Elektronik ticaret; özellikle küçük işletmelerin uluslararasılaşması için önemli bir araç olma özelliğiyle birlikte aynı zamanda uluslararası ticaretin serbestleştirilmesine de katkılar sağlamaktadır. Özellikle dijital ürünlerin sınırlar arası fiziki ticaretinde uygulanan dış ticaret kısıtlamaları elektronik ortamda ticaretin gerçekleştirilmeye başlaması ile birlikte ortadan kalkmıştır. Bu uygulama, dijital ürünler alanında salt birkaç ülkeyi kapsayan bölgesel bir entegrasyon değil, küresel ölçekli bir serbest ticaret anlaşması olarak değerlendirilebilir (Zerenler, 2013, s.214).
İnternetin hızla yaygınlaşması, elektronik ticareti, ticari işlemlerin yürütülmesinde yeni ve çok etkin bir araç haline getirmiştir. E-ticaret tüm dünyada ticaretin serbestleştirilmesi eğilimi ile birlikte, son on yılda yaşanan ve bilgi iletişimini kolaylaştıran teknolojik gelişmelerin bir ürünü olarak ortaya çıkmıştır (Erbaşlar & Dokur, 2012, s.146).
Küreselleşme ile birlikte bilişim teknolojilerinde meydana gelen önemli gelişmelerle özellikle bilgi akışı, paylaşımı ve iletimi alanlarında devrimsel gelişmeler yaşanmaktadır. Elektronik ticaret işletmelere üretim, pazarlama, yönetimi stok ve dağıtım maliyetlerinde önemli tasarruflar sağlamaktadır. Günümüzde başta internet olmak üzere bilişim teknolojilerini yoğun bir biçimde neredeyse tüm birimlerinde kullanan işletmeler; üretimleri için gerekli olan girdilerini temin etme sürecinde tedarikçileriyle, üretilen ürünlerin pazarlanmasında da elektronik ticaret yapmaktadırlar (Zerenler, 2013, s.214).
Yurt içi ve yurt dışındaki alıcı, satıcı, ülke, ürün veya pazar araştırması ve bununla birlikte şirketler arası, şirket tüketici arası, şirket kamu kuruluşu arası gerçekleşen ticari işlemlerin tamamının veya bir bölümünün elektronik iletişim kanalları kullanılarak hızlı, verimli şekilde yapılması ve gerçekleştirilmesine, yüz binlerce şirketle direkt temasın internetin verimli kullanımıyla sağlanabilmesine olanak tanıyan bir ticaret şeklidir (Erbaşlar & Dokur, 2012, s.146).
Elektronik ticaretin küresel anlamda gelişmesiyle birlikte, ulusal ve uluslararası alanda faaliyet gösteren işletmelerin, müşterilerin, kamu kurumlarının ve organizasyonlarının yapıları yeni koşullara uygun hale getirilmek üzere gözden geçirilmeye başlanmıştır. Bu yeni durum, yeni
103
fırsatlar ortaya çıkartarak işletmelerin faaliyette bulunduğu pazarları daha da genişletmekte, onlara rekabet avantajı sağlamakta, dolayısıyla bu yönüyle ekonomik alt yapıyı değiştirmektedir (Zerenler, 2013, s.214).
Elektronik iç ve dış ticaret, ticari işlemlerden biri veya tamamının elektronik ortamda gerçekleştirilmesi yoluyla reklam ve pazar araştırması, sipariş ve ödeme ile teslim olmak üzere üç aşamadan oluşmaktadır (Erbaşlar & Dokur, 2012, s.146).
4.11.1. Elektronik Dış Ticaretin Araçları
Elektronik dış ticaretin araçlarını, birbirleriyle ticaret yapanların ticari işlemlerini kolaylaştıran her türlü teknolojik ürünler (telefon, faks, televizyon, bilgisayar, elektronik ödeme ve para transfer sistemleri, elektronik veri değişimi sistemleri (Electronic Data Interchange-EDI) , internet) olarak düşünebiliriz (Erbaşlar & Dokur, 2012, s.146).
Yani yukarıda daha önce geleneksel ve yeni araçlar başlıkları ile incelediğimiz elektronik ticaret araçları, elektronik dış ticaret için de geçerlidir. Ancak günümüz koşullarında en yaygın araç kuşkusuz internet olacaktır. Çünkü internet teknolojisi ile ses, görüntü, yazılı metin aynı anda ve diğer araçlara göre çok daha hızlı bir şekilde verileri ilettiği için bu yöntemin maliyeti diğer araçlara oranla daha düşüktür.
Elektronik dış ticaretin araçlarından biri olan elektronik veri değişimi (Electronic Data Interchange- EDI) ise, ticaret yapan iki kuruluş/şirket arasında, insan faktörü olmadan bilgisayar ağları aracılığı ile bilgi ve belgelerin karşılıklı değişimi sağlayan bir araçtır.
Geçmişte bir ölçüye kadar kapalı bilgisayar ağları üzerinden gerçekleştirilen elektronik ticaret uygulamaları, güvenli olmakla birlikte maliyeti oldukça yüksek sistemlerdir. Günümüzde, açık bilgisayar ağı olan internet, elektronik ticaret için çok daha uygun bir altyapıdır. İnternet aracılığıyla, artık kapalı yapıdan açık yapıya geçerek küreselleşen ağların getireceği avantajlardan yararlanılmaktadır (Erbaşlar & Dokur, 2012, s.147).
4.11.2. Elektronik Dış Ticaretin Tarafları
Yurt içi elektronik ticaretin taraflarına ilaveten birkaç aktör daha elektronik ticaret sürecine dahil olmaktadır. Bunlar şöyle sıralanabilir (Erbaşlar & Dokur, 2012, s.147):
Üretici/ Manufacturer
104
İthalatçı/ Importer
Gümrük Müşaviri/ Duty Counsel
Bankacı/ Bank
Sigortacı/ Insurance
Nakliyeci/ Freight
Özel Sektör Bilgi Teknolojileri
Dış Ticaret Müsteşarlığı
Gümrük Müsteşarlığı
4.11.3. Elektronik Dış Ticaretin Avantajları
Elektronik dış ticaret, e-ticaretin uluslararası olarak yapılmasıdır. Elektronik dış ticaret için gerekenler internet bağlantısı olan bilgisayar ve e-dış ticaret sitesidir. Elektronik dış ticaret sayesinde dünyanın herhangi bir yerinden belirli bir mekana bağlı kalmaksızın sadece internet bağlantılı bilgisayarınızla dünyanın herhangi bir yerine ürünlerinizi pazarlayabilirsiniz. Sosyal paylaşım ağları sayesinde global reklamlar yapabilir tüketicilerin ilgisini çekebilirsiniz. Global olarak satış yapmanız için dünyanın her yerinde mağazalar açmanıza gerek yok, bunun yerine sanal dış ticaret mağazanızla dünyanın her yerinden milyonlarca müşteriye ulaşıp bir efsane haline gelebilirsiniz (Erbaşlar & Dokur, 2012, s.149).
Elektronik dış ticaret sayesinde hangi ülkede hangi ürüne talep var, bölgelere müşteri talepleri neler gibi bilgileri saptamak daha kolaydır. Bu özellik sayesinde bu yönde kampanyalar ile daha çok satış yapabilirsiniz (Erbaşlar & Dokur, 2012, s.149).
Yukarıda sıralanan faydalar/avantajlar , satıcı/firma odaklı olmakla birlikte nihai kullanıcılar yani tüketiciler açısından da faydaları sıralanabilir:
Kendi ülkesinde ihtiyacı olan ürünü bulamayan tüketici aradığı ürünü istediği ülkeden istediği elektronik ticaret firmasından alabilir.
Alıcılar/tüketiciler satın almak istedikleri ürünleri istedikleri yerde teslim alma kolaylığına sahip olurlar.
Elektronik ticaret alışveriş için zamanlama konusunda hiçbir sınırlama getirmemektedir.
İnternet üzerinden alışverişte hızla yaygınlaşan bir tür de bilgilerin temini konusudur. Online eğitim programları vb. yöntemler yeni bir elektronik ticaret türü olarak kabul edilmekte ve bu tür de bilgiye ulaşma konusunda çığır açan bir gelişme olarak nitelendirilebilmektedir.
105
Tüketici, ürün seçeneklerinin artması ile kaliteli ürüne ulaşma konusunda geleneksel ticarete göre avantajlı, yurt içi elektronik ticaretin yanı sıra yurt dışı elektronik ticaret alternatifine sahip olmaktadır.
Son olarak ürün değişikliği ya da iade gibi durumlarda elektronik ticaret firmaları tarafından tüketici için kolaylaştırıcı yöntemler uygulanmaktadır (ücretsiz iade gibi).
Duruma ülkemiz açısından bakıldığından elektronik ticaret özellikle KOBİ’ler için daha az maliyetli pazar bulma, pazarlama ve satış imkânı sağlamaktadır. İhracat yapmak isteyen firmalar için, en hızlı ve az maliyetli yöntem e-ticaret yöntemi olarak ifade edilebilir.
4.11.4. Elektronik Dış Ticaretin Dezavantajları
E-ticaret ve internet, bütünü ile ele alındığında teknik yapısı itibari ile denetime müsait bir nitelikte değildir. İnternete girmek, yararlanmak ve çeşitli olanakları kullanmak için herhangi bir yasal formalite, başvuru izni, onay gibi işlemler söz konusu değildir. İnternetin hukuki anlamda bir sahibi yoktur; belli bir işleticisi ve/veya yöneticisi de yoktur. Bu nedenle internetin kullanımında ortaya çıkabilecek suiistimalleri, aşırılıkları, usulsüzlükleri, kural dışı davranışları denetleyip, yaptırım uygulayacak merkezi bir otorite de bulunmamaktadır. İnternetin bu niteliği, uluslararası ya da uluslar üstü organizasyonlar tarafından dikkate alınmalı ve çözüm üretilmelidir (Erbaşlar & Dokur,2012, s.130).
Elektronik ticaret işlemlerinde en önemli sorunlardan biri güvenlik problemidir. Uluslararası e- ticaret işlemlerinde de söz konusu sorun bu ticaret türünün dezavantajı olarak nitelendirilebilir. Elektronik dış ticaret işlemlerinde lojistik ve teslimat problemi uygulamada en çok görülen engellerden biri olarak nitelendirilebilir. Ülkeler arası gümrük, kota vb. yasal uygulamalar sebebiyle alışverişi yapılan ürünlerin gümrükten geçememesi yurtdışı e-ticaret alışverişlerindeki bir diğer dezavantajdır.
Elektronik ticaret konusuna geleneksel ticaret yöntemleri açısından bakıldığında, internet platformundaki bu ticaret yöntemine ayak uyduramayan geleneksel ve yerli ticaret yapan firmaların ekonomideki ve artan rekabet ortamındaki yeri zayıflayacaktır. Bu açıdan bakıldığında bu hususunda bir dezavantaj olarak görülmesi mümkün olabilmektedir.
107