Duygusal Bağlar ve Gelecekten Beklentiler

Aidiyet duygusu, çeĢitli bağlarla oluĢup kültürel bakımdan kalıplaĢmaktadır. Bu duygular, yaĢantılarla edinilir, dönüĢür ve gündelik yaĢama aktarılarak anlatılarla meĢru kılınmaktadır. Duygular her ne kadar insanın içinde ortaya çıkıp, bedeninde yaĢanıp ve sonra yorumlanır ise de duygulanım içinde yaĢanılan toplumun kültürel anlamlarını yansıtmaktadır. Ġnsanın etkileĢim içinde bulunduğu çevrede de bağımsız olduğu da düĢünülemez (Marshall, 2003: 165-166). Çoğunluğu ekonomik sebeplerle kırsal

kesimden Danimarka‘ya göç etmiĢ göçmenler köken ülkelerine özlem duymakla beraber aslında iki taraflı bir yaĢantı sürdürdükleri için geri dönüĢ bir mite dönüĢmekle birlikte Danimarka‘nın Ġskandinav refah modelinin devlet desteği ile finanse edilen ve bütün vatandaĢlarına sağlanan refah hizmetleri göçmenler için vazgeçilmezdir (Abrahamson, 1999: 30).

Bu nedenle emekli olduktan sonra iki ülkede de belli sürelerle yaĢayarak sosyal güvenlik hizmetlerinden faydalanma haklarına sahip olacak olan göçmenler için dönüĢten ziyade emeklilik bir hedeftir. Böylelikle göç ülkesine köklenerek çocuk ve torun sahibi olarak çeĢitli bağlara sahip olan kiĢiler için geliĢen ulaĢım teknolojileri ile anavatan ve yeni vatan arasında mekik dokunan bir bölge ortaya çıkmaktadır. Göçmenlerin özellikle emeklilikleri ile birlikte, konar-göçer kültürünün yeniden canlanıp ve farklı bir biçimde karĢımıza çıktığını söyleyebileceğimiz bir durumda göçmenler kıĢ aylarında Danimarka‘da yaz aylarında ise Türkiye geçirdikleri gözlemlenmektedir.

17 yaĢından beri Danimarka‘da yaĢayan, üç çocuğu ve bir torunu Danimarka‘da olan Katılımcı 8‘in duygusal olarak anavatana bağlı olduğunu fakat Danimarka‘dan da tamamen ayrılamayacağını belirtmektedir. Ġki ülke arasında sürdürmeyi düĢündüğü yaĢamını Ģu sözlerle ifade etmektedir:

“Emekli olursam kışları Danimarka‟da yazları Türkiye‟de kalırım. Ömrümün çoğu burada geçti ama orda büyüdüğüm için orayı özlüyorum.”

(Katılımcı 8)

Türkiye‘de gayrimenkullere sahip olmalarına rağmen, en büyük Ģikâyetler arasında, fabrikalarda ağır Ģartlarda çalıĢmaları ve gurbetin stresinden dolayı yakalandıkları hastalıklardır. Sağlık ve sosyal güvenlik sistemi örnek bir model olan Ġskandinav modeline sahip olan Danimarka ile çalıĢmanın nicel örneklemine sorulan Sağlık ve sosyal güvenlik sistemi açısından hangi ülkeyi tercih edersiniz? Sorusuna alınan %77,1 ile Danimarka cevabı da bunu desteklemektedir. Anketlere sadece %8,4‘ü Türkiye‘yi tercih ederken %10,4‘ü her ülke de iyi cevabını verirken %1,8‘i her ikisi de kötü cevabını vermiĢtir.

Tablo 36: Sağlık ve Sosyal Güvenlik Sistemi Açısından Ülke Tercihi

Sıklık Yüzde Geçerli Yüzde

Geçerli

Türkiye 38 8,4 8,6 Danimarka 347 77,1 78,7 Her ikisi de iyi 47 10,4 10,7 Her ikisi de kötü 8 1,8 1,8

Diğer 1 0,2 0,2

Toplam 441 98,0 100,0 Cevapsız 9 2,0

Toplam 450 100,0

Bir diğer katılımcı geçmiĢte ki Türkiye ile Ģimdiki Türkiye arasında ki farklılıkları vurgulamaktadır. Ve içinde bulunduğu müphem duyguları Ģöyle ifade etmektedir:

“Türkiye gittiğimde.... Aslında biraz karmaşık… Uzun süredir burada yaşamanın verdiği rahatlık yok orda... Özlemle gidiyorsun ama birçok nedenle insanlarla karşılaşınca hayal kırıklığına uğruyorsun. Biraz nostaljik düşünüyorsun, bıraktığın gibi düşünüyorsun ama her şey değişmiş... Burada en çok özlemini çektiğimiz dostlukların orada da kalmadığını değerlerin negatif bir yönde olduğunu ve kapitalizminde etkisiyle insanların değerlere yabancılaştığını görüyorsun. Bu da bazı konularda hayal kırklığı yaratıyor…”

(Katılımcı 6)

Bu nokta da nicel örneklemin katılımcılarına sorulan Doğum yerine göre hangi ülkeye kendinizi daha ait hissediyorsunuz? Sorusuna verilen cevaplardaki farklılıkta doğum yerinin Danimarka ya da Türkiye olmasının etkisi sadece Danimarka hissedilen aidiyetin Danimarka doğumlularda Türkiye‘den fazla olmasına rağmen iki ülkeye eĢit yakınlık hissi en yüksek oranda olduğu görülmektedir. Rakamlara göre, Türkiye doğumluların %39,5 ile Türkiye, %14,9 ile Danimarka ve %42,7 ile her iki ülkeye de kendisini eĢit mesafede hissetmektedir. Danimarka doğumlu katılımcılar da ise %24,4 ile Türkiye, %31,4 ile Danimarka ve %44,2 ile her iki ülkeye de kendisini eĢit mesafede hissetmektedir.

Tablo 37: Doğum Yerine Göre Ülkeye Aidiyet ĠliĢkisi

Hangi ülkeye kendinizi daha ait hissediyorsunuz?

Toplam Türkiye Danimarka Her ikisine de eĢit mesafede Diğer

Doğum yeri Türkiye Sayı 135 51 146 10 342 Satır %39,5 %14,9 %42,7 %2,9 %100,0 Sütun %84,9 %64,6 %78,5 %90,9 %78,6 Toplam %31,0 %11,7 %33,6 %2,3 %78,6 Danimarka Sayı 21 27 38 0 86 Satır %24,4 %31,4 %44,2 %0,0 %100,0 Sütun %13,2 %34,2 %20,4 %0,0 %19,8 Toplam %4,8 %6,2 %8,7 %0,0 %19,8 Diğer Sayı 3 1 2 1 7 Satır %42,9 %14,3 28,6 %14,3 %100,0 Sütun %1,9 %1,3 %1,1 %9,1 %1,6 Toplam %0,7% %0,2 %0,5 %0,2 %1,6 Toplam Sayı 159 79 186 11 435 Satır %36,6 %18,2 %42,8 %2,5 %100,0 Sütun %100,0 %100,0 %100,0 %100,0 %100,0 Toplam %36,6 %18,2 %42,8 %2,5 %100,0

“Türkiye‟de bir yere gidince bu ne acaba? Ben bunu yemek istiyorum ama bu ne diyorsun. Bir yere vardın mı herkes bana mı bakıyor diyorsun. Ama her zaman için her dakika için aklından gitmiyor. Ne yaptın Türkiye‟de… Doğduğun… Sefillikle fakirlikle geçen yıllar, hepimiz köylüyüz. Tozunu toprağını özlüyorsun.”

“Türkiye‟de bir hevesle gidiyorsun, memurları gördün mü dönesin geliyor…” “Buradan gidiyim diyorsun… Çocuklar burada…”

(Roskilde-kültür evi, 09.02.2009)

Doğum yeri Türkiye olanların ―Türkiye‘ye dönmeyi düĢünüyor musunuz?‖ sorusuna % 18,8‘i ―evet‖, % 39‘u ―hayır‖ ve % 41,6‘sı ―olabilir‖ cevabını vermiĢtir. Bu rakamlar evet ve olabilir cevabını verenlerde Danimarka doğumlularda düĢüĢ göstermiĢtir. Danimarka doğumluların %10,6‘sı evet, %55,3‘ü hayır ve %34,1 olabilir cevabını vermiĢtir.

Tablo 38: Doğum Yerine Göre ve Türkiye'ye Temelli Dönme ĠliĢkisi

Türkiye'ye temelli dönmeyi düĢünüyor musunuz?

Toplam Evet Hayır Olabilir Diğer

Doğum yeri Türkiye Sayı 64 133 142 2 341 Satır %18,8 %39,0 %41,6 %0,6 %100,0 Sütun %85,3 %72,7 %82,1 %100,0 %78,8 Toplam ^{%14,8 %30,7 %32,8 %0,5 %78,8} Danimarka Sayı 9 47 29 0 85 Satır %10,6 %55,3 %34,1 %0,0 %100,0 Sütun %12,0 %25,7 %16,8 %0,0 %19,6 Toplam ^{%2,1 %10,9 %6,7 %0,0 %19,6} Diğer Sayı 2 3 2 0 7 Satır %28,6 %42,9 %28,6 %0,0 %100,0 Sütun %2,7 %1,6 %1,2 %0,0 %1,6 Toplam ^{%0,5 %0,7 %0,5 %0,0 %1,6} Toplam Sayı 75 183 173 2 433 Satır %17,3 %42,3 %40,0 %0,5 %100,0 Sütun %100,0 %100,0 %100,0 %100,0 %100,0 Toplam ^{%17,3 %42,3 %40,0 %0,5 %100,0}

Danimarka doğumlu 19 yaĢında bir genç, bazı diğer gençler gibi Türkiye‘ye dönme isteğini belirtirken aileler bu konuda iyimser değildirler.

“Ben Türkiye‟ye taşınmayı düşünüyorum, fark etmez neresi olursa olsun. Sonuçta Türküm ben…”

Baba konuĢmaya katılıyor:

“Gitse Türkiye‟ye batırırlar bunu, 6 ay sonra geri dönerler… Kesin dönüş yapsa bu garibanı ne yaparlar, yerler…”

Gencin amcası devam ediyor:

“Dönenler oldu çok pişman oldu, geri dönemeyenler oldu. Uyum sağlayamıyorlar. Ben burada hastaneye gittiğim zaman memura sorsam yardımcı oluyor, Türkiye‟de kapıcı dahi tersliyor. Robot gibi çalıştık, yatırımımız oraya yaptık. Şimdiki aklım olsa yapmam, yazın bile gitmek istemiyorum. Burada daha rahatım...”

“Birinci ve ikinci kuşak Türkiye‟nin şartları iyi olsa şartsız döner, ama 3. kuşak dönmez.”

Danimarka doğumlu genç:

“Türkiye‟ye gidiyorum 3 hafta kalıyorum burayı özlüyorum, sonra geliyorum burada 1 hafta kalıyorum bitiyor.”

(Yer: Roskilde - Kültür evi, 09.02. 2009 ) “1972‟de 17 yaşında evlenip geldim buraya. Eşim dedi ki 2-3 yıl kalıp döneceğiz. 38 yıl oldu hala döneceğiz…”

(Katılımcı 8) Türkiye‟de iş bulsam gitmek isterim…

(Katılımcı 10)

Doğum yerine göre sorulan Türkiye‘ye dönmeyi düĢünüyor musunuz sorusuna verilen evet ile olabilir cevaplarının oran olarak fazla olduğu görülmekle birlikte ― olabilir‖ cevabı içerisinde, emekli olursam ya da Türkiye‘nin Ģartları iyileĢirse vs. gibi cevaplarla bağlantılıdır. Daha önce de vurgulandığı gibi kesin dönüĢ mitinden ziyade kısmı bir dönüĢ olarak görülen emeklilik hedeftir. Göçmenler arasında yangın bir diğer cümle ise ―döneceğiz döneceğiz diyoruz en son cenazemiz gidiyor‖ dur. Mezarının Türkiye‘de olmasını isteyenlerin sayısı, nicel örneklem içerisinde % 67, 3, Danimarka‘da yaĢadığım yerde %9,8 ve fark etmez yanıtı ise %19,6dır.

Tablo 39: Mezar Yeri Tercihi

Sıklık Yüzde Geçerli Yüzde Geçerli Türkiye'de memleketimde ^{298 66,2 67,3} Danimarka'da yaĢadığım yerde ^{44 9,8 9,9} Fark etmez 88 19,6 19,9 Diğer 13 2,9 2,9 Toplam 443 98,4 100,0 Cevapsız 7 1,6 Toplam 450 100,0

“Burada daha çok evimde gibi hissettiğimi son yıllarda hissediyorum. Orda misafirsin, turistsin, yabancısın bir anlamda. Belki orda kendini… Ekonomik kaynaklı olabilir… Kadın olmaktan olabilir güvende hissetmediğin için belki de…” (Katılımcı 6)

Genellikle gelir dağılımındaki eĢitsizlikler ya da daha iyi bir gelecek umuduyla yeni fırsatlara bir gidiĢ olarak algılanan göçün devamı da yine genellikle ekonomik ve refah arayıĢı temelinde gerçekleĢir. Bu çerçevede Danimarka‘da yaĢayan Türkiye kökenlilerin, bir sosyal refah devleti olan Danimarka‘nın ekonomik yönden geleceğine yönelik anket katılımcılarına sorulan sorulara alınan cevaplar sonucundaki tablo Ģöyledir;

Tablo 40: Ekonomik Yönden Ülkelerin Gelecekleri

Size göre ekonomik yönden hangi ülke daha iyi bir geleceğe sahip?

Sıklık Yüzde Geçerli Yüzde

Geçerli Türkiye 65 14,4 14,7 Danimarka 300 66,7 67,7 Her ikisinin de geleceğini iyi görmüyorum 37 8,2 8,4 Her ikisinin de geleceğini iyi görüyorum ^{28 6,2 6,3} Fikrim yok 13 2,9 2,9 Toplam 443 98,4 100,0 Cevapsız 7 1,6 Toplam 450 100,0

Tabloya göre Türkiye‘nin geleceğini ekonomik yönden daha iyi görenlerin oranı %14,7, Danimarka‘nın ekonomik geleceğini ekonomik yönden daha iyi görenlerin oranı ise 66,7‘dir. Her ikisinin de geleceğini iyi görmeyenlerin oranı %8,4 iken her ikisinin de geleceğini iyi görüyorum diyenlerin oranı ise %6,3‘dür. Fikri olmayanların oranı ise %2,9‘dur. Ekonomik yönden bağlılıklar içinde yaĢanılan topluma aidiyet hissi besleme noktasında önemlidir. Bunun yanı sıra, gayrimenkul edinmekte bir yere köklenme güdüsünün göstergelerinden biridir. Bu noktada Anket katılımcılarına sorulan Danimarka‘da gayrimenkul sahibi olup olmadığına yönelik sorulan soruya verilen cevapların sonucunda oluĢturulan tablo Ģöyledir;

Tablo 41: Danimarka’da Gayrimenkul Sahip Olma Durumu Danimarka’da size ait bir gayrimenkul var mı?

Sıklık Yüzde Geçerli Yüzde Geçerli

Evet 117 26,0 26,0 Hayır 333 74,0 74,0 Topla

m ^{450 100,0 100,0}

Tabloya göre Danimarka‘da gayrimenkul sahibi olanların oranı %26,0 iken gayrimenkul sahibi olmayanların oranı %74,0‘dır. Bu oran Kaya ve Kentel‘in (2005: 50) 2003-2004 yılları arasında yaptığı araĢtırmaya göre Euro-Türkler (Almanya- Fransa‘dakiler) sadece %13,6‘sı ev sahibi olabilmiĢler ve Danimarka‘da ki oran bu oranın iki katıdır. Katılımcı 8, ev sahibi göçmenlerin son dönemlerde ev sahibi olmaya baĢlamalarının artık dönme düĢüncesinin kalmadığını, daha rahat bir yaĢam sürmenin benimsendiğini Ģu sözleri ile ifade etmiĢtir;

“Buradakiler hayatlarından memnun olmasalar giderler, hatta şimdi ev alıp yaşıyorlar. Kaç tane arkadaşımız gitti. Yapamadılar, birkaç yıl kalıp döndüler. İflas ettiler, ayak uyduramadılar. Abim 80den sonra döndü, annem ve babam yaşlıydılar, dönmediler. Çocuğumun okul dönemi gideceğim diye oldu ama kimse gitmedi. 30 senedir burada olanlar dönemeyeceğiz artık bari rahat yaşayalım diyorlar ve artık ev alıyorlar. Ama ilk zamanlar yatırımlar Türkiye‟deydi artık burada… ”

(Katılımcı 8)

Türkiye‘de gayrimenkule sahip olup olunmadığına yönelik anket katılımcılarına sorulan sorunun yanıtı neticesinde ise aĢağıdaki tablo oluĢturulmuĢtur;

Tablo 42: Türkiye’de Gayrimenkul Sahip Olma Durumu Türkiye’de size ait bir gayrimenkul var mı?

Sıklık Yüzde Geçerli Yüzde Geçerli Evet 219 48,7 48,8 Hayır 230 51,1 51,2 Toplam 449 99,8 100,0 Cevapsız 1 0,2 Toplam 450 100,0

Tabloya göre Türkiye‘de gayrimenkulü olanların oranı %48,8 iken gayrimenkul sahibi olmayanların oranı %51,2‘dir. Yine Kaya ve Kentel‘in aynı araĢtırmasına göre (Almaya ve Fransa‘da) bu oran Türkiye‘de %67‘dir. Bu sonuçlara göre diğer Avrupa ülkelerine

göre Danimarka‘ya göç daha sonraki yıllarda gerçekleĢmesine rağmen, içinde bulundukları ülkeyi daha fazla benimsediğini göstermektedir. Bağlı ve Özensel‘in (2005: 198) Kanadalı Türkler üzerinde 2004 yılında yaptığı çalıĢmada ise, Kanada‘da elde ettikleri birikimlerle ev, arsa gibi yaptırım yapanların oranını %22,8‘dir. Bu durum Kanadalı Türkler olarak ifade edilen grubun Türkiye‘ye dönme konusunda istekli olmadığının bir göstergesi olarak ifade edilmektedir.