E-Ticaret Şirketlerinin Uluslararasılaşmasındaki Engeller

E-ticaret şirketlerinin gelişimini ve uluslararasılaşmasını teşvik edici ve tetikleyici unsurlar olmasının yanında bu sürecin önünde engelleyici unsurlar da vardır. Bu engeller de uluslararası pazara girme konusunda şirket stratejisi için belirleyici bir unsurdur. Bunlar teknolojik, dilsel, hukuki ve kültürel engeller, altyapı ve ekipmana erişim yetersizliği, bir bilgisayarı işletmede

122

yetersizlik ve emniyet ve güven anlayışının yetersizliği olabilir (Abbad vd.’den aktaran Grochal-Brejdak ve Szymura-Tyc, 2013, s. 43).

Yine Grochal-Brejdak ve Szymura-Tyc (2013), bu engelleri şu şekilde derlemişlerdir: Tablo 9. E-ticaret şirketlerinin uluslararasılaşmalarındaki engeller

Teknolojik engeller Teknolojik olmayan engeller

• Bir e-mağazanın program “arka planını” mevcut veri tabanları, uygulamalar, browserlar, vs. ile entegre etmenin zor olması (Turban et al., 2006); • Düzgün bağlantı sağlayan uygun ağ sunucularının ve aksesuarlarının eksikliği (Turban et al., 2006); •İnternet protokollerinde, yetkilendirme ve diğer yetersiz ağ güvenliği (kredi kartı ile ödemeyi imkansız kılan farklılıklar da dahil olmak üzere) konularındaki farklılıklar (Henari, Mahboob, 2008); • Bağlantının değişen hızı ve doğru operasyon ile sayfanın düzgün estetik görünümüm için gerekli olan yazılım eksikliği (Berthon, Pitt, Cyr, Campbell, 2008)

• Dilsel engeller (bir devlette farklı lehçelerin kullanımından doğanlar dahil) (Henari, Mahboob, 2008);

• Değişen bilgisayar operasyon becerileri, özellikle gelişmekte olan ülkelerde (esas olarak Ortadoğu’da) IT eğitimine ve donanımın kendisine erişim (Abbad, Abbad, Saleh, 2011);

• Kültürel kısıtlamalar: Bir yandan sosyal standartlar ve kültürel değerler arasında bağ eksikliği, diğer yandan internet erişimi şeklinde açıklanan teknolojik gelişim ve bunun üzerinden ürün alabilme olanağı (Steinfield, Klein, 1999)

Makroekonomik engeller Mikroekonomik engeller

• Bir ülkenin bilgi teknolojilerini kullanmaya açıklığını yansıtan düşük seviyede e-hazır olma;

• E-hazır olmayı büyük ölçüde etkileyen yüksek CPI (Yozlaşma Algılama İndeksi);

• Ulusun koruma ve kendini ifade etme gibi değerlerle kendini düşük tanımlaması,toplumun ekonomik gelişmesini endüstriyelden post- endüstriyel topluma dönüşmesini baskı altında tutması (Berthon, Pitt, Cyr, Campbell, 2008) • Sansürcülük, kişisel bilgi güvenliği politikası ve fikri mülkiyet koruma kanunu ile ilgili sorunlar (Palumbo, Herbig, 1998)

• E-işletme yönetimine yetersiz destek (Heung, 2003);

• Kurumsal özellikler: işletmenin küçük boyutu, üretim faaliyeti, B2C (işletmeden müşteriye) sektörü (Mac-Gregor, 2003);

• Hizmete sunulan ürünün düşük sayısallaşması (Turban ve diğerleri, 2006)

Kaynak: Grochal-Brejdak ve Szymura-Tyc, 2013, s.43-44

Tabloda “e-hazır olma” kavramı ülkelerin dijital ekonomik sisteme ne derece hazır oldukları ve vatandaşlarını bu sürece ne oranda entegre edebildikleri ile ilgili bir kavramdır. Bu kavram da ülkelerin bilgi iletişim teknolojilerini (BİT) ne oranda hizmet sektörüne dahil edebildikleri ile

123

ilgilidir. Economist Intelligence Unit’e (2010) göre dünyanın birçok yeri bir dereceye kadar e- hazır olma seviyesine ulaşmış durumdadır ancak e-hazır olma (dijital hazır olma) konusunda tüm dünya eşit/aynı seviyede bir ilerleme göstermemiştir.

Economist Intelligence Unit (2010) inceledikleri 70 ülkenin dijital alanda temellerini kurduğunu ve internet ve bilgi iletişim teknolojilerinin söz konusu 70 ülkenin ekonomik büyümelerinin önemli bir parçası olduğunu belirtmektedir. Tüketiciler ve endüstriler/sektörler küresel internet ve gelişmiş iletişim ağlarına erişmekte ve bunları kullanmaktadır. Ülkelerin “e- hazır olma”larını belirleyen unsurları ve etkileme oranlarını şu şekilde bir tablo ile göstermişlerdir (Economist Intelligence Unit, 2010, s.3):

Tablo 10. E-Hazır Olmayı Belirleyen Unsurlar

KATEGORİ AĞIRLIK

Bağlantı ve teknoloji altyapısı %20

İş çevresi %15

Toplumsal ve kültürel çevre %15

Yasal çevre %10

Hükümet politikası ve vizyonu %15

Tüketici ve iş kabulü %25

Kaynak: Economist Intelligence Unit, 2010, s.3)

Tablo 9 ve Tablo 10’dan hareketle e-ticaret şirketlerinin uluslararasılaşmasındaki engelleri şu şekilde inceleyebiliriz:

5.3.3.1. E-Ticaret Şirketlerinin Uluslararasılaşmasındaki Teknolojik Engeller

Teknolojik engeller daha çok e-ticaret şirketinin teknik altyapısı, internet bağlantısı sağlayıcıları, ağ sunucuları, internet protokolleri ve kredi kartı ödeme ile yapılan ödeme sistemlerini kapsayan unsurlardır. Söz konusu unsurlar Tablo 3’te ülkelerin e-hazır olmalarını etkileyen unsurlardan bağlantı ve teknoloji altyapısı olarak belirtilen kategori ile doğrudan ilgilidir. Bir ülkenin e-ticarete olan yatkınlığı o ülkedeki internet kullanım oranı ve internet için ülke çapındaki bağlantı ve teknoloji altyapısı ile doğrudan ilgilidir. Ülke düzeyinde bireylere sağlanan teknolojik altyapı internet kullanımını ve doğal olarak e-ticaret kullanımını etkileyecektir.

124

E-ticaret kullanıcılarının yanı sıra e-ticaret faaliyeti sürdüren şirketin teknolojik altyapısı ve bu süreçteki yetkinliği diğer bir önemli unsurdur. Yaygınlaşan elektronik ve teknolojik gelişim sayesinde, internet kullanıcıları ve e-ticaret hizmeti yararlanıcıları yani tüketiciler, alışveriş sürecindeki hız ve güvenlik konularında hassasiyet göstermektedirler.

Ödeme sistemlerinde yaygın olarak kredi kartı kullanılması da beraberinde güven hassasiyetini getirmektedir.

5.3.3.2. E-Ticaret Şirketlerinin Uluslararasılaşmasındaki Teknolojik Olmayan Engeller

Uluslararasılaşma sürecinde e-ticaret şirketlerinin karşılaşabileceği engellerin bir kısmı ise açılan yabancı pazardaki yabancı dil ve kültürel farklılıklar ile ilgilidir. Bu konuda şirketin açılmadan önce bu konudaki altyapısını da tamamlaması ve yine açılacağı pazardaki tüketim alışkanlıklarını tespit etmesi süreci kolaylaştırabilmektedir. Ayrıca açılacak pazardaki bilgisayar, internet ve e-ticaret kullanım alışkanlıkları da uluslararası pazara açılma sürecinde önemli olarak belirleyici unsurlardandır.

5.3.3.4. E-Ticaret Şirketlerinin Uluslararasılaşmasındaki Mikroekonomik Engeller

E-ticaret şirketlerinin uluslararasılaşma sürecindeki mikroekonomik engeller daha çok şirketin yapısı ve kurumsal özellikleri ile ilgilidir. Uluslararasılaşma, firmanın gelişimi ile yakından alakalıdır (Franeois, 2009, s.13). Bu durumda firmanın büyüklüğü de uluslararasılaşma sürecinde önemli bir faktör olarak kabul edildiğinde küçük ölçekte olması bu süreç için engelleyici ya da yavaşlatıcı bir unsur olarak görülebilir. Bunun dayanağı olarak ihracat sürecinde firmanın büyük ölçekte olmasının ihracat yapma olasılığını artırması gösterilebilir (Calof, 1995). Ayrıca küçük ve orta ölçekli şirketlerde uluslararası piyasa bilgisi eksik olduğu için (Franeois, 2009, s.13), bu şirketlerin az bilgiye sahip olması uluslararasılaşmayı engellemese bile geciktirici bir unsur olarak nitelendirilebilir.

E-ticaret şirketinin faaliyetlerini yürüttüğü web sitesinin ziyaret edilme sıklığı o web sitesinin ihracat yapabilme olasılığıyla olumlu bağlantılı olduğu için (Franeois, 2009, s.14), az bilinen, henüz pazarda yerini tam olarak almamış bir web sitesi de e-ticaret şirketlerinin uluslararasılaşmasını yavaşlatıcı bir unsur olarak nitelendirilebilir.

125

Tüketiciler arasında, yurt içi ya da yurt dışı alışverişlerde e-ticareti kullanmaya isteksiz bir kesimin varlığı da hem yurt içi hem de uluslararası e-ticaret için engelleyici olabilmektedir. İnternetin değeri topluma sağladığı fayda ile artar. Eğitim –hem genel anlamdaki eğitim hem de internet okuryazarlığı ve bilgi iletişim teknolojilerindeki yetenek düzeyi- “sosyal ve kültürel çevre kategorisinde” oynadığı rolle oldukça önemlidir (Economist Intelligence Unit, 2010, s. 10). Bundan hareketle ülkenin bireyleri arasındaki eğitim seviyesinin düşüklüğü hem internet hem de e-ticaret kullanımı azaltan bir unsur olarak görülebilir.

5.3.3.3. E-Ticaret Şirketlerinin Uluslararasılaşmasındaki Makroekonomik Engeller

E-ticaret şirketlerinin uluslararasılaşması, şirketin teknolojik altyapısının tamamlanması, yasal izin alımlarının gerçekleştirilmesi, piyasa bilgisi, stratejik kararlar gibi bir süreci içerdiği için bu süreci yavaşlatan ya da engelleyen unsurlar sadece şirketin kurulduğu ülke sınırları içinde kalmamaktadır. Öncelikli olarak şirketin kurulduğu ülkenin bilgi teknolojilerinin kullanım düzeyi ve bu teknolojilere olan açıklığı başlangıç unsuru olarak kabul edilebilir. Tablo 10’da gösterildiği gibi ülkelerin e-hazır olma süreçlerini etkileyen 6 temel unsur bulunmaktadır ve bu unsurların neredeyse tamamı makro ölçekte e-ticaret şirketlerini etkileyen unsur olarak nitelendirebilir:

 Bağlantı ve teknoloji altyapısı

 İş çevresi

 Toplumsal ve kültürel çevre

 Yasal çevre

 Hükümet politikası ve vizyonu

 Tüketici ve iş kabulü.

Bağlantı ve teknolojik altyapısı herhangi bir e-ticaret şirketinin kurulduğu ülke sınırlarında iken mikro düzeyde bir unsur iken, uluslararasılaşma sürecinde bununla kalmayıp uluslararası pazara açılma stratejisinde şirketlerin seçecekleri ülkeler için de belirleyici olabileceği için makro düzeyde belirleyici olmaktadır. Hedef pazardaki ülkenin bağlantı ve teknoloji altyapısının düşük düzeyde olması uluslararasılaşma sürecini yavaşlatan ve engelleyen bir faktör olarak nitelendirilebilir.

Avrupa hükümetleri internetin faydalarından tüm vatandaşlarının yararlanmasını sağlamak için çok ciddi çalışmalar yapmışlardır ve buna e-kapsam/ e-dahil olma denilmektedir (Economist

126

Intelligence Unit, 2010, s. 13). Dünya çapında ülkeler arasında e-kapsam/e-dahil olma konusu, tüm ülkelerde eşit seviyede olmadığı için bu durum uluslararası e-ticarete engel olan makro düzeyde bir faktör olarak düşünülebilir.

E-ticaret şirketinin kurulduğu yerel ülke ve açılmak istediği dış pazarlardaki ülkenin bireyleri ekonomik, eğitim, kültürel vb. açıdan birbirlerinde farklı düzeylerde olacağından dolayı bu bireylere eşit seviyede internet erişimi sağlanmaması da uluslararası e-ticaret için makro düzeyde bir engel olarak düşünülebilir.

Vatandaşlarının internet erişimlerinin içeriği kontrol altında tutmak için yoğun çaba harcamaları hükümetlerin dijital ekonomideki ilerleyişlerini yavaşlatmaktadır (Economist Intelligence Unit, 2010, s. 14). Ülkedeki internet kullanıcılarına konulan kısıtlamalar da uluslararası anlamda e-ticaret için yavaşlatıcı bir unsur olarak görülebilir. Bu durumda, bilgi iletişim teknolojilerine erişimi artırmak ve dijital hizmetlerin insanlar tarafından artan oranda kullanılabilir olması için hükümetler ve şirketler tarafından yapılması gereken birçok şey vardır (Economist Intelligence Unit, 2010, s. 16).

Ülkeler arasındaki gümrük vb. kotalar da uluslararasılaşmanın ilk aşaması olarak kabul edilen ihracatı ve bununla ilgili olarak dış pazara açılmak isteyen e-ticaret şirketlerini de engellemektedir.

Bir sonraki bölümde bahsedilecek olan e-ticaret şirketlerinin uluslararasılaşmasını etkileyen unsurlardan, pazarına girilecek ülkenin dağıtım yapısı, lojistik yapısı, rekabet koşulları (varsa kısıtlamaları) ve e-ticaret şirketi tarafından alınacak risk de makro düzeyde öneme sahiptir. Açılmaya planlanan ülkenin dağıtım yapısındaki ya da lojistik kanallarındaki yavaşlatıcı ya da sorunlu koşullar, veya varsa ülkedeki rekabet kısıtlamaları e-ticaret şirketinin uluslararasılaşması için makroekonomik düzeyde engel teşkil edebilmektedir.

Economist Inteligence Unit tarafından “Dijital teknoloji” olarak ifade edilen, çalışmamız açısından da internet ve e-ticaret kullanımı olarak nitelendireceğimiz sürecin kullanımından maksimum ekonomik ve sosyal fayda elde etmek için ülkelerin şöyle zorunlulukları vardır : (Economist Intelligence Unit, 2010, s. 17):

 Nüfusun mümkün olan en yüksek kalitede sabit ve kablosuz ses ve veri erişiminin sağlanması

 Her düzeyde eğitim odak noktası olarak bilgi iletişim teknolojilerini kurmak ve her eğitim düzeyindeki öğrencinin yararına dijital ekonomiyi nasıl kullanacağını ve değerlendireceğini öğrenmek.

127

 Vatandaşlar ve işletmeler için pratikte yarar sağlayan büyük ölçekte mal ve hizmetlerin çevrimiçi temin ve tedarikini mümkün kılmak.

 Ekonomide bilgi iletişim teknoloji yoğun girişimlere şans vermek için yenilikçi ve girişimciliği desteklemek ve teşvik etmek.

 Kişi ve kuruluşları tacizden yasal olarak korurken teknoloji kullanımının gereksiz engellemelerden kaçınılması.

Bu unsurlar, süreci olumlu anlamda etkileyecek ve e-ticaret şirketlerinin uluslarasılaşmasındaki dört düzeyde engelleyici unsurların en aza indirgenmesini sağlayacak düzenleyiciler olarak görülebilir.