Elektronik ticaret değişik kişi ve gruplar arasında yapılabilmektedir. Elektronik ticarette tarafları esas alan bir sınıflandırma yapıldığında karşımıza dört farklı elektronik ticaret türü vardır (Erbaşlar & Dokur, 2012, s.31). Bunlar:
1. Firmalar arası
2. Firmalar ve tüketiciler arası 3. Firmalar ve kamu kurumları arası
4. Kişiler ve kamu kurumları arasındaki elektronik ticarettir.
Şekil 7. Elektronik Ticaretin Türleri Kaynak: www.elektonikticaretrehberi.com.tr
4.6.1. Firmalar Arası Elektronik Ticaret (Business to Business – B2B)
Firmaların kendi aralarında yaptıkları ticareti ifade etmektedir. Genellikle kapalı ağlar üzerinden yürütülen faaliyetleri içermektedir. Elektronik veri değişimi EDI, danışmanlık hizmetleri, talep üzerine bilgi verme, veritabanları gibi uygulamaları içermektedir. (Erbaşlar & Dokur, 2012, s.32).
89
Business to Business (B2B) e-commerce adıyla bilinen kurumlar arası elektronik ticaret, birçok alıcı ve satıcı firmanın elektronik ortamda bir araya gelip alım satım işlemlerini yine elektronik ortamda gerçekleştirdikleri yeni ticaret seklini ifade etmektedir.
Bu kapsamda sanal ortamda ürün katalogları üzerinde arama, tarama, sipariş, faturalama ve ödeme işlemleri yürütülmektedir. Ayrıca ortak Ar-ge, projelendirme, ürün tasarımı, mühendislik hizmetleri ile ürün dağıtım ve teslimat işlemleri de bu kapsamda yer almaktadır. İşletmelerarası ilişkiler yatay ilişkiler olabileceği gibi dikey ilişkiler de (firma-bayi-dağıtıcı- tedarikçi) olabilir (Canpolat, 2001).
İnternet ortamında e-ticaret şirketler tarafından yoğun olarak 1996 yılında kullanılmaya başlanmıştır. Bundan önceki yıllardaki e-ticaret kendi aralarında veya belirli müşterileri ile bilgi alışverişinde/ticari ilişkide bulundukları ve üçüncü taraflara kapalı olan uygulamalardır. Bu uygulamalarda EDI (electronic data interchange) adı verilen bir yöntem kullanılmaktadır (Erbaşlar & Dokur, 2012, s.32).
Başka bir deyişle işletmelerin kendi ihtiyaçlarını başka işletmelerden karşılaması ve iletişim sağlaması durumudur. Ürün kataloglarını tarama, sipariş verme ve ödeme yapma gibi her türlü tedarik faaliyetlerini elektronik ortamda gerçekleştirmek, bu kategorinin dâhilindedir. İnternet üzerinden B2B, işletmeler arasındaki bilgi, hizmet ve ürün alışverişidir (Dal & Özbek, 2006, s.111).
Küresel rekabetin hızlandığı günümüz ticaret koşullarında, işletmeler rakiplerine üstünlük sağlamak ve müşterilerine bir katma değer kazandırmak amacıyla elektronik ticareti tercih etmektedirler. Elektronik ticarette katma değer, üretilen ürün ve hizmetlerle ilgili işletmelerin müşterilerine ayrıntılı bilgi vermesi, geleneksel kanalları kısaltarak hızlı dağıtım yapması, ek destek hizmet sağlaması, veri tabanı oluşturması, ticari işlem fiyatlarını düşürmesi, kırtasiyeyi azaltması veya birçoğunu ortadan kaldırması, coğrafi sınırların ticari işlemlerde ortaya çıkardığı zaman kaybını azaltarak bunda tasarrufu yaratması, aracıları kaldırarak alıcı ve ana satıcıyı birebir ilişkiye sokmasıdır (Dal & Özbek, 2006, s.111-112).
B2B’nin temeli, şirketlerin internet üzerinden birbirine mal ve hizmet satmasına dayanır. Ama B2B sitelerinin işlevi yalnızca bu değildir. Mal ve hizmet satımının yanı sıra,
Şirketler birbirleri arasında bilgi alışverişi yapması,
Finansal işlemlerin gerçekleştirilmesi ve bütün bu işlevler, internet üzerinden gerçekleştirildiği için hem daha hızlı hem daha verimli bir şekilde yapılabilmektedir. (Marangoz, 2014, s.70).
90
4.6.2. Firmalar ile Tüketiciler Arasındaki Elektronik Ticaret (Business to Consumer – B2C)
Genelde e-ticaretten söz edildiğinde, kişilerin aklına ilk gelen aktiviteler, bu sınıftakilerdir. Bu sınıf, internetin ve kişisel bilgisayarların yaygınlaşması ile popülerlik kazanmıştır. Alıcının birey, satıcının işletme olduğu elektronik ticaret işlemi B2C (Business to Consumer - İşletmeden Son Kullanıcıya) olarak tanımlanırken, alıcı ve satıcının işletme olduğu elektronik ticaret işlemi ise B2B (Business to Business - İşletmeden İşletmeye) olarak adlandırılır (Dal & Özbek, 2006,s.112).
Son yıllardaki web ve wap teknolojilerindeki gelişmelerle ortaya çıkmış yeni bir tür alışveriş ortamıdır. Elektronik ticaretin en çok bilinen türüdür (Marangoz, 2014, s.71).
İnternet üzerinde ticaretin en cazip tarafını oluşturmaktadır. Elektronik alışveriş, bilgilendirme hizmetleri, elektronik ödeme, online banka ve sigortacılık, ücretli televizyon hizmetleri bu kapsamda yer almaktadır (Erbaşlar & Dokur , 2012, s.32).
Bu kapsamda elektronik kataloglardan yararlanan tüketicilerin mal, bilgi ve hizmet alışverişi, elektronik ödeme, elektronik bankacılık ve sigortacılık, danışmanlık işlemleri yürüttüğü gözlemlenmektedir. Tüketicinin korunması da bu ilişkinin ikinci ayağını oluşturmaktadır (Canpolat, 2001).
6.4.3.Firmalar ile Kamu Kurumları Arasındaki Elektronik Ticaret (Business to Goverment – B2G)
Firmaların kamu kurumları ile olan ilişkilerinde, özellikle vergi mükellefi olarak yaptıkları ödemelerde, sigorta primi ödemelerinde ve benzer şekilde yapılan ilişkiler bu kapsamda değerlendirilmektedir.
İşletmelerin sanal ortamda kamu idareleri ile olan ilişkileri yaygın olmamakla birlikte, yakın gelecekte bu ilişkinin yaygınlaşacağı ve etkinlik kazanacağı tahmin edilmektedir. Elektronik ortamda vergilendirme, istatistiki bilgiler ve çeşitli izinlerin elektronik ortamda verilmesi, izlenmesi, denetlenmesi ve düzenlenmesi, sosyal güvenlik hizmetleri, elektronik imza, şifreleme, elektronik noter, onay kurumu, elektronik ticarette kullanılacak standartlar, elektronik gümrükleme, sigortacılık, kamu ihalelerinin elektronik ortamda duyurulması, elektronik ortamda hukuki ve cezai sorumluluğun düzenlenmesi gibi bir çok konu bu kapsamdadır (Canpolat, 2001).
91
Firmalar ile kamu kuruluşları arasındaki ticari işlemler, vergiler, gümrük işlemleri, sosyal güvenlik, istatistik ve izinlerin elektronik yoldan izlenmesi ve düzenlenmesi, kamu ihalelerinin elektronik ortamda duyurulması işletme devlet arasındaki ticaretin ilk örneklerini oluşturmaktadır (Marangoz, 2014, s.72).
6.4.5. Tüketiciler ile Kamu Kurumları Arasındaki Elektronik Ticaret (Consumer to Goverment – C2G)
Kamu kuruluşlarının kendi aralarında ve özel sektörle, elektronik ağlar aracılığı ile bağlanması durumu “elektronik devlet” ya da kısaca “e-devlet” kavramı ile ifade edilmektedir (Marangoz, 2014, s.72).
Gelişmeye en açık elektronik ticaret türlerinden biridir. Gelişme derecesini belirleyecek olan temek etken ise kamu sektörünün ne derece online sisteme geçtiğidir. Vatandaşların devletle olan ilişkilerinin ve yükümlülüklerinin bir bölümü online olarak elektronik ortamda gerçekleştirilebilecektir. Buna örnek olarak kişisel yükümlülük kapsamında yer alan bazı vergilerin elektronik ortamda takibi ve ödenmesi verilebilir (Erbaşlar & ,2012, s.33).
Ayrıca elektronik imza, şifreleme, e-noter, onay kurumu ve e-ticaret standartları gibi güvenlik unsurları yukarıda belirtilen tüm ilişkiler kapsamında yer almaktadır (Canpolat, 2001).
Bu temel sınıflandırmaya ilave olarak 2 yeni elektronik ticaret türü daha kimi yazarlarca kabul edilmektedir.
Bir elektronik ticaret türü olarak artan sanal eğitim faaliyetleri de bu sınıflandırmaya eklenebilmektedir. Sertifika, diploma programları, online eğitim hizmetleri de artık web tabanlı olarak sağlanabilmektedir.
Bu tür hizmetlerin geleneksel ticari mal ve hizmet alım ve satımından farklı bir yapıda olması nedeniyle beşinci elektronik ticaret türü olarak kabul edilebilir (Balevi, 2004, s. 54).
Bir diğer yeni elektronik ticaret türü ise “firma içi elektronik ticaret”tir. Firma içi elektronik ticaret ile yöneticiler elektronik posta, video konferansı ya da duyuru panoları aracılığı ile çalışanlarla online iletişim kurabilmektedir. Ani değişiklikler karşısında firma stratejisi hızla belirlenip tüm personele duyurulabilmektedir. Firmaların broşür, ürün katalogları ya da toplantı duyuruları gibi yayınlarının basılmasında internetten yararlanılmaktadır. Bu yolla basım ve dağıtım masraflarından kar edilmekte, posta işlemleri çabuklaşmakta ve güncelliğini yitirmiş bilgi transferi önlenmektedir (Erbaşlar & Dokur, 2012, s.33).
92