.2.3.6. Özel Güvenlik

Kamu güvenliğini tamamlayıcı mahiyetteki özel güvenlik hizmetlerinin yerine getirilmesine özel güvenlik izninin verilmesine, bu hizmeti yerine getirecek kişi ve kuruluşların ruhsatlandırılmasına ve denetlenmesine ilişkin esas ve usuller 10.6.2004 gün ve 5188 sayılı özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanun ile düzenlenmiştir41. Bu kanun 2495 sayılı Bazı Kurum ve Kuruluşların Korunması ve Güvenliklerinin Sağlanması Hakkında Kanunu yürürlükten kaldırmıştır. Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanunun Uygulanmasına Đlişkin Yönetmelik de 7 Ekim 2004 gün ve 25606 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir42.

41 _{28.4.2004 gün ve 5149 sayılı Spor Müsabakalarında Şiddet ve Düzensizliğin Önlenmesine Dair}

Kanunun son maddesine göre; spor alanlarında görev yapacak özel güvenlik teşkilâtı personeli, 10.6.2004 gün ve 5188 sayılı özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanunda belirtilen görev ve yetkileri haizdir.

1.2.3.7. Ordu Kolluğu

211 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Đç Hizmet Kanununun 91 inci maddesine göre garnizonlarda askeri disiplinin muhafazası, önleyici zabıta ve adliye vazifeleri ile askeri trafik vazifeleri garnizon komutanlarına aittir. Garnizon komutanları bu görevleri merkez komutanlıkları eliyle yürütürler. Merkez komutanlığı teşkilatına lüzum görülmeyen küçük garnizonlarda bu görevler, garnizon komutanı tarafından tayin edilecek bir inzibat subayı veya astsubayı, buna da imkan olmayan hallerde bizzat garnizon komutanı tarafından yapılır.

Aynı kanunun 94 üncü maddesine göre herhangi bir olayda askeri inzibatların kuvveti yeterli olmadığı takdirde en yakın askeri kıtadan asker çağrılır. Acele ve gecikmesinde sakınca bulunan hallerde en yakın polis ve jandarma kuvvetlerine de müracaat olunur. Askeri inzibatlar tarafından vaki olacak yardım talepleri üzerine polis ve jandarmalar tarafından yardımda bulunulacağı gibi, polis ve jandarmalar tarafından vaki olacak yardım talepleri de askeri inzibatlarca yerine getirilir.

1.2.3.8. Belediye Kolluğu

3.7.2005 gün ve 5393 sayılı Belediye Kanununun 51 inci maddesi belediye kolluğunun görevlerini şu şekilde saptamıştır: Belediye zabıtası, beldede esenlik, huzur, sağlık ve düzenin sağlanmasıyla görevli olup bu amaçla, belediye meclisi tarafından alınan ve belediye zabıtası tarafından yerine getirilmesi gereken emir ve yasaklarla bunlara uymayanlar hakkında mevzuatta öngörülen ceza ve diğer yaptırımları uygular.

Görevini yaparken zabıtaya karşı gelenler, Devlet zabıtasına karşı gelenler gibi cezalandırılır.

Belediye zabıta teşkilâtının çalışma usul ve esasları, çalışanların görev ve yetkileri, memurluğa alınması için taşımaları gereken nitelikler, alacakları meslek içi eğitim, görevde yükselme, meslekten çıkarılma, giyecekleri kıyafet ve savunma amaçlı olarak kullanacakları aletler ile zabıta teşkilâtında hizmet gereklerine göre oluşturulacak birimler, Đçişleri Bakanlığı tarafından çıkarılacak yönetmelikle

düzenlenir. Belediye, bu yönetmeliğe aykırı olmamak üzere ek düzenlemeler yapabilir.

Belediye zabıtası zor kullanabilir ancak silahlı değildir. Belediye zabıtasının yargısal görevi yoktur.

1.2.3.9. Av Kolluğu

Kara Avcılığı Kanunu md. 20'ye göre, 2559 sayılı Polis Vazife ve Selâhiyet Kanunu ile 10.3.1983 tarihli ve 2803 sayılı Jandarma Teşkilât, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun hükümleri saklı kalmak üzere avcılığın kontrolü, av hayvanlarının korunması, av suçlarının takibi ve Kara Avcılığı Kanununun 19'uncu maddesi kapsamında üretim yapan yerlerin denetimi Bakanlık ve Orman Genel Müdürlüğünce yapılır.

Suçların takibi ile görevli olan av koruma memurları53 ve saha bekçileri bu Kanunda belirtilen yasaklara aykırı hareket edenleri avlanmadan men etmeye, haklarında suç zaptı düzenlemeye ve silâh, alet ve ekipmanlar ile canlı, cansız av hayvanlarını, av hayvanlarının bizatihi avında kullanılan suç vasıtalarını kime ait olursa olsun zapt etmeye ve bu amaçla yakalamaya görevli ve yetkilidir.

1.2.3.10. Cezaevi Kolluğu

Ceza infaz kurumlarında görevli olan kolluktur. Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin Đnfazı Hakkında Kanunun 33'üncü maddesine göre;

(1) Kurumların iç güvenliği, Adalet Bakanlığına bağlı infaz ve koruma görevlileri tarafından sağlanır. Đç güvenlik görevlileri, gerektiğinde dış güvenlik görevlileri ile işbirliği yapar.

(2) Açık kurumlar ile çocuk eğitim evlerindeki idare ile infaz ve koruma görevlileri; firarların önlenmesi, asayiş ve disiplinin sağlanması için gözetim ve denetimle yükümlüdürler.

Cezaevi kolluğunun görev ve yetkileri ayrıntılı' olarak Ceza Đnfaz Kurumlarının Yönetimi Đle Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin Đnfazı Hakkında Tüzüğün 22'nci maddesinde düzenlenmiştir.